28) Menopauza - zmiany w organizmie kobiety i wynikające z nich zalecenia żywieniowe.
Zmiany w organizmie kobiety w okresie menopauzy wpływają na zwiększenie wystąpienia chorób, dlatego ważne jest aby skład diety w okresie okołomenopauzalnym był tak dobrany, by chronić organizm przed ryzykiem wystąpienia chorób pojawiających się w tym czasie.
Kobietom po menopauzie często towarzyszy przyrost masy ciała. Sprzyja to występowaniu chorób układu sercowo - naczyniowego. Towarzyszy im również wzrost ciśnienia tętniczego krwi, co może prowadzić do choroby niedokrwiennej serca, udaru mózgu i zawału serca.
Ważne jest, aby dostarczyć odpowiedniej ilości energii i wszystkich składników odżywczych. Należy zwracać uwagę na jakość produktów i technikę przygotowania, wyeliminować smażenie oraz pieczenie w tradycyjny sposób. Powinno się ograniczyć spożywanie tłustych produktów pochodzenia zwierzęcego, bogatych w cholesterol i triglicerydy, a także zbyt obfitych posiłków, które nadmiernie obciążają układ trawienny. Ponadto tego rodzaju posiłki i zbyt długie przerwy pomiędzy nimi nawet w przypadku niskiej podaży energetycznej, nasilają gromadzenie zapasów energetycznych w organizmie i wzrost stężenia triglicerydów. Zamiast tłuszczów zwierzęcych w jadłospisie powinny znaleźć się oleje roślinne spożywane na surowo np. jako dodatek do surówek. W diecie należy ograniczyć cukry proste i zwracać uwagę aby spożywać węglowodany o niskim indeksie glikemicznym. Posiłki muszą być urozmaicone, spożywane regularnie w niewielkich porcjach. Należy unikać przypadkowego podjadania. Spośród produktów zbożowych wybierać te z grubego przemiału. Jeżeli nie występują dolegliwości żołądkowe wskazane jest pieczywo pełnoziarniste z otrębami, ziarnami soi lub siemienia lnianego. Dla kobiet w okresie okołomenopauzalnym ważne jest zwiększenie w diecie udziału produktów pochodzenia roślinnego, gdyż owoce i warzywa zawierają cenne składniki korzystnie wpływające na stan zdrowia. W szczególności należy zwrócić uwagę na ziarno sojowe, kiełki, otręby, siemię lniane, jabłka, czy czarne jagody, które zawierają fitoestrogeny. W diecie powinny znaleźć się trzy razy w tygodniu tłuste ryby morskie takie jak łosoś, pstrąg czy makrela, które są cennym źródłem kwasów tłuszczowych omega-3. Kolejną chorobą, która zagraża kobietom w okresie menopauzalnym jest osteoporoza. Aby jej zapobiegać należy spożywać duże ilości wapnia i witaminy D a także zwiększyć aktywność fizyczną. Produkty mleczne takie jak mleko, sery i jogurty są naturalnym źródłem wapnia, które jest łatwo przyswajalne przez organizm. Jeżeli dieta nie zapewnia odpowiedniej ilości wapnia, to należy ten niedobór uzupełnić preparatami tego pierwiastka. Witamina D natomiast pomaga w prawidłowym wchłanianiu wapnia z przewodu pokarmowego przez organizm. Dzienne zapotrzebowanie tej witaminy wynosi około 400 - 800 jednostek międzynarodowych. Witamina D znajduję się m.in. w żółtku jaj, w rybach morskich, a także w wątrobie.
Kobietom w okresie menopauzalnym nie wolno spożywać produktów zawierających tłuszcze utwardzone (margaryny twarde, słodycze, wyroby cukiernicze), które zwiększają ryzyko nowotworów u tych kobiet. W przypadku nadwagi lub otyłości należy zmniejszyć podaż energii, co wraz z właściwym doborem składników pokarmowych i odpowiednio zwiększonym wysiłkiem fizycznym daje dobre efekty terapeutyczne, zmniejszając ryzyko wystąpienia objawów związanych z menopauzą.
30) Fizjologiczne zmiany funkcji organizmu jako wyraz starzenia się
Wraz z wiekiem zmniejsza się zapotrzebowanie na energię i składniki odżywcze co prowadzi do ograniczenia przemian metabolicznych w różnych narządach i tkankach np. u ludzi starszych występuje zmniejszenie przemiany materii, czynności nerek są upośledzone, pojemność oddechowa płuc jest zredukowana nawet o 20% w porównaniu do ludzi młodszych. Następuje również spadek siły mięśni oraz zmniejszenie pracy narządów wewnętrznych. Wraz z wiekiem zmienia się również budowa i skład ciała ludzkiego. Zawartość tłuszczu ustrojowego wzrasta z około 20% w wieku 25 lat do 36% w wieku 70 lat. Zmniejsza się również zawartość tkanki mięśniowej. Zawartość składników mineralnych spada z około 6% u ludzi młodych do około 4% u ludzi starszych. Można również zaobserwować zmiany w układzie pokarmowym. Wraz z wiekiem dochodzą ograniczenia w rozróżnianiu zapachów i smaków, co skutkuje spadkiem apatytu. Zdarzają się też częste choroby jamy ustnej takie jak próchnica. Prowadzi to w dalszej kolejności do braku zębów i sporych problemów ze spożywaniem niektórych wartościowych pokarmów jak np. surowe warzywa i owoce. Często zdarza się zaleganie treści żołądka i zaparcia. Jest to spowodowane zwolnieniem ruchów perystaltycznych i ograniczeniem czynności motorycznej przewodu pokarmowego. W miarę starzenia się organizmu w błonie śluzowej żołądka zmiany zanikowe powodują zmniejszenie wydzielania soku żołądkowego, przede wszystkim kwasu solnego i w mniejszym stopniu pepsyny. Zmiany zachodzą także w trzustce, wątrobie i układzie żółciowym, co prowadzi do zmniejszenia wydzielania żółci, a także insuliny. W soku trzustkowym najbardziej spada aktywność proteolityczna, nieco mniej aktywność lipolityczna, a najmniej aktywność amylolityczna.
31) Specyficzne problemy żywieniowe w wieku starszym
Głównym problemem żywieniowym ludzi starszych jest nadmierne spożycie energii z tłuszczów, głównie pochodzenia zwierzęcego, a także z cukrów prostych. Powoduje to zmniejszenie wartości odżywczej diety, a tym samym do niedoboru witamin i składników mineralnych. Obserwuje się również nadmierne spożycia mięsa i przetworów mięsnych i jednocześnie zmniejszenie spożycia produktów skrobiowych a także tych zawierających duże ilości błonnika.
Powszechnym błędem jest niewielkie spożywanie warzyw i owoców, czego skutkiem mogą być choroby metaboliczne takich jak otyłość itp. Należy pamiętać o tym, że ludzie starsi często mieszkają sami, przy bardzo małej sprawności fizycznej. Powoduje to często brak siły i możliwości wyjścia z domu oraz zakupienia odpowiednich produktów. Przez to częste depresje, zaburzenia nerwowe nie sprzyjają prawidłowemu żywieniu.
Kolejnym problemem wśród osób starszych jest powszechna lekomania. Zbyt częste i zbyt duże ilości przyjmowanych leków zamiast pomagać szkodzą. Nie wolno zapominać o takich czynnikach jak palenie papierosów czy picie alkoholu, które w naszym kraju są powszechnie stosowane nie tylko przez osoby starsze.
Pamiętać również należy, że w Polsce osoby starsze przeważnie nie mają wystarczających środków finansowych, które zapewniłyby im dostanie i godne życie. Ludziom starszym, którzy wydają większość swoich pieniędzy na leki, nie starcza już środków na prawidłowe odżywianie.