Zachowania zdrowotne 18 V 2011
Zachowania zdrowotne są elementami stylu życia i dokonują się poprzez postępowanie, działanie lub zachowanie bezpośrednio lub pośrednio wpływające na zdrowie i samopoczucie człowieka
- styl życia stanowi 53% wśród czynników wpływających na nasze zdrowie, mniejszą rolę odgrywają czynniki środowiskowe 21%, genetyczne 16% oraz służba zdrowia 10%
Czynniki społeczno - ekonomiczne
- obecnie zwraca się uwagę na czynniki które w podobnym stopniu co styl życia wpływają na zdrowie ludzi. Czynniki: dochody, status społeczny, poziom wykształcenia
Od tych czynników zależy styl życia ludzi i może sprzyjać ludziom
- wśród zbiorowości ludzi biednych stwierdzono częstsze zachorowania na raka płuc, raka szyjki macicy, POCHP, alkoholizm, powikłania okołoporodowe i samobójstwa niż w społecznościach bardziej zamożnych
- Niski poziom wykształcenia i ubóstwo są przyczynami nierówności w zdrowiu. Ludzie o niskim statusie społeczno - ekonomicznym mają gorsze zdrowie i podejmują częściej zachowania ryzykowne dla zdrowia. Mają oni także utrudniony dostęp do slóżby zdrowia
Zachowania zdrowotne o cechach nawykowych:
- celowe czynności zdrowotne
Nawyki zdrowotne podejmowane są przez osoby zdrowe w celu zachowania i wzmocniania zdrowia i zapobiegnięciu choroby, eliminacji czynników ryzyka
Celowe czynności zdrowotne obejmują zachowania w sytuacji choroby, poszukiwanie pomocy, leczenie
Koncepcja promocji zdrowia
Człowiek powinien być świadomy swoich zachowań, winien przewidzieć i ocenić swoje działanie pod wpływem efektów zdrowotnych oraz być umotywowany, aby chciał przyjąć za własne te zachowania, które sprzyjają promocji zdrowia
Edukacja zdrowotna
- wyposażenie zarówno osób zdrowych jak i chorych w wiedzę i umiejętności niezbędne do przyjęcia zachowań korzystnych dla zdrowia; wśród zdrowych w celu utrzymania zdrowia i zapobieganiu chorobom; wśród chorych w celu zahamowania rozwoju choroby, ograniczeniu jej następstw oraz przywróceniu zdrowia
Promocja zdrowia
Proces umożliwiający ludziom zwiększenie kontroli nad własnym zdrowiem, jego poprawe oraz umocnienie (deklaracja Ottawska). Stanowi ona skojarzenie edukacji zdrowotnej i prowadzenie na szeroką skale w celu zmiany szkodliwych zachowań w zachowania prozdrowotne oraz redukcji środowiskowych czynników wpływających na zdrowie
Zachowania prozdrowotne (wg J. Wardla i A. Steptoe'a)
- unikanie używek
- bezpieczne prowadzenie samochodu - psy bezpieczeństwa, jazda z mniejszą prędkością, stosowanie zasad bezpieczeństwa drogowego
- działania związane z działalnością prewencyjną - regularne wizyty kontrolne u lekarzy POZ i specjalistów, samokontrole
- pozytywne praktyki zdrowotne -ćwiczenia fizyczne, mycie zębów, odpowiednia higiena osobista i otoczenia
- zwyczaje żywieniowe, - czyli jedzenie większej ilości warzyw i owoców, zmniejszenie ilości tłuszczów, itp.
Do zachowań zdrowotnych zaliczamy
- sen
- bezpieczne zachowania seksualne
- korzystanie ze wsparcia społecznego
- samobadanie i samokontrola
- unikanie nadmiernego stresu i skuteczny sposób radzenia sobie z problemami
- umiarkowana ekspozycja na słońce
- poddawanie się okresowym badaniom profilaktycznym zalecanym w określonym wieku
Profilaktyka zdrowotna
- Profilaktyka wczesna - mająca na celu utrwalenie prawidłowych wzorców zdrowego stylu życia, i zapobieganie szerzeniu się niekorzystnych wzorców zachowań
- Profilaktyka pierwotna( I fazy) - mająca na celu zapobieganie chorobie poprzez kontrolowanie czynników ryzyka, w odniesieniu doi osób narażonych na czynnik ryzyka
- Profilaktyka wtórna(II fazy) - zapobieganie konsekwencjom chorób poprzez wczesne wykrywanie i leczenie ( przesiewowe badania)
- Profilaktyka III fazy, której działania zmierzają w kierunku zahamowania postępu choroby oraz ograniczenia powikłań
Zalecane badania
- ogólne badania fizykalne - podczas którego lekarz nas obejrzy, osłucha, zmierzy ciśnienie
- ogólne badanie krwi - co roku
- ogólne badanie moczu - co roku
- EKG - po 40 r.ż. każdy powinien zrobić sobie EKG raz do roku. Absolutnie powinni zrobić go ci, u których w rodzinie występowały choroby układu krążenia
- po 50 r.ż. wskazane badanie kolonoskopowe
- spirometria - stosunkowo proste badanie oceniające objętość płuc, można wykryć obturacyjną chorobę płuc. Po 45 r.ż. badanie za darmo co roku
- cholesterol -
- badanie wątroby
- badanie prostaty - każdy mężczyzna po 50r.ż. wykonuje się to badanie co roku, dodatkowo profilaktyka slóży ocenie poziomy tzw. DSA w surowicy krwi (białka produkowane w dużej ilości w spermie)
- badanie prenatalne - u kobiet rodzących po 35 r.ż
Aktywność fizyczna
- poprawa wydolności ukł krążenia, zmniejszenie częstości skurczów serca w spoczynku i w wysiłku
- zwiększona sieć krążenia obocznego serca
- wzrost przepływu krwi w naczyniach obwodowych
- lepsza sprawność psychiczna, odporność na stres i zmęczenie
- zwiększenie pojemności płuc, lepsza wentylacja, większa zawartość tlenu we krwi
Niska aktywność fizyczna
- dwukrotnie częstsze ryzyko udarów mózgu, nadciśnienia tętniczego, choroby wieńcowej
- większe LDL, mniejsze stężenie frakcji cholesterolu HDL
Zalecana dawka ruchu
- odpowiednia dla dzieci i młodzieży 5 x 20 x 140
- model uniwersalny 3 x 30 x 130. Wysiłek fizyczny 3 razy w tygodniu przez 30 min, tętno około 130, u osób starszych 100
Sposób odżywiania a zdrowie
- nieregularne spożywanie pokarmów
- zbyt male spożycie białka i jego przetworów (niedobór wapnia)
- zbyt male spożycie błonnika ( dieta uboga w warzywa, owoce, rośliny strączkowe i pełnoziarniste)
Zła dieta
- próchnica zębów
- nowotwory układu pokarmowego
- choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy
- choroba wieńcowa
- nadciśnienie tętnicze
- otyłość, nadwaga
- cukrzyca typu II