Carson - Stres i zaburzenia przystosowania

Stres jako czynnik wyzwalający

STRESORY - wymagania przystosowania

STRES - skutki jakie stresory wywołują w organizmie

STREATEGIE RADZENIA SOBIE - starania zmierzające do zapobiegania stresowi

Wszystkie sytuacje, zarówno pozytywne jak i negatywne, do których musimy się dostosować, są stresujące!!!

Selye

Stres:

• dobry - stres pozytywny

• zły - stres negatywny ( na ogół wyrządza więcej szkód )

* Rodzaje stresorów:

1. Frustracje - pojawiają się, gdy dążenie do celu utrudniają lub uniemożliwiają jakieś

przeszkody lub gdy brak odpowiedniego celu.

2. Konflikty:

• dążenie - unikanie

• dążenie - dążenie

• unikanie - unikanie

• Przymus - przymus osiągnięcia danego celu lub określonego zachowania; jeśli nacisków jest zbyt wiele, przymus poważnie nadweręża nasze możliwości radzenia sobie i prowadzi do zachowań nieprzystosowanych.

• może pochodzić ze źródła:

• zewnętrznego

• wewnętrznego

• osoby ze skłonnością do przeciwdziałania stresowi przez nadużywanie mechanizmów obronnych, takich jak myślenie życzeniowe czy samoobwinianie, wykazywały w sytuacji silnego stresu nasilenie zachowań nieprzystosowanych i wzrost lęku

Nasilenie stresu mierzymy stopniem, w jakim zakłóca on normalne funkcjonowanie.

Faktyczny poziom występujących lub mogących wystąpić zaburzeń zależy częściowo od charakteru stresora, częściowo zaś od indywidualnych zasobów

Poziom występujących lub mogących wystąpić zaburzeń zależy od:

• charakteru stresorów

• indywidualnych zasobów zarówno osobistych jak i sytuacyjnych

• oraz od stosunku zasobów do wymagań

Działanie stresora zależy od:

• wagi stresora

• długości trwania stresu

• skumulowanego efektu działania stresorów podczas całego życia

• tego czy stresor występuje sam czy w połączeniu z innymi

• tego czy stresor jest „naturalny” czy sztuczny

• tego jaki wpływ ma na nasze życie

• tego, czy „ofiara” stresora jest przekonana, iż potrafi przejąć nad nim kontrolę

Niektóre najważniejsze dla danej osoby stresory występują w przedłużającej trudnej sytuacji życiowej - STRESORY PRZEWLEKŁE lub DŁUGOTRWAŁE


Pynoos i współpracownicy - strzelanina na szkolnym boisku:

• objawy stresu nasilają się u bezpośrednich uczestników dramatycznych wydarzeń

KRYZYS - termin ten odnosi się do tych sytuacji stresujących, które zbliżają się do granicy wytrzymałości jednostki lub grupy, bądź ją przekraczają. Stresory działające w sytuacji kryzysowej są tak silne, że nie skutkują stosowne zazwyczaj techniki radzenia sobie z nimi.

Stres a URAZ - sytuacja traumatyczna (uraz) przekracza jednostkową zdolność radzenia sobie, stres natomiast nie zawsze.

Kryzys :

• uraz

• kataklizm

• wypadek

• choroby

W życiu przeciętnego człowieka kryzysy występują według jednych szacunków co 10 lat, według innych co 2 lata.

Kryzys:

• opracowanie nowej skutecznej metody radzenia sobie - człowiek może wyjść z niego lepiej przystosowanym niż był

• osłabienie zdolności danej osoby do radzenia sobie w przeszłości z podobnymi stresorami, ponieważ będzie ona oczekiwała kolejne porażki - pogorszenie ogólnego przystosowania

INTERWENCJA KRYZYSOWA - polega na udzielaniu pomocy psychologicznej w sytuacjach szczególnie ciężkiego stresu

Zmiany w życiu powodują konieczność przystosowania - stres

Im szybciej zachodzą zmiany, tym większy towarzyszy im stres

SKALA OCENY POWTÓRNEGO PRZYSTOSOWANIA SPOŁECZNEGO

(Holmes i współpracownicy)

• jest to obiektywna metoda pomiaru kumulowanego stresu, na który dana osoba narażona była przez pewien okres

• za pomocą tej skali mierzy się stres życiowy w jednostkach zmian życiowych - LCU

• śmierć małżonka 100 LCU

• rozwód 73 LCU

• wakacje 13 LCU

• drobny konflikt z prawem 11 LCU

• u osób które w ostatnich miesiącach zgromadziły 300 lub więcej LCU, występuje znaczne prawdopodobieństwo poważnej choroby w ciągu najbliższych 2 lat.

SLAKA WPŁYWU WYDARZEŃ (Horowitz)

• mierzy ona reakcje na stresujące wydarzenia poprzez rozpoznanie stresora i ustalenie za pomocą pytań, jak dana osoba sobie z nimi radzi

Krytyka skal do pomiaru stresu życiowego:

• problemy metodologiczne związanie z doborem wydarzeń dla poszczególnych skal i subiektywnym, określaniu ich wartości

• skale opierają się na wspomnieniach osób badanych

• skale te służą jedynie jako ogólny wskaźnik cierpienia, a nie podają informacji o poszczególnych typach zaburzeń

• pomiar odnosi się raczej do problemów przewlekłych, nie zaś do reakcji na specyficzne wydarzenia w otoczeniu

KWESTIONARIUSZ WYDARZEŃ I TRUDNOŚCI ŻYCIOWYCH

( Brown i Harris oraz Brown i Moran)

• metoda częściowo ustrukturowanego wywiadu, który pozwalał umieścić wartości zmiennych dotyczących wydarzeń życiowych w jasno określonym kontekście, co zwiększało wiarygodność oceniającego. Pozwala to na bardziej bezpośrednią ocenę znaczenia, jakie dane wydarzenie miało dla badanego.

Osoby skłonne do napadów paniki interpretują odczucia fizyczne bardziej katastroficznie niż osoby, które napadów paniki nie doświadczyły. Ktoś, kto czuje się bezsilny i obawia się, że nie poradzi sobie ze stresem, mocniej odczuje negatywne skutki danej sytuacji.

Intensywność późniejszego stresu zmniejszają:

• zrozumienie natury stresującej natury stresującej sytuacji

• przygotowanie się do sytuacji

• wiedza jak długo będzie trwać sytuacja stresująca

Zdolność jednostki do wyciągnięcia pewnych korzyści z adaptacji do skutków katastrofy częściowo zależy od rodzaju tej katastrofy (najbardziej „korzystną” pod tym względem katastrofą było niszczycielskie tornado).

TOLERANCJA NA STRESS

• odnosi się do indywidualnej zdolności przeciwstawienia się stresorowi bez poważnych konsekwencji

przebyta wcześniej wielka depresja jest czynnikiem zwiększającym ryzyko wystąpienia poważnych objawów psychicznych na skutek stresu związanego z wypadkiem drogowym (Blanchard, Hickling, Taylor, Loos)

Stresor jest tym silniejszy, gdy brak jest;

• wsparcia zewnętrznego

• moralnego

• materialnego

Radzenie sobie ze stresem:

• każda reakcja na stres jest wypadkową wewnętrznych strategii i zewnętrznych uwarunkowań

Istnieją 3 współoddziaływujące na siebie poziomy związane z radzeniem sobie ze stresem:

1. na poziomie biologicznym dysponujemy systemem odpornościowym i mechanizmami odnowy

2. na poziomie psychicznym i międzyludzkim - nabytymi wzorami radzenia sobie, mechanizmami obronnymi oraz wsparciem ze strony rodziny i przyjaciół

3. na poziomie społeczno - kulturowym wspierają nas zasoby grup, takich jak związki zawodowe, organizacje religijne

Radząc sobie ze stresem, musimy:

1. sprostać wymaganiom stresora

2. ustrzec się przed zaburzeniami i dezorganizacją psychiczną

Gdy czujemy się na siłach dać sobie radę w sytuacji stresującej typowa jest wówczas REAKCJA ZORIENTOWANA NA WYKONANIE ZADANIA - zachowanie jest skoncentrowane przede wszystkim na sprostaniu wymogom stresora

REAKCJA ZORIENTOWANA NA OBRONĘ - będzie miała miejsce, gdy stresor wywołuje poważne poczucie zagrożenia. Nasze postępowanie będzie miło na celu obronę własnej osoby przed zranieniem i dezorganizacją. Osoba reagująca w ten sposób zapomina na ogół o bardziej skutecznych działaniach zorientowanych na zadania i koncentruje się na krokach zmierzających do zachowania integralności Ja. Działania te bywają często nieodpowiednie i prowadzą do porażki.

Podstawowe rodzaje reakcji obronnych:

• płacz, bezustanne mówienie i żałoba - są to mechanizmy naprawiające szkody psychiczne

• zaprzeczanie, tłumienie, zmniejszanie napięcia i niepokoju - są to mechanizmy obrony ego

Nadużywanie mechanizmów obronnych ego powoduje zaburzenie adaptacji.

Oddziaływanie ciężkiego stresu:

DEKOMPENSACJA OSOBOWOŚCI / dekompensacja psychiczna - zmniejszenie możliwości adaptacji; zdarza się, że dana osoba nie jest w stanie zaadoptować się do sytuacji, co może obniżyć jej zdolność do radzenia sobie z przyszłymi wydarzeniami i ostatecznie doprowadzić do załamania.

Ostry stres może prowadzić do:

• obniżenia wydajności

• uszczuplenia zasobów adaptacyjnych

• osłabienia zdrowia

• poważne detorioracji (degradacji) osobowości i psychiki, a nawet do śmierci w skrajnych przypadkach

• na poziomie fizjologicznym: do zmian, które zmniejszają zdolność organizmu do zwalczania atakujących bakterii i wirusów

• na psychicznym: może wywołać postępujące ograniczenie pola percepcyjnego i usztywnianie procesów poznawczych

Organizm koncentrujący się na przeciwstawieniu się jednemu poważnemu stresorowi ma tym samym mniejszą tolerancje na inne - zmniejszenie odporności na choroby

Selye

• następujące po sobie bodźce mogą doprowadzić do śmierci zwierzęcia

• stres wytrąca organizm z homeostazy

Allostaza - proces przystosowania i osiągania równowagi przez zmianę

Dla sprostania wymogom stresora organizm używa adrenaliny, mobilizując zasoby fizyczne. Taka mobilizacje, która może doprowadzić do wyniszczenia organizmu nazywamy obciążeniem allostatycznym

Utrzymujący się stres:

• patologiczna nadreaktywność

• patologiczna niewrażliwość na stresory

Selye - ZESPÓŁ OGÓLNEJ ADAPTACJI

reakcja organizmu na nadmierny stres przebiega w trzech głównych etapach:

I reakcja alarmowa - aktywacja układu wegetatywnego, mobilizacja sił obronnych ego

II reakcja adaptacyjna - adaptacja biologiczna pochłaniająca najwięcej zasobów organizmu

II reakcja wyczerpania - rezerwy są nadwerężone i organizm traci zdolność do obrony, dalsze narażenie na stres prowadzi do choroby, a nawet śmierci

W momentach zagrożenia układ współczulny pobudza wydzielania adrenaliny i przygotowuje organizm do reakcji ucieczki lub walki:

1. przyśpieszenie czynności serca, zwiększenie przepływu krwi przez duże mięśnie (wzrost ciśnienia)

2. źrenice się rozszerzają

3. skóra się kurczy, aby w razie zranienia zmniejszyć utratę krwi

4. podnosi się poziom cukru we krwi - energia

Każde zetknięcie ze stresorem pozostawia nieusuwalną blizny, ponieważ zużywa się zasoby adaptacyjne, których nie można uzupełnić. Nawet minimalny ubytek energii sumuje się i w wyniku tego dodawania otrzymujemy to, co nazywamy starzeniem się.

TEST PROWOKACJI - osoba badana np. ofiara urazu jest poddawana działaniu bodźców podobnych do tych, które spowodowały uraz, badający zaś rejestruje biologiczne reakcje na nie.

Stres oddziałuje na organizm także poprzez oś podwzgórze - przysadka - nadnercza i może poważnie zakłócać równowagę endokrynną - osłabia system odpornościowy

PSYCHONEUROIMMUNOLOGIA - zajmuje się badaniem wpływu stresu na układ odpornościowy

Wydaje się, że stres wpływa na nasz układ odpornościowy poprzez podwyższenie poziomu kortykosteroidów, co zmniejsza metabolizm limfocytów i odporność na choroby.

Psychologiczne następstwa długotrwałego stresu:

1. Alarm i mobilizacja

• najpierw zostają postawione w stan alarmu i mobilizacji zasoby osobiste, potrzebne do radzenia sobie z traumą

• typowe dla tego stadium jest: pobudzenie emocjonalne, zwiększone napięcie, podwyższenie wrażliwości, zwiększenie gotowości i podjecie zdecydowanej próby opanowania się.

• mogą się pojawić objawy nieprzystosowawcze: ciągły lęk, napięcie, zaburzenia żołądkowo- jelitowe lub inne schorzenia oraz obniżenie wydajności, gdy wystąpią te objawy - proces mobilizacji nie jest dostosowany do potrzeb

• Adaptacja

• na krótka metę możemy zaadoptować się do urazu poprzez koncentracje sposobów radzenia sobie zorientowanych na zadanie, w tym stadium często uciekamy się do mechanizmów ochronny ego

• objawy stresu występują niekiedy już w fazie adaptacji - pod koniec tej fazy mogą pojawić się takie objawy psychofizyczne jak ostry rozstrój żołądka oraz łagodne zaburzenia postrzegania rzeczywistości np. nadwrażliwość na dźwięk - jednostka w tym stadium często trzyma się sztywno obranej linii obronny

• Wyczerpanie

• występuje, gdy uraz przedłuża się i jest nadmiernie ciężki, zaczynają zawodzić wzorce radzenia sobie przywołane w 2 stadium.

• na początku tej fazy zdolność radzenia sobie jest już poważnie ograniczona -jednostka stosuje środki obrony nadmierne i nieodpowiedzialne do problemu.

• reakcje cechują się dezorganizacją psychiczną i oderwaniem się od rzeczywistości, aż po urojenia i halucynacje

• występują zmiany metabolizmu zakłócające normalne funkcjonowanie mózgu

• ostatecznie jeśli nadal znajdujemy się pod wpływem nadmiernego stresu, proces dekompozycji doprowadza do ciężkiej psychologicznej dezorganizacji, objawiającej się w ciągłej niekontrolowanej przemocy, apatii, osłupieniu, a niekiedy nawet prowadzącej do śmierci.

ZESPÓŁ STRESU POURAZOWEGO

• charakteryzuje się występowaniem silnego strachu, uczucia bezradności lub przerażenia.

• jest to zaburzenie, do wystąpienia którego niezbędne jest konkretne wydarzenie wyzwalające

ZABURZENIA PRZYSTOSOWANIA

• reakcja na stresory życia codziennego możemy o nim mówić, gdy reakcja na pospolite stresory takie jak ślub, rozwód, narodziny dziecka, świadczy o braku adaptacji i pojawia się w okresie 3 miesięcy od ich zadziałania

• o złej adaptacji świadczą reakcje nieproporcjonalne do działania stresora, w przypadku zaburzenia przystosowania reakcje takie zmieszają się lub przemijają, gdy:

1. ustają działanie stresora

2. dana osoba uczy się adaptacji do niego (jeśli objawy utrzymują się dłużej niż pół roku, DSM IV zaleca zmianę rozpoznania)

Zaburzenie przystosowania to prawdopodobnie najmniej piętnująca i najłagodniejsza diagnoza.

Przykład stresorów, które wywołują zaburzenie przystosowania:

• stres spowodowany bezrobociem - obniża poczucie własnej wartości, przynależność i wpływa na obraz samego siebie

• stres wywołany żałobą - jest powodem 1/3 notowanych przypadków PTSD szczególne, gdy śmierć ukochanej osoby jest nagła i niespodziewana, typowy okres żałoby trwa około 1 roku.

• stres spowodowany rozwodem lub separacją

• stres spowodowany reakcja na katastrofy

ZESPÓŁ STRESU POURAZOWEGO

• 10% osób, które przeszły poważny wypadek drogowy wskazywało objawy PTSD w okresie od 1 do 6 miesięcy po wypadku

• objawy:

• wciąż na nowo przeżywanie traumatycznego zdarzenia

• uporczywe unikanie bodźców związanych z urazem i sytuacjami przypominającymi jej traumatyczne wydarzenie

• odczuwanie ustawicznych objawów pobudzenia

• osłabienie zdolności koncentracji i osłabienie pamięci

• czasami depresja

Zespół ostrego stresu

• występuje : w okresie 4 tygodni od traumatycznego wydarzenia

• trwa: nie krócej niż 2 dni oraz nie dłużej niż 4 tygodnie

Reakcja ostra PTSD

- jeśli objawy pojawiają się w ciągu 6 miesięcy po urazie

Reakcja opóźniona PTSD

• gdy objawy pojawia się później niż po 6 miesiącach

- Reakcja musi trwać przynajmniej 1 miesiąc, abyśmy mogli postawić diagnozę PTSD

ZESPÓŁ KATASTROFY - reakcja charakterystyczna dla wielu ofiar wielkich katastrof, które pociągnęły za sobą znaczne straty lub wywołały znaczne cierpienia

Początkowa reakcja ofiary katastrofy składa się z 3 faz:

1. faza szoku - ofiara jest oszołomiona, zamroczona, apatyczna

2. faza podatności - ofiara jest pasywna, uległa namowom

3. fazy powrotu do zdrowia - ofiara może odczuwać napięcie i objawy, wskazuje objawy ogólnego lęku, stopniowo jednak odzyskuje równowagę psychiczną, może odczuwać potrzebę ciągłego opowiadania o tragicznych wydarzeniach. W tej fazie może wystąpić PTSD. Powtarzające się koszmary senne i potrzeba opowiadania - mechanizmy zmniejszające lęk i odczulające. Napięcie i wrażliwość są trwałymi pozostałościami reakcji szokowej.

Przyczyny PTSD:

• niektóre badania zdają się wskazywać, ze podatność na stres spowodowany silnymi stresami zależy od osobowości.

• Prawdopodobieństwo wystąpienia PTSD wydaje się większe u kobiet niż u mężczyzn

• Każdy ma własną granicę wytrzymałości - przeciętny człowiek przy odpowiednio wysokim poziomie stresu zareaguje na dramatyczne wydarzenie krótko lub długotrwałymi problemami psychicznymi

• We wszystkich przypadkach strach wynikający z dramatycznego przeżycia wydaje się być podstawowa przyczyna PTSD- ważne jest by zaraz po traumatycznym doświadczeniu została podjęta psychoterapia - która przeciwdziała utrwaleniu się uwarunkowania strachem i pomaga w adaptacji do nowej rzeczywistości

URAZ SPOWODOWANY GWAŁTEM:

• gwałt jest wśród kobiet główna przyczyną PTSD

• gdy gwałt został dokonany przez nieznanego człowieka - ofiara narażona jest na silny strach, a nawet na śmierć

• gdy ofiara zna gwałciciela - ofiara odczuwa strach i ma świadomość zdrady, czuje się odpowiedzialna za to co się stało, ma poczucie winy, występuje wtedy opór przed zgłoszeniem gwałtu na policje

• wiek i warunki życiowe również maja wpływ na reakcje ofiary:

• u małych dzieci gwałt może prowadzić do urazów i dezorientacji seksualnej, zwłaszcza jeśli nakłaniane jest do zapomnienia o tym doświadczeniu, bez szczegółowego omówienia go wcześniej

• u młodych kobiet gwałt może zaostrzyć typowe w tej grupie wiekowej konflikty: miedzy potrzeba niezależności, a lekiem przed separacją

• u kobiet zamężnych problemem jest wyjaśnienie ich doświadczeń dzieciom, czasem uczucie bezradności i rezygnacji uniemożliwia im chwilowo opiekę nad dziećmi, partnerzy, którzy nie wykazują zrozumienia - niekorzystnie wpływają na proces przystosowania u ofiar gwałtu.

Zgwałcone kobiety odczuwały skutki gwałtu w pięciu obszarach funkcjonowania, występowały u nich:

• zaburzenia fizyczne

• problemy emocjonalne

• zaburzenia funkcji poznawczych

• zaburzenia nietypowe

• problemy seksualne

Fazy reakcji kobiet na uraz spowodowany gwałtem:

1. faza antycypacji

• rozpoczyna się przed samym aktem gwałtu, gdy ofiara uświadamia sobie grożące niebezpieczeństwo

• faza ataku

- rozpoczyna się wraz z uświadomieniem sobie przez ofiarę, ze ostatecznie dojdzie do gwałtu, pierwszą reakcją jest zwykle silna obawa o życie. Przypominając sobie później swoje zachowanie osoba może się winić, ze nie zareagowała w sposób bardziej skuteczny.

3. faza odreagowywania urazu - rozpoczyna się natychmiast po gwałcie

Burgess i Holmstrom zaobserwowali 2 podstawowe rodzaje reakcji:

- reakcja ekspresyjna - uczucie strachu i leku objawiało się płaczem, szlochem i niepokojem

- reakcja kontrolowana - pozory spokoju, przytłumienia i samokontroli zdawały się maskować uczucia

4. faza rekonstrukcji

• rozpoczyna się, gdy ofiara zaczyna się przygotowywać do opuszczenia izby przyjęć, a kończy się dopiero wiele miesięcy później, gdy stres gwałtu został już „oswojony”.

• Typowe dla tej fazy są:

• Działania obronne takie jak zmiana miejsca zamieszkania lub numeru telefonu

• Koszmary nocne

• Pojawiające się bezpośrednio po gwałcie fobie

Następstwa długotrwałe:

Kobieta, które przed gwałtem była dobrze przystosowana z reguły powraca do równowagi, ale u kobiet, które wcześniej miały problemy psychiczne, może on przyczynić się do ujawnienia się poważnych chorób psychicznych

Przebieg rekonwalescencji zależy od postrzegania przez ofiarę gwałtu własnej możliwości kontrolowania przyszłych wydarzeń. Kobiety, które przypisywały sobie winą wolniej powracały do zdrowia niż te, które uważały, ze prawdopodobieństwo powtórzenia się takiego wydarzenia w przyszłości jest niewielkie.

URAZ KOMBATANTA WOJENNEGO:

• szok ostrzału/ zmęczenie operacyjne/ nerwica wojenna

Wyodrębniono 3 rodzaje przeżywanego stresu:

1. udział w walce

2. narażenie na brutalną przemoc w walce

3. stosowanie brutalnej przemocy w walce

Objawy PTSD i natrętne wyobrażenia i nadmierne pobudzenie i odrętwienie i zaburzenia procesu poznawczego związane są z narażeniem na przemoc w czasie walki.

Jeńcy wojenni i ocalali z masowej zagłady

• zmniejszona odporność na choroby somatyczne

• niska tolerancja frustracji

• uzależnienie od alkoholu i narkotyków

• rozchwianie emocjonalne

• przemożne uczucie gniewu i trudnością opanowania go

• zachowania antyspołeczne

Przyczyny stresu pola walki:

• wrodzony temperament, wrażliwość i energia maja wpływ na adaptację do stresu pola walki

• czynniki psychospołeczne wpływają na poziom stresu żołnierzy i wpływają na załamanie się na polu bitwy

• czynniki społeczno - kulturowe

• - zrozumienie i akceptacja celu wojny

• identyfikacja z oddziałem

• morale oddziału i umiejętności dowódcy

• szacunek do dowódcy

Leczenie zaburzeń stresowych i zapobieganie im

Trening odporności na stres

• polega na przygotowaniu ludzi do zmierzenia się z nieoczekiwanymi sytuacjami przez zmianę tego, co mówią sobie w danej sytuacji jeszcze zanim ona zaistnieje

• etap I - dostarczanie informacji o stresującej sytuacji i o tym w jaki sposób ludzie sobie radzą z takim niebezpieczeństwem

• etap II jednostka powtarza sobie afirmacje sprzyjające skutecznej adaptacji

• etap III jednostka powtarza te same afirmacje, ale jednocześnie narażona jest na działanie różnych stresorów

Leki

- środki przeciwdepresyjne

Interwencja kryzysowa

- polega na udzielaniu pomocy ofiarą katastrof wsparciem i zachęcaniem ich do opowiadania o tym co przeżyli

Terapia bezpośrednia

- jednostkę ponownie poddaję się działaniu bodźców, które spowodowały lęk lub towarzyszyły traumatycznym wydarzeniom

---