POZYTYWIZM
(połowa XIXw. - lata osiemdziesiąte XIXw.)
Pojęcia:
Scjentyzm - Rezygnacja z metafizyki na rzecz wiedzy zdobywanej przez naukę.
Ewolucjonizm - Wywodził się ze scjentyzmu; przyjął założenie, że zarówno człowiek, jak i społeczeństwo są takimi samymi organizmami, jak wszystko co żyje na ziemi i podlegają takim samym prawom. Najważniejsze z nich to prawo ewolucji - prawo stopniowego przekształcania się wszelkich form życia w coraz wyższe, coraz doskonalsze. (Herbert Spencer)
Utylitaryzm - Moralność człowieka jest określana przez stopień jego altruizmu, świadczenia na rzecz innych, postępowania z myślą o społeczeństwie, dla jego dobra. Jednostka musi być społecznie użyteczna, jej wartość mierzy się wkładem, jaki wnosi ona do wspólnego dzieła postępu, dobrobytu, kultury.
Determinizm - los człowieka jest uzależniony (zdeterminowany) od czynników biologicznych, środowiska, w którym żyje i momentu historycznego.
Główni filozofowie pozytywizmu:
August Comte - prekursor pozytywizmu; zwany ojcem socjologii; autor dzieła „Kurs filozofii”; wprowadził pojęcie „pozytywny” - czyli to co realne, pożyteczne, wartościowe, osiągalne, przeciwstawione temu co urojone i nierealne.
Inni: - H. Taine (zwolennik empiryzmu), J.S. Mill (przedstawiciel empiryzmu), H.T. Buckle (autor „Historia i dzieła cywilizacji w Anglii”), H. Spencer (twórca filozofii ewolucjonizmu), K. Darwin (twórca teorii ewolucji)
POZYTYWIZM W POLSCE
(1864 (upadek powst. Stycz.) - połowa lat 90-tych XIXw.)
Założenia polskich pozytywistów:
Praca organiczna: - punktem wyjścia dla tego postulatu była teoria organiczna H. Spencera, który wskazywał analogie między żywym organizmem, w którym sprawne działanie wszystkich narządów jest gwarancją jego prawidłowego funkcjonowania, a społeczeństwem.
By społeczeństwa osiągały coraz wyższe stadia rozwoju, muszą pomnażać swe bogactwa, doskonalić wszystkie dziedziny gospodarki i kultury.Praca organiczna miała polegać na współpracy wszystkich warstw społecznych (tak jak współpracują ze sobą członki zdrowego organizmu)
Praca u podstaw: - Pozytywiści rozumieli to hasło jako obowiązek konktaktu z wsią (wyższych sfer - ziemiaństwa, inteligencji); pomagania w działaniu wiejskim samorządom, szerzeniu oświaty, higieny. Pragnęli przygotowac masy chłopskie do uczestnictwa w życiu narodu. „Podstawy” to zacofane masy chłopskie, najniższe warstwy społeczeństwa.
Lojalizm wobec zaborców - jego źródłem było przeświadczenie o daremności wszelkiego oporu, zachęcali do współpracy i podporządkowania się zaborcom, szczególnie na płaszczyźnie gospodarczej.
Emancypacja kobiet
Kult nauki
Asymilacja Żydów
Utylitaryzm - Praktyczna użyteczność
Filantropia
PUBLICYSTYKA
Aleksander Świętochowski
„My i Wy” - porównanie obozów „młodych” i „starych”; uważa, że trzeba myśleć o przyszłości, ale nie zapominać o dokonaniach przeszłych pokoleń
„Praca u Podstaw” - pisze o skutkach uwłaszczenia chłopów; nawołuje oświeconych szlachciców do pracy nad ociemniałym ludem
„Wskazania Polityczne” - mówi o przegranej walce, proponuje aby zrezygnować z walki, gdyż nie odnosi ona żadnych skutków, a wręcz odwrotnie - pogarsza nawet sytuację. Należy podjąć pracę, bo tylko ona da nam zysk i szczęście.
Eliza Orzeszkowa - „Kilka słów o kobiecie” - opowiada się za równouprawnieniem kobiet, chce by były one opłacane i traktowane jak mężczyźni, bo ich praca jest nieraz wiele cięższa.
- „O Żydach i kwestii żydowskiej” - pisze, że Polacy nie znają Żydów, mają ich za złych ludzi dla których liczą się tylko pieniądze.
Piotr Chmielowski - „Utylitaryzm w literaturze” - rozprawia się z literaturą
romantyczną. Uważa, że stare formy muszą ustąpić nowym, których chcą ludzie.
Aleksander Głowacki (Bolesław Prus)
„Szkic programu w warunkach obecnego rozwoju społeczeństwa” - według autora podstawą dobrobytu jest własność pospolita
Feliks Krupiński - „Romantyzm i jego skutki” - autor szydzi z romantycznego irracjonalizmu, emocjonalizmu i wyraża pogląd, że stały się one źródłem czynów nieodpowiedzialnych. Raduje się, że nastał kres romantyzmu.
LITERATURA
POEZJA:
Adam Asnyk - „Karmelkowy Wiersz”
- „Ach, jak mi smutno!”
- „Między nami nic nie było”
- „Limba”
- „Daremne żale”
- „Do Młodych”
- „Nad głębiami” (sonety)
Maria Konopnicka - „Kubek”
- „A czemuż wy chłodne rosy...”
- „A jak poszedł król na wojnę...”
- „Wolny najmita”
- „Przed sądem”
- „Contra spem spero”
- „Rota”
- „O wrześni”
PROZA:
Maria Konopnicka - „Miłosierdzie gminy”: Kuntz Wunderli, Probst, społeczność Hottingen.
- „Mendel Gdański”: Mendel, Kubuś, Zegarmistrz, sąsiedzi Mendla
- „Nasza szkapa”: Filip i Anna Mostowiak, Wicek, Felek, Piotruś
Bolesław Prus - „Omyłka”: Antoś, Matka Antosia, Kasjer
- „Kamizelka”: Pan i Pani, narrator
- „Powracająca fala”: Gotlieb Adler, Ferdynand, Kazimierz Gosławski, Pastor Bohme
- „Lalka”: Stanisław Wokulski, Ignacy Rzecki, Julian Ochocki, Izabela Łęcka, Tomasz Łęcki, Helena Stawska
Eliza Orzeszkowa - „Gloria victis”: Romuald Traugutt, Jagmin, Marcyś Tarłowski, Anielka.
- „Nad Niemnem”: Justyna Orzelska, Benedykt Korczyński, Emilia Korczyńska, Marta Korczyńska, Witold i Leonia Korczyńscy, Teofil Różyc, Zygmunt Korczyński
Henryk Sienkiewicz - „Janko Muzykant”: Janek, Matka Janka, Państwo z dworu
- „Sachem”: Sachem
- „Szkice węglem”: Zołzikiewicz, Maria Rzepa, Wawrzon Rzepa
„Potop”: Andrzej Kmicic, Oleńka Billewiczówna, Zagłoba, Michał Jerzy Wołodyjowski, Jan i Stanisław Skrzetuscy, Hieronim Radziejowski, Janusz i Bogusław Radziwiłłowie, Stefan Czarniecki