Część II - Rośliby przemysłowe i pastewne

1. Znaczenie gospodarcze roślin oleistych i udział poszczególnych w produkcji tłuszczów roślinnych na świecie i w Polsce.

Znaczenie gospodarcze roślin oleistych:

 

1 - Służą do otrzymywania tłuszczy jadalnych bądź technicznych.

              - jadalne - do spożycia - wszystkie oprócz lnu, bo szybko się psuje

- techniczne - przemysł motoryzacyjny, przemysł chemiczny do produkcji lakierów,   farb, środków ochrony roślin

- przemysł farmaceutyczny - olejek rycynowy, siemię lniane.

2 - Makuchy i śruty poekstrakcyjne - białko

3 - Produkty odpadowe - słoma, papier, płyty izolacyjne, budowlane, kompost

4 - Poplony ozime i ścierniskowe: gatunki ozime - rzepak, rzepik działają na glebę ochronnie, wzbogacają glebę w składniki odżywcze

5 - Uprawiane na nasiona - plon główny

6 - Gatunki jare - poplony letnie - gorczyca biała

7 - Dobre stanowisko dla roślin następczych - działają melioracyjnie na glebę

• - Nasiona roślin wykorzystuje się do produkcji musztardy, przypraw, konserwacji, do produkcji wina i piwa.

2. Chemiczna charakterystyka tłuszczów roślinnych.

3. Od czego zależy stałość lub płynność tłuszczów roślinnych i ich zdolność do wysychania ?

- o zdolności do schnięcia mówi liczba jodowa wskazująca ile gramów jodu przyłącza się do 100g badanego oleju, z tego względu dzieli się na:

*nieschnące- pozostają płynne poniżej 85g J₂

*półschnące- 85-130g J₂

*schnące- formujące powłoki powyżej 130g J₂

4.Pochodzenie rzepaku i wartość użytkowa oleju rzepakowego.

Rzepak jest amfliploidem, nie jest znany dziki przodek powstał z samoistnego przekrzyżowania się kapusty warzywnej i polnej

Olej rzepakowy ma również wysoką wartość użytkową: bardzo wysoka stabilność, polecany jest do smażenia, do produkcji emulsji majonezowych, a nawet , w postaci ciekłej, do niektórych ciast.

 W przemyśle olej rzepakowy jest wykorzystywany także do produkcji pokostu

 Z oleju rzepakowego wytwarza się biodiesel - paliwo do napędu silników wysokoprężnych.

 Roślina pastewna. Śruta poekstrakcyjna otrzymana po wytłoczeniu oleju jest cenną, zawierającą dużo białka paszą dla zwierząt^[

5.Kierunki hodowli odmian rzepaku ozimego.

6.Czynniki wpływające na wartość gospodarczą śruty poekstrakcyjnej rzepaku.

7.Wymagania klimatyczne i glebowe rzepaku ozimego.

Wymagania klimatyczne i glebowe: Rzepak jest rośliną mniej zimnotrwałą niż zboża ozime. Zimnotrwałość w dużym stopniu zależy od rozwoju roślin w jesieni. Rzepak wysiany w odpowiednim terminie jesienią rozwija silną rozetę liści, dobrze się ukorzenia i zdąży się przed zimą zahartować. Dobrze rozwinięty i zahartowany jesienią rzepak wytrzymuje krótkotrwałe mrozy do -20°C, dość wrażliwy jest natomiast na wiosenne wahania temperatury. W Polsce zasiewy rzepaku uszkadzane są częściej przez wiosenne przymrozki niż przez mrozy w czasie zimy. Następną przyczyną złego zimowania zasiewów rzepaku jest wymakanie w czasie zimy i wiosną. Najbardziej odpowiednie pod uprawę rzepaku są gleby żyzne, głębokie, zasobne w składniki pokarmowe, o odczynie zbliżonym do obojętnego pH 6-7. Rzepak uprawia się obecnie również na glebach żytnich dobrych, pod warunkiem, że - dzięki starannej uprawie - są one sprawne i zasobne w składniki pokarmowe. Plony uzyskiwane na glebach piaszczysto-gliniastych i gliniasto-piaszczystych w tych warunkach dorównują plonom osiąganym na glebach żyznych próchnicznych. Nieodpowiednie natomiast są gleby piaszczyste, podmokłe, torfy lub gleby kwaśne.

8.Stanowisko w zmianowaniu rzepaku ozimego i zasady uprawy roli i przygotowania pola pod siew.

-Zmianowanie

Odpowiednimi przedplonami dla rzepaku ozimego są rośliny wcześnie schodzące z pola: rośliny motylkowe wieloletnie przyorane po pierwszym pokosie, wczesne odmiany ziemniaków i grochu. Rzepak można uprawiać po jęczmieniu ozimym, a także po życie, jeżeli jego zbiór nastąpi do końca lipca. Po roślinach zbożowych należy stosować obornik.

-Przygotowanie pola

Po roślinach zbożowych i strączkowych pierwszą uprawą jest podorywka wykonana jak najszybciej po zbiorze przedplonu. Podorywka powinna być zabronowana, a bronowanie powtarza się w miarę pojawiania się chwastów lub zaskrzepiania się gleby. Mniej więcej na trzy tygodnie przed siewem nasion rzepaku wykonuje się orkę siewną.

Jeżeli rzepak uprawia się na oborniku, to najlepiej jest obornik wywieźć na ściernisko i przykryć podorywką, a następnie wykonać orkę siewną na głębokość około 20 cm. Zaorane pole bronuje się natychmiast i po około trzech tygodniach można przystąpić do siewu. Przed siewem glebę doprawia się bronami, starając się nie dopuścić do nadmiernego rozpylenia. Staranne przygotowanie gleby do siewu jest bardzo ważne, gdyż rzepak sieje się płytko.

-Wegetacja

Przygotowanie gleby do siewu
- nawożenie fosforem i potasem
- nawożenie przedsiewne azotem VII - VIII


Siew rzepaku (w zależności od rejonu kraju) 10 VIII - 25 VIII Kiełkowanie VIII Formowanie rozety liściowej IX - X Ruszanie wegetacji
- nawożenie azotem (I dawka)
- nawożenie azotem (II dawka w odstępie 14 dni) koniec II i początek III


Formowanie pąków, kwitnienie. Ochrona przed szkodnikami IV Dojrzałość techniczna i pełna. Zbiór dwu- i jednofazowy Koniec VI

-uprawa roli

Klasyczne zalecenia przewidują wykonanie pod rzepak dwu zespołów uprawowych, tj. pożniwnego i przedsiewnego. Jeśli termin zejścia z pola przedplonu stwarza takie możliwości - należy te zalecenia wykonać. Ze zbóż warunki takie stwarza jedynie jęczmień ozimy. Po pozostałych kłosowych upraszcza się z reguły zespół upraw pożniwnych, rezygnując z podorywki na rzecz talerzowania, kultywatorowania i bronowania. Ich wykonanie przyspiesza mineralizację słomiastych resztek i kiełkowanie części chwastów nasiennych, wpływa także korzystnie na osiadanie późniejszej orki siewnej. Jej klasyczna głębokość to 20-22 cm. Na kulturalnych glebach, przy niskiej ścierni przedplonu dopuszcza się 1 raz w rotacji spłycenie orki do 12-14 cm. Jeśli orkę wykonuje się bezpośrednio przed siewem, korzystniej dla wschodów jest ją zwałować wgłębnie, a rolę doprawić agregatem z wałem strunowym, zamiast samą broną.

W niektórych, z reguły dużych, gospodarstwach rzepak uprawia się systemem bezorkowym. Rolę spulchnia się (miesza się) bez odwracania, na głębokość 8-10 cm przy użyciu rototillera lub kultywatora o sztywnych łapach. Taka uprawa pozwala na wymieszanie nawozów, rozdrobnienie ścierni i tradycyjny, tj. redlicowy siew. Tych ostatnich warunków nie zapewnia płytka uprawa talerzowa. Dlatego po niej, podobnie jak na nieruszanym po żniwach ściernisku, trzeba użyć siewnika z redlicami talerzowymi do siewu bezpośredniego. Chwasty ścierniskowe i samosiewy zniszczyć przedsiewnie totalnym herbicydem.

Takie systemy uprawy roli mogą być uzasadnione wyjątkowo (z małą częstotliwością w rotacji) przy spóźnionych żniwach przedplonów i dużych powierzchniach obsiewu rzepaku, bądź w warunkach kategorycznej potrzeby zmniejszenia nakładów energii na uprawę. Nasze badania wykazały, że o ile klasyczna uprawa przedsiewna średnio zwięzłej gleby pod rzepak wymaga ok. 2 500 MJ/ha, to samo spłycenie orki pozwala zmniejszyć nakłady energii o 10%, bezpłużna uprawa talerzowa (płytka) i bezpłużna uprawa kultywatorem (średniopłytka) - o 2/3, a uprawa zerowa (glifosatem) przed siewem -8-krotnie. Efekt produkcyjny takich uproszczeń jest uwikłany w interakcję z wieloma czynnikami siedliskowo-agrotechnicznymi. Przy jednokrotnym uproszczeniu w rotacji samego ogniwa uprawy przedsiewnej - redukcja plonu nie przekracza 8-12%. W warunkach technologii o niskim wskaźniku kompleksowości może jednak sięgać kilkudziesięciu procent. Wartość utraconego plonu jest wtedy znacznie większa niż efekt oszczędności w nakładach.

9.Wymagania pokarmowe rzepaku ozimego i zasady nawożenia.

Zapotrzebowanie rzepaku na składniki pokarmowe Rzepak ozimy ma duże wymagania pokarmowe. Potrzeby te muszą być pokryte z zasobów naturalnych gleby i poprzez nawożenie. Rzepak pobiera składniki pokarmowe głównie z warstwy ornej, część składników również z głębszych warstw gleby, dzięki dobrze wykształconemu i rozgałęzionemu korzeniowi palowemu. Rzepak ozimy jest szczególnie wrażliwy na nawożenie azotowe. W miarę zwiększania dawki nawozów azotowych do 160 kg/ha N, plony nasion istotnie i silnie wzrastają. Lecz dawka 160 kg/ha nie jest ostateczną granicą nawożenia azotowego. Rzepak wykazuje też duże zapotrzebowanie na potas, który zwiększa zawartość tłuszczu w nasionach, przyspiesza dojrzewanie oraz poprawia jego odporność na wymarzanie. Plon ziarna rzepaku w ilości 30q/ha i 70 q słomy pobiera 287 K2O. Pobieranie magnezu natomiast wynosi 35-50 kg/ha MgO. W podobnej wysokości pobierana jest siarka, która wpływa na kształtowanie się cech jakościowych oleju rzepakowego. Rzepak jest wrażliwy na niedostatek boru. Jego brak znacznie obniża plonu rzepaku. Rzepak ozimy należy do roślin reagujących bardzo silnie na nawożenie organiczne i mineralne. Na słabszych stanowiskach stosuje się dobrze rozłożony obornik w dawce 250 q/ha. Obornik najlepiej jest wywieźć na ściernisko i przykryć podorywką z bronowaniem, a następnie wykonać orkę siewną. Nawożenie organiczne uzupełnia się nawozami mineralnymi. Przy dawce obornika 250 q/ha stosuje się następujące uzupełnienie w postaci nawozów mineralnych: 100-120 kg/ha N, 60-80 kg/ha P2O5 i 80-120 kg/ha K2O. Nawożenie azotowe Dawkę azotu w ilości 20 kg/ha należy zastosować jesienią przed siewem rzepaku w postaci siarczanu amonowego o zawartości 21% N lub 20,8% N produkcji Zakładów Azotowych w Tarnowie-Mościcach S.A. Nawóz ten zawiera azot w formie amonowej i siarkę w postaci łatwo dostępnej dla roślin w ilości około 24%.

 

Siarczan amonu 21% N - jest produktem sypkim grubokrystalicznym o barwie białej lub lekko różowej; zawartość azotu nie mniej niż 21% N

Siarczan amonu 20,8% N - jest sypkim produktem drobnokrystalicznym, o barwie kremowej, lekko różowej; zawartość azotu nie mniej niż 20,8% N

 

Pozostałe 100 kg N należy podzielić na dwie części po 50 kg i zastosować w postaci saletrzaku 27 standard/makro z borem produkowanego w Zakładach Azotowych w Tarnowie-Mościcach S.A.
Pierwszą dawkę wysiać na wiosnę w okresie rozpoczęcia wegetacji roślin, drugą dawkę tej samej wielkości - dwa tygodnie później. Skład chemiczny saletrzaku 27 standard/makro z borem:

 

Zawartość azotu całkowitego (N)	27%
Zawartość magnezu w przeliczeniu na MgO (nie mniej niż)	4%
Zawartość wapnia w przeliczeniu na CaO (nie mniej niż)	6%
Zawartość boru (B)	0,2%

 

Przy uprawie rzepaku ozimego na oborniku, nawozy fosforowe i potasowe stosuje się w całości przed siewem, najkorzystniej przed podorywką lub orką siewną. W wyniku zabiegów uprawowych zostają dobrze wymieszane z warstwą orną gleby. Przy uprawie rzepaku bez obornika, dawki nawozów mineralnych powinny być odpowiednio wyższe i uzależnione od zasobności gleby. Orientacyjne dawki na 1 ha w czystym składniku: azot - w jesieni przed siewem - 40 kg w postaci siarczanu amonowego 21% lub 20,8% N wytwarzanego w Zakładach Azotowych w Tarnowie-Mościcach S.A.

Na wiosnę natomiast nawożenie azotowe pogłówne 100-160 kg/ha N w dwóch dawkach należy zastosować w postaci saletrzaku dolomitowego 27 standard/makro z borem. Orientacyjne dawki nawozów fosforowych i potasowych w czystym składniku na ha wynoszą: 80-100 kg P2O5 oraz 100-160 kg K2O. Nawozy te stosuje się w całości przed siewem rzepaku.

10.Terminy, sposoby i gęstość siewu rzepaku ozimego.

Termin:

Optymalny termin siewu 20-31 sierpień wczesny 10-20 sierpień późny 1-10 wrzesien

Sposoby:

Siew rzepaku ozimego wykonuje się w zależności od stosowanej technologii uprawy gleby siewnikami konwencjonalnymi lub siewnikami punktowymi.

Wybrana technika siewu powinna zapewnić równomierne i płytkie umieszczenie nasion w glebie na głębokości 1- 2 cm.

Na glebach suchych można siać nasiona na głębokość 3-4 cm, aby zapewnić im lepszą możliwość pobierania wody.

Przy siewie w mulcz należy zwiększyć głębokość siewu do 3-4 cm, a w związku z niższymi wschodami (w porównaniu do uprawy płużnej) należy zwiększyć ilość wysiewu o 15-20%.

Użycie siewnika punktowego okazuje się skuteczne i korzystne zwłaszcza na glebach wysuszonych i zbrylonych.

Nasiona powinny zostać wysiane możliwie równomiernie na powierzchni gleby. Ustawienia agregatu siewnego zależą od techniki uprawy i gęstości siewu:

• Siew punktowy: odstęp pomiędzy roślinami w rzędzie 5-7 cm przy 25 cm rozstawie rzędów

• Siew rzędowy: rozstaw rzędów w zależności od stanowiska: 11-20 cm

Gęstość:

Czynniki wpływające na gęstość siewu:

• Stanowisko: ważne jest, aby do danego stanowiska właściwie dopasować gęstość siewu, co umożliwi rozwój silnych, dobrze rozgałęzionych roślin.

• Przygotowanie roli do siewu, technika siewu: przy dobrych warunkach siewu i dobrej technice siewu można zredukować gęstość siewu.

• Warunki pogodowe: im lepsze warunki pogodowe w czasie siewu i kiełkowania, tym większe możliwości zmniejszenia gęstości siewu.

• Odmiana: w przypadku odmian mieszańcowych, zależnie od stanowiska, można zredukować gęstość siewu o 20-30% w porównaniu do odmian populacyjnych.

• W optymalnych warunkach i siewie w połowie sierpnia idealna gęstość siewu dla odmian mieszańcowych to 35-50 nasion (zdolnych do kiełkowania)/m², zaś dla odmian populacyjnych 60-80 nasion (zdolnych do kiełkowania)/m².

11.Czynniki wpływające na zimotrwałość rzepaku ozimego.

termin siewu, obsada, rozstawa rzędów,

rzepak powinien wejść w zimę z dobrze rozwiniętą rozetą ok. 8liści i łodygą jak najkrótszą, pąk wierzchołkowy powinien być wyniesiony nie wężej niż 3cm ponad glebę, szyjka korzeniowa powinna osiągnąć średnicę 5mm
12. Zasady pielęgnacji rzepaku ozimego.

 Pielęgnacja zasiewów rzepaku ozimego rozpoczyna się już jesienią od zastosowania herbicydów przedsiewnie, posiewnie lub po wschodach, gdy rośliny wytworzą od 2 do 6 liści. Na glebach mocno przesuszonych działanie herbicydów doglebowych może być mało skuteczne i dlatego raczej zaleca się w takiej sytuacji stosowanie herbicydów nalistnie. Głównymi chwastami powodującymi znaczne straty w plonach są: gwiazdnica pospolita, komosa biała, perz właściwy, przytulia czepna, rumian polny, rumianek pospolity, samosiewy zbóż. Dla plantatora znajomość chwastów występujących najczęściej na jego polu w uprawie rzepaku jest niezbędna do dokonania prawidłowego wyboru herbicydu do ich zwalczania. Zarejestrowane i polecane do stosowania preparaty znajdują się w spisie wydawanym przez Instytut Ochrony Roślin Poznaniu w postaci Zaleceń Ochrony Roślin.
    W zwalczaniu szkodników odmian heterozyjnych rzepaku należy zawsze kierować się progami szkodliwości agrofagów, zasadą ekonomicznej opłacalności zabiegu, oraz unikać preparatów pyretroidowych, które działają repelentnie (odstraszająco) na pszczoły. Szczególnie w przypadku uprawy odmian mieszańcowych złożonych bardzo istotną rolę w uzyskaniu wysokich plonów nasion odgrywają pszczoły domowe i dzikie pszczołowate, których obecność na plantacji jest bardzo wskazana do prawidłowego zapylenia roślin heterozyjnych.
    Straty w plonie nasion rzepaku powodowane przez szkodniki mogą wahać się od 15 do 50% w zależności od nasilenia ich występowania. Głównymi szkodnikami rzepaku ozimego są: gnatarz rzepakowiec, chowacz brukwiaczek, chowacz czterozębny, słodyszek rzepakowy, chowacz podobnik, pryszczarek kapustnik i mszyca kapuściana. Poszczególne szkodniki należy zwalczać dobierając odpowiedni preparat w momencie przekroczenia przez nie progu ekonomicznej szkodliwości. W tym miejscu warto wspomnieć o środku owadobójczym Mospilan 20 SP, który jest jedynym zarejestrowanych w ochronie rzepaku systemicznym insektycydem, zwalczającym wszystkie najgroźniejsze szkodniki tej uprawy. Mospilan działa dłużej od innych środków - na wszystkie stadia rozwojowe szkodników, niezależnie od temperatury. Jest odporny na zmywanie przez deszcz, ale przede wszystkim jest bezpieczny dla pszczół i innych owadów pożytecznych.

13. Terminy i sposoby zbioru rzepaku ozimego.

zbiór odbywa się II-III dekadzie Lipca.

Zbiór jednoetapowy
Jeśli przystępujemy do zbioru rzepaku bezpośrednio „z pnia”, nasiona muszą być w dojrzałości pełnej (czarne, z połyskiem), o zawartość wody poniżej 17%. Wyższa wilgotność pogarsza wszystkie parametry jakości nasion, powoduje samonagrzewanie i szybkie ich pleśnienie. Optymalny okres zbioru metodą jednoetapową trwa 4-5 dni. Opóźnianie terminu zbioru z różnych przyczyn na ogół pogodowych, powoduje wzrost strat z tytułu osypywania się nasion z dojrzałych już łuszczyn na pędzie głównym i górnych rozgałęzieniach. Szacuje się, że straty te wynoszą  od 5 do 15% plonu.

Zbiór dwuetapowy
Koszenie roślin na pokosy należy rozpocząć, gdy łan rzepaku zmienia barwę z ciemnozielonego na zielono żółtawy. Zginane wtedy łuszczyny w kształt litery U lub V powinny w miejscu zgięcia pękać i pokazywać zielone nasiona z brązowymi przebarwieniami. Zawartość wody w nasionach wynosi wówczas około 40%. Optymalny czas koszenia rzepaku na pokosy w okresie dojrzałości technicznej nasion jest krótki, trwa bowiem od 3 do 5 dni i bardzo zależy od przebiegu pogody. Ten sposób zbioru jest jednak rzadszy w produkcji, gdyż bardziej kłopotliwy organizacyjnie, ale wręcz niezbędny na plantacjach silnie zachwaszczonych.

13. Charakterystyka botaniczna i rolnicza jarych gatunków roślin oleistych uprawianych w Polsce.

Spośród jarych roślin oleistych największe znaczenie w naszych warunkach agroekologicznych mają gatunki z rodziny kapustnych (krzyżowych): rzepak, gorczyca biała                   i sarepska, lnianka, katran abisyński. Rośliny te charakteryzują się mniejszą wydajnością i większą zmiennością plonowania niż rzepak ozimy. W tej grupie najwierniej plonuje gorczyca biała, która potencjałem plonotwórczym przewyższa formę jarą rzepaku. Średnie plony nasion gorczycy białej w północno-wschodniej Polsce w latach 1997-2009 wynosiły około 2 t/ha. Pozostałe gatunki oleistych plonowały na poziomie 84% (lnianka jara), 77% (rzepak jary), 56% (katran abisyński) oraz 53% (gorczyca sarepska) plonu nasion gorczycy białej.

Nasiona gorczycy białej i sarepskiej, oprócz stosunkowo wysokiej zawartości tłuszczu (25-27% i 34%), syntetyzują również znaczne ilości białka (27-35% u gorczycy białej i 28%               u sarepskiej), o składzie aminokwasowym korzystniejszym nawet od białka rzepaku i soi. Niestety, w strukturze kwasów tłuszczowych przeważa kwas erukowy (ok. 40%), co eliminuje go z rynku olejów spożywczych. Z kolei czynnikiem ograniczającym paszowe wykorzystanie białka są glukozynolany - substancje siarkowe typowe dla roślin z rodziny kapustnych. Całe nasiona oraz beztłuszczowa reszta (proszek gorczyczny) wykorzystywane są głównie do produkcji musztardy oraz jako przyprawy w przemyśle mięsnym.

Lnianka jara należy do najstarszych gatunków roślin oleistych uprawianych w Polsce i jeszcze do XIX wieku stanowiła ważne źródło oleju spożywczego. Nasiona lnianki zawierają średnio 40% tłuszczu, w tym około 90% stanowią kwasy należące do grupy NNKT (35% jednonienasycone i 55% wielonienasycone kwasy tłuszczowe). Olej lniankowy charakteryzuje wysoka zawartość tokofenoli. Obecnie wykorzystywany jest głównie do produkcji farb, pokostów, kremów kosmetycznych, płynów do kąpieli, mydeł, detergentów. Makuchy i śruty zawierają do 35% białka, ale ze względu na ostry smak i mydlany zapach ich wykorzystanie żywieniowe jest ograniczone.

Owocki katranu abisyńskiego zawierają do 36% tłuszczu, a zaolejenie nasion pozbawionych okrywy owocowej sięga nawet 50%. Nasiona katranu są źródłem oleju o największym, spośród roślin oleistych udziale kwasu erukowego (ponad 60%). Głównymi zaletami wysokoerukowego oleju pozyskiwanego z katranu są jego smarowność, wysoki punkt zapłonu, dobra trwałość oksydacyjna, łatwa biodegradacja. Obecnie kwas erukowy znajduje zastosowanie głównie w produkcji dodatków polimerycznych oraz detergentów. Niezmodyfikowany olej katranu ulega łatwej biodegradacji i stanowi alternatywę dla oleju mineralnego. Śruta otrzymywana jako produkt uboczny przy odtłuszczaniu nasion zawiera 49-55% białka o dobrym składzie aminokwasowym, jednak wykorzystanie nietłuszczowej reszty nasion jest limitowane wysoką zawartością glukozynolanów.

14. Wartość użytkowa słonecznika oleistego i zasady jego uprawy w Polsce.

Jesienią koniecznie trzeba wykonać głęboką orkę przedzimową na 20-30 cm. Wiosną jak najwcześniej należy zrobić bronowanie, aby przerwać parowanie wody z gleby. Z tego samego względu należy ograniczyć do minimum uprawę wiosenną. Nie wolno spowodować nadmiernego ubicia gleby, zwłaszcza przy jej zbyt dużej wilgotności.  Utrudnia to bowiem późniejszy wzrost korzeni.

Słonecznik wymaga starannie doprawionej roli przed siewem. Najlepiej nadaje się do tego agregat uprawowy składający się z kultywatora i wału strunowego.

Słonecznik wysiewa się, gdy gleba na głębokości 5 cm ogrzeje się do temperatury 6-8 st.C (kwitnienie mniszka lekarskiego, czereśni i czarnej porzeczki), co przypada na 15-25 kwietnia. Siewy w zbyt zimną glebę powodują nierównomierne i opóźnione wschody. Niedopuszczalne są także siewy w maju.

Na hektar wysiewa się pół jednostki siewnej, czyli 75 tys. nasion, co zapewnia obsadę 64 tys. roślin. W tym roku jedna jednostka siewna kosztowała ok. 600 zł, czyli koszt nasion na hektar wyniósł 300 zł.

Rozstawa rzędów wynosi 50-60 cm, a odległości w rzędzie - 22 cm. Głębokość siewu to 2-3 cm. Bardzo ważny jest staranny siew siewnikiem punktowym (pneumatycznym lub mechanicznym). Prędkość robocza nie powinna przekroczyć 5 km/h. Przy niestarannym siewie obniżki plonu nasion wynikające z nierównomierne rozmieszczenia roślin oraz zbyt małej obsady mogą wynosić nawet 30 proc.Nasiona przed siewem należy zaprawić Zaprawą nasienną T zawiesinową, która chroni siewki słonecznika przed zgorzelą.

W Polsce słonecznik oleisty zbiera się przed 15 września. Opóźnianie zbioru, zwłaszcza podczas deszczowej pogody, powoduje silne porażenie koszyczków przez zgniliznę twardzikową.

15. Agrotechnika i użytkowanie maku siewnego.

16. Znaczenie gospodarcze oraz produkcja roślin włóknistych na świecie i w Polsce.

17. Znaczenie gospodarcze i rozmiary produkcji lnu na świecie i w Polsce.

18. Wymagania klimatyczne i glebowe lnu włóknistego.

Wymagania klimatyczne - len włóknisty jest rośliną klimatu umiarkowanego. Najlepsze warunki pogodowe dla lnu to niezbyt wysoka temperatura powietrza i wysoka wilgotność względna powietrza. Suma opadów w okresie wegetacji lnu powinna się wahać w granicach 110-130 mm (rocznie 600-800 mm). Do wytworzenia 1 kg suchej masy len włóknisty zużywa 400-600 l wody. W Polsce najlepsze warunki klimatyczne dla uprawy lnu panują w rejonach podgórskich i nadmorskich.

Temperatura:
- Len włóknisty wymaga temperatury poniżej 30 st.C
- Suma temperatur 900 st.C (DD)
- Różnica między odmianami wczesnymi i późnymi 90 st.C DD

Wymagania glebowe - najbardziej przydatne dla lnu są gleby lessowe oraz będące w kulturze, średnio zwięzłe gleby gliniasto-piaszczyste i piaszczysto-gliniaste. Len należy uprawiać na glebach strukturalnych, przewiewnych, mających zdolność magazynowania wody i udostępniania jej roślinom w okresie suszy. Pod uprawę lnu  nie nadają się gleby klasy V i VI, a niekiedy i klasy IVb. Najbardziej odpowiednie dla prawy lnu są gleby  klasy II i III a czasem klasy IVa.

Nadają się pod len:
- Gleba głęboka o luźnej strukturze, dostęp powietrza do korzeni.
- Bogaty glebowy kompleks sorpcyjny.
- Odczyn gleby pH - 6,5-6,9.
- Klasa gleby II - IV a.

Nie nadają się pod len:
- Ciężkie gliny i iły - gleby nieprzewiewne.
- Mursze, torfy.
- Gleby kwaśne.
- Suche gleby, ubogie w próchnicę.

14. Zasady uprawy lnu włóknistego z podkreśleniem stanowiska w zmianowaniu., doboru odmian, nawożenia oraz siewu i zbioru.

Uprawa gleby
Dobór przedplonu zależy od poziomu agrotechniki i gatunku gleby. W warunkach intensywnej gospodarki dobrym przedplonem są kłosowe. Z okopowych najlepsze są buraki, gdyż  nie wyczerpują tak jednostronnie jak ziemniaki gleby ze składników pokarmowych i wilgoci. Na słabszych stanowiskach dobrym przedplonem są motylkowe.
W uprawie gleby ważnym elementem jest zespół zabiegów arotechnicznych powodujących mechaniczne niszczenie chwastów (jesienią i na wiosnę) a także zatrzymanie parowania gleby (na wiosnę).

Wybór przedplonu:

- przedplon - najlepsze dla lnu są zboża (pszenica, owies), okopowe (buraki, ziemniaki) 
- fuzarioza - obowiązuje zasada siania lnu co 6-7 lat na tym samym polu
- wyleganie - ze względu na ryzyko wylegania wystrzegać stanowisk bogatych w azot
- kukurydza - ze względu na herbicydy simazynowe, które mogą uszkadzać len Nawożenie
N0-20, P60, K80-90 kg/ha
W tradycyjnej uprawie lnu włóknistego bardzo ważnym elementem struktury plonu jest wielkość plonu włókna i jego jakość. Obecnie dominuje tendencja wykorzystywania włókna lnianego w przemyśle odzieżowym,  a co się z tym wiąże istnieje popyt na cienkie włókno o wysokich numerach  (NS 35 i więcej), dlatego też obok tradycyjnego nawożenia NPK w nowoczesnej uprawie lnu duże znaczenie ma również nawożenie magnezem i wapniem a także mikroelementami ( bor, cynk, miedź, mangan, molibden).

Wymagania pokarmowe - NPK-1:2:3 (1:2:4)

- N - 10-20 kg/ha - na dobrych glebach (wyleganie lnu),
- N = 40 kg/ha) (gdy gleby średniozasobne).

Gdy len wykazuje objawy chlorozy 10 kg N pogłównie:

- P2O5 - 50-70 kg/ha (P wpływa na plon nasion i % zawartości włokna w słomie),
- K2O - 100-140 kg/ha (K wpływa na plon włókna i jego jakość). 

Siew
Termin siewu lnu przypada na okres, gdy wierzchnia warstwa gleby ogrzeje się do temp. 7-9 oC [okres kwitnienia kaczyńców (knieci), zawilca gajowego]. Optymalny termin siewu przypada najczęściej:
- rejony północne Polski - II - III dekady kwietnia
- rejony Polski środkowej - I połowa kwietnia
- rejony Polski południowej (Dolny Śląsk) - koniec marca - I dekada kwietnia.

Technika wysiewu
- Materiał kwalifikowany {nasiona zdrowe, zaprawione preparatami grzybobójczymi),
- Norma wysiewu nasion lnu:
Plantacje przemysłowe: 110-130 kg/ha (2000 - 2400 nasion na 1 m2),
Plantacje nasienne:          50-70 kg/ha (1000 -1100 nasion na 1 m2)
- Rozstawa rzędów - najczęściej 13 -15 cm [bardzo dobrą jakość włókna uzyskać można stosując mniejszą szerokość międzyrzędzi (7-10 cm)],
- Głębokość wysiewu: 2 cm.

 

Zabiegi pielęgnacyjne
- Niszczenie skorupy glebowej
Na zaskorupionych ciężkich i zlewnych glebach, aby ułatwić roślinom lnu wschody  należy stosować wał kolczasty lub wał pierścieniowy a niekiedy bronkę przedsiewną.

 

Wymagania nawozowe
AZOT
- próchnica > 2 %       N - 10-20 kg/ha 
- próchnica 1%-  2 %    N - 40 kg/ha
- próchnica < 1%        N - 60 kg/ha

Stanowisko w płodozmianie

Len oleisty nie ma żadnych specjalnych wymagań i łatwo daje się włączyć do płodozmianu. Najlepszymi przedplonami na glebach lżejszych są rośliny okopowe nawożone obornikiem, ponieważ pozostawiają one rolę czystą wolną od chwastów. Dobrymi przedplonami są również koniczyny i ich mieszanki z trawami, mieszanki roślin strączkowych. Z powodzeniem można także uprawiać len oleisty po zbożach. Len oleisty stanowi dobry przedplon szczególnie dla pszenicy ozimej, gdyż dostatecznie wcześnie schodzi z pola, pozostawiając po sobie rolę czystą
i sprawną. Przy układaniu zmianowania należy mieć na uwadze, aby len i groch nie następowały po sobie, bo wtedy zarówno len jak i groch jako rośliny następcze gorzej plonują. Specjalnie zalecana jest jego uprawa w gospodarstwach buraczanych w celu zwalczania mątwika burakowego.
Lnu nie należy uprawiać na tym samym polu częściej niż co 6-7 lat, gdyż w przeciwnym razie mogą wystąpić na roślinach objawy tzw. „wylnienia” albo inaczej „zmęczenia gleby”.

Uprawa roli przed siewem

Po okopowych stosowana jest orka przed zimą (20-30cm), a po mieszankach orka z przedpłużkiem. Do zabiegów wiosennych należy stosowanie włóki i ciężkich bron ciągnikowych. Na glebie zbrylonej lub też przesuszonej i rozpylonej używa się odpowiednich wałów.

Zbiór

Zbiór lnu dokonuje się kombajnem w fazie pełnej dojrzałości nasion, której oznaką jest brązowe zabarwienie torebek i charakterystyczne dzwonienie w torebkach. Możliwe jest dosuszenie lnu przed zbiorem przez desykację Reglone 200SL (2l/ha) w okresie pełnej dojrzałości nasion.

19. Różnice w agrotechnice lnu oleistego i włóknistego.

20. Wymagania środowiskowe i agrotechniczne konopi i ich wartość gospodarcza.

Wymagania klimatyczno-glebowe

Szacuje się, że konopie z uwagi na stosunkowo wysoki współczynnik transpiracji (zużywają około 3 razy więcej wody niż kukurydza), w okresie wegetacji potrzebują przynajmniej 250-300 mm opadów atmosferycznych. Jednakże dla prawidłowego rozwoju konopi istotna jest nie tylko ogólna suma, ale również rozkład opadów w okresie wegetacji. Zużycie wody skorelowane jest bowiem z intensywnością wzrostu roślin - największe w okresie „strzelania rośliny w łodygę” .
W warunkach Polski suma opadów wystarcza na ogół konopiom do prawidłowego rozwoju, albowiem system korzeniowy konopi, o ile nie przeszkodzi poziom wody gruntownej lub rodzaj podłoża sięga głęboko, co pozawala na pobieranie wody z głębszych warstw gleby i przetrwanie okresów suszy.
Wieloletnie obserwacje wykazały, że w prawidłowym rozwoju konopi znacznie większą rolę odgrywa dostateczna ilość wody w glebie niż duża ilość opadów atmosferycznych.
Mimo dużego zapotrzebowania na wodę konopie źle znoszą wysoki poziom wód gruntowych, który na glebach mineralnych nie powinien być wyższy niż 80 cm. Nadmierna zaś wilgotność przekraczająca 80% polowej pojemności wodnej gleby hamuje rozwój systemu korzeniowego i ujemnie odbija się na wzroście konopi.
Zapotrzebowanie cieplne konopi jest stosunkowo wysokie. W strefie geograficznej pomiędzy 51o i 58o suma ciepła w okresie wegetacji konopi wynosi 2000-2600oC. Zapotrzebowanie cieplne w okresie od wschodów do dojrzałości technicznej konopi wynosi od 1900 do 2000 oC, a do dojrzałości biologicznej od 2700 do 3000 oC. Jednakże dla prawidłowego rozwoju konopi bardzo ważna jest wystarczająca ilość ciepła w okresie ich najintensywniejszego rozwoju tj. w czerwcu i lipcu. Dotychczasowe obserwacje dowodzą, że niska temperatura i brak opadów w tym okresie wpływają hamująco na wzrost i odbijają się niekorzystnie na wysokości plonów słomy, włókna i nasion, natomiast optymalna temperatura w tych miesiącach umożliwia dzienne przyrosty konopi przekraczające 10-12 cm.
Nasiona konopi kiełkują przy temperaturze 8-10oC w ciągu 8-12 dni., a młode rośliny znoszą przymrozki do -6oC. Umożliwia to stosunkowo wczesny siew konopi, pozwalający na osiągnięcie dojrzałości biologicznej nie później niż w połowie września. W naszych warunkach klimatycznych ma to istotne znaczenie wobec konieczności dosuszenia słomy i nasion.
Pamiętajmy, że temperatura i opady współdziałają ze sobą, a rośliny są zdolne zrekompensować sobie efekt niekorzystnych warunków pogodowych panujących w jednej z faz rozwojowych
Jednym z podstawowych warunków uzyskania dobrego plonu jest wybór właściwej gleby. Konopie uważane są za rośliny dolin rzecznych i nizin.  Najodpowiedniejsze są dla nich gleby żyzne, bogate w próchnicę, azot i wapń o odczynie obojętnym lub lekko zasadowym. Unikać  powinno się lekkich gleb piaszczystych i ciężkich ilastych, jak również terenów  stale podmokłych. Doskonałym stanowiskiem są nowiny, na których konopie znajdują dobre warunki rozwoju i dodatkowo oczyszczają je z chwastów
Wykonana w Instytucie Włókien Naturalnych w Poznaniu analiza warunków klimatyczno - glebowych Polski i wymagań konopi w tym zakresie wykazała, że uprawa konopi jest możliwa niemal w całym kraju.  

Wymagania agrotechniczne

Stanowisko w płodozmianie. Konopie wyróżniają się bardzo dobrą samotolerancją tzn. przy odpowiedniej żyzności gleby i odpowiednim nawożeniu można je uprawiać wielokrotnie na tym samym stanowisku bez strat plonu, jednakże pamiętać należy wówczas o sprzyjających warunkach do szerzenia się chorób grzybowych i nasilenia pchełki ziemnej.
Przy wyznaczaniu właściwego stanowiska w zmianowaniu powinniśmy pamiętać o następujących dodatnich cechach konopi:
- wprowadzenie konopi do zmianowania można traktować jako zabieg odchwaszczający - wytwarzając duże ilości biomasy zagłuszają chwasty;
- zapewniają dobre przewietrzenie gleby i wzbogacenie jej w próchnicę - w wyniku rozkładu głębokiego i rozwiniętego systemu korzeniowego;
- są dobrym przedplonem dla innych roślin - ocieniając i osłaniając glebę pozostawiają ją w dobrej strukturze;

Są więc doskonałym przedplonem dla zbóż (w przypadku pszenicy ozimej powodują. zwyżkę plonu o około 20%).
Nawożenie. Konopie, wyróżniające się szybkim przyrostem biomasy potrzebują, nie tylko żyznych gleb, ale również odpowiedniego nawożenia. Im stanowisko jest słabsze, tym silniej powinno być nawożone.
Zalecane w czystym składniku dawki to:
90 - 120 kg/ha N,
70-100 kg/ha P2O5,
150 - 180 kg/ha K2O
na glebach zakwaszonych 15 - 20 q/ha CaO.

Poszczególne składniki pokarmowe wpływają różnie na jakość i ilość uzyskanego plonu: azot wpływa na wzrost rośliny, potas wykorzystany jest przy tworzeniu się włókna, a fosfor bierze czynny udział w wykształceniu nasion.
Podobnie jak w przypadku tworzenia się biomasy innych roślin, decydującą rolę w kształtowaniu się wysokości plonu słomy i włókna odgrywa azot. Jednakże pamiętać należy, że nadmierna dawka azotu przedłuża okres wegetacji konopi, sprzyja wybujałości roślin i obniża zawartość oraz jakość włókna w łodygach.

23. Rośliny przemysłowe specjalne i ich znaczenie gospodarcze w Polsce.

Tytoń używany jest jako:

• Roślina uprawna: liście tytoniu są wykorzystywane w przemyśle tytoniowym, gdyż zawierają nikotynę, uprawia się machorkę (Nicotiana rustica) oraz tytoń szlachetny (Nicotiana tabacum).
  Tytoń szlachetny ze względu na dużą zdolność adaptacji uprawiany w krajach tropik., subtropik. i w umiarkowanej strefie klim., w licznych odmianach, które różnią się znacznie cechami morfologicznymi i użytkowymi. Liście zawierają od 1 do 3% nikotyny. Największymi producentami są: Chiny, USA, Brazylia, Indie.
  Rozróżnia się trzy podstawowe odmiany:

• Tytonie papierosowe jasne (lekkie) - używane są do wyrobu papierosów lekkich. Zawartość nikotyny w tej grupie wynosi 1-1,5%. Uprawiane gł. w USA, Polsce i Włoszech. Z uprawianych u nas wyliczyć trzeba odmiany drobno- i średniolistne oraz wielkolistne typu Virginia (do tego typu należą: Virginia 278, Virginia 340, Virginia Zamojska 4, Elka 245) i Burley (Burley 165 i Burley 286).

• Tytonie papierosowe ciemne (ciężkie) służą do wyrobu gorszej jakości papierosów (mocnych) i tytoniu fajkowego. Zawartość nikotyny jest w tej grupie przeciętnie wyższa, 1,5-3%. W Polsce uprawiane są trzy typy: Puławski Szerokolistny, do którego należą Kazimierski Szerokolistny, Szerokolistny 277 i Skroniowski Szerokolistny, typ Mocny Skroniowski z odmianami Tarnowski, Mocny 292 i Mocny 724 oraz typ Kentucky z odmianami Kentucky Nidzicki i Książnicki. Do tej grupy należy również machorka z jedną odmianą - Machorka Brazylijska.

• Tytonie cygarowe - zawierają około 1 % nikotyny. Uprawiane gł. w Brazylii, Indonezji, na Kubie, w Polsce mało rozpowszechnione - uprawia się odmianę Havana II c.

Tytoń bakun, machorka - liście zawierają 1,5-10% nikotyny i 4,5-14% kwasu cytrynowego, w celu otrzymania tych związków, a także tytoniu gorszej jakości (gł. do żucia i na tabakę) o specyficznym, silnym zapachu, jest uprawiany m.in. w USA, Federacji Ros., pd. Europie, na Ukrainie i w Chinach, również w Polsce.

• Roślina ozdobna: w ogrodach są uprawiane: tytoń oskrzydlony (Nicotiana alata), oraz jego odmiany hod., obficiej kwitnące, o białych, kremowych, różowych lub karminowych kwiatach, a także mieszańce tego gatunku.

• Środek owadobójczy: od wieków stosowany przez rolników.

24. Gatunki tytoniu uprawiane w Polsce i charakterystyka ich wartości użytkowej.

Tytoń bakun, machorka

Zastosowanie

Suszone liście tego gatunku tytoniu zawierają do 9% nikotyny, tj. 3-10 razy więcej niż tytoń szlachetny. Ze względu jednak na mniej przyjemny zapach używany jest do produkcji mniej szlachetnych wyrobów tytoniowych. Uprawiany również w Polsce. Ze względu na zawartość substancji trujących, nadaje się do produkcji naturalnych pestycydów. Najprostszym takim środkiem jest odwar z liści.

Tytoń szlachetny

Roślina uprawna: Liście tytoniu szlachetnego są wykorzystywane w przemyśle tytoniowym, gdyż zawierają nikotynę.

25. Podział tytoniu na grupy użytkowe i ich charakterystyka.

26. Wymagania klimatyczne i glebowe tytoniu oraz zasady uprawy, pielęgnacji i zbioru

Tytoń ma wysokie wymagania cieplne. Jest bardzo wrażliwy na przymrozki i duże różnice temperatur między cieplejszym powietrzem i chłodną glebą. Niskie temperatury w okresie dojrzewania liści pogarszają jakość surowca. Machorka ma mniejsze wymagania cieplne niż tytoń szlachetny, jedynie na przymrozki jest nieco bardziej wrażliwa.

Wymagania wodne tytoniu są dość znaczne, nie wykraczają jednak poza przeciętne warunki naszego kraju. Największe zapotrzebowanie na wodę występuje w okresie tworzenia się pąków kwiatowych i kwitnienia, gdy liście mają największą powierzchnię. Bardzo szkodliwe dla wszystkich form tytoniu są opady gradowe i silne wiatry, gdyż powodują uszkodzenia mechaniczne liści. Silny wiatr niesie zwykle kurz i ziarenka piasku, które w okresie dojrzewania tytoniu przyczepiają się do lepkich liści i powodują zanieczyszczenie surowca. Na plantacje tytoniu należy więc wybierać miejsca zaciszne lub też obsiewać brzeg plantacji od strony najczęściej występujących wiatrów konopiami albo słonecznikiem.

Poszczególne grupy odmian tytoniu bardzo różnią się wymaganiami glebowymi. Tytonie papierosowe jasne najlepiej udają się na glebach średnio urodzajnych, piaszczystych, mało i średnio próchnicznych, umiarkowanie wilgotnych. Odpowiednie są dla nich piaski gliniaste, spiaszczone gleby lessowe, lekkie mady. Tytonie cygarowe wymagają gleb nieco lepszych, dość urodzajnych, lekkich, lecz silnie próchnicznych, zapewniających dostatek wody (np. lekkie próchniczne mady lub piaski gliniaste głębokie). Tytonie papierosowe ciemne wymagają gleb średnio zwięzłych, urodzajnych, dostatecznie głębokich. Udają się na czarnoziemach, na glebach lessowych, a także na lekkich i średnich madach próchnicznych. Machorka powinna być uprawiana na najurodzajniejszych glebach, głębokich, przewiewnych, o dużej pojemności wodnej.

27. Znaczenie gospodarcze chmielu - wymagania środowiskowe i zasady wprawy.

Uprawa roli i nawożenie

Uprawa tytoniu jest najbardziej pracochłonna ze wszystkich upraw polowych. Tytoń wymaga bardzo starannie uprawionej i odchwaszczonej gleby. Po wcześnie schodzących z pola przedplonach stosuje się pełny zespół uprawek pożniwnych. Po okopowych korzeniowych wykonuje się jedynie orkę przedzimową, którą najczęściej, przykrywa się obornik. Uprawę wiosenną przeprowadza się tak, jak pod wszystkie rośliny jare późnego siewu. Przed sadzeniem wyrównuje się powierzchnię broną, lub - w razie potrzeby - stosuje się wał i bronę.

Pod tytoń stosuje się zarówno obornik, jak i nawozy mineralne. Tytonie jasne nawozi się obornikiem w ilości 15-25 t na 1 ha, jeśli przedplon nie był uprawiany na oborniku.

Silnego nawożenia (30-50 t na 1 ha) wymaga machorka, tytoń typu Kentucky i tytonie cygarowe. Pod pozostałe daje się 25-40 t obornika na 1 ha. Podobnie silnie zróżnicowane jest nawożenie azotem. Pod tytonie jasne wystarczy dawka startowa dla roślin, do 20-40 kg N na 1 ha, pod cygarowe 60-90 kg. Tytonie papierosowe ciemne wymagają dużych dawek, od 100 do 160 kg N na 1 ha pod tytoń typu Kentucky i machorkę oraz 80-120 kg N na 1 ha pod pozostałe. Stosuje się saletrzak, saletrę amonową lub mocznik. Nadmiar nawozów azotowych wpływa niekorzystnie na tytonie papierosowe jasne i cygarowe, gdyż zwiększa zawartość azotu ogólnego i nikotyny, a zmniejsza ilość węglowodanów w liściach.

Tytonie cygarowe nawozi się najmniejszą dawką fosforu (40-50 kg P₂O₅ na 1 ha w superfosfacie) i największą potasu (150-200 kg K₂O na 1 ha). Pod papierosowe jasne stosuje się do 90 kg P₂O₅ i 120-150 kg K₂O na 1 ha, a pod wszystkie ciemne tytonie 90-125 kg P₂O₅ i 120-160 kg K₂O na 1 ha. Potas bardzo silnie i korzystnie wpływa na jakość surowca tytoniowego, gdyż zwiększa elastyczność liści i ich zasobność w węglowodany oraz wydłuża czas żarzenia się tytoniu. Szczególnie dobrze oddziałuje potas wniesiony w formie siarczanu. Tytonie papierosowe jasne uprawiane na glebach lżejszych zaleca się nawozić magnezem (15-20 kg MgO na 1 ha) i borem (8-10 kg boraksu na 1 ha), co korzystnie wpływa na jakość surowca, na glebach zaś torfowych siarczanem miedzi w dawce 20-50 kg na 1 ha. W razie bardzo kwaśnego odczynu gleby stosuje się wapnowanie pod przedplon.
Nadmiar wapnia zwiększa wrażliwość tytoniu na choroby grzybowe.

Sadzenie i pielęgnowanie

Sadzenie rozsady do gruntu możliwie wcześnie, po przymrozkach wiosennych. Ewentualne straty, jakie może spowodować dłużej trwający przymrozek, są znacznie mniejsze niż straty wywołane opóźnieniem sadzenia, gdyż przedłuża to dojrzewanie. Zależnie od warunków klimatycznych w poszczególnych rejonach tytoń powinno się sadzić od 25 IV do 10 V, a machorkę w drugiej połowie maja. Rozstawa w jakiej sadzi się tytoń, zależy od odmiany, a także od gleby.

Tytoń wymaga kilkakrotnego przeprowadzenia uprawy międzyrzędowej, ręcznie lub mechanicznie, z dodatkowym spulchnieniem ziemi dookoła roślin. Na glebach zwięźlejszych stosuje się ponadto dwukrotne obsypywanie roślin: w 4 tygodnie po sadzeniu i podczas ostatniej uprawy międzyrzędowej przed zakryciem międzyrzędzi. Oprócz tego usuwa się nieużyteczne liście dolne, a w późniejszym okresie (przed lub podczas kwitnienia, zależnie od odmiany) przeprowadza się ogławianie roślin, czyli obcinanie wierzchołka, co powoduje, że liście stają się większe i treściwsze. Nieodzownym zabiegiem pielęgnacyjnym jest tzw. pasynkowanie, czyli usuwanie pędów bocznych, wyrastających z kątów liści.

28. Biologiczna i rolnicza charakterystyka roślin strączkowych.

zwiększają produktywność gleb ich korzystna rola w używaniu polega na: * poprawie bilansu azotu w glebie (symbioza) * wzbogacają glebę w substancje organiczne i w składniki pokarmowe dzięki resztką pożniwnym * fitomelioracyjnym (drenującym) działaniu na glebę9poprawa stosunków powietrzno wodnych) * poprawa struktury gleby * uruchomieniu trudno dostępnych związków fosforu i wapnia (głęboki korzeń pozwala na pobieranie składników pokarmowych z głębszych warstw gleby)

29. Wymagania środowiskowe uprawianych w Polsce roślin strączkowych.

D Rośliny strączkowe nie mają wysokich wymagań cieplnych, kiełkują w temperaturze 3-5°C, a po wschodach znoszą przymrozki do-4°C.

□ Wymagania glebowe poszczególnych roślin strączkowych są różne. Związane to jest w dużym stopniu z rozwojem korzeni i możliwością pobierania wody i składników pokarmowych z głębszych warstw* gleby. Wszystkie rośliny strączkowe pobierają w czasie wzrostu bardzo duże ilości wody. Najmniejsze wymagania glebowe ma łubin żółty oraz wyka ozima, które mogą być uprawiane na glebach lekkich, piaszczystych, o odczynie kwaśnym, a nawet bardzo kwaśnym. Łubin biały i wąskolistny uprawia się na glebach lekkich, ale bardziej zasobnych. Łubiny i wyka ozima, dzięki małym wymaganiom glebowym, są cennymi roślinami lekkich gleb piaskowych.

Groch, peluszka i wyka jara udają się na glebach zasobnych, bardziej wilgotnych, o odczynie lekko kwaśnym do obojętnego. Na glebach suchych dają niskie plony.

Największe wymagania glebowe ma bobik. Powinien być uprawiany na glebach ciężkich, wilgotnych i zasobnych, o pH powyżej 6.

30. Stanowisko w zmianowaniu roślin strączkowych

Rola w zmianowaniu roślin strączkowych- roślina przerywająca częste następstwo zbóż po zbiorze nasion pozostaje: w glebie n, masa organiczna w postaci resztek pożniwnych (korzenie, słoma), które mają znaczenie nawozowe, jak również zwiększają kompleks sorpcyjny zwłaszcza gleb piaszczystych. sucha masa resztek pożniwnych wraz ze słomą wahają się 3-6t/ha. w tej masie największy ma potas, azot i wapń. przyoranie na zielony nawóz tych roślin strączkowych, zwłaszcza w fazie kwitnienia może dostarczyć glebie 4,5-7t.ha s,m, powolny rozkład tej paszy organicznej wywiera korzystny wpływ w zmianowaniu przez wiele lat.dzięki silnie rozwiniętemu systemowi korzeniowemu, potrafią one czerpać wodę i składniki pokarmowe i uruchamiać trudno dostępne związki fosforu, wapnia z głębszych warstw gleby. poprawiają one strukturę gleby, stosunki wodno - powietrzne, warunki fitosanitarne. wart. gospodarcza roślin strączkowych ma związek z wielością ich produkcji a ta jest wypadkową pow. uprawy, jednostki powierzchni.

31. Wartość przedplonowa roślin strączkowych.

-Dobra,

- nie pogarszają stanowiska,

- mają pozytywny wpływ na glebę

32. Potrzeby pokarmowe i zasady nawożenia roślin strączkowych.

Wymagania pokarmowe roślin strączkowych to ilość składników pobierana z plonem roślin i tak z 1 t nasion oraz odpowiednią masą słomy grochy i bobik pobierają przeciętnie: 50-60 kg azotu (N), 14-17 kg fosforu (P₂O₅), 30-40 kg potasu (K₂O), 25-40 kg wapnia (CaO), 8 kg magnezu (MgO), 8 kg siarki (S). Bobik pobiera także 32 g boru (B), 20 g miedzi (Cu), 45 g manganu (Mn), 1,3 g molibdenu (Mo) i 100 g cynku (Zn), grochy natomiast: 25 g boru (B), 10 g miedzi (Cu), 100 g manganu (Mn), 2 g molibdenu (Mo) i 70 g cynku (Zn). 

Z plonem 1 t nasion wraz z odpowiednią masą słomy łubiny przeciętnie pobierają: 70-90 kg azotu (N), 19 kg fosforu (P₂O₅), 35-40 kg potasu (K₂O), 30-35 kg wapnia (CaO), 8-11 kg magnezu (MgO), 6 kg siarki (S), 45 g boru (B), 25 g miedzi (Cu), 80 g manganu (Mn), 3 g molibdenu (Mo) i 150-200 g cynku (Zn). Pobierają znacznie więcej mikroelementów jak bobik oraz groch. Rośliny strączkowe są wrażliwe na niedobór boru i molibdenu.

33. Uprawa roślin strączkowych w mieszankach w plonie głównym i w międzyplonach.

Wymagania glebowe

Mieszanki strączkowo - zbożowe można uprawiać na różnych glebach, z wyjątkiem bardzo żyznych lub podmokłych, na których rośliny strączkowe przedłużają wegetację i opóźniają zbiór. Najczęściej uprawiane są po zbożach w 3 lub 4 roku po nawożeniu obornikiem. W skład mieszanki nie powinien wchodzić gatunek zboża, który był przedplonem.

Uprawa roli, nawożenie i siew

Uprawa roli pod mieszanki powinna być taka jak pod zboża jare w czystym siewie. Dobre przygotowanie podłoża do wysiewanych nasion warunkuje szybkie i równomierne wschody. Przy średniej zasobności gleby w fosfor i potas stosujemy na wiosnę około 50-70 kg/ha P₂O₅ i 60-90 kg/ha K₂O. Mieszanki strączkowo - zbożowe wymagają niższego nawożenia azotowego niż zboża w siewie czystym. Zboża rosnące w sąsiedztwie roślin motylkowych korzystają z azotu zasymilowanego przez bakterie brodawkowe. Poziom nawożenia różnicuje się w zależności od udziału komponentów w mieszance. Można przyjąć jako wskazówkę nawożenie mieszanki w ilości o połowę mniejszej niż nawożenie rośliny zbożowej w siewie czystym. Nie powinno ono być większe niż 60 kg/ha N i nie mniejsze niż 35 kg/ha N. Dla mieszanek z grochem powinno mieścić się między 35 a 50 kg/ha N, a z łubinem 40-60 kg/ha N.

Siewu mieszanek należy dokonać w tym samym terminie co zbóż jarych w siewie czystym. Materiał powinien być zaprawiony, oddzielnie ziarno zbóż, oddzielnie nasiona strączkowych.

34. Terminy i sposoby zbioru roślin strączkowych, różnice gatunkowe.

35. Znaczenie gospodarcze i wymagania środowiskowe łubinu żółtego.

 wymagania glebowe - gleby klasy Ivb, V, VI, kompleksów: żytniego dobrego (5), żytniego słabego (6) i żytniego najsłabszego (7) o pH w granicach 5-6.

 dobór odmian - obecnie w Rejestrze Odmian Roślin Rolniczych znajduje się 12 odmian łubinu żółtego (Piast, Parys, Juno, Cybis, Popiel, Teo, Idol, Polo, Lidar, Legat, Radames, Markiz). Wszystkie odmiany łubinu żółtego są odmianami pastewnymi. Odmiana Radames i Markiz są formami samokończącymi.

 przedplon - zboża. Nie należy uprawiać go po sobie i innych roślinach strączkowych lub okopowych.

 uprawa roli - jesienią po zbiorze przedplonu należy wykonać podorywkę a następnie bronowanie. Orkę zimową należy wykonać na średnią głębokość pozostawiając pole w ostrej skibie. Wiosną należy zastosować włókowanie a gdy gleba jest zleżała również kultywator z wałem strunowym.

 nawożenie - w uprawie łubinu należy stosować nawożenie mineralne fosforem i potasem. Wielkość dawek ustala się na podstawie zasobności gleby w składniki pokarmowe.

 przygotowanie materiału siewnego - nasiona przed wysiewem należy zaprawić jedną z grzybobójczych zapraw nasiennych (Sarfun T 450 FS, Sibutol 35,9 FS, Zaprawa Funaben T) lub także owadobójczą (Mesurol 500 FS) zgodnie z zaleceniami Instytutu Ochrony Roślin w Poznaniu. Natomiast bezpośrednio przed siewem szczepionką bakteryjną przeznaczoną do nasion łubinu.

 siew - zaleca się wczesny termin siewu (koniec marca lub początek kwietnia). Wczesny siew stwarza dobre warunki do kiełkowania i wschodów roślin. Nasiona wysiewać na głębokość około 3 cm, w rozstawie rzędów 20-30cm. Zagęszczenie roślin na 1 m² powinno wynosić 90-100 dla odmian tradycyjnych i 100-120 dla odmian samokończących.

36. Znaczenie gospodarcze i wymagania środowiskowe bobiku.

Bobik jest cenną rośliną pastewną z grupy roślin strączkowych, uprawianą na nasiona w plonie głównym. Spośród roślin strączkowych wyróżnia się najwyższym potencjałem plonotwórczym. Przeciętne plony nasion w warunkach produkcyjnych wynoszą 3 tony z hektara, a warunkach wyjątkowo korzystnych 4-5 t/ha. Nasiona bobiku zawierają 28-30% białka ogólnego o wysokiej wartości biologicznej. Pod względem składu aminokwasowego białko bobiku bilansuje się z białkami występującymi w śrutach zbożowych, dlatego śruta bobikowa jest dobrym komponentem wysokobiałkowym do produkcji pasz treściwych. Dotyczy to szczególnie nowych niskotaninowych odmian, których udział w mieszankach może być wysoki. Bobik stanowi wartościowy przedplon dla roślin zbożowych, a zwłaszcza dla pszenicy ozimej. Jest rośliną fitomelioracyjną i fitosanitarną. Po zbiorze bobiku na 1 ha pozostaje 4-5 ton resztek pożniwnych zawierających około 70 kg azotu, 20 kg fosforu i 40 kg potasu.  Wymagania glebowe bobiku są wysokie. Najbardziej przydatne do jego uprawy są gleby zwięzłe i głębokie, odznaczające się dobrymi właściwościami wilgotnościowymi , o odczynie zbliżonym do obojętnego. Są to przeważnie gleby kl. I- IIIb oraz utrzymane w dobrej kulturze kl. IV. Warunkiem dobrego plonowania bobiku jest odpowiednia wilgotność gleby w okresie wegetacji, zwłaszcza podczas kwitnienia, zawiązywania i wypełniania nasion. Niedobór wody w okresie wegetacji bardzo obniża plonowanie. Bobik może być uprawiany na terenie całego kraju z wyjątkiem rejonów podgórskich. Najkorzystniejsze warunki klimatyczne dla uprawy bobiku są w pasie nadmorskim / od Zalewu Szczecińskiego po Zalew Wiślany /, na Pojezierzu / Pomorskim i Mazurskim /, Nizinie Podlaskiej, w dorzeczu górnego i środkowego biegu Warty i Pilicy, na Wyżynie Małopolskiej oraz w dolnym biegu Wisły i Sanu Wymagania nawozowe i uprawowe Azot - można całkowicie pominąć, tylko na glebach słabszych zaleca się stosowanie dawki startowej 20-30 kg/ha, wiosną pod kultywator lub agregat. Fosfor i potas - stosować jesienią przed orką zimową w zależności od zasobności gleby : fosfor 60-100 kg/ha, potas 80-120 kg/ha czystego składnika. Wiosenna uprawę roli ograniczyć do włókowania i przedsiewnego stosowania agregatu uprawowego lub kultywatora. Jeżeli w okresie wegetacji stan roślin wskazuje na niedobory składników pokarmowych, można zastosować wieloskładnikowe nawozy dolistne. Siew Wysiewać należy nasiona zaprawione zaprawą grzybobójczą / przeciw zgorzeli siewek i ascochytozie nasion / i owadobójczą /przeciw oprzędzikom i mszycom /. Termin siewu powinien być jak najwcześniejszy, gdy tylko stan gleby na to pozwoli. Opóźniony siew obniża plon nasion, opóźnia dojrzewanie oraz zwiększa podatność na choroby i szkodniki. Młode rośliny dobrze znoszą krótkotrwałe przymrozki. Wcześniej wysiany bobik w niskich temperaturach przechodzi jarowizację, kwitnie obficiej i dobrze wiąże strąki. Nasiona należy wysiewać na głębokość 8-10 cm, przy rozstawie rzędów 20-30 cm, w ilości 45-50 nasion kiełkujących na metr kwadratowy. Do siewu stosuje się siewniki zbożowe z aparatami wysiewającymi do nasion grubych. Ochrona roślin ze względu na długi okres od siewu do wschodów roślin oraz na powolny wzrost bobiku na początku wegetacji, konieczna jest ochrona roślin przed chwastami w okresie posiewnym lub przedwschodowym, oraz w zależności od stopnia zachwaszczenia również w trakcie wegetacji. Spośród szkodników zagrożeniem dla bobiku mogą być mszyce i strąkowiec bobowy. Należy je zwalczać stosując środki chemiczne zgodnie z zaleceniami. Zbiór bobik zbiera się jednofazowo kombajnem w fazie pełnej dojrzałości, gdy wszystkie strąki są czarne. W razie opóźnionego dojrzewania można stosować desykację. Po omłocie nasiona należy natychmiast doczyścić i w razie potrzeby dosuszyć.

37. Agrotechnika bobiku w uprawie na nasiona.

Uprawa bobiku na nasiona

Spośród roślin strączkowych bobik posiada największe potencjalne zdolności plonotwórcze. Maksymalny plon nasion z bobiku osiągany w doświadczeniach dochodzi do 6,5 t z ha. Spełnia on ważną rolę na glebach zwięzłych i średniozwięzłych w zmianowaniu roślin, zwłaszcza o dużym udziale zbóż z uwagi na korzystne właściwości fitosanitarne i fitomelioracyjne. Pozostawia dużo resztek pożniwnych zasobnych w NPK i mikroelementy, poprawia strukturę gleby oraz jej właściwości fizyczne, chemiczne i biologiczne. Istotne jest również to, że bobik oraz przychodzące po nim następcze rośliny w zmianowaniu nie wymagają wysokiego nawożenia azotowego.

Nasiona tego gatunku zawierają ok. 28% białka ogólnego i są bardzo dobrą paszą białkową, która dzięki wysokiej zawartości lizyny stanowi dobre uzupełnienie pasz zbożowych w żywieniu trzody chlewnej. Pozwala to na znaczne zastąpienie koncentratów białkowych w produkcji pasz. Ujemną cechą bobiku jest obecność w nasionach substancji antyżywieniowych, takich jak taniny i glikozydy, ograniczających jego udział w dawce pokarmowej. Z tego względu śruta z bobiku może zastąpić inne komponenty białkowe w dawce pokarmowej, np. śrutę sojową, ale nie więcej jak w 30%.

Bobik jako roślina klimatu morskiego, nie ma dużych wymagań cieplnych, jest natomiast wrażliwy na okresowe susze, szczególnie w okresie kwitnienia i wiązania strąków. Przypada to na okres od trzeciej dekady maja do końca drugiej dekady lipca. Występująca w tym okresie susza może w znacznym stopniu wpłynąć na obniżenie plonu nasion. Do uprawy bobiku najbardziej przydatne są gleby dobrze uwilgotnione o odczynie obojętnym, zasobne w składniki pokarmowe. W zasadzie powinno się go uprawiać na glebach klasy I-III b, jednak w warunkach dobrej kultury gleby można go siać na glebach klasy IV a.

38. Znaczenie gospodarcze grochu i kierunki jego hodowli,

Groch siewny odgrywa podstawową rolę w grupie roślin strączkowych, jako roślina jadalna i pastewna. Można go uprawiać na nasiona lub zbierać w postaci zielonki. Nasiona roślin strączkowych, w tym grochu odznaczają się dużą zawartością białka około 23-25% w suchej masie o bardzo korzystnym składzie aminokwasowym (zawierają dużo lizyny).
W obrębie gatunku można wyróżnić dwie zasadnicze grupy. Pierwszą stanowią odmiany o większych wymaganiach glebowych, które uprawia się głównie na nasiona wykorzystywane w żywieniu zwierząt lub do konsumpcji (grochy jadalne). W grupie tej przeważają odmiany zaopatrzone w wąsy czepne zamiast listków, tworzą bardziej zwarty łan. Drugą grupę tworzą odmiany o mniejszych wymaganiach glebowych zwane potocznie jako peluszka, które można uprawiać na glebach kompleksu żytniego bardzo dobrego i zbożowo-pastewnego słabego. Pozyskane nasiona przeznacza się na paszę dla zwierząt gospodarskich. Odmiany peluszki są z powodzeniem wykorzystywane w mieszankach roślin strączkowych i zbożowo-strączkowych (najczęściej ze zbożami jarymi: jęczmieniem i owsem).
Groch siewny odgrywa bardzo ważną rolę w płodozmianie, jako roślina przerywająca częste następstwo zbóż po sobie. Jest rośliną fitosanitarną. Krótki okres wegetacji sprawia, że jest bardzo dobrym przedplonem dla gatunków ozimych: rzepaku, jęczmienia i pszenicy. Stanowisko po grochach zostawia dla rośliny następczej sporo resztek pożniwnych zasobnych w składniki mineralne, w tym około 30-50 kg azotu w czystej formie.

39. Agrotecrrnika grochu siewnego.

Na uwagę zasługuje przy tym istotny  postęp  biologiczny, jaki nastąpił  w uprawie grochu.  Jego miarą  jest przede wszystkim ponad 50% wzrost średniego plonu. Oprócz niewątpliwych zalet  groch posiada także cechy ujemne;należą do nich głównie dość wysoka skłonność do wylegania, nierównomierne  dojrzewanie strąków i nie  zawsze wysoki plon nasion.
Zarejestrowane odmiany ,a jest ich 43 ,różnią się wieloma cechami,a główny ich podział dotyczy wymagań glebowych. Na gleby lżejsze nadają się następujące  odmiany; Fidelia, Roch, Grapis, Wiato, KOS i Milwa. Natomiast na gleby kompleksu pszennego poleca się odmiany Agra, Ramrod, Brutus, Zekon, Diadem, Krezus.
Na glebach kompleksu pszennego należy stosować umiarkowane nawożenie mineralne, szczegółnie w stosunku do azotu,natomiast trzeba zastosować  odpowiednią walkę z chorobami szkodnikami. Pielęgnacja chemiczna przed chwastami polega na stosowaniu Bladeksu + Basagranu, ochronę przed chorobami, stosując Brawo 500SC lub Pencozeb 80WP. Srodki chemiczne należy stosować zgodnie z instrukcją.
W nisko-i  srednionakładowej technologii uprawy należy zastosować około 40-50kg/ha fosforu, 80-90kg/ha potasui i 30kg/ha azotu Natomiast w technologii wysokonakładowej zaleca się zastosować 80 kg/ha fosforu, 140kg/ha potasu, 50-60kg/ha azotu.
Nowoczesna ochrona roślin strączkowych,w tym grochu  polega na wykorzystaniu wszystkich dostępnych metod i sposobów  zwalczania chorób i szkodników włączając  w to agrotechnikę, dobór odpornych odmian, glebę oraz metody chemiczne i biologiczne w  celu skutecznego, bezpiecznego i opłacalnego ograniczenia chorób szkodników do poziomu, poniżej którego nie wyrządza on szkód.
Groch może być uprawiany na plantacjach jednogatunkowych, ale w Polsce bardzo popularnym sposobem uprawy są mieszanki z innymi gatunkami roślin strączkowych lub ze zbożami (owies, jęczmień). Zaletą tego typu upraw jest ich większa wierność plonowania w porównaniu z zasiewami czystymi. Przy wyborze odmian do komponowania mieszanek należy wziąć pod uwagę wymagania glebowe odmian grochu, a także gatunkówi odmian zboż.
Odmiany wchodzące w skład mieszanki powinień cechować zbliżony termin dojrzewania i mała podatność na wyleganie. Gleba powinna być przygotowana bardzo starannie, wysiew nasion dokonuje się w 3 dekadzie kwietnia siewnikiem rzędowym, przyjmując za optymalną obsadę 100 nasion na 1m2. Zbiór dokonuje się, po wcześniejszej desykacji w terminie do 31 lipca.

40. Zasady uprawy wyki ozimej i peluszki i kierunki ich użytkowania.

Uprawa wyki kosmatej na nasiona

Wyka kosmata ma małe wymagania glebowe. Udaje się na glebach lżejszych, piaszczystych, kompleksu żytniego dobrego i słabego. Lepiej niż wyka siewna toleruje niższe pH gleby. Nasiona wyki kosmatej pozyskuje się głównie z jej uprawy z żytem ozimym. Przygotowanie roli jest podobne jak dla żyta. Dawki nawozów fosforowych i potasowych wynoszą przeciętnie od 60-80 kg/ha P₂O₅ i 80-100 kg/ha K₂O. W zależności od rodzaju gleby należy zastosować 40 do 60 kg/ha N, z tego 1/3 przedsiewnie. Zbyt duża dawka azotu powoduje silną konkurencyjność żyta i słaby rozwój wyki.

Termin siewu mieszanki żyta z wyką ma istotny wpływ na plon nasion, dlatego zaleca się siew łączny w najwcześniejszym dla danego rejonu terminie siewu żyta. Na plantacjach nasiennych wyki kosmatej, powinno się wysiewać około 100-120 kg/ha żyta oraz 8-12 kg/ha wyki. Zbyt duży wysiew wyki powoduje wyleganie łanu, przedłużenie dojrzewania, a w konsekwencji utrudnienie lub nawet uniemożliwienie zbioru jednoetapowego.

W zasiewach mieszanych wyki kosmatej z żytem nie stosuje się zabiegów pielęgnacyjnych. Wyka ta rzadko jest atakowana przez szkodniki. W razie występowania masowego porażenia przez strąkowca należy przeprowadzić opryskiwanie plantacji nasiennych środkami zalecanymi przez IOR w Poznaniu.

Zbiór mieszanki wykonuje się jednoetapowo w fazie pełnej dojrzałości żyta, ale często konieczne jest przyśpieszenie zbioru z uwagi na wcześniejsze dojrzewanie wyki i na łatwe pękanie strąków. Przeciętny plony nasion wyki kosmatej wynosi od 3 do 5 dt z 1 hektara.

Uprawa wyki kosmatej na zielonkę

Na zieloną paszę wykę kosmatą uprawia się w mieszance z żytem jako poplon ozimy. Uprawa na zielonkę różni się przede wszystkim od uprawy na nasiona poziomem nawożenia azotowego, ilością wysiewu komponentów oraz doborem odmian żyta. Nawożenie azotem należy zastosować przed ruszeniem wegetacji żyta i nie powinno przekraczać dawki 50 kg/ha. Udział wyki w mieszance powinien być większy, a żyta mniejszy niż przy uprawie na nasiona. Zaleca się wysiew 40-60 kg/ha wyki i 70-80 kg/ha późnej odmiany żyta pastewnego (Pastar). Zbiór mieszanki przeznaczonej do bezpośredniego skarmiania należy wykonać w fazie pełni kłoszenia żyta. Zbiór mieszanki na zakiszanie wykonuje się w fazie pełni kwitnienia wyki. Plon zielonki z 1 ha to około 250 -300 dt .

Peluszka

Najlepiej rośnie na glebach średnio ciężkich, z dobrą przepuszczalnością wody. Jest odporna na niskie temperatury, które w czasie kiełkowania są dla niej sprzyjające. Dla odpowiedniego dojrzewania wymaga zwiększonej ilości światła słonecznego.


Siewu dokonuje się wczesną wiosną, pod koniec marca lub początku kwietnia, ale tylko przeznaczenia na nasiona, przy siewie na zielony nawóz opóźnia się termin wysiewu o ok. 2 tygodnie. Zbierana jest po 2-2,5 miesiąca po siewie.

Wartościowa roślina pastewna, uprawiana na paszę i zielony nawóz.

41. Zasady uprawy seradeli i kierunki jej użytkowania.

Jest cenną rośliną pastewną, udaje się na glebach lekkich z małą zawartością wapnia. Znajduje się w rejestrze roślin rolniczych Unii Europejskiej. Jako pasza wpływa dodatnio na jakość mleka. Siano zasobne jest w związki wapnia i potasu. Poza tym zawiera około 16% wody, 12% białek, 4% tłuszczu.

Roślina miododajna. Kwiaty seradeli wydzielają sporo nektaru, lecz jest ich na roślinie niewiele, a więc i wydajność miodowa z hektara jest niska, średnio 30kg/ha. W rejonach o glebach lżejszych, gdzie uprawia się ją na dużych obszarach, może dostarczyć miodu towarowego w drugiej połowie lata lub dać poważny wziątek uzupełniający zapasy zimowe.

Seradela lepiej rośnie na glebach o odczynie kwaśnym i słabo kwaśnym (pH od 5,4 do 6,5). Na glebach lekkich udaje się głównie dlatego, że jej system korzeniowy rozwija się prawidłowo przy wystarczającym dostępie powietrza w glebie.
Na glebach lekkich seradelę warto uprawiać jako wsiewkę w żyto ozime. W okresie początkowego powolnego wzrostu, żyto zapewnia jej osłonę, a stosunkowo wcześnie schodząc z pola, umożliwia pełny rozwój.

Korzystne jest wsiewanie seradeli w mieszankę żyta z wyką ozimą przeznaczoną na zieloną masę, również mieszanka pszenicy ozimej z wyką, koszona w czerwcu na zieloną masę, jest dobrą rośliną ochronną dla seradeli. Seradelę można także wsiewać w mieszanki żyta z wyką zbierane na ziarno. W zboża jare należy wsiewać ją jak najwcześniej, a wybierać odmianę zboża o jak najkrótszym okresie wegetacji. Seradelę z owsem sieje się w jednym terminie (owsa wysiewa się około 150 kg, a seradeli 40 - 50 kg/ha). W jęczmień jary wsiewa się seradelę, gdy osiągnie on wysokość około 6-8 cm. Seradelę wysiewa się siewnikiem rzędowym w poprzek rzędów. Redlice powinny zagłębiać się w ziemię na głębokość 2 cm. Zalecana rozstawa rzędów - 15 cm, ilość wysiewu wynosi wówczas 50 - 60 kg nasion na hektar.
Termin siewu odgrywa dużą rolę w zapobieganiu porażeniom siewek seradeli przez zgorzel. Stwierdzono, że zgorzel poraża tylko te rośliny, które mają wykształcone liście. Okres rozszerzania się choroby przypada na maj, dlatego seradela siana późno i wykształcająca liście dopiero w czerwcu, unika porażenia przez zgorzel. W tym wypadku, późny siew wykonuje się rzutowo w okresie pomiędzy kłoszeniem a kwitnieniem żyta.
Przy wsiewaniu seradeli w rośliny ochronne, uprawa roli musi być dostosowana do wymagań tej rośliny, w którą się ją wsiewa.

42. Biologiczna i rolnicza charakterystyka wieloletnich roślin motylkowych.

43. Porównanie wymagań glebowych i klimatycznych wieloletnich roślin motylkowych uprawianych w Polsce.

44. Znaczenie gospodarcze i wymagania środowiskowe koniczyny czerwonej oraz zasady jej uprawy i zbioru.

Wymagania klimatyczne i glebowe. Koniczyna czerwona jest gatunkiem bardziej wrażliwym niż lucerna na okresowe niedobory wody w glebie, dlatego też jest uprawiana w rejonach wilgotniejszych. Plantacje nasienne zakłada się na glebach mniej żyznych, ale o uregulowanych stosunkach wodnych i obojętnym lub słabo zasadowym odczynie. Dobre plony nasion, podobnie jak w przypadku lucerny, zależą od warunków pogodowych. Duża liczba dni deszczowych wydłuża okres kwitnienia i dojrzewania nasion, ograniczając także oblot owadów zapylających na plantacji. Najlepszymi rejonami uprawy koniczyny czerwonej na nasiona są południowe tereny województwa wielkopolskiego, świętokrzyskiego i lubelskiego oraz północna część województwa dolnośląskiego, opolskiego i podkarpackiego.

Spośród wszystkich motylkowatych drobnonasiennych, koniczyna czerwona wykazuje najsilniejszą negatywną reakcję na bezpośrednie następstwo po roślinach motylkowatych. Przerwa w uprawie na tym samym polu powinna wynosić 4 lata, a po sobie może być uprawiana co 7 lat. Przy zbyt częstej uprawie następuje tzw. wykoniczynienie, polegające na nagromadzeniu w glebie patogenów grzybowych, nicieni i bakteriofagów atakujących bakterie brodawkowe, które może być przyczyną zniszczenia nawet całej plantacji.

Uprawa gleby jesienią musi zapewnić dokładne niszczenie chwastów, spulchnienie i wymieszanie z nią nawozów. Koniczyna źle reaguje na wiosenną orkę przedsiewną, dlatego też na jesieni konieczne jest wykonanie orki zimowej. Wiosną, z uwagi na konieczność ograniczania strat zapasów wody w glebie, uprawę ogranicza się do niszczenia chwastów za pomocą brony oraz dobrego wyrównania powierzchni pola.


Nawożenie. Koniczyna czerwona, podobnie jak lucerna uprawiana na nasiona, wymaga obojętnego lub lekko alkalicznego odczynu gleby. Wapnowanie powinno być przeprowadzone na jesieni, a nawóz musi zostać dokładnie wymieszany z glebą. Dawkę nawozu należy dostosować do rodzaju i odczynu gleby. W uprawach nasiennych koniczyny czerwonej i lucerny nawozy wapniowe stosuje się w podobnych ilościach (tabela 2).

Nawozy fosforowe w ilości 80-120 kg P₂O₅ na ha można stosować przedsiewnie, w jednorazowej dawce odpowiadającej potrzebom pokarmowym roślin w całym okresie użytkowania. Przedsiewne i pogłówne nawożenie potasem, w dwóch dawkach po 50-70 kg K₂O, sprzyja lepszemu wykorzystywaniu tego składnika przez rośliny Pogłówne nawożenie potasem wykonuje się wczesną wiosną w drugim roku pełnego użytkowania. Bezpośrednio po rozsianiu nawozu koniczynę należy zabronować. Na glebach o niskiej zawartości mikroelementów (boru, manganu, molibdenu, miedzi) niedobory tych składników powinny zostać uzupełnione poprzez nawożenie

Zastosowanie

• Roślina uprawna. Jest uprawiana jako cenna roślina pastewna o dużej zawartości białka i soli mineralnych^[4]. Uprawiano ją już w XI w., jednak na większą skalę dopiero od XVIII w. Znajduje się w rejestrze roślin rolniczych Unii Europejskiej i jest jedną z podstawowych roślin motylkowych uprawianych na paszę.

• W medycynie ludowej była dawniej rośliną leczniczą. Jej ziele i kwiatostany Herba , Flos Trifolii pratensis zawierają glikozydy i flawonoidy. Używano jej jako środka moczopędnego i wykrztuśnego^[4].

45. Terminy i sposoby siewu koniczyny czerwonej.

Siew. Wysokość plonu nasion zależy od liczby główek kwiatowych na jednostce powierzchni oraz liczby nasion zawiązanych w główkach. Wysiew 6-10 kg nasion na ha zapewnia optymalną obsadę roślin na plantacji. Nasiona wysiewa się od trzeciej dekady marca do końca drugiej dekady kwietnia, na głębokość 1-2cm, w rzędy odległe o 30-40 cm. Szeroka rozstawa rzędów sprzyja prawidłowemu rozwojowi roślin i wytwarzaniu dużej liczby pędów generatywnych. Na plantacjach koniczyny prowadzi się zabiegi mechanicznego niszczenia chwastów oraz spulchniania gleby. Wiosną, w latach użytkowania, wykonuje się pielęgnacyjne bronowanie koniczyny. Zabieg ten należy wykonać starannie, uważając, aby w czasie przejazdu brony nie wyciągnąć roślin słabiej ukorzenionych.

46. Uprawa koniczyny czerwonej na zbiór nasion.


Zbiór nasion. Nasiona koniczyny czerwonej zbiera się z drugiego pokosu. Właściwy termin zebrania pierwszego pokosu, przypadający zwykle około potowy maja, wpływa na wysokość plonu zebranych nasion. Rośliny skoszone zbyt wcześnie wytwarzają mniej pędów nasiennych, natomiast zbyt późny zbiór powoduje zmniejszenie liczby kwiatów w główce. Opóźnienie zbioru pierwszego pokosu przesuwa fazę kwitnienia na okres mniej korzystny do zapylania kwiatów, a wiązanie i dojrzewanie nasion odbywa się w gorszych warunkach pogodowych. Zbiór koniczyny nasiennej należy rozpocząć, gdy 60-70% główek zaczyna przybierać barwę brunatną,

47. Znaczenie gospodarcze, wymagania środowiskowe oraz zasady uprawy i użytkowania koniczyny białej.

• Roślina pastewna. Znajduje się w rejestrze roślin rolniczych Unii Europejskiej. Jest jedną z najcenniejszych roślin pastwiskowych, zawiera dużo białka i bardzo długo jest mięsista. Jest odporna na przygryzanie i deptanie. Dzięki rozłogom szybko wypełnia wydeptane miejsca. Nie nadaje się jednak do uprawy jako samodzielna roślina pastewna z powodu zbyt niskiego wzrostu uniemożliwiającego koszenie. Bywa natomiast podsiewana w zbożach na poplon i w mieszankach na użytkach zielonych.

• Roślina lecznicza. surowcem zielarskim są kwiaty (Flos Trifolii albi). Są one składnikiem mieszanek ziołowych stosowanych przeciwreumatycznie i przeciwartretycznie.

• Roślina miododajna. Jest doskonalą rośliną miododajną. W odróżnieniu od koniczyny czerwonej zapylanej przede wszystkim przez trzmiele, nektar koniczyny białej jest osiągalny również dla pszczół miodnych, których języczki są krótsze niż u trzmieli. Wydajność miodowa zwarcie rosnącej koniczyny białej osiąga 100 kg/ha.

• Dawniej z jej kwiatów uzyskiwano żółty barwnik do barwienia tkanin.

• Wymagania klimatyczne i glebowe. Najlepsze warunki do uprawy koniczyny białej na nasiona zapewniają gleby średnio zwięzłe, piaszczysto-gliniaste, zasobne w wapń o uregulowanych stosunkach powietrzno wodnych. Uprawy nasienne koniczyny prowadzi się w tych samych rejonach, w których uprawia się lucernę nasienną. Koniczyna biała, podobnie jak lucerna, w dalszych latach uprawy doskonale znosi okresowe niedobory wody. Gleby żyzne i silnie uwilgotnione sprzyjają bujnemu wzrostowi części nadziemnej kosztem rozwoju generatywnego, dlatego też nie powinny być przeznaczane pod uprawy nasienne.

• Zalecenia dotyczące stanowiska w zmianowaniu, przygotowania gleby i zabiegów agrotechnicznych na plantacjach nasiennych koniczyny białej nie różnią się od stosowanych przy uprawie koniczyny czerwonej. Koniczyna biała reaguje w mniejszym stopniu, w porównaniu z czerwoną, na częstotliwość uprawy na tym samym polu, dlatego też przerwa w uprawie po sobie może wynosić 4 lata. Na plantacjach nasiennych nie wykonuje się wiosennego bronowania pielęgnacyjnego, które może niszczyć płożące się pędy.

• 
  Nawożenie. Koniczyna biała w uprawie na nasiona wymaga obojętnego lub lekko zasadowego odczynu gleby. Nawozy wapniowe stosuje się przedsiewnie dokładnie mieszając je z glebą. Dawkę należy dostosować do rodzaju i odczynu gleby. Jednorazowo, przedsiewnie, stosuje się także nawożenie fosforem, w ilości 80-120 kg P₂O₅ na ha. Natomiast nawozy potasowe w ilości 100-140 kg K₂0 na ha wprowadza się w dawkach podzielonych, stosowanych jesienią, przed siewem nasion oraz po zbiorach w kolejnych latach użytkowania. Koniczyna biała wykazuje zwiększone zapotrzebowanie na mikroelementy. W produkcji nasiennej najważniejszą rolę pełni bor, którego niedobory w glebie powinny zostać uzupełnione poprzez nawożenie.

• 
  Siew. Nasiona koniczyny białej, w ilości 5-7kg na ha, wysiewa się od trzeciej dekady marca do końca drugiej dekady kwietnia, umieszczając je na głębokości 1 -1,5cm w rzędach odległych o 30 cm. Szerokie międzyrzędzia sprzyjają równomiernemu nasłonecznieniu roślin, zapewniając zapylaczom dobry dostęp do pędów kwiatowych, a także ułatwiają mechaniczne niszczenie chwastów.

• 
  Zbiór nasion. Podobnie jak w przypadku koniczyny czerwonej, na nasiona przeznacza się drugi pokos. Szybki i bujny wzrost roślin wiosną może znacznie ograniczyć liczbę wytwarzanych pędów generatywnych, dlatego pierwszy pokos należy zebrać w pierwszej dekadzie maja. Zbiór koniczyny nasiennej należy rozpocząć, gdy 60-70% główek zaczyna przybierać barwę brunatną.

48. Sposoby użytkowania koniczyny czerwonej i koniczyny białej.

49. Znaczenie gospodarcze, wymagania środowiskowe oraz zasady uprawy i użytkowania

koniczyny perskiej i inkarnatki

Koniczyna krwistoczerwona (inkarnatka) (Trifolum incarnatum L.)

Wymagania klimatyczne i glebowe. Koniczyna krwistoczerwona występuje w dwóch formach uprawnych - jednorocznej i jednorocznej zimującej (ozimej), traktowanej jako forma dwuletnia. Inkarnatka ma niską zimotrwałość i wymarza całkowicie podczas bezśnieżnych zim w temperaturze -8 °C, źle znosi grubą okrywę śnieżną oraz spóźnione wiosenne przymrozki, a także jest wrażliwa na okresy suszy. Z tego względu uprawa inkarnatki nasiennej ma ograniczony zasięg. Najlepsze warunki do jej uprawy występują na obszarze obejmującym środkowe i północne tereny województwa dolnośląskiego i opolskiego oraz południowe tereny województwa lubuskiego i wielkopolskiego. W rejonach o ostrzejszych warunkach klimatycznych mogą być uprawiane jedynie formy jare.

W uprawie na nasiona, pod plantacje koniczyny krwistoczerwonej przeznacza się gleby średnio zwięzłe o uregulowanych stosunkach wodnych i obojętnym odczynie. W uprawie na nasiona stosuje się głównie ozimy siew inkarnatki, dlatego najlepszym przedplonem są rośliny wcześnie schodzące z pola, uprawiane bez obornika. Po sprzęcie przedplonu konieczne jest przeprowadzenie uprawek pożniwnych i orki siewnej, a także, w celu przyspieszenia osiadania gleby zastosowanie wału Campbella. Pierwszym wiosennym zabiegiem pielęgnacyjnym jest wałowanie wałem gładkim, mające na celu przeciwdziałanie wysadzaniu roślin powodowanemu ruchami gleby wywołanymi dobowymi wahaniami temperatury. Na plantacjach prowadzi się także mechaniczną uprawę międzyrzędzi.


Nawożenie. Inkarnatka jest bardzo wrażliwa na zakwaszenie gleby, dlatego tez podstawowym zabiegiem warunkującym produkcję nasion jest wapnowanie. Nawozy wapniowe można zastosować pod przedplon. Uprawa na nasiona wymaga zwiększonego nawożenia fosforem i potasem. Nawozy te stosuje się przedsiewnie w ilościach 40-60 kg P₂O₅ i 50-70 kg K₂O na ha.


Siew. Nasiona zimujących form inkarnatki, w ilości 8-10kg na ha, wysiewa się w trzeciej dekadzie sierpnia na głębokość 1-1,5cm, w rzędy odległe o 20-30 cm. Opóźnienie siewu zwiększa niebezpieczeństwo wymarzania plantacji. Nasiona form niezimujących wysiewa się wiosną, od pierwszej do trzeciej dekady kwietnia.


Zbiór nasion. Koniczyna krwistoczerwona zasiana jesienią wydaje nasiona pod koniec czerwca. Nasiona inkarnatki bardzo łatwo osypują się, dlatego zbiór przeprowadza się na początku dojrzewania, gdy ok. 50-60% główek przybrało brunatne zabarwienie.

Jest to roślina pastewna, należąca do roślin motylkowych drobnonasiennych. Służy jako pasza oraz stosowana na poplon ozimy. Znajduje się w rejestrze roślin uprawnych Unii Europejskiej

Koniczyna perska (Trifolium resupinatum L.)

Wymagania klimatyczne i glebowe. Koniczyna perska stosunkowo dobrze przystosowała się do uprawy w warunkach klimatu umiarkowanego. W Polsce najlepszym rejonem uprawy tego gatunku na nasiona są środkowe i północne tereny województwa lubelskiego i wielkopolskiego. Koniczynę perską nasienną uprawia się na glebach średnio zwięzłych, nie zakwaszonych, o uregulowanych stosunkach wodnych. Uprawa gleby na jesieni powinna zapewnić dokładne niszczenie chwastów, spulchnienie i wymieszanie z nią nawozów. Wiosną uprawę ogranicza się do bronowania i włókowania.


Nawożenie. Plantacje nasienne wymagają obojętnego lub słabo zasadowego odczynu gleby dlatego koniecznym zabiegiem jest ich wapnowanie. Koniczyna perska ma duże wymagania pokarmowe. Nawozy fosforowe i potasowe stosuje się przedsiewnie w ilościach 80-100 kg P₂O₅ i 100-120 kg K₂0 na ha. Spośród mikroelementów, w produkcji nasiennej największą rolę pełni bor, którego niedobory w glebie powinny zostać uzupełnione poprzez nawożenie.


Siew. Nasiona, w ilości 6-8 kg na ha, wysiewa się w pierwszej połowie kwietnia na głębokość 1-2cm stosując rozstawę rzędów 30-40 cm. Szeroka rozstawa umożliwia wykonanie zabiegów pielęgnacyjnych, które prowadzi się w miarę zachwaszczania lub zaskorupiania gleby w międzyrzędziach.


Zbiór nasion. Nasiona koniczyny perskiej zbiera się z drugiego pokosu. Właściwy termin zebrania pierwszego pokosu, przypadający zwykle około połowy maja, wpływa na wysokość plonu zebranych nasion. Rośliny skoszone zbyt wcześnie wytwarzają mniej pędów nasiennych, natomiast zbyt późny zbiór powoduje zmniejszenie liczby kwiatów w główce. Zbiór należy rozpocząć, gdy 60% główek zaczyna przybierać barwę brunatną.

W Polsce opracowano także technologię uprawy zimujących form koniczyny perskiej. Pierwsza polska zimująca odmiana IRA, wyhodowana w IHAR-ZDHAR Bartążek, została przyjęta do rejestru odmian oryginalnych w 1986 r.

Przedplonem, zalecanym w uprawie na nasiona tej odmiany, są zboża ozime lub jare. Nasiona w ilości 3 kg na ha wysiewa się w trzeciej dekadzie sierpnia w rzędy odległe o 60 cm. Z uwagi na znaczną wrażliwość odmiany na osiadanie gleby konieczne jest wcześniejsze jej zwałowanie. Wczesną wiosną, po spulchnieniu międzyrzędzi, jako roślinę podporową wysiewa się jedną z odmian grochu wąskolistnego w ilości 100 kg na ha, po dwa rządki w jedno międzyrzędzie, na głębokość 4-5 cm. Zebrane nasiona koniczyny oddziela się od grochu w procesie czyszczenia.

50. Znaczenie gospodarcze i wymagania środowiskowe uprawianych w Polsce gatunków lucern.

Niektóre gatunki są cennymi roślinami pastewnymi, które uprawiane są z przeznaczeniem na zielonkę, paszę, susz, siano lub kiszonkę.

Wymagania glebowe
Najbardziej odpowiednie do uprawy lucerny są gleby głębokie, średniozwięzłe a także nieco mocniejsze, ale przewiewne, o odczynie obojętnym lub lekko zasadowym. Roślina nie lubi gleb podmokłych, bardzo zwięzłych i kwaśnych, na których jej system korzeniowy źle się rozwija i ograniczona jest symbioza z bakteriami brodawkowymi.

Uprawa gleby
Uprawa gleby prowadzona w okresie jesiennym powinna zapewnić dokładne odchwaszczenie pola, głębokie spulchnienie gleby i wymieszanie z nią nawozów. Wiosną uprawę ogranicza się do niszczenia chwastów oraz wyrównania powierzchni pola.

Nawożenie
Lucernę, podobnie jak koniczynę czerwoną można uprawić w siewie czystym lub jako wsiewkę w roślinę ochronną, którą najczęściej są zboża jare, a zwłaszcza jęczmień uprawniany na ziarno i owies na zielonkę. Dawka fosforu przeznaczona na pokrycie zapotrzebowania rośliny ochronnej i wsiewki w roku siewu oraz w pierwszym roku pełnego użytkowania przy średniej zawartości tego składnika w glebie wynosi 80-110 kg P2O5/ha.
Nawożenie potasem, przy średniej zawartości tego składnika w glebie, sięga 80-100 kg K20/ha.
Wielkość dawki azotu stosowanego przedsiewnie zależy od rośliny ochronnej i wynosi: dla jęczmienia jarego uprawianego na ziarno 30-45 kg N/ha, dla owsa na zielonkę natomiast 60 kg N/ha.

Pielęgnacja
W przypadku silnego zachwaszczenia łanu, powinna być prowadzona ochrona zasiewów przed chwastami. Przy uprawie lucerny jako wsiewki w zboże można zastosować Chwastox Extra 300 SL w dawce 2,5-3 l /ha lub Dicoherb 750 SL w dawce 0,75-1 l/ha. Preparaty te należy zastosować gdy wykształci ona 1 do 3 liści właściwych, a zboża wykształcą zwarty łan, nie później jednak jak do końca krzewienia. Niższe dawki należy stosować, gdy w skład mieszanki wchodzi owies.
Późną jesienią (od końca października do połowy listopada) na plantacjach jednorocznych i starszych można zastosować preparat Kerb 50 WP w dawce 2 kg/ha na chwasty dwuliścienne i jednoliścienne, a na perz właściwy dawka preparatu wynosi 3-5 kg/ha.

Użytkowanie
W roku siewu, lucerna siana bez rośliny ochronnej powinna zostać skoszona w fazie pełni kwitnienia, a po raz drugi po ok. 8 tygodniach. Lucerna wysiewana w roślinę ochronną daje zazwyczaj  tylko jeden pokos, tzw. ścierniankę, który należy skosić w początku kwitnienia (przełom września i października). W latach pełnego użytkowania lucernę zbiera się w fazie pąkowania lub początku kwitnienia, zebrać w tedy można  nawet do 4 pokosów w roku co daje łączy plon zielonki od 30-60 t/ha.

Wykorzystanie lucerny w żywieniu zwierząt
Lucernę uprawianą w siewie czystym można przeznaczyć na:
- zielonkę, jako dobrej jakości paszę do bezpośredniego skarmiania przez cały okres wegetacji,
- pastwisko dla bydła,
- produkcję wysokiej jakości suszu,
- kiszonkę lub siano do skarmiania w okresie zimowym.

51. Zasady uprawy i użytkowania lucerny mieszańcowej.

Roślina uprawna - cenna roślina pastewna, wieloletnia i wielokośna, mniej wymagająca, bardziej plenna i trwalsza niż inne gatunki lucerny^[3]. Jest podstawową rośliną motylkową uprawianą w rejonach bardziej suchych, gdzie zawodzi uprawa koniczyny czerwonej. Dzięki głębokiemu systemowi korzeniowemu może czerpać wodę i sole mineralne z głębszych warstw gleby

52. Terminy i sposoby siewu lucerny.

53. Siew
    Nasiona lucerny można wysiewać w różnych terminach: wiosennym i letnim. Wczesnowiosenny  termin trwa od połowy kwietnia do połowy maja, bez rośliny ochronnej lub w roślinę ochronną, natomiast letni to okres od czerwca do połowy lipca tylko w siewie czystym (bez rośliny ochronnej).
    W korzystnych warunkach polowych przy siewie w roślinę ochronną wysiewa się 15-20 kg lucerny na 1 ha w rozstawie rzędów 15-20 cm. Przy siewie bez rośliny ochronnej 10-12 kg nasion na 1 ha w rozstawie rzędów 10-15 cm. Głębokość wysiewu wynosi 1-2 cm.
    Ze względu na brak zarejestrowanych preparatów do zaprawiania nasion lucerny należy do siewu używać zdrowego, wolnego od grzybów chorobotwórczych materiału siewnego oraz zapewnić roślinom optymalne warunki do rozwoju. W celu zapewnienia lucernie odpowiednich szczepów bakterii brodawkowych nasiona przed siewem należy zaprawić Nitraginą. Jest to szczególnie ważne w przypadku, gdy lucernę uprawiamy po raz pierwszy na danym polu. Do siewu lucerny nadaje się większość siewników, po zamontowaniu wałków do wysiewu nasion drobnych.

54. Zasady uprawy lucerny na zbiór nasion.

55. Wpływ terminów i sposobów zbioru oraz suszenia na plony i wartość pastewną siana,

lucern i koniczyn.

55. Uprawa i użytkowanie mieszanek wieloletnich roślin motylkowych z trawami.

Rośliny motylkowe drobnonasienne mogą być uprawiane w mieszankach z innymi roślinami motylkowymi drobnonasiennymi albo z trawami. Zaletą mieszanek jest to, że:

O plony są często wierniejsze niż plony jednej rośliny, ponieważ mieszanka jest bardziej wytrzymała na nie sprzyjające warunki;

□ rośliny motylkowe zawierają dużo białka, natomiast trawy zawierają cukry, toteż taka mieszanka daje paszę lepszej jakości;

D zbiór jest łatwiejszy, gdyż rośliny mniej wylęgają.

Mieszankom przypisuje się także lepsze działanie strukturotwórcze niż samej rośliny motylkowej.

Ujemną stroną mieszanek motylkowych z trawami jest to, że silnie przesuszają glebę, i to zarówno warstwę orną, jak i warstwy głębsze. Z tych powodów stanowisko po takich mieszankach lepiej przeznaczyć pod rośliny jare, a nie pod zboża ozime. Dobór roślin do mieszanek należy dostosować do zasobności gleb. Przykłady mieszanek jednorocznych są następujące.

Na gleby słabsze (ilość wysiewu w kg/ha):

□   lucerna chmielowa (10-13), życica wielokwiatowa (8-10);

□   lucerna chmielowa (10-12), koniczyna inkarnatka (,10-12).

Na gleby bardziej zasobne (ilość wysiewu w kg/ha):

D koniczyna białoróżowa (5-6), koniczyna czerwona (8—10).

Mieszanki jednoroczne kosi się lub wypasa aż do wystąpienia przymrozków.

Przykłady mieszanek przeznaczonych na wieloletnie użytkowanie są następujące.

Na wszystkie gleby (ilość wysiewu w kg/ha):

D koniczyna czerwona (8), koniczyna białoróżowa (5), koniczyna biała (5);

D koniczyna czerwona (12-15), tymotka (4-6) lub kostrzewa łąkowa (4-6);

□   lucerna mieszańcowa (10), kupkówka lub tymotka (10).

Uprawę roli przeprowadza się tak samo, jak pod roślinę motylkową uprawianą w czystym siewie, a przy wsiewce w zboża - jak pod rośliny zbożowe.

Przed siewem mieszanek należy zastosować nawozy potasowe i fosforowe. Wsiewając mieszankę w zboża należy zwiększyć dawkę fosforu o 50 kg P2O5, a potasu o 40 kg K20 na 1 ha w porównaniu z zalecanymi dla rośliny zbożowej. Mieszanki wieloletnie nawozi się także pogłównie. Wiosną należy zastosować (na 1 ha): 80-100 kg P205 i 80 kg K20, a po drugim pokosie 80 kg K20. Nawożenie azotem stosuje się tylko przy uprawie wieloletnich mieszanek z trawami. Mieszanki koniczyn z trawami nawozi się w ilości do 120 kg N na 1 ha. Nawozy azotowe stosuje się przed ruszeniem wegetacji i po każdym pokosie w równych dawkach wynoszących 30-40 kg N na 1 ha.

Mieszanki lucerny z trawami nawozi się wyższymi dawkami azotu, do 240 kg N na 1 ha. Azot stosuje się w takich samych terminach, jak pod mieszanki koniczyn z trawami.

56. Znaczenie gospodarcze oraz zasady uprawy i użytkowania kapusty pastewnej.

Przy uprawie kapusty pastewnej otrzymuje się duże plony zielonej masy o dużej zawartości białka. Jeden kilogram zielonki zawiera około 18 g białka strawnego. Kapusta pastewna bardzo dobrze znosi przymrozki i dlatego może pozostawać na polu do późnej jesieni i być skarmiana w postaci zielonki. Kapusta pastewna jest rośliną dwuletnią.

W pierwszym roku wytwarza grubą, wysoką do 2 metrów łodygę, z dużymi łopatowatymi liśćmi. Natomiast w drugim roku wydaje pęd nasienny, kwitnie i wytwarza nasiona. Posiada korzeń palowy z cienkimi korzeniami bocznymi.

Kapusta pastewna jest wytrzymała na niskie temperatury i znosi dobrze temperatury do -15°C. Wrażliwa jest natomiast na suszę. Dlatego pod jej uprawę nie nadają się gleby suche. Najlepiej plonuje na glebach próchnicznych, dobrze utrzymujących wodę, ale nie zlewnych i nie za ciężkich. Można ją również uprawiać na torfach. Wymaga gleb obojętnych lub słabo kwaśnych.

Kapustę pastewną można uprawiać z rozsady lub wysiewać nasiona bezpośrednio na polu.

Kapusta uprawiana z rozsady daje większe plony, ryzyko nie udania się jej jest minimalne, wymaga jednak dużego nakładu pracy. Uprawę kapusty pastewnej z rozsady zaleca się stosować przy uprawie jej w poplonach ścierniskowych. W plonie głównym i w plonie wtórym kapustę wysiewa się z nasion. Przy uprawie kapusty z rozsady, nasiona wysiewa się na rozsadniku na 4-5 tygodni przed terminem wysadzania jej w pole. Do obsadzenia 1 ha potrzebny jest rozsadnik o powierzchni 1 ara. Do obsiania 1 ara rozsadnika zużywa się 0,6-0,8 kg nasion, które wysiewa się w rzędy co 15-20 cm. Następnie, gdy rozsada ma wykształcone 2-4 liście, wysadza się ją w pole, w rzędy odległe od siebie o 50-60 cm. W rzędzie natomiast rośliny sadzi się co 30-40 cm.

Uprawiając kapustę pastewną bezpośrednio w polu, potrzeba na obsianie 1 ha 2-4 kg nasion. Wysiewa się je w rzędy co 50-60 cm. Po wschodach zachodzi konieczność przerzedzenia zasiewu. W tym celu wykonuje się, w 2-3 tygodnie po wschodach, przerywkę w taki sposób, aby odległość między roślinami w rzędzie wynosiła 20-30 cm.

Kapustę pastewną można zbierać aż do nastania zimy. Przeznacza się ją do bezpośredniego spasania, a nadmiar można zakisić.




57. Dobór gatunków oraz możliwości i zasady polowej uprawy traw.

Głównym kryterium przydatności gatunków traw do uprawy polowej są ich wymagania siedliskowe. Do najczęściej wykorzystywanych w tym celu należą: kupkówka pospolita, tymotka łąkowa, kostrzewa łąkowa i trzcinowa, życica trwała, wielokwiatowa, westerwoldzka i mieszańcowa, festulolium, rajgras wyniosły i stokłosa uniolowata. Ich wymagania glebowe podano w tabeli 1. Poza wymaganiami glebowymi należy zwrócić uwagę także na warunki wilgotnościowe i termiczne. Wysokie opady i małe wahania temperatury powietrza w czasie wegetacji są korzystne dla uprawy życic i festulolium. W warunkach suchszych przydatne będą takie trawy, jak: kupkówka pospolita, kostrzewa trzcinowa, rajgras wyniosły i stokłosa uniolowata, natomiast przy niekorzystnych warunkach przezimowania, odporniejszymi gatunkami są: kupkówka pospolita, tymotka łąkowa, kostrzewa łąkowa i trzcinowa. Poszczególne gatunki reprezentowane są przez różne odmiany hodowlane, z których do uprawy polowej należy preferować wyróżniające się szybkim odrastaniem po zimie i po skoszeniu, wysoką wartością paszową, równomierną wydajnością plonu z poszczególnych odrostów w sezonie wegetacyjnym oraz wykazujące zwiększoną odporność na niesprzyjające warunki pogodowe.

58. Międzyplony i ich znaczenie gospodarcze.

Międzyplon, dawniej poplon ?Międzyplonem nazywamy roślinę lub mieszankę roślin uprawianą między dwoma plonami głównymi na zbiór zielonej masy, na zielonkę, siano, kiszonkę lub na przyoranie jako zielony nawóz. Ich uprawa ma duże znaczenie nie tylko dla produkcji paszy, ale i ze względu na zwiększanie biologicznej aktywności i żyzności gleby, działanie strukturotwórcze roślin i wzbogacanie gleby w azot (przez rośliny motylkowe).

W zależności od termonu siewu wyróżnia się rodzaje międzyplonów:
*ścierniskowe ? siew następuje natychmiast po sprzęcie plonu
głównego (np. żyta, jęczmienia),schodzącego z pola na początku
sierpnia. Zasiew może być jednogatunkowy lub stanowić mieszankę 2?3 gatunków, co zapewnia lepsze okrycie gleby,użytkowane jesienią tego samego roku na paszę (np. rzepa ścierniskowa) lub przyorane na zielony nawóz (np. facelia, gorczyca biała, peluszka); w uprawie konserwującej zostawia się je do wiosny, w które sieje się rośliny jare. Mówiąc prosto- nasiona roślin wysiewa się w lecie,a zbiera jesienią.
*międzyplon ozimy ?def.( wysiewany późnym latem,po zbiorze później dojrzewających
zbóż (pszenicy, pszenżyta)).Głównym celem uprawy międzyplonu ozimego jest produkcja paszy,której użytkowanie rozpoczyna się w okresie wiosennym. Zasiewy te spełniają jednocześnie funkcję ochronną, osłaniając glebę od wczesnej jesieni do wiosny następnego roku.) żyto, rzepak ozimy; rośliną następczą jest plon wtóry; stanowią źródło wczesnej paszy zielonej.
Prościej mówiąc- nasiona roślin wysiewa się jesienią,a zbiera wiosną.
*wsiewki międzyplonowe ? siane wiosną jednocześnie z plonem głównym lub w czasie jego wegetacji i pozostające po jego zbiorze do jesieni tego samego roku, np. seradela wsiana w żyto; powinny być to rośliny dobrze znoszące zacienienie w pierwszym okresie wzrostu po wschodach i szybko rosnące po odsłonięciu, tzn.nasiona wysiewa się w łan rośliny ozimej lub jarej uprawianej w plonie głównym, a zbiera późną jesienią.
*plon wtórny ? nasiona roślin wysiewa się po zbiorze międzyplonu ozimego, a zbiera jesienią tego samego roku; (odnosi się do międzyplonu ozimego).
Znaczenie produkcyjne:
-źródło pasz zielonych, zwiększenie łącznej wydajności produkcji roślinnej
-wyrównanie dopływu pasz zielonych i przedłużenie okresu letniego żywienia
Znaczenie nawozowe:
-nawóz zielony
-dodatkowa ilośc materii organicznej w postaci resztek pożniwnych
Znaczenie ekologiczne:
-ograniczenie wymywania azotanów z gleby w okresie jesienno ? zimowym
-znaczenie fitosanitarne (ograniczenie nasilenia agrofagów przez zwiększenie aktywności biologicznej gleby)
-oprawa bilandu materii organicznej i struktury gleby
-ochrona glenby przed erozją
Międzyplon ścierniskowy
W warunkach Polski średni okres wegetacji międzyplonu ścierniskowego zawiera się w przedziale od 60 do 90 dni.

59. Dobór gatunków do uprawy w miedzyplonach ozimych - zasady uprawy i użytkowania

60. Dobór gatunków i zasady ich uprawy w plonie wtórym.

61. Rolnicza charakterystyka ogniwa zmianowania: poplon ozimy- plon wtóry.

62. Dobór gatunków oraz ich uprawa i użytkowanie w miedzyplonach ścierniskowych.

63. Wsiewki poplonowe - dobór gatunków, zasady uprawy i użytkowania.

---