III rok - resocjalizacja

Wykonano:

Azja1203

Głogów 2011 r.

Spis treści....................................................................................................................2

Wstęp 3

1. Rozwój placówek resocjalizacyjnych w Europie 4

2. Współczesne tendencje resocjalizacji nieletnich 6

3. Modele opieki i resocjalizacji w Europie 9

3.1.Systemy opieki i resocjalizacji nieletnich w Niemczech 9

3.2. Systemy opieki i resocjalizacji nieletnich we Francji..........................................13

3.3. Systemy opieki i resocjalizacji nieletnich w Wielkiej Brytanii 17

Zakończenie................................................................................................................21

Bibliografia.................................................................................................................23

Wstęp

Prekursorzy wychowania resocjalizującego, jak Jan Amos Komeński wraz z wieloma innymi ówczesnymi pedagogiami, myślicielami nawoływali poprzez uczucia troski o zaniechaniu kar cielesnych, wobec dzieci w szczególności. Domagali się wychowawczego podejścia do osoby człowieka.

Żeby uczynić więzienie karą podstawową, należało poddać gruntownej rewizji pojęcie kary. Warunki do takiego przedsięwzięcia powstały dopiero w krajach intensywnie rozwijających się. Pozostaje to w ścisłym związku ze zmianą charakteru kary, która traci cechy brutalnego odwetu przeobraża się w ciągu następnych wieków w sankcję poprawczą.

Z pierwszymi przejawami myśli resocjalizacyjnej w dziejach społeczeństwa spotykamy się pod koniec XVI w. Zaczęto w różnych krajach organizować „domy pracy przymusowej, przytułki dla nędzarzy oraz domy poprawy (Suchan 1965)”. Owe domy zorganizowane były w Anglii i Holandii w celu wyeliminowania ludzi ubogich oraz opanowania grup włóczęgów i żebraków, którzy dawali się we znaki, zwłaszcza ludziom bogacącym się na handlu i rzemiośle.

Pośród tej grupy stanowiącej margines społeczny, znajdowały się również grupy nieletnich pozbawionych opieki. Mając na względzie ich dobro, możliwość przystosowania do życia społecznego w tym możliwości uczciwego zarabiania, powstawały zakłady wychowawczo - poprawcze.

Szczególnie głośne w Europie, stały się zakłady amsterdamskie (męski, kobiecy, młodzieżowy), na ich utworzenie miało wpływ skazanie 16 - letniego chłopca na śmierć, który dopuścił się zabójstwa i kradzieży. Stały się one znane dzięki sprawnej organizacji, wysokiemu poziomowi warunków bytowych jak i poprawczym tendencjom. Punktem wyjścia działalności tych zakładów była chęć poprawy małoletnich przestępców i przyzwyczajenia ich do pracy.

Zakłady amsterdamskie w północnej Europie zapoczątkowały reformę więziennictwa, gdzie powstały więzienia o porównywalnych tendencjach poprawczych.

1. Rozwój placówek resocjalizacyjnych w Europie

Za przykładem i na podobieństwo Amsterdamu w Niemczech (w Bremie, Lubece). Następnie w Hamburgu (1667) zaczęły powstawać podobne zakłady, w których po raz pierwszy nastąpiła selekcja więźniów, według określonego stopnia tzw. wykolejenia. Więźniowie recydywiści, kobiety trudniące się zawodowo prostytucją byli umieszczani w oddzielnym budynku, tzw. „Spinnohaus”, po czym tam również zostali umieszczeni w oddzielnych celach.

Zakres dotyczący opieki nad dzieckiem (XVI i XVII w.), określał się całkowicie w stosunku do sierot, porzuconych dzieci oraz pozbawionych jakiejkolwiek opieki. Były one umieszczane w sierocińcach, z reguły dzielonych na 2 grupy, tj. młodsze dzieci ( 6-8 lat) - pozostawały pod troską kobiety, która dbała o nie w zakresie czystości, odzieży i pożywienia; starsze dzieci - zostawały dzielone na kolejne 2 grupy, względem płci, posiadały odrębne pomieszczenia.

W sierocińcach zatrudniony był nauczyciel specjalny celem przygotowania dzieci do różnych zadań i czynności życiowych, jak: systematycznej porannej toalety, sprzątania, robótek ręcznych, szycia, prania. Przy tym dzieci były objęte nauką religii, czytania, pisania, śpiewu itp.

Najbardziej znanym w Niemczech był „Armen Waisenund Arbeitshaus”- Dom Pracy Sierot i Ubogich, jako instytucja wychowawcza mieszcząca się we Frankfurcie. Był on nie tylko sierocińcem, ale i ośrodkiem wsparcia dla ubogich dzieci mających dom rodzinny. Dzieci posiadały opiekę lekarską.

Kierując się celowością zamierzeń opiekuńczych, w Niemczech powstał również dom dla osób starszych, ludzi ułomnych jak i dla młodzieży zdemoralizowanej utworzony został dom poprawczy oraz dla alkoholików i nierządnic. Dom miał istnienie swego bytu do końca wieku XIX.

1. Francke był twórcą prywatnego systemu opiekuńczo - wychowawczego, posiadł wielu zwolenników nie tylko w samych Niemczech, ale i w Europie. Jego działalność miała niezmierny wpływ na poglądy innych ludzi, zyskał również przychylność i uznanie papieża. Zmysłowość jego idei realizowana była w wielu miastach Europy.

Nie sposób również nie wspomnieć o zakładzie wychowawczo - poprawczym powstałym w Hamburgu (1632r.). Początkowo stanowił on schronienie dla biednych i potrzebujących, zarówno dzieci jak i dorosłych, którzy mieli pracować na własne utrzymanie oraz przeznaczony był dla przestępców zmuszanych do pracy. W wyniku przybywania dzieci, dodatkowo (1840r.) „został wybudowany osobny dom z ogrodem, który otrzymał nazwę Szkolnego Domu Pracy Ubogich”.

W wyniku krytyki owych zakładów pracy przymusowej dzieci, w Niemczech następowały sukcesywne zmiany w opiece, zaczęto w tym celu tworzyć „zakłady pracy ochotniczej”. Upływ lat powodował coraz większe zainteresowanie ze strony społeczeństwa i władz sprawami opieki nad porzuconymi dziećmi i nie tylko nimi, bo również dziećmi z rodzin ubogich.

Tak, więc podsumowując zarys historyczny opieki nad dziećmi w Niemczech, można uznać, że Hamburski proceder opieki miał znaczny wpływ na ogrom przemian związanych z tym zagadnieniem. Rozwiązywał on problematykę opieki osieroconych, porzuconych, chorych i niezdolnych do pracy dzieci, poprzez stworzenie ustawy opiekuńczej. Dawał dziecku ogromne szanse na normalne życie w społeczeństwie. Ten system znany i rozpowszechniany był w europie, zajmując znaczące miejsce w historii dotyczącej rozwoju opieki nad dziećmi.

Jak w całej Europie, również we Francji opieka nad dziećmi zaniedbywanymi zorganizowana była przez Kościół. Jako pierwszy zakład opiekuńczy „Hospital des Enfantes Troures” - szpital dzieci znalezionych, założył św. Wincenty ả Paulo (w 1648r.). Jego działalność związana była z działalnością zakonu sióstr miłosierdzia, placówki spełniły role przytułków. Szczególną opieka obejmowano dzieci porzucone, narażone na demoralizacje.

Z biegiem czasu taką opiekę przejął rząd francuski, zarządzając przekazanie szpitalnictwa pod nadzór świeckich władz. Opieka nad dziećmi w przełomie XVI-XVII wieku dokonała zmian postępowych odnośnie do wcześniejszych czasów. Powstawały szpitale, domy dla sierot, placówki całkowitej opieki dla dzieci i młodzieży moralnie zagrożonych.. Dla dzieci i młodzieży moralnie zaniedbanej oraz nieletnich przestępców dopiero w XIX w. powstawały odrębne zakłady.

Francja jako jedno z pierwszych państw Europy wprowadziła zawieszenie kary (1891), co zapoczątkowało system wolności dozorowanej, przez tzw. „prawo Bẻrangera”. W takim systemie w pełnieniu roli opiekunów, brało udział 2 inspektorów policji i 5 społecznych. Ich zadaniem było objęcie opieką nieletnich, którzy posiadali szansę pozostawania przy rodzinie, ze względu na niski stopień społecznego wykolejenia. Tak więc instytucja wolności dozorowanej ze względu na dobry skutek odnoszony w działaniach praktycznych, sprawowanej opieki nad nieletnimi, została uznana przez organy państwowe, uzyskując tym samym regulacje prawne dotyczące tej działalności.

W dalszych zmianach regulacji prawnych spowodowano, że nie tylko osoby społeczne sprawowały opiekę, ale powołano do tych czynności pracowników zawodowych, którymi we Francji w 1945r. powołani zostali kuratorzy zawodowi.

Pod koniec lat 60-tych zaczęto zakładać ogniska „semi - libertẻ”.Grupy osób tam przyjmowanych stanowiła młodzież niemająca możliwości przebywania w domu rodzinnym. Tego typu ogniska prowadzone są przez małżeństwa posiadające wykształcenie pedagogiczne.

2. Współczesne tendencje w resocjalizacji nieletnich

W ostatnich latach w wielu krajach obserwuje się wzrost przestępczości nieletnich, jak i utrzymujący się znaczny stopień procentowy nieletnich powracających do czynów przestępczych, tzn. „recydywy nieletnich przestępców”.

Niepokojącym stanem staje się nasilona demoralizacja i szereg zachowań dewiacyjnych (np. wczesne spożywanie alkoholu). W tych kwestiach nie odnotowuje się spadku nieprawidłowych zachowań nieletnich, mimo stosowania specjalnych środków wychowawczych i poprawczych. Tym samym krytyce podlegają nie tylko sami nieletni, ale również władze publiczne, jak: policja, sądy oraz instytucje resocjalizacyjne wraz ze służbami społecznymi powołanymi do celów profilaktyki resocjalizacyjnej.

Duże zainteresowanie problemem skutecznej resocjalizacji wykazuje ONZ, zaznaczając tendencje zmierzające do zreformowania ustawodawstwa i struktur instytucji resocjalizacyjnych, z tym wszelkich metod stosowanych w pracy wychowawczej. Tendencje te wyrażają dwa przeciwstawne sobie dążenia.

Jedno z dążeń jest żądaniem zaostrzenia środków wychowawczych wobec jednostek dopuszczających się czynów karalnych. Drugim zaś jest aspekt dekryminalizacji, tj. zniesienia odpowiedzialności karnej, oraz depenalizacji, która zmierza do rezygnacji z pewnych typów przestępstw, czy wykroczeń figurujących w przepisach prawa. Głównie opiera się to o sferę moralności obyczajów, seksu, jednocześnie tolerowanych przez opinię publiczną. Ma to na celu między innymi zapobieżenie naznaczenia młodocianego, który zetknął się z sądem etykietą „przestępcy”.

Jak z powyższego wynika, koniecznym jest by odbywała się właściwa i staranna selekcja spraw nieletnich, wymagających interwencji sądu, a które w równej mierze mogłyby podlegać służbom administracyjnym i społeczno - wychowawczym. Takich selekcji zwykle dokonuje i powierza się kuratorom sądowym, co w swoich skutkach powoduje zmniejszenie spraw toczących się przed sądem. Takie stanowisko reprezentują od dawna kraje skandynawskie, gdzie istnieją specjalne komisje do spraw nieletnich.

W tym kierunku zmierzają inne kraje Europy Zachodniej jak np. Francja - gdzie selekcja spraw nieletnich należy do prokuratorów. Innym rozwiązaniem w tej dziedzinie jest powierzenie różnego rodzaju spraw nieletnich przestępców władzy opiekuńczej lub sądom rodzinnym. Także w Niemczech rozwijają ożywioną działalność specjalne urzędy młodzieżowe.

W Europie Zachodniej najbardziej znanym jest sposób postępowania znany w Polsce pod nazwą nadzoru kuratora. Pełniącą tę funkcję osoba ( kurator zawodowy; probation oficers), jest wyznaczany przez sąd. Nie ogranicza on swojej roli tylko do nadzorowania, kontrolowania zachowania swojego podopiecznego, ma za zadnie zapewnić pomoc nieletniemu jak i jego rodzinie, na zasadzie asystowania im (stąd też nazwa: assistant social, assistance educative - asystent społeczny).

Rzeczywista pomoc w wychowaniu, zwłaszcza a przypadkach bardzo trudnych, wymaga często wiedzy przekraczającej możliwości jednostki, dlatego współpraca różnych specjalistów, jak: psycholog, psychiatra, pedagog, socjolog oraz praca metodą ekipy staje się coraz bardziej popularna i powszechna w wielu krajach.

W Wielkiej Brytanii i Niemczech prowadzi się również, nadzór kuratorski w grupach. W pewnym sensie odpowiednikiem tych ekspertów są Ośrodki Kuratorskie Pracy z Młodzieżą. Podstawową zbiorową metodą wychowawczo - terapeutyczną jest dyskutowanie w grupach wszystkich zaistniałych problemów nieletnich pozostających pod nadzorem. Według tych nowych koncepcji pedagogicznych pracownik społeczny, czy wychowawca nie może być tylko czynnikiem przekazywania pojęć, wartość z góry ustalonych, czy ogólnie przyjętych.

Nie jest wskazane, aby młody człowiek był zwykłym odbiorcą i realizatorem norm społecznych, moralnych i prawnych. Młodzi ludzie nie lubią dyktatury, chcą tworzyć, wnosić swój udział by stać się współtwórcami norm, jakimi mają kierować się we własnym życiu. Dlatego bardzo ważnym elementem jest, aby stosunki przyjacielskie, dyskusje, dialogi, opierały się na wzajemnym zaufaniu i stanowiły podstawowy środek reedukacji i resocjalizacji nieletnich.

Środki wychowawcze stosowane w środowisku otwartym zyskały sobie prawo pierwszeństwa niemal we wszystkich krajach Europy Zachodniej, a dzięki stałemu ich doskonaleniu uzyskuje się coraz lepsze rezultaty w resocjalizacji nieletnich. Jednak nie można sobie pozwolić, aby zakładowy system resocjalizacji i opieki nieletnich został zupełnie zaniechany.

Są nieletni przestępcy, którzy muszą się znaleźć w zakładach poprawczych, czy wychowawczych, ponieważ ich resocjalizacja w środowisku otwartym nie jest skuteczna. Zakładowy system resocjalizacji ulega ewolucji reformom i przemian.

W krajach Europy Zachodniej o wysokiej kulturze resocjalizacyjnej za podstawę oddziaływań wychowawczych uważa się odpowiednie dostosowanie metod do właściwości psychicznych wychowanka. Zarówno teoretyczne podstawy wychowania jak i praktyczne zmierzają w tym samym kierunku, tj. zróżnicowania podatności wychowanka na resocjalizację oraz określenia jego poziomu dojrzałości interpersonalnej.

Zróżnicowanie oddziaływań resocjalizacyjnych powinno być budowane solidnymi programami pracy z indywidualnym przypadkiem. Światowe tendencje zalecają, aby społecznie niedostosowanych traktować bardziej terapeutycznie niż punitywnie. Indywidualne programy resocjalizacji zmierzają do reformowania osobowości wychowanków, a nie ich karania czy represji.

Istniejące w Europie systemy resocjalizacji nieletnich różnią się w wielu kwestiach, ale jednak nie sposób nie zauważyć, że są zbieżne w zagadnieniach dotyczących zakresu „traktowania nieletnich”( specjalistyczna terminologia stosowania w nauce postpenitencjarnej), którzy dopuścili się dokonania czynów karalnych. Owe traktowanie nieletnich odnosi się do określonej kategorii nieletnich w prawie karnym jak i również do sposobów metod postępowania wobec młodocianych podczas wykonywania orzeczonych wobec nich środków wychowawczo - poprawczych.

Tak też obowiązujące obecnie w Europie rozwiązania ustawowe i funkcjonujące na ich podstawie systemy traktowania nieletnich są bardzo zróżnicowane. Jednakże biorąc pod uwagę kryteria organów, którym zostały powierzone sprawy nieletnich, literatura dokonuje podziału na 3 kategorie.

„1. Systemy i postępowania z nieletnimi oparte na organach pozarządowych o charakterze administracyjnym i sądach zwykłych (np. państwa skandynawskie).

2. Systemy postępowania z nieletnimi oparte wyłącznie na sądownictwie dla nieletnich.

3. Systemy postępowania z nieletnimi oparte na sądach dla nieletnich i organach pozarządowych ( np. Niemcy)”.

3. Modele opieki i resocjalizacji w Europie

1. Systemy opieki i resocjalizacji nieletnich w Niemczech

Resocjalizacja nieletnich według modelu obowiązującego w Niemczech opiera się głównie na rozwoju i doskonaleniu „form i metod oddziaływań wychowawczo - opiekuńczych. Zasadniczymi jego elementami są:

• Sądy dla nieletnich,

• Urzędy opieki społecznej nad młodzieżą,

• Współdziałające z nimi instytucje opieki, wychowania i prewencji”.

W świetle ustawodawstwa w sprawie nieletnich, obowiązującego w Niemczech, wyróżnia się podział na 3 kategorie wiekowe nieletnich:

• „Dzieci do 14 lat niepodlegające odpowiedzialności karnej,

• Nieletnich przestępców w wieku 14-17 lat, którzy ponoszą odpowiedzialność karną w zależności od rozeznania,

• Młodocianych w wieku 18-21 lat, którzy odpowiadają karnie bezwarunkowo, z uwzględnieniem okoliczności łagodzących ze względu na wiek(...)”.

W przypadku popełnienia przez małoletniego czynu karalnego sprawa zostaje kierowana do sądu dla nieletnich przez osobę prokuratora dla nieletnich. Rozprawy nieletnich w wieku od 13 do 17 lat odbywają się wyłącznie w obecności osób zainteresowanych sprawą, osoby postronne nie posiadają możliwości uczestniczenia w toczącym się postępowaniu. „Sąd dla nieletnich dysponuje środkami wychowawczymi, pół karnymi (dyscyplinarnymi) oraz karnymi, orzekanymi wobec nieletnich. Do środków wychowawczych należą m.in.

• „wskazania,

• kierowanie wychowawcze,

• nadzór wychowawczy”.

Wskazania- to swoistego rodzaju nakazy, których celem jest wskazanie kierunku postępowania nieletniego, co ma mu pomóc w jego rozwoju psychicznym i społecznym. Sędzia posiada możliwości dokonania zaleceń wobec nieletniego poprzez przestrzeganie wskazań dotyczące jego miejsca zamieszkania, podjęcia nauki lub pracy, ograniczenia kontaktów z osobnikami przejawiającymi demoralizację oraz, aby zakazać małoletniemu przebywanie w późnych godzinach w miejscach publicznych takich jak lokale nocne. Może również orzec i wydać postanowienie dotyczące poddania małoletniego leczeniu odwykowemu lub u odpowiedniego lekarza specjalisty, jednakże może to sędzią wydać wyłącznie za zgodą rodziców lub opiekunów.

Kierowanie wychowawcze - to sposób wychowywania małoletniego poprzez wychowanie w rodzinie, które podlega nadzorowi pracownika społecznego. Pracownik ten ma za zadanie podejmowanie działań zmierzających zmiany sposób wychowania, jakiemu dotychczas dziecko w rodzinie jest poddawane. Efektywne kierowanie wychowaniem nie doprowadza do umieszczenia nieletniego w placówce opiekuńczo -wychowawczej.

Nadzór wychowawczy - zachodzi wówczas, kiedy nieletni, który nie ukończył 17 roku życia, a znajduje się w sytuacji zagrażającej marginalizacji spowodowanej wykolejeniem społecznym. Ten środek wychowawczy jest wykonywany w specjalistycznych ośrodkach. Dopuszczalne są wyjątkowe okoliczności, które pozwalają na umieszczenie nieletniego w rodzinie zastępczej a nawet własnej.

Środki pół karne - termin ten określa środki zaradcze mieszczące się pomiędzy środkami wychowawczymi i karnymi. Zastosowanie środków pół karnych ma na celu przedstawienie młodocianemu przestępcy, iż jego czyny w konsekwencji musza być ukarane, a on sam za ich dokonanie ponosi wyłączną odpowiedzialność. Stanowią one same w sobie znacząco mniejsze konsekwencje niż zastosowanie środków karnych.

Sąd stosując środek pół karny, poprzez udzielenie nagany wobec nieletniego stosuje formalny rodzaj upomnienia. Wskazuje w ten sposób zło popełnienia czynu niedozwolonego wraz z jego skutkami, jakie są dla poszkodowanego i społeczeństwa. Jednakże unika w ten sposób umieszczenia nieletniego w zakładzie poprawczym oraz poprzez taką karę nieletni nie zostaje odnotowany w kartotekach przestępczych, w przypadku popełnienia kolejnego czyny karalnego, nie jest on oceniany jako „recydywa.”

„Do konkretnych nakazów dyscyplinarnych, które może wydać sędzia sądu dla nieletnich należą:

• naprawianie wyrządzonej szkody, osobiste przeproszenie osoby poszkodowanej;
• wypłacenie kwoty pieniężnej na jakiś cel użyteczności publicznej”.

Środek karny - w przypadku stosowania go przez sąd dla nieletnich, stanowi on jedyny środek karny, polegający na pozbawieniu wolności nieletniego, poprzez osadzenie go w więzieniu dla nieletnich. Fakt osadzenia w więzieniu pozostaje odnotowany w rejestrze skazanych. W świetle obowiązującej ustawy sąd orzekając karę pobawienia wolności, musi mieć podstawy wyczerpania wszystkich innych środków wychowawczych i pół karnych zastosowanych wobec nieletniego, a które okazują się niewystarczające, w odniesieniu do rozmiaru popełnionego przestępstwa. Jest on stosowany z reguły w odniesieniu do małoletnich recydywistów jak i wobec nieletnich zdemoralizowanych w znacznym stopniu.

W Niemczech wychowanie przymusowe zostało zmienione na wychowanie opiekuńcze. Jego zadaniem jest objęcie nieletnich opieką, poprzez udzielanie wszelkiej pomocy wychowawczej i psychoterapeutycznej. Prewencja wychowania opiekuńczego polega na pracy w małych grupach, w dużym stopniu na pracy indywidualnej z jednostką oraz na rozwoju bycia samowystarczalnym, silnym, niezależnym w życiu. Stanowi to element terapii całości zdemoralizowanej rodziny, która sprzyja przestępczości i demoralizacji młodego pokolenia.

„Opieką nad dziećmi i młodzieżą zajmuje się Urząd do spraw Młodzieży, który współpracuje z instytucjami i stowarzyszeniami, które w pracy z dziećmi i młodzieżą wykorzystują następujące formy opieki:

• Grupy całodziennej opieki,

• Rodziny zastępcze,

• Domy dziecka,

• Samodzielne mieszkania dla pełnoletnich wychowanków domów dziecka,

• Ośrodki intensywnej opieki indywidualnej,

• Ośrodki pomocy w sytuacjach kryzysowych,

• Schroniska”.

Grupa całodziennej opieki - składa się z liczebności 7-8 osób, objętych całodzienną opieką, którą sprawuje 3-4 wychowawców posiadających specjalizacje i pedagogiczne przygotowanie. Strukturalność grupy zależna jest w dużym stopniu od wychowanków, może ona składać się z samych dziewcząt lub chłopców. Grupy mogą różnić się wiekiem i płcią. Miejsce pobytu stanowi najczęściej duże mieszkanie, a wychowankowie uczestniczą we wszystkich czynnościach domowych. Ich obowiązki są równomiernie podzielone, co sprawia, że ich funkcjonalność przebiega podobnie jak w wielodzietnej rodziny. W tej jednak rocznicy, że tu zamiast rodziców zamiennie pracują opiekunowie, najczęściej są to kobiety.

Ośrodek intensywnej opieki indywidualnej - swoim zakresem działań obejmuje dzieci od 12 lat, które przejawiają zaburzenia rozwoju zarówno moralnego jak i społecznego oraz dzieci będące w konflikcie z prawem. Pobyt w takim ośrodku jest dobrowolnością dziecka. Grupy składają się z 4-6 osób, jednakże w przypadku specyficznych zaburzeń wychowanka prowadzi się terapie indywidualną, z udziałem psychologów, pedagogów i terapeutami. Każda grupa objęta jest taką samą ilością pracowników ile liczy ona wychowanków. Efektywność resocjalizacji zależna jest od wzajemnej współpracy i osobistym zaangażowaniu się wychowanków.

Ośrodki pomocy w sytuacjach kryzysowych - zostały stworzone dla dzieci, które w nieoczekiwanych okolicznościach znalazły się w trudnej sytuacji życiowej. Możliwość pobytu w taki ośrodku nie może przekraczać 3 tygodni. Zapewniane są tam dzieciom posiłki, noclegi jak i pomoc medyczna oraz pedagogiczna.

„Do ośrodków są przyjmowane dzieci na własna prośbę lub na skutek interwencji, np. sąsiadów, zawsze w sytuacjach ekstremalnych, gdy jest zagrożone ich bezpieczeństwo. Ośrodki są przygotowane do prowadzenia doraźnej terapii rodzin i jeśli jej efekty są pozytywne, to dziecko wraca do rodziców. Gdy trudności rodzinne mają bardziej złożony i skomplikowany charakter, sprawę przejmują placówki podległe urzędom do spraw młodzieży. Kosztami pobytu dzieci w ośrodku obciąża się rodziców”.

Schroniska - służą udzielaniu pomocy dzieciom na zasadzie interwencyjnej, poprzez udzielenie noclegu, kąpieli itp. Ich miejsce usytuowane jest w okolicach dworców autobusowych i kolejowych. Osoby zgłaszające się do schroniska mają prawo do zachowania anonimowości, tj. nie mogą być kontrolowane np. przez policję. Zdarza się w bardzo dużo przypadkach, iż dzieci korzystając z pomocy schroniska otrzymują z kolei opiekę w instytucjach urzędu opieki społecznej dla młodzieży.

Świetlice dla dzieci szkolnych z rodzin zagrożonych - jest ona „samodzielną placówką pedagogiczną dla dzieci i młodzieży, w której mogą one gromadzić doświadczenia, bawić się z rówieśnikami i uprawiać sport. Rozwój takiej świetlicy zależy od rozwoju szkoły”.

Poza wymienionymi instytucjami państwowymi i samorządowymi zajmującymi w Niemczech się udzielaniem pomocy dzieciom i młodzieży zagrożonej wykolejeniem społecznym zajmują się także tymi zagadnieniami organizacje pozarządowe, takie jak: Caritas, Diakonat, Robotnicza Pomoc Socjalna.

1. Systemy opieki i resocjalizacji nieletnich we Francji

Model resocjalizacji nieletnich we Francji obejmuje:

* „sądy dla nieletnich, które orzekają środki wychowawcze i karne dla nieletnich;

* środki obserwacyjne i reedukacyjne;

* rodziny zastępcze;

* stowarzyszenia pozarządowe zajmujące się resocjalizacją nieletnich i zapobieganiem demoralizacji dzieci i młodzieży( Kalinowski, 1991)”.

Jak w innych krajach europejskich, również we Francji ustawy, rozporządzenia i dekrety stanowią regulacje prawne w sprawie postępowania wobec nieletnich. Dotyczą one zarówno opieki oraz skutków karnych w przypadku dokonania czynu karalnego.

We Francji rozporządzenie o odpowiedzialności karnej nieletnich, określa górną granicę wieku, jaką jest ukończony 18 rok życia. Opiera się ono na 2 zasadach:

1. „zasada odpowiedzialności karnej nieletnich”- jest ona bezwarunkowa i wyłącza spod odpowiedzialności karnej nieletnich, którzy nie ukończyli 13-go roku życia.

2. „zasada przywileju jurysdykcji”- określa odrębności tworzenia specjalnego sądownictwa względem środków wychowawczych stosowanych wobec nieletnich. Wyjątek tej zasady stanowi możliwość zastosowania środków karnych.

Kierując się w myśl zasady drugiej we Francji system sądownictwa dla nieletnich tworzą:

1. „sędzia dla nieletnich,

2. sąd dla nieletnich,

3. izba wyspecjalizowana sądu przysięgłych dla małoletnich”.

Sąd i sędzia dla nieletnich posiadają ten sam zakres kompetencji. Sąd składa się z sędziego i 2 asesorów niebędących prawnikami. Zajmują się oni sprawami nieletnich dotyczących wykroczeń, występków oraz popełnienia zbrodni przez nieletnich, którzy nie ukończyli lat 18-tu. Przysięgły dla małoletnich zajmuje się rozpatrywaniem spraw popełnionych dotyczących nieletnich w wieku 16-18 lat. W świetle „zasady przywileju jurysdykcji” zakres prawny przewiduje różne środki karne i wychowawcze.

„Środkami o charakterze wychowawczym są:

• „upomnienie,

• oddanie pod nadzór rodziców lub opiekunów,

• oddanie pod nadzór osobie godnej zaufania,

• umieszczenie w internacie reedukacyjnym,

• umieszczenie w placówce leczniczej lub leczniczo - pedagogicznej,

• środki opieki wychowawczej w warunkach środowiska otwartego,

• umieszczenie w internacie lub ognisku opieki wychowawczej,

• umieszczenie w zakładzie opiekuńczym lub leczniczo-pedagogicznym,

• oddanie pod opiekę organom pomocy socjalnej młodzieży”.

Do środków o charakterze karnym należą:

• kara pozbawienia wolności,

• kara grzywny”.

Instytucje te grupuje się według dwóch kryteriów:

1. Dominującej funkcji, czyli placówki obserwacji i reedukacji, zaliczamy do nich ośrodki zamknięte.

2. Stopień wolności pozostawionej nieletniemu, na tej podstawie wyodrębnia się placówki otwarte, ośrodki pół wolnościowe i internaty.

Instytucje resocjalizacyjne działające w środowisku otwartym stanowią:

1. „kurator sądowy

2. ośrodek konsultacyjnej orientacji wychowawczej”.

Pracują w nich wychowawcy, psychologowie, pracownicy socjalni, lekarze interniści oraz specjaliści psychiatrii. Zadaniem ośrodka jest prowadzenie obserwacji nieletnich podczas jego pobytu na wolności w środowisku rodzinnym. Czynności te przeprowadzane są na podstawie zaleceń sądu dla nieletnich. Polegają na przeprowadzaniu wywiadów środowiskowych, badań psychologicznych, ogólnolekarskich, psychiatrycznych oraz orientacji zawodowej. Końcowy okres przebiegu obserwacji sporządzany jest raportem, przedstawianym sędziemu. Raport winien zawierać wskazania, zalecenia, jeśli zachodzi konieczność dalszego zastosowania środka wychowawczego w odniesieniu do małoletniego.

Placówkę typu półwolnościowego stanowi Ognisko Rodzinne. Jest to placówka, w której przebywają chłopcy w wieku 15-20 lat. Celem tej placówki jest stworzenie grupy jak jednej wielkiej rodziny, co właśnie odzwierciedla jej nazwa.

Oprócz ośrodków obserwacyjnych we Francji funkcjonują także instytucje resocjalizacyjne, którymi są rodziny zastępcze. Rekrutacją rodzin zastępczych, umieszczaniem w nich nieletnich jak i również prowadzeniem kontroli funkcjonowania rodzin zastępczych, zajmuje się departament administracji pomocy społecznej, czyli ADES. Bardzo ważnym tutaj czynnikiem resocjalizacyjnym jest kontakt podopiecznego rodziny zastępczej z jego biologicznymi rodzicami.

Instytucje o charakterze zamkniętym spełniają takie funkcje jak:

• „odizolowanie nieletniego, którego zachowanie powoduje zagrożenie społeczne;

• schroniska dla nieletnich, których środowisko rodzinne zagraża ich dalszemu wychowaniu;

• obserwacji w przypadku nieletnich , którzy mają problemy zbyt złożone, aby mogły być rozwiązane metodą obserwacji w środowisku naturalnym”.

W placówkach typu zamkniętego nieletniego okres pobytu nie powinien przekraczać 3 miesięcy. Po tym czasie pobytu powinno nastąpić przesłanie do sędziego opinii na temat wychowanka.

Ośrodki resocjalizacyjne typu zamkniętego stanowią:

• Internaty zawodowe - traktowane jako centra zawodowego nauczania młodocianych (dawne kolonie penitencjarne). Są to miejsca zatrudniające wykwalifikowaną kadrę nauczycielską, bardzo dobrze urządzone w celach edukacyjnych i dostosowane do nauki zawodu. Wychowanek posiada możliwość wyboru zawodu, po ukończeniu otrzymuje dyplom z umiejętności zawodowych.

• Instytucje specjalne wychowania nadzorowanego - stanowią miano ośrodków rewalidacji, reedukacji małoletnich osób upośledzonych umysłowo jak i z zaburzeniami psychicznymi.

• Ośrodki pomocy wychowawczej - ich przeznaczenie skierowane jest do małej liczebności nieletnich. Specjalność tych ośrodków skupia się w kwestii nieletnich w nich umieszczonych, którzy tylko tam mieszkają, natomiast pracę wykonują poza nim jak i również edukację kontynuują poza ośrodkiem.

Model resocjalizacji nieletnich we Francji opiera się głównie na instytucjach wolności dozorowanej. Przyjęte we Francji rozwiązania w dziedzinie traktowania nieletnich zasługują na uwagę, dotyczy to przede wszystkim instytucji resocjalizacyjnych.

Na uwagę zasługują również organizacje zajmujące się pracą edukacyjną niesfornej młodzieży, działające w terenie:

AEMO - Organizacja ta zajmuje się rodzinami, a w szczególności nieletnimi i młodzieżą zagrożoną. Oprócz ludzi zatrudnionych w organizacji zapraszani są do współpracy lekarze oraz osoby o różnych specjalizacjach. Swoje działania AEMO rozpoczyna na wniosek Sędziego.

Zatrudnionym opiekunom podlega kilka do kilkunastu rodzin. Współpraca pracowników AEMO z rodziną trwa 6 miesięcy pod koniec tego okresu sporządzany jest raport dla Sędziego, w którym przedstawia się sytuację rodziny, wyniki współpracy oraz problemy do rozwiązania. Na podstawie takiego raportu Sędzia może podjąć decyzję o przedłużeniu opieki na kolejne 6 miesięcy.

Kolejną z funkcjonujących organizacji we Francji jest GPiAS - zwana Grupą Pedagogiki i Animacji Społecznej. Zatrudniani są w niej opiekunowie i psycholodzy. GPiAS zajmują się nie tylko dziećmi, ale i całymi rodzinami znajdującymi się w trudnej sytuacji życiowej. Nawiązują oni kontakty z dziećmi w pobliżu ich miejsc zamieszkania. Każdemu opiekunowi podlega 8-ro dzieci, w wieku od 4 -15 lat. Realizacja ich zadań ma zapewnić wychowankom spędzanie wolnego czasu z wykorzystaniem różnorodnych form jego wypełniania. Ma na celu nauczenie samodzielności oraz nabycie umiejętności rozwiązywania problemów życiowych.

GPiAS pomagają osobom dorosłym wyjść z trudnej sytuacji bytowej, to podnosi w nich poczucie własnej wartości. Powierzenie rodzicom funkcji społecznych wychowawców, wielu z nich skłoniło do aktywności i przełamaniu bariery kontaktu z innymi, co stanowi pozytywny wpływ na dzieci i ich rodziców.

Jak wskazano we Francji jest szereg różnorodnych form pomocy dzieciom, opieki nad rodzinami i modeli resocjalizacji, to jednak „(...)Chociaż nieletni we Francji może trafić wprost do więzienia, bo tak przewiduje prawo francuskie, to rzadko korzysta z tej możliwości”.

1. Systemy opieki i resocjalizacji nieletnich w Wielkiej Brytanii

W początkach XX w.( od 1970 r.) władze państwowe Wielkiej Brytanii resocjalizację nieletnich powierzały środowisku otwartemu, którego funkcje i zakres spełniali kuratorzy. Wszelkie z tym czynności stanowił akt prawny z 1969 r. związany ze sprawami dzieci i młodzieży, obowiązujący po dzień dzisiejszy.

Brytyjski system resocjalizacji i opieki jest system odróżniającym się od innych systemów krajów europejskich. Stanowi zakres prawny, który ujmuje, iż:

1. przestępczość nieletnich, czy też pozostawanie ich w zagrożeniu przestępczością, są powodowane tymi samymi czynnikami i jest to takim samym problemem społecznym, wymagający jednakowego podejścia do przedmiotu sprawy ze strony instytucji w tych celach powołanych;

2. działalność wychowawcza stanowi podstawowy środek wychowawczy, aniżeli rodzaje i sposoby karania nieletnich;

3. stawianie nieletnich przed wymiarem sprawiedliwości uznawane jest za niepożądane, ponieważ powoduje to społeczne naznaczenie;

4. wyróżnia 2 kategorie wiekowe nieletnich:

• „dzieci do lat 14,

• Nieletni w wieku 15-17 lat”.

Młodociani do lat 14 nie podlegają odpowiedzialności karnej, natomiast wobec nieletnich w wieku 15-17 lat, dopuszczalne jest wszczęcie postępowania karnego, jednakże bez możliwości zastosowania kary pozbawienia wolności.

Brytyjski model wskazuje kuratorów zawodowych ( probation officers), którzy obejmują swoją działalnością resocjalizacyjną wszystkie osoby od 17 roku życia i dorosłych. Prowadzą bezpośredni nadzór nad podopiecznymi. Do zadań zespołów kuratorskich należy sporządzanie wywiadów dla potrzeb sądu, praca w hostelach - domach dziennego pobytu, jak również na terenie zakładów karnych, doradztwo w sądach cywilnych (sprawy rozwodowe; dobro dzieci). Współpracują z organizacjami społecznymi i charytatywnymi, specjalizującymi się w pomocy ludziom w trudnej sytuacji.

Kwestie spraw nieletnich do 16 r. ż. objęte są przez służby socjalne, zobowiązane do współpracy z organizacjami powołanymi w celach niesienia pomocy małoletnim i ich rodzinom, znajdującym się w trudnych sytuacjach, jak i mało wydolnym w kwestiach wychowawczych. Organami upoważnionymi do zajmowania stanowiska w sprawach nieletnich są:

1. „Miejscowe Ośrodki Opieki Społecznej,

2. Policja,

3. Sądy dla nieletnich”.

Miejscowe Ośrodki Opieki Społecznej - są naczelnymi organami uprawnionymi do zajmowania się nieletnimi, w systemie resocjalizacji. Zajmują się wszelkimi sprawami nieletnich do 17 r. ż. Mogą zastosować wobec nieletniego różne środki wychowawcze wraz z umieszczeniem nieletniego w odpowiedniej placówce lub rodzinie zastępczej. Na zastosowanie środka wychowawczego jest wymagana zgoda rodziców nieletniego, ale w przypadku braku takiej zgody, uzyskują ją kierując sprawę do sądu. W innych przypadkach nie jest wymagana interwencja sądu. Zastosowany środek wychowawczy może trwać do ukończenia 18 r. ż.

Policja - stanowi odmienne rozwiązanie niż w innych systemach europejskich. Prowadzi ona całość spraw nieletnich będących na etapie przygotowawczym. To tego typu spraw powołane są specjalne sekcje policji, znajdujące się w każdym posterunku policji. Policja może, ale nie musi przekazywać sprawę nieletniego do sądu lub ośrodka pomocy społecznej.

Sądy dla nieletnich - różnią się od sądów zwykłych, są rodzajem sądów pokoju. Zasiadają w nich sędziowie społeczni. Trzy osobowy skład sędziowski wspomagany jest przez specjalnego urzędnika, który z wykształcenia musi być prawnikiem. Przy orzekaniu w sądach dla nieletnich stosuje się brytyjską zasadę, że sędzia musi być osobą bezstronną i obiektywną w związku z tym nie powinien znać nieletniego, którego sprawę rozpatruje.

Sprawy nieletnich z wyjątkiem morderstw rozpatrywane są w trybach sugerowanych przez policję, może to być postępowanie cywilne lub karne. Zakres kompetencji sądu stanowi o rozpatrywaniu spraw nieletnich:

• „których rozwój jest zagrożony, są zaniedbani lub maltretowania przez rodziców,

• zagrożonych demoralizacją, nieuczących się,

• sprawców czynów karnych”.

W przypadku rozpatrywania sprawy przez sąd w postępowaniu cywilnym, może on orzec następujące środki:

• „oddanie pod nadzór rodziców lub opiekunów;

• oddanie pod nadzór kuratora sądowego dla nieletnich;

• oddanie pod opiekę ośrodka opieki społecznej;

• zapłacenie odszkodowania, jeżeli nieletni nie ma ukończonych 18 lat, zapłacenie grzywny przez rodziców”.

Natomiast w przypadku postępowania karnego, sąd może orzec:

• „karę grzywny;

• umieszczenie w ośrodku zatrzymania; środek ten może być orzeczony tylko w stosunku do nieletniego w wieku powyżej 14 lat, na okres nie przekraczający 3 miesięcy;

• umieszczenie w zakładzie wychowawczym; środek ten może być orzeczony przez sąd dla nieletnich. Jeżeli sąd uzna, że należy ten środek zastosować, przekazuje sprawę do rozpatrywania przez sąd wyższy; środek ten może orzec w stosunku do nieletniego w wieku 15-21 lat; pobyt w zakładzie może trwać od 6 miesięcy do 3 lat”.

W Wielkiej Brytanii są prowadzone placówki dla nieletnich, którzy weszli w konflikt z prawem lub są uzależnieni od narkotyków. Niektóre mają charakter otwarty, zatrudniani są w nich pedagodzy, psychologowie, psychiatrzy, prawnicy, którzy opracowują i realizują programy resocjalizacyjne. Są to wspólnoty rehabilitacyjne i terapeutyczne zajmujące się resocjalizacją narkomanów, młodzieży chcącej uwolnić się od nałogu.

Palcówka jest pod opieką i w kontakcie z różnymi instytucjami i służbą zdrowia. Jej zadaniem wobec osób uzależnionych, jest umożliwienie im rozwoju systemu wartości, nabycie cech społecznych jak i radzenia sobie z problemami życia w przyszłości. Program resocjalizacyjny oparty jest na trójfazowym wychodzeniu z nałogu, praca jest obowiązkiem oraz różne stosuje się metody terapii i psychoterapii.

Funkcjonują również schroniska i internaty noszące nazwę probation hostel. W zakładach tych zamieszkują przeważnie osoby, które nie mają odpowiednich warunków we własnych domach. Pobyt trwa od 6 do 12 miesięcy o zwolnieniu orzeka sąd dla nieletnich. Młodzież z tych placówek chodzi do szkół i do pracy poza terenem placówki.

Inną odmianą tego typu zakładów są probation home, próbujące upodobnić się do środowiska domowo-rodzinnego. Oprócz nauki i pracy poza terenem placówki wychowankowie mogą zapraszać gości, uczęszczać na różne zajęcia i chodzić do kina. Następną odmianą placówek resocjalizacyjnych są prowadzone przez pracowników policji Nadzorujące Ośrodki Opiekuńcze dla chłopców od 10 do 17 lat. Zajęcia odbywają się w szkołach, klubach młodzieżowych lub budynkach policji. Celem wychowawczym tych instytucji jest nauczenie nieletniego przestrzegania norm prawnych, poszanowania cudzej własności, współżycia z innymi na zasadach życzliwości i wzajemnego zrozumienia.

Kolejną formą resocjalizacji nieletnich jest oddanie nieletniego pod opiekę osób rodziny zastępczej. Sąd może orzec taką formę opieki na podstawie propozycji władz lokalnych dla dobra nieletniego.

W zakładzie karnym w Huntercombe (2002r.) zorganizowano placówkę, w której osadzeni są więźniowie do 18 roku życia, ale nie mający więcej niż 2 lata do końca kary. Jest to zakład nazwany „Instytutem Jej Królewskiej Mości dla Młodocianych”, przeznaczony jest dla sprawców przestępstw seksualnych, wymagających stałej opieki lekarskiej. Pracę resocjalizacyjną prowadzi się poprzez opiekunów- pracowników lub wolontariuszy realizujących indywidualne programy dla każdego osadzonego.

Każdy nieletni po wyjściu na wolność z jakiejkolwiek placówki ma ustawowo zagwarantowany w okresie do 2 lat nadzór kuratorski oraz pomoc w uzyskaniu pracy, jak i zabezpieczenie koniecznych warunków życia. Zakłady pozostają w bezpośrednim kontakcie z nieletnim lub ze stowarzyszeniami opieki postpenitencjarnej, które zajmują się takimi osobami i kuratorami.

Zakończenie

Ujmując całokształt opisanych zagadnień dotyczących instytucji opieki oraz resocjalizacji w wybranych krajach europejskich, nie sposób nie zauważyć, że każdy posiada inny system, jednak zmierzają wszyscy w tym samym celu, którym jest niesienie pomocy. Poprzez szukanie i stosowanie rozwiązań pozwalających dzieciom, młodzieży nie odbiegać od norm społecznie akceptowanych, ale i naprawiać błędy, jakie już popełnili naruszając prawo.

Struktura organizacyjna instytucji resocjalizujących powinna umożliwiać resocjalizację poprzez stworzenie i dostosowanie sytuacji wychowawczych do osobowości wychowanka, a nie odwrotnie.

Koniecznym i bezwarunkowym jest fakt prowadzenia systemu opieki następczej nad wychowankami opuszczającymi instytucję, której działalność była inicjowana przez instytucję resocjalizacyjną w trakcie pobytu wychowanka w placówce. Punktem wyjścia nowych inicjatyw może być tylko stała i systematyczna praca oparta na wnikliwej obserwacji i analizie rezultatów.

Sprzyjają one rozładowania konfliktów rodzinnych, pomagają rodzicom zaakceptować nieletniego takim, jakim on jest i zrozumieć, iż mimo swej niedojrzałości stanowi on podmiot a nie przedmiot w stosunkach rodzinnych, społecznych czy prawnych.

Trzeba nieletniego traktować z całą powagą i poszanowaniem godności ludzkiej. Nie może on być manipulowany, przysługujące mu prawo głosu, wyrażania opinii oraz pragnień i życzeń, które powinny być zawsze brane pod uwagę w wychowaniu.

W krajach Europy Zachodniej konstrukcja architektoniczna budynków, jak i regulacja prawna wychowanków sprawiają, że większość zakładów ma charakter otwarty. Każdy wychowanek powinien mieć zapewnioną niezbędną przestrzeń życiowa. W takim też kierunku oscylują zmiany w placówkach resocjalizacyjnych.

Bibliografia:

1. Kalinowski M., Europejskie systemy resocjalizacji, Warszawa 1991

2. Kalinowski M., Resocjalizacja nieletnich w państwach europejskich

i pozaeuropejskich, Warszawa 2005

3. Kalinowski M., Pełka J., Zarys dziejów resocjalizacji nieletnich, Warszawa 2003

4. Pytka L., Pedagogika resocjalizacyjna, Warszawa 1995

5. Walczak - Żochowska A., Systemy postępowania z nieletnimi w państwach europejskich, Warszawa 1998

6. Urban B., Stanik J., Resocjalizacja. Teoria i praktyka pedagogiczna, T - 1, Warszawa 2008

M. Kalinowski, J. Pełka, Zarys dziejów resocjalizacji nieletnich, Warszawa 2003, s. 28.

M. Kalinowski, J. Pełka, Zarys dziejów resocjalizacji..., op. cit., s.34.

L. Pytka, Pedagogika resocjalizacyjna. Wybrane zagadnienia teoretyczne, diagnostyczne

i metodyczne,Warszawa2008, s.307.

[w:] M. Kalinowski, Przykłady praktycznych modeli resocjalizacji w rożnych krajach, Resocjalizacja. Teoria i praktyka pedagogiczna, (red.) B. Urban, J. Stanik, T-1, s.213.

Ibidem, s.219.

M. Kalinowski, Resocjalizacja nieletnich w państwach europejskich i pozaeuropejskich, s. 92.

[w:] M. Kalinowski, Przykłady praktycznych modeli resocjalizacji…, op. cit., s. 219.

[w:] M. Kalinowski, Przykłady praktycznych.....,op. cit., s. 220.

[w:] M. Kalinowski, Przykłady praktycznych..., op. cit., s. 220.

[w:] M. Kalinowski, Przykłady praktycznych..., op. cit., s. 221.

Ibidem, s. 221.

[w:] M. Kalinowski, Przykłady praktycznych modeli…, op. cit., s.215.

M. Kalinowski, Resocjalizacja nieletnich w wybranych…, op. cit., s.78.

cyt. za. M. Kalinowski, Resocjalizacja…op. cit., s. 78.

Ibidem, s.78.

ibidem, s. 78.

M. Kalinowski, Resocjalizacja…, op. cit., s. 78 - 79.

Ibidem, s.80.

[w:] M. Kalinowski, Przykłady praktycznych…, op. cit., s.216.

M. Kalinowski, Resocjalizacja nieletnich w państwach..., op. cit., s. 86

M. Konopczyński, Resocjalizacja nieletnich...,op. cit., s.45.

Ibidem, s. 45.

M. Kalinowski, Resocjalizacja nieletnich w państwach..., op. cit., s. 47.

Ibidem, s. 47.

M. Konopczyński, Resocjalizacja...,op. cit., s. 47.

3

---