Produkt krajowy brutto PKB jest miarą produkcji wytworzonej przez czynniki wytwórcze

zlokalizowane na terytorium danego kraju niezależnie od tego kto jest ich właścicielem.

Czynniki wytwórcze to zasoby. PKB oblicza się tylko przez tzw. Wartość dodaną - nowo

wytworzoną.

Wartość dodana to przyrost wartości dóbr w wyniku określonego procesu produkcji.

Dobro finalne to dobra nabyte przez ostatecznego użytkownika, mogą to być dobra

konsumpcyjne i inwestycyjne.

Dobra pośrednie to dobra częściowo przetworzone, które stanowią nakład w procesie

produkcji w innych przedsiębiorstwach gdzie są używane.

PKB jest sumą wydatków na dobra konsumpcyjne (C) i inwestycyjne (Y)

PKB = C+I

Wydatki państwa dzielimy na :

a) wydatki na dobra i usługi np. place urzędników, nauczycieli, na wojsko, służbę zdrowia,

b) wydatki związane z finansowaniem płatności transferowych np. renty, emerytury, zasiłki.

PKB = C+I+G ( w cenach rynkowych)

G - wydatki państwa na dobra i usługi

PKB możemy liczyć w cenach rynkowych zawierających podatki pośrednie lub w cenach czynników wytwórczych z pominięciem podatków pośrednich.

PKB = C+ I + G - Pp ( w cenach czynników wytwórczych)

Pp - podatki pośrednie

Ingerencja z zagranicy.

Do PKB dodajemy wielkość eksportu, ale odejmujemy wielkość importu.

Produkt narodowy brutto jest równy PKB powiększonemu o dochody netto z tytułu własności za granicą

PNB + PKB + BH

BH - bilans handlowy

Gdy eksport jest większy niż import to BH dodatni i powiększa PKB.

Gdy eksport jest mniejszy niż import to BH ujemny i pomniejsza PKB.

Amortyzacja (A) jest miara szybkości zmniejszania się wartości środka trwałego w danym okresie będącego wynikiem jego fizycznego lub ekonomicznego zużycia (moralne - dany środek jest sprawny lecz technicznie lecz przestarzały technologicznie).

Produkt narodowy netto to PNB pomniejszony o amortyzacje.

PNN = PNB - A = DN (dochód narodowy)

Nominalny PNB mierzy się w cenach bieżących to jest takich, które istniały w okresie gdy

produkowano wchodzące w skład PNB dobra i usługi.

Realny PNB koryguje nominalny PNB o skutki inflacji i wyraża go w cenach istniejących w

pewnym okresie nazywanym rokiem bazowym lub podstawowym.

Krytyka PNB, PNN, DN (W3)

Zarzuca się położenie zbyt wielkiego nacisku na ilość wytworzonych dla dobrobytu ludności często zbędnych produktów czego konsekwencją jest m.in. zanieczyszczenie środowiska naturalnego. Ponadto:

Nasze wskaźniki PKB nie biorą pod uwagę czasu wolnego, który pojawia się w wyniku skrócenia czasu pra­cy. Czas ten można przeznaczyć na wykonanie różnych samodzielnych napraw domowych co nie znajduje odbi­cia w PKB. Ź tego powodu należałoby podwyższyć obecnie obliczany PKB.

Istnieje tzw. podziemna gospodarka inaczej szara strefa, tj. rozmaite rodzaje działalności nie objęte statystyką a przynoszące niekiedy olbrzymie dochody. Nie ujawnianie tych działalności ma dwie przyczyny: po pierwsze, nie ujawniane są te działalności, które kodeks karny karze, po drugie jest chęć uniknięcia opodatkowania.

Obliczając PNB należy uwzględnić i odjąć od niego zanieczyszczeni e środowiska pogarszające nasze codzienne życie, jak również wpływające na koszty chorób i niewygód z tym związanych. Element ten znacznie obniżyłby nasz formalnie obliczany PKB. Z tego powodu wielu ekonomistów proponuje obliczanie tzw. wskaźnika dobrobytu ekonomicznego netto, czyli dochodu narodowego pomniejszonego o koszty zanieczyszczenia środowiska.

Krytyka dotyczy również niedawnego sposobu obliczania PKB w Polsce i innych krajach socjalistycznych, opartego na założeniach teorii Marksa. Wg tego podejścia do dochodu wliczamy tylko produkcje materialną, a więc jedynie produkcję realnych towarów oraz część usług tzw. produkcyjnych. Nie wliczamy doń natomiast usług nieprodukcyjnych. Usługi produkcyjne to te usługi - które bezpośrednio przyczyniają się do produkcji ma­terialnej, np. przewóz koleją surowców do fabryki. Do usług nie produkcyjnych zalicza się usługi osobiste, takie jak przejazdy osobowe, służba zdrowia, szkolnictwo. Z tego też powodu, aby móc porównać dochód narodowy krajów w okresie gospodarki socjalistycznej z dochodem w okresie gosp. wolnorynkowej, do dochodu narodo­wego obliczonego wg kryterium marksistowskiego należałoby dodać wartość usług nie produkcyjnych.

Podział dochodu narodowego.

Wyróżnia się trzy rodzaje podziału DN. tj. pierwotny, wtórny i ostateczny.

Pierwotny podział DN dokonuje się w miejscu jego wytworzenia. Polega on na podziale nowo wytworzonych

wartości między pracowników przedsiębiorstwa w postaci wynagrodzeń i na tzw. akumulację finansową przedsiębiorstwa.

Akumulacja finansowa przedsiębiorstwa stanowi źródło zysków jego właścicieli.

Podział pierwotny DN jest wynikiem ścierania się dwóch tendencji. Z jednej strony dążenia pracowników na­jemnych do wzrostu wynagrodzeń, co powoduje zwiększanie się koszów działalności przedsiębiorców, zaś z drugiej strony dążenia przedsiębiorców do osiągania możliwie największych zysków, co motywuje ich do ści­słego kontrolowania poziomu dynamiki wynagrodzeń pracowników najemnych i przeciwstawiania się ich wzrostowi. W praktyce wartość siły roboczej wykazuje tendencje do wzrostu. Jest to wynik rozwoju sił wytwórczych oraz wzrostu PKB w przeliczeniu na jednego mieszkańca, jak również wynik zorganizowanej walki pracowników najemnych o poprawę swego bytu.

Wtórny. Dochody pierwotne pracowników i przedsiębiorstw podlegają za pośrednictwem rynku i budżetu państwa dalszemu podziałowi, który nazywa się wtórnym. Dokonuje się on dzięki zakupom usług poprzez system cen i system podatkowy. W wyniku wtórnego podziału dochodów pierwotnych powstają dochody właścicieli przedsiębiorstw i jednostek usługowych, pracowników sfery nieprodukcyjnej oraz dochody państwa. Wtórny podział DN związany jest z koniecznością finansowania zadań gospodarczych i społecznych państwa. Wydatki państwa są przeznaczone w części na zakup dóbr, wyposażenie instytucji sfery budżetowej i na wynagrodzenia pracowników tej sfery.

Ostateczny podział DN wyraża proces jego rozdziału na dwie części tj. na konsumpcję i akumulację Do tego podziału dochodu poprzez podział pierwotny i wtórny, tj. poprzez redystrybucję strumień wynagrodzeń, podatków, kredytów, aby ostatecznie mógł przybrać postać dóbr finalnych, konsumpcyjnych i inwestycyjnych. Ostateczny podział DN polega na konkretnym jego użytkowaniu. Część przeznaczona na konsumpcję materializuje się: a) w konsumpcji indywidualnej dóbr i usług wszystkich zatrudnionych i właścicieli przedsiębiorstw b) w konsumpcji zbiorowej dóbr i usług zużywanej przez administrację państwową, sektor obronny i instytucje publiczne świadczące usługi nieodpłatnie. Cześć akumulowana DN zużywana jest na inwestycje powiększające zdolność wytwórcza gosp., inwestycje w sferze usług nieprodukcyjnych, przyrost zapasów i rezerw w gosp. oraz na obsługę ujemnego bilansu płatniczego. Dzięki akumulacji następuje przyrost majątku narodowego, zdolności wytwórczych PKB i DN.

RYNEK PRACY - BEZROBOCIE (W4)

Przez zatrudnienie rozumie się w szerokim tego słowa znaczeniu pracę, zajęcie, czynność. W wąskim pracę osób, których stosunek do pracodawcy oparty jest na umowie najmu, mianowania lub współużytkowania środków produkcji. Zatrudnienie charakteryzuje się złożonością i specyfiką w porównaniu z innymi problemami ekonomicznymi. Specyfika ta wiąże się z całym szeregiem uwarunkowań.

UWARUNKOWANIA RYNKU PRACY !

1. Uwarunkowania demograficzne wpływają bezpośrednio na wielkość i strukturę zasobów siły roboczej, które zasilają rynek pracy. Rozwój demograficzny obejmuje takie zjawiska jak: rodność umieralność, przerost naturalny, emigrację ludności, migrację, które wpływają m.in. na ogólne koszty zatrudnienia, na wydatki na zdrowie, na kształcenie, oświatę i kulturę itp. Właściwe rozwiązanie problemów demograficznych wymaga konsekwentnego ich zespolenia zagadnieniami ekonomicznymi zwłaszcza w kształtowaniu strategii wzrostu gosp.

2. Uwarunkowania społeczne wynikają ze stosowanej polityki społecznej oraz osiągniętego poziomu postępu społecznego. Takie kwestie jak wymiar nominalnego czasu pracy; zakres świadczeń społecznych, warunki przechodzenia na renty i emerytury, skala bezrobocia, zakres i formy pomocy społecznej mogą zarówno utrudniać sytuację zatrudnieniową w gosp. jak i ją ułatwiać.

3. Uwarunkowania ekonomiczne wyrażają się w tym, że poziom i struktura DN m. in. Podział na część konsumpcyjną i akumulacyjną określają możliwości absorpcji siły roboczej, czyli możliwości zatrudnienia ale jed­nocześnie rozmiary i strukturę zatrudnienia oraz wydajność pracy determinują przyrost DN i inwestycyjne moż­liwości wzrostu gosp.

Zatrudnienie jest najważniejszym czynnikiem produkcji, bo bez niego majtek narodowy i środki produkcji stają się bezużyteczne. Zatrudnienie wpływa więc na warunki równowagi gosp., a więc na relacje miedzy DN, Inwestycjami, płacami, cenami, popytem na dobra i usługi, bezrobociem. inflacją itd.

Gospodarowanie zasobami siły roboczej polega na przygotowaniu do pracy, wykonaniu jej, użytkowaniu oraz zużyciu uzy­skiwanych z pracy rezultatów. W zakres gospodarowania silą roboczą wchodzą cztery procesy:

1. Proces odnowy siły roboczej rozumiany jako co najmniej utrzymanie stałej liczby ludzi posiadających zdolność wykonywania pracy i określony poziom wiedzy oraz strukturę kwalifikacji.

2. Proces przyrostu siły roboczej, który wyraża zwiększenie ilości, poprawę jakości zasobów pracy. Z ekonomicznego punktu widzenia najkorzystniejszym byłby równomierny w czasie i umiarkowany jej przyrost a w skrajnym przypadku osiągnięcie takiej zdolności sterowania procesami demograficznymi, aby moc najlepiej dostosować ich rozwój do warunków, możliwości i celów rozwoju społeczno-gospodarczego. W tej kwestii dominuje przekonanie, że to nie przyrost siły roboczej dostosowuje się do wymagań rozwoju społ. - gosp. a raczej występuje zależność odwrotna.

3. Proces alokacji siły roboczej z punktu widzenia rozmiarów i struktury efektywnego popytu ujawnionego na rynku pracy. Rozmieszczenie to powinno być dostosowane do rozmiarów i struktury produkcji dóbr i usług, na które istnieje popyt infrastruktury technicznej i społecznej oraz szacowanego tempa ich rozwoju. Alokacja wymaga wysokiej elastyczności zasobów siły roboczej z powodów wysokiej zmienności produkcji pro­cesów inwestycyjnych, popytu efektywnego, kreacji nowych potrzeb. Z tego powodu siła robocza musi charakteryzować się wysokim stopniem dyspozycyjności poziomej tj. różne zastosowanie siły roboczej na tym samym poziomie kwalifikacji dyspozycyjności pionowej (tzn. zastosowanie siły roboczej do prac wymagających coraz wyższych kwalifikacji) oraz musi charakteryzować się znaczną mobilnością prze­strzenną.

4. Proces wykorzystania siły roboczej wyrażonej:

• sposobami jej użytkowania przez podmioty gosp.

• systemami zarządzania użytkowaniem siły roboczej

• niezbędnymi nakładami na stosowane sposoby użytkowania siły roboczej i systemy zarządzania

• uzyskiwanymi efektami przez poszczególne podmioty gosp.

MODEL ALOKACJI SIŁY ROBOCZEJ.

W realnej gosp. nie występują czyste modele alokacji siły roboczej. Współczesny model alokacji rynkowej jest historycznie poprzedzony gospodarką, w której dominowały naturalne stosunki pracy. Ten typ stosunków pracy charakteryzował się tym. że wytwórcy byli właścicielami lub współwłaścicielami środków produkcji, siła robocza nie była towarem. Brak więc było rynku pracy, nie występowała kategoria płacy, nie było jawnego bezrobocia, ponieważ każdy przyrost siły roboczej znajdował przynajmniej częściowe zatrudnienie.

Model alokacji rynkowej siły roboczej ukształtował się wraz z rozwojem gosp. kapitalistycznej. Stosunki pracownicze i aktywność ekonomiczna w tych społeczeństwach oparte są na wzajemnych relacjach miedzy praco­dawcami a pracownikami najemnymi, których ważnymi elementami są m. in.

• wolność osobista

• swoboda zawierania umowy o zatrudnieniu

• podział pracy i współpraca

• znaczenie i wartość usług pracobiorcy

W modelu rynkowym nie stosuje się wobec siły roboczej prawnego przymusu pracy. Pracownicy mogą z własnej inicjatywy swobodnie zmieniać pracę. Siła robocza w takiej gosp. staje się towarem. Przedsiębiorstwa kupują silę roboczą jako czynnik produkcji na rynku pracy, kierując się motywem maksymalizacji zysku.

Model doskonałego rynku pracy charakteryzuje się następującymi cechami:

1. Na rynku istnieje stan doskonalej konkurencji między pracodawcami a pracownikami oraz pracownicami i osobami szukającymi pracy. Jest wystarczająca liczba pracodawców, aby wchłonąć pojawiająca się podaż pracowników. Żaden pracodawca nie jest w stanie samodzielnie kształtować warunków na rynku pracy, w tym zwłaszcza płacy siły roboczej. Podobnie ze strony osób poszukujących pracy nie są stosowane żadne formy nacisku na pracodawców, aby kształtować płace siły roboczej na poziomie, który uniemożliwia pracodawcom osiągnięcie dochodów.

2. Rynek jest doskonale przejrzysty, co oznacza, że pracodawcom znane są dokładnie Informacje o wielkości, strukturze kwalifikacyjno -- zawodowej i dynamice podaży siły roboczej, a poszukujący pracy są dobrze zo­rientowani w wymaganiach dotyczących pracy, poziomie i dynamice plac oraz produkcyjności pracy.

3. Siła robocza na rynku pracy jest doskonale mobilna co oznacza, że elastyczność jej podaży jest wysoka i umożliwia zaspokojenie każdego [popytu jaki pojawi się na rynku pracy.

4. Cena siły roboczej, tj. płaca jest jednolita na całym rynku pracy.

BEZROBOCIE

Zasoby siły roboczej obejmują wszystkich tych, którzy pracują wykonując jakiś zawód lub są zarejestrowani w lokalnym biurze zatrudnienia jako chcący i mogący podjąć pracę.

Stopa bezrobocia to odsetek siły roboczej, która nie ma pracy lecz jest zarejestrowana jako chcąca i mogąca pracować.

Koszty bezrobocia to pogarszanie warunków życiowych bezrobotnych i ich rodzin, utrata kwalifikacji wywołuje demoralizujący wpływ na pozostających bez pracy ludzi, są również podatki konieczna do zapewnienia środków finansowych na wypłacanie świadczeń społecznych pozostających bez pracy.

Rodzaje bezrobocia:

1. Frykcyjne - niemożliwy do obniżenia minimalny poziom bezrobocia występujący w każdym dynamicznym społ. Tworzą je osoby o ułomnościach psychicznych i fizycznych, uniemożliwiających podjęcie pracy zawodowej. Mieszczą się tu również osoby chwilowo pozbawione pracy ze względu na zmianę zawodu.

2. Strukturalne - powstaje ze względu na rozbieżność ludzkich kwalifikacji i rodzaju oferowanej pracy w warunkach zmieniającego się popytu i produkcji.

3. Keynesowskie - wynikające z niedostatku popytu. Powstaje ono, gdy zmniejszył się popyt globalny a płace i ceny nie zdążyły się dostosować i przywrócić stanu pełnego zatrudnienia.

4. Klasyczne - pojawia się, gdy płaca jest nominalnie utrzymywana powyżej poziomu, przy którym krzywe podaży pracy i popytu na nią przecinają się. Może to być spowodowane działalnością związków zawodo­wych lub ustawodawstwem określającym wysokość plac minimalnych.

5. Dobrowolne i przymusowe.

6. Płynne - kiedy każdorazowo istnieje pewna liczba bezrobotnych, lecz skład rezerwowego rynku pracy zmienia się tzn. że część pracowników po pewnym czasie poszukiwania pracy znajduje ją, gdy inna część na pewien czas ja utraci.

7. Chroniczne - wśród bezrobotnych pewna grupa osób nie ma żadnych lub bardzo niewielkie szanse znalezienia pracy.

8. Utajone - nic objęte na ogól statystyką nadmierne zatrudnienie w przedsiębiorstwach państwowych.

POLITYKA PAŃSTWA NA RYNKU PRACY

Polityka państwa na rynku pracy w gospodarce rynkowej obejmuje część aktywną mającą na celu redukcje bezrobocia oraz część pasywną której ...

Dzielimy ją na aktywną i pasywną.

Aktywna opiera się na wykorzystaniu szeregu instrumentów ekonomicznych. Na skale makroekonomiczną polega na wykorzystaniu instrumentów fiskalnych (podatków) czyli odpowiedniego poziomu podatków, wydatków rządowych.

Na skalę makroekonomiczną polega na wykorzystaniu takich narzędzi:

• publiczne programy zatrudnienia, mające na celu tworzenie dodatkowych miejsc pracy

• polityka subsydiowania zatrudnień polegająca na udzielaniu subsydiów tym przedsiębiorstwom, które rezygnują z planowej redukcji zatrudnienia bądź tworzą nowe miejsca pracy

• szkolenie zawodowe umożliwiające bezrobotnym zdobywanie bądź zmianę kwalifikacji zawodowych

BEZROBOCIE (W5)

Do zasobów siły roboczej nalicza się tych, którzy pracują i którzy są zarejestrowani w

lokalnym biurze pracy jako chcący i mogący podjąć pracę.

Stopień aktywności gospodarczej to odsetek ludzi w wieku produkcyjnym który deklaruje

się jako wchodzący w skład zasobów siły roboczej. W Polsce do grupy tej zalicza się ludzi od

18-64 lat męższczyźni i od 18-60 lat kobiety.

Do kategorii bezrobotnych według Międzynarodowej Organizacji Pracy zalicz się osoby które

spełniają łącznie trzy kryteria:

• nie pracowały w ciągu badanego tygodnia

• przez 4 tygodnie poszukiwały pracy

• były gotowe i mogły podjąć pracę.

W Polsce bezrobotnym jest osoba nie zatrudniona i nie wykonująca innej pracy zarobkowej, zdolna i gotowa do podjęcia pracy, nie zatrudniona w systemie dziennym, zarejestrowana we właściwym Urzędzie Pracy i spełniająca warunki:

• ukończyła 18 lat, w przypadku kobiet nie skończyła 60 , a w przypadku męższczyzn nie skończyła 65 lat

• ma brak prawa do emerytury lub renty inwalidzkiej

• nie posiada działalności rolnej o powierzchni użytków rolnych powyżej 2h przeliczeniowych

• nie podjęła rolniczej działalności gospodarczej

• stan zdrowia pozwała na podjęcie zatrudnienia co najmniej w połowie wymiaru czasu pracy obowiązujący w danym zwodzie

• nie przebywa w areszcie tymczasowym lub nie odbywa kary pozbawienia wolności.

Stopa bezrobocia to stosunek procentu bezrobotnych do zasobów siły roboczej. b = B/Sr*100%

B - ilość bezrobotnych ; Sr - zasoby siły roboczej.

W Polsce 16,4% stosunkowo wysokie bezrobocie.

Przyczyny bezrobocia:

1. Zmiana w strukturze produkcji na mniej pracochłonną.

2. Postęp techniczny, nowe technologie produkcyjne, ludzie zastępowani maszynami.

3. Zmiana globalnego popytu - obniżenie AD powoduje spadek produkcji i tym samum spadek zatrudnienia

4. Restrukturyzacja gospodarki przechodzenie z gospodarki centralnie planowanej na gospodarkę rynkową.

5. Naturalna stopa bezrobocia - bezrobocie dobrowolne, pewna liczba osób zdolnych do pracy ale z pewnych powodów nie pracująca zalicza się do niego.

Dla każdego kraju bezrobocie jest kosztem marnotrawstwem siły roboczej, nie zdoła się odrobić strat jakie wywołuje bezrobocie.

Prawo Diana mówi że zmniejszając stopę bezrobocia o 1% zwiększa się PKB od 2% do 2,5% podobnie im wyższa stopa bezrobocia tym mniejszy PKB.

Koszty bezrobocia:

• pogorszenie warunków życia bezrobotnych

• utrata kwalifikacji

• podatki konieczne do zapewnienia środków na wypłacenie świadczeń społecznych

• wpływ demoralizujący na osoby pozostające bez pracy, alkoholizm, niechęć do pracy.

Rodzaje bezrobocia:

1. Bezrobocie frykcyjne jest to niemożliwy do obniżenia minimalny poziom bezrobocia występujący w każdym społeczeństwie. W jego skład wchodzą osoby chwilowo pozbawione pracy, ze względu na zmianę zawodu czy miejsca pracy

2. Bezrobocie strukturalne powstaje w wyniku rozbieżności ludzkich kwalifikacji i rodzaj oferowanej pracy w warunkach zmieniającego się popytu i produkcji

3. Bezrobocie Keynesowskie wynikające z niedostatku popytu, powstaje zarówno gdy zmniejsza się popyt globalny, prace i ceny nie zdążyły się dostosować i przywrócić stanu pełnego zatrudnienia.

4. Bezrobocie klasyczne pojawia się wówczas gdy płaca jest rozmyślnie utrzymywana powyżej poziomu, przy którym przecinają się krzywe podaży pracy i popytu na pracę. Może to być spowodowane albo działaniem związków zawodowych lub też ustawodawstwem określającym wysokość płac minimalnych, które powoduje iż płaca realna utrzymywana jest na poziomie wyższym od płacy równowagi.

5. Bezrobocie płynne kiedy struktura bezrobocia zmienia się.

6. Bezrobocie chroniczne bardzo długie takie samo bezrobocie.

7. Bezrobocie ukryte, dobrowolne, przymusowe.

POLITYKA PAŃSTWA NA RYNKU PRACY.

POLITYKA AKTYWNA celem jej jest zmniejszenie liczby bezrobotnych, polega na wykorzystaniu instrumentów makro i mikroekonomicznych. Do instrumentów makroekonomicznych zaliczamy instrumenty fiskalne (podatki, wydatki budżetowe, którymi państwo wpływa na popyt globalny)

Na skalę mikroekonomiczną działalność państwa polega na:

• publicznym programie zatrudnienia

• roboty publiczne

• polityka subsydiowania zatrudnienia polegającej na:

• udzielaniu subsydiów tym przedsiębiorstwom które rezygnują z planowanej redukcji zatrudnienia lub tworzą nowe miejsca pracy,

• szkolenia zawodowe umożliwiające bezrobotnym zdobycie kwalifikacji

• usługi pośrednictwa pracy

POLITYKA PASYWNA celem jej jest utrzymywanie bezrobotnych przy życiu, obejmuje różne formy pomocy finansowej np. zasiłki dla bezrobotnych Jednorazowe odszkodowania dla zwalnianych z pracy.

INFLACJA (W6)

Inflacja to stały wzrost cen, to spadek wartości pieniądza inaczej mówiąc spadek siły nabywczej.

Inflacja jako problem ekonomiczny pojawiła się z chwilą, gdy na szeroką skalę wprowadzono pieniądz papierowy. Niemal nieograniczone zasoby pomnażają ilość pieniądza papierowego w odróżnieniu od produkcji dóbr i usług stanowiące niebezpieczeństwo nieograniczonej jego deprecjacji aż do unieważnienia.

Deprecjacja - to spadek wartości wymiennej lub siły nabywczej waluty narodowej w stosunku do innych walut.

Czysta inflacja występuje gdy ceny wszystkich dóbr i czynników produkcji wzrastają w tym samym tempie

Deflacja oznacza spadek przeciętnego poziomu cen.

Stagflacja oznacza wzrost ogólnego poziomu cen któremu towarzyszy stagnacja PKB.

Slukflacja oznacza wzrost ogólnego poziomu cen połączony ze spadkiem PKB

Przyczyny inflacji:

1. POPYTOWA TEORIA INFLACJI opracowana przez Keyesa. Według niego inflacja pojawia się wówczas gdy na rynku występuje nadwyżka popytu, przy założeniu, że produkcja pozostaje na stałym poziomie w krótkim okresie czasu. Wzrost popytu prowadzi do tzw. Inflacji popytowej. Władze mogą wówczas nie zwiększać podaży pieniądza ale zwiększać szybkość obiegu pieniądza, spowoduje to wzrost cen wywołany nadwyżką popytu nad podażą. Powstała w ten sposób luka inflacyjna zostaje zlikwidowana dopiero wtedy, kiedy wzrost cen podwyższy poziom stopy %, oraz w dalszej kolejności obniży konsumpcję.

2. KOSZTOWA TEORIA FNFLACJI spowodowana jest ona większym tempem wzrostu płac nominalnych niż wzrost wydajności pracy. Różnica ta powoduje inflację: I=W-P

I - stopa inflacji

W - przeciętny wzrost płac nominalnych

P - przeciętny wzrost wydajności pracy, który oznacza relację między wielkością produkcji i zatrudnienia.

W tym ujęciu popyt na pieniądz jest funkcją zmian poziomu płac nominalnych w gospodarce danego kraju. Poziom cen i płac określony jest przez pieniądz i rynek pracy. Płace są wynikiem przetargów między pracodawcami, a związkami zawodowymi. Spirala wzrostu płac i cen powoduje wzrost kosztów i wystąpienie inflacji.

Możemy również dokonać typologii inflacji mającej swoje źródło po stronie popytu:

1. Inflacja typu egzogenicznego jest wywołana czynnikami zewnętrznymi np. wzrost cen importu lub wewnętrznymi np. spadek wydajności pracy. Pojedynczy czynnik zewnętrzny nie jest z reguły na tyle silny by wywołać procesy inflacyjne, dopiero seria zakłóceń wywołująca inflację kosztów może wpłynąć na długotrwały wzrost cen.

2. Inflacja typu endogcnicznego występuje w gospodarce w której są silne związki zawodowe- zmiana wynagrodzenia jednego czynnika produktu wywołuje reakcje społeczne, dążenie do przywrócenia poprzednich relacji między wynagrodzeniami czynników.

3. Inflacja wynikająca z teorii ilościowej pieniądza. Teoria ta uzależnia wartość pieniądza podobnie Jak ogólny poziom cen od ilości pieniądza w obiegu.

Teoria ta zawdzięcza swój rozwój amerykańskiemu ekonomiście CH.F. Podstawą tej teorii jest tradycyjne jeszcze w XIX w. równanie postaci M*Vm = PY

M - ilość pieniądza w obiegu

Vm - szybkość obiegu pieniądza

P - przeciętny poziom cen

Y - poziom dochodu narodowego

Założenia: równanie jest zawsze spełnione. Obie strony równania przedstawiają bowiem w odmienny sposób ten sam aparat tj. wyrażają wartościowo sumę produktów i usług sprzedanych w danym okresie.

Zwolennicy tej teorii uznają szybkość obiegu pieniądza (związana jest z wielością popytu na pieniądz) za funkcję szeregu zmiennych m.in. wielkości dochodu jednostka tj. im większy dochód tym większy popyt na pieniądz) Wysokości stóp %, od nakładów bankowych i papierów wartościowych, oraz oczekiwanego tempa inflacji tzn. [m ona wyższa tym mniejsza skłonność do utrzymania zasobów w formie pieniądza. Uważają oni, że w długim okresie czasu popyt na pieniądz, a więc szybkość obiegu pieniądza zmienia się bardzo powoli. Inaczej mówiąc zadowolenie ludzi uwarunkowane zwyczajami płatniczymi jest stabilna i da się łatwo przewidzieć. Przedstawiciele uważają że podaż pieniądza w obiegu jest wielkością w stosunku do gospodarki egzogenicznej tzn. znajdującą się pod kontrolą państwa.

Ilość pieniądza w obiegu zależy nie tylko od BC ale także od zadowolenia banków komercyjnych i całego społeczeństwa. Państwo jest w tym stanie zwłaszcza w krótkim okresie czasu kontrolować obieg pieniądza i wybierać ten sposób który istotnie wpłynie na przebieg procesów gospodarczych.

Teoria ta stwierdza iż gospodarka wolnorynkowa posiada wystarczającą dynamikę, która sprawia że w długim okresie zbliża się do stanu pełnego zatrudnienia, pełnego wykorzystania mocy wytwórczych. Jeżeli nawet w krótkim okresie maja miejsce niewielkie wahania cykliczne to na dłuższą metę tempo rozwoju gospodarczego wyznaczane jest przez tendencję w zakresie wzrostu wydajności pracy. Inaczej mówiąc gospodarka rozwija się według pewnej normalnej stopy tzn. że z nowego wzoru Y .jest wielkością stała, wzrost w tempie o -3° o rocznie. Z kolei wzrost przeciętnego poziomu cen ma miejsce gdy ilość pieniądza w obiegu N rośnie szybciej niż produkcja Y czyli że przyczyną inflacji jest zbyt duża ilość pieniądza w obiegu. Ponieważ N znajduje się pod kontrolą BC, przyczyną inflacji jest zła polityka pieniężna państwa.

TYPY INFLACJI (W7)

1. Inflacja ciągniona przez popyt (Inflacja nabywców) występuje gdy całkowita wielkość planowanych wydatków wyrasta szybciej nią całkowita wielkość produkcji. Oznacza to że ludzie chcą kupić więcej niż gospodarka wytwarza zwykle przy pełnym zatrudnieniu lub pełnym wykorzystaniu mocy wytwórczej. Z tym pojęciem wiąże się pojęcie linii inflacyjnej.

Odcinek EE' jest to linia inflacyjna (wzrost ceny to wzrost inflacji)

2. Inflacja pchana przez koszty (inflacja dostawców) pojawia się, gdy nałożone są ograniczenia na podaż jednego lub kilku zasobów lub tez gdy ceny tych zasobów zostają zwiększone. Inflacja ta może być spowodowana np. odcięciem dostaw ropy naftowej czy innych surowców, z powodu wojny.

3. Inflacja strukturalna pojawia się gdy producenci nie mogą sprawnie zmieniać struktury produkcji w odpowiedzi na zmiany struktury gospodarki. Inflacja ta może być spowodowana przez zmiany popytu na produkt, zmiany technologii wytwarzania.

Inflację możemy podzielić ze względu na tempo wzrostu ceny równowagi:

1. Inflacja pełzająca charakteryzuje się stopą wzrostu cen powyżej 1% miesięcznie. Jest to tzw. Inflacja jednocyfrowa czyli do 9% w skali roku (taka inflacja występuje obecnie w Polsce 5%)

2. Inflacja galopująca mieści się w przedziale wzrostu cen od 1-15% miesięcznie.

3. Megainflacja gdy tempo wzrostu cen zawiera się w przedziale od 15-50% miesięcznie

4. Hiperinflacja gdy tempo wzrostu cen przekracza 50% miesięcznie (przeszło 600% w skali roku występowało kilkanaście lat temu w Polsce)

KRZYWA PILIPSA

Dowodzi ona , że między tempem wzrostu plac i poziomu bezrobocia istnieje zależność odwrotna. Z położenia krzywej Philipsa w układzie współrzędnych wynika, że stopie wzrostu płac równej 0, charakteryzuje sytuację braku popytu na rynku pracy, której odpowiada pewien poziom bezrobocia ( wzrasta stopa bezrobocia, bezrobocie dobrowolne, frykcyjne)

Philips ukazuje, że istnieje ścisła zależność między poziomem tempa wzrostu płac, a stopą inflacji. Zakładając, że zamienność inflacji bezrobocia ma charakter stały można za pomocą narzędzi polityki pieniężnej i finansowej przesuwać gospodarkę wzdłuż krzywej Philipsa. Jeśli stopa bezrobocia byłaby uważana z jakiegoś powodu za zbyt wysoką, można by zmniejszyć ją do poziomu b1 jednak kosztem wzrostu stopy inflacji.

Krzywa Philipsa sugeruje możliwości wyboru takiej kombinacji inflacji i bezrobocia, która z punktu widzenia interesu państwa byłaby najmniej szkodliwa.

TEORIA MILTONA FRIEDMANA to teoria konkurencyjna. Stwierdził on, że w gospodarce istnieje pewien naturalny poziom bezrobocia. Bezrobocie to w całości ma charakter dobrowolny lub frykcyjny i za pomocą polityki makroekonomicznej, nie można go na trwałe zmniejszyć poniżej poziomu naturalnego.

Załóżmy, że w przeszłości poziom cen był stabilny co ukształtowało oczekiwania braku inflacji także w przeszłości. Znajdująca się w punkcie A stopa bezrobocia (bn) została uznana na zbyt wysoką sposobem jej zmniejszenia może być ekspansywna polityka pieniężna zmierzająca do wzrostu popytu. Dodatkowy pieniądz w obiegu oznacza także dodatkowy jego zasób w dyspozycji jednostek które zwiększają swoje wydatki na dobra i usługi Oznacza to, wzrost popytu i prowadzi w pewnym czasie do wzrostu produkcji, czego konsekwencją jest wzrost cen i płac. Rośnie również zatrudnienie, oraz spada stopa bezrobocia do poziomu b2. W rezultacie znajdujemy się w punkcie B. Przejście do punktu B jest zjawiskiem chwilowym. Wzrost zatrudnienia czyli spadek stopy bezrobocia był możliwy tylko w skutek iluzji pieniądza, której ulegli robotnicy, myśląc iż w punkcie B ceny są nadal stabilne, a wzrost płac w ujęciu pieniężnym który skłonił ich do podjęcia dodatkowego zatrudnienia jest także wzrostem wynagrodzenia realnego.

W rzeczywistości tak nie jest, gdyż ceny w skutek ekspansywnej polityki pieniężnej państwa zaczęły rosnąć w tempie np.3%. Robotnicy więc zrezygnują z dodatkowego zatrudnienia, gospodarka wróci do naturalnego poziomu bezrobocia (z punktu B do C) ale już przy stopie inflacyjnej 3 %. Linie przechodzące przez punkty AC i E wyznaczają w długom okresie czasu Tzw. Pionową krzywą Philipsa. Każde kolejne działania państwa będzie w stanie przejściowo obniżyć stopę bezrobocia, poniżej naturalnej stopy bezrobocia (bn), ale kosztem przyśpieszenia wzrostu cen. Jedynym sposobem chwilowej redukcji bezrobotnych jest stałe przyśpieszenie inflacji. Z powyższej teorii wynika iż poprzez wybór odpowiednie polityki pieniężnej można wpływać na tempo inflacji. Jeśli chcemy ograniczyć jej tempo należy zmniejszyć przyrost pieniądza w obiegu, co spowoduje przejściowo wzrost bezrobocia powyżej poziomu naturalnego (punkt F), ale z czasem gospodarka wróci do poziomu naturalnej stopy bezrobocia, ale już przy niższym poziomie inflacji Punkt G)

POLITYKA MONETARNA - PIENIĄDZ I RYNEK PIENIĘŻNY (W8)

Już w czasach produkcji naturalnej wymieniano produkty, które stawały się bardzo wyjątkowymi towarami. Dopiero po zaspokojeniu własnych potrzeb gromadzone nadwyżki wytworzonych produktów producenci wykorzystywali do wymiany na inne produkty, którymi dysponowali inni producenci. Była to tzw. wymiana barterowa czyli towaru na towar. Dopiero powstała produkcja towarowa stworzyła warunki do stopniowego przekształcania się wymiany bezpośredniej w pośrednią. W procesie stałej wymiany spośród wielu towarów wyodrębnił się towar szczególny, towar najczęściej występujący w obrocie i najczęściej przyjmowany, ponieważ można za niego kupić wszystkie inne towary. Jego szczególna rola polega na tym że poza zdolnością do zaspokajania potrzeb odgrywał rolę ekwiwalentu. To jaki towar odgrywał rolę ekwiwalentu zależy przede wszystkim od charakteru dominującej polityki, danych społeczności np. plemienia. U ludów rolniczych były to zboża, u pasterskich bydło, u myśliwych skóry. W praktyce większość ekwiwalentów miała różnego rodzaju wady utrudniające wymianę np. nietrwałość, niepodzielność. Toteż takie występujące równolegle w charakterze ekwiwalentu takie elementy jak: żelazo, miedź, złoto czy srebro stopniowo zaczęty wypierać mniej dogodne ekwiwalenty. Z chwilą gdy kruszce zdobyły wyłączność i utrwalały swoją pozycję, stały się PIENIĄDZEM. Z czasem stale zmieniająca się wymiana towaru była ograniczona przez podaż złota oraz techniczne trudności związane z jego obiegiem. Stąd też stosunkowo wcześnie pojawiły się w obiegu banknoty będące papierowym znakiem pieniężnym które jednak w każdej chwili mogły być wymienione na złoto (wartość banknotów musiała być równa ilości złota zgromadzona w danym kraju). Jego wartość nominalna nie ma związku z jego wartością rzeczywistą. Wartość nominalna jest nadana przez państwo. Pieniądz występuje w postaci metalowego bilonu lub papierowych banknotów. Obecnie Pieniądz to pewien powszechnie akceptowany ekwiwalent, za pomocą którego dokonujemy płatności za dostarczone dobra lub wywiązujemy się ze zobowiązań. Występuje on w określonej proporcji ilościowej w stosunku do całej gospodarki kraju.

Funkcje pieniądza:

1. Pieniądz jako środek wymiany. Dzięki wprowadzeniu pieniądza nastąpiło rozbicie uciążliwego procesu wymiany towar za towar na proces towar-pieniądz-towar.

2. Pieniądz jako miernik wartości. Za pośrednictwem pieniądza wyraża się w jednomiernych jednostkach pod względem jakości, porównywalnych pod względem ilości, wartości różnych produktów. Pieniądz, oprócz faktu że za jego pomocą można mierzyć ceny wszelkich dóbr, określa relację wartości dóbr wytworzonych wdanym roku przez społeczeństwo.

3. Pieniądz jako środek przechowywania wartości. Dzięki memu możemy gromadzić bogactwa.

4. Pieniądz jako środek płatniczy. Dzięki istnieniu pieniądza jako środka płatniczego możliwe jest przestrzenne i czasowe, ilościowe i jakościowe przenoszenie wartości.

Cechy pieniądza: trwałość, podzielność( na mniejszą jednostkę) ogranicza podaż, przenośność (mały, lekki)

Formy pieniądza:

Pieniądz gotówkowy występuje w postaci banknotów lub monet {wyłączne prawo do emisji

pieniądza ma Bank Centralny)

Pieniądz bezgotówkowy to środek wymiany którego podstawą jest wierzytelność przedsiębiorstwa lub osoby fizycznej. Na pieniądz żyrowy składają się wkłady na żądanie lub terminowe w bankach, które są używane w obrocie bezgotówkowym w postaci zlecenia przelewu czeki i weksle. Obok pieniądza żyrowego dużego znaczenia nabierają tzw: substytuty pieniądza lub płynnych lokat. Dotyczy to wierzytelności pieniądza, które w każdej chwili lub po określonym czasie mogą być przekształcone w środki płatnicze, bezgotówkowe lub gotówkowe.

Ich jakość jest określana przez 3 kryteria:

1. Stopień płynności czyli przekształcenie w pieniądz gotówkowy lub żyrowy odpowiednio do możliwości i terminów.

2. Ryzyko utraty wartości w czasie przekształcania w pieniądz

3. Wysokość oprocentowania tych substytutów pieniądza.

Do substytutów pieniądza zaliczamy: karty kredytowe, lokaty pieniężne jako wkłady oszczędnościowe i terminowe, lokaty w formie udokumentowanych jako papiery rynku pieniężnego, kapitałowego (sztabki złota, dzieła sztuki)

Płynność to zdolność podmiotu do natychmiastowego regulowania zobowiązań płatniczych. Zakłada ona że dany produkt posiada tytuły majątkowe, utrzymywane w formie gotówki, pieniądza żyrowego, substytutów lub lokat terminowych. Stopień płynności tych tytułów majątkowych jest każdorazowo uzależniony od możliwości ich zamiany na gotówkę i zastosowania ich w roli środka płatniczego. Natomiast substytuty pieniądza zazwyczaj dla celów płatniczych muszą być zamienione na pieniądz gotówkowy lub bezgotówkowy w bankach.

Stopień płynności substytutów pieniądza jest tym mniejsza im trudniejsza jest ich zamiana na pieniądz i z im większym ryzykiem się ono wiąże.

MIARY WIELKOŚCI ZASOBÓW PIENIĄDZA (W9)

W gospodarce rynkowej pojecie pieniądza obejmuje nie tylko pieniądz gotówkowy, ale również wszelkiego rodzaju depozyty ulokowane na rachunkach w różnych instytucjach finansowych. W zależności od stopnia płynności poszczególnych składników zasobów pieniądza stosuje się 4 miary wielkości tych zasobów: M1, M2, M3, L

M1- pieniądz gotówkowy będący w posiadaniu ludności, rachunki z których wypłaty mogą być dokonane na żądanie lub na podstawie czeków, czeki podróżne i inne rachunki bankowe ma które mogą być wystawiane czeki. Są to zasoby pieniądza o najwyższej płynności.

M2- M1 + rachunki oszczędnościowe, niewielkie rachunki terminowe, certyfikaty depozytowe, rachunki rynku pieniężnego o wysokiej płynności.

M3 - M2-+ duże salda rachunków terminowych.

L - M3 + inne płynne aktywa nieobjęte wcześniejszymi miarami takie jak: waluta bankowa, dokumenty handlowe i obligacje skarbowe.

POPYT NA PIENIĄDZ to skłonność do posiadania pieniądza wyrażająca się w ilości środków pieniężnych, przechowywanych przez podmioty rynkowe. Występuje ona tylko wówczas kiedy korzyści wynikające z posiadania pieniądza równoważą korzyści utracone (koszt alternatywny) jakie można by było osiągnąć w przypadku jego inwestowania. Powody przechowywania pieniądza:

• powód transakcyjny

• powód przezornościowy

• powód spekulacyjny

• powód portfelowy

Transakcyjny popyt na pieniądz wynika z konieczności posiadania pieniądza gotówkowego umożliwiającego dokonywanie codziennych operacji handlowych, aby przeprowadzić

określoną liczbę transakcji potrzebna jest określona ilość pieniądza nominalnego skorygowanego o zmianę poziomu cen. Ludzie potrzebują pieniędzy bez względu na ich siłę nabywczą to jest ilość towarów jakie można /a nie zakupić. W gospodarce rynkowej przybliżeniem całkowitej wielkości transakcji w ujęciu realnym, miernikiem jest wartość netto produkcji dóbr i usług.

Przezornościowy popyt na pieniądz polega na tym że decydujemy się na trzymanie pewnych zasobów pieniądza na pokrycie nieprzewidzianych zobowiązań płatniczych których nie jesteśmy w stanie przewidzieć.

Spekulacyjny popyt na pieniądz jest konsekwencją skłonność i do posiadania pieniędzy w sytuacji ocenianego z tego tytułu wzrostu zysków spekulacyjnych. Wielkość tego popytu bezpośrednio wiąże się z oczekiwanym poziomem przyszłej stopy procentowej, przy czym zależność ta ma charakter odwrotnie proporcjonalny. Jeżeli występuje tendencja spadkowa stopy procentowej to narastają oczekiwania podmiotów rynkowych na przyszły jej wzrost co prowadzi do bieżącego utrzymania przez nie realnie dużych zasobów gotówkowych. Powód portfelowy wiąże cię z niechęcią ludzi do ryzyka. Są om skłonni poświęcić wyższa przeciętnie stopę zwrotu dla zapewnienia sobie bezpieczeństwa lokat to jest takiego portfela inwestycyjnego który przyniesie niższą ale dającą się łatwo przewidzieć stopę zysku.

Czynniki wpływające na wielkość popytu na pieniądz:

1. Stopy procentowe od depozytów j innych aktywów pieniężnych. Wielkość popytu na pieniądz zmienia się odwrotnie niż stopa procentowa aktywów nie pieniężnych.

2. Poziom cen w gospodarce narodowej. Ich wzrost powoduje zwiększony popyt na pieniądz.

3. Dochód ludności wzrost wywołuje powiększenie transakcyjnego popytu na pieniądz.

4. Przewidywań a stopa inflacji. Wzrost stopy inflacji powoduje spadek popytu na płynny pieniądz i wzrost popytu na kapitał który zachowuje realność swojej wartości.

5. Sytuacja polityczna. Niestabilność modelu prowadzi do tzw. zjawiska psucia pieniądza poprzez wzrost jego ilości wywołany czynnikami pozaekonomicznymi.

PODAŻ NA PIENIĄDZ - utożsamiana jest z ilością zasobów pieniężnych przedstawionych w danym okresie czasu przez instytucje finansowe do dyspozycji wszystkich podmiotów działających w gospodarce. Na podaż pieniądza składają się banknoty emitowane przez bank centralny, monety oraz depozyty bankowe tworzone przez system bankowy. Wzrost podaży pieniądza regulowany jest przez bank centralny na podstawie wolumenu dochodu narodowego , przewidywanego wzrostu cen. Możliwości zwiększenia szybkości obiegu pieniądza gotówkowego oraz wpływu oprocentowania na strukturę zasobów pieniężnych tzn. na wielkość wkładu i pożyczek terminowych oraz lokat pieniądza w papierach wartościowych o różnym stopniu płynności. Proces tworzenia przez banki komercyjne dodatkowej siły nabywczej na rynku w postaci pieniądza bezgotówkowego jest ograniczony przez wielkość rezerw obowiązkowych jakie muszą posiadać w Banku Centralnym

POLITYKA MONETARNA - SYSTEM BANKOWY (W10)

BANK jest to organizacja powołana do prowadzenia operacji pieniężnych, gotówkowych, kredytowych, oraz świadczenia różnego rodzaju usług dla. przedsiębiorstwa i osób fizycznych. Bank jest samodzielną i samofinansującą się jednostką organizacyjną posiadającą osobowość prawną. Banki mogą tworzyć spółki prawa handlowego i cywilnego oraz spółdzielcze, oraz realizować z innymi podmiotami przedsięwzięcia gospodarcze, świadczyć usługo konsultacyjne w sprawach finansowych, tworzyć i likwidować oddziały zagranicą oraz być akcjonariuszami banków zagranicznych i przedsiębiorstw w kraju. Banki mogą zakładać osoby prawne (co najmniej 3) i fizyczne ( co na mniej 10).

Banki pełnią funkcję:

1) Funkcja ekonomiczna - polega na przekształcaniu pieniądza pasywnego (oszczędnościowego) w pieniądz aktywny C inwestycyjny) powodujący przyrost kapitału.

2) Funkcja rachunkowo-operacyjna polega na prowadzeniu rachunków podmiotów gospodarczych i dokonywaniu na nich operacji bankowych. Dzięki tej funkcji podmioty rynkowe sprawnie rozliczają się między sobą i nie muszą przechowywać gotówki w kasie co minimalizuje ryzyko jej utraty.

3) Funkcja usługowa dotyczy obrotu papierami wartościowymi. W tym celu banki tworzą biura maklerskie dzięki którym oferują papiery wartościowe w publicznym obrocie, prowadzą rachunki wartościowe swoich klientów oraz na ich zlecenie i w ich imieniu sprzedają i kupują akcje, obligacje i inne walory będące w obrocie kapitałowym

W ramach systemu bankowego w Polsce wyróżniamy następujące rodzaje banków:

Bank Centralny BC * Banki komercyjne (operacyjne i uniwersalne) * Banki specjalnego przeznaczenia * Kasy Oszczędnościowe * Banki Spółdzielcze

Bank Centralny jest najczęściej bankiem państwowym i w swojej działalności realizuje politykę gospodarczą państwa jako całości. Należy on do najważniejszych instytucji finansowych w każdym kraju. W Polsce Bankiem Centralnym jest Narodowy Bank Polski NBP. Pełni on następujące funkcje:

1. Emisja pieniądza gotówkowego (banknotów i bilonów)

2. Funkcja polegająca na wpływaniu na działalność i nadzorowanie nad działalnością wszystkich banków w kraju.

3. BC - pełni funkcję banku banków która polega na pełnieniu dwóch czynności:

refinansowanie w określonych granicach kredytów⁷ udzielanych przez inne banki

prowadzenie dla tych banków rachunków na których utrzymują one rezerwy bankowe

4. BC prowadzi wszystkie rachunki rządowe oraz prowadzi zlecane przez rząd operacje finansowe w kraju i zagranicą. Bank prowadzi rachunki Skarbu Państwa, gromadzi dochody, realizuje wydatki, administruje długiem publicznym, skupuje i sprzedaje papier.' wartościowe państwa. W razie potrzeby BC udziela państwu kredytu.

5. Funkcja ta związana jest z międzynarodowymi stosunkami pieniężno-kredytowym. Dotyczy regulowania kursu własnej waluty przez wykup lub sprzedaż walut obcych na własnym rynku oraz waluty własnej na rynkach obcych jak leż utrzymaniu rezerw monetarnych państwa uruchamianych w razie sfinansowania deficytu bilansu płatniczego.

W ramach polityki pieniężnej BC z Jednej strony zestawia plan pieniężny dla całego systemu

bankowego oraz określa globalna wielkość kredytu które mogą być udzielone całej

gospodarce. Z drugiej strony bank ten pośrednio wpływa na działalność banków poprzez

stopę procentową, wielkość udzielonych kredytów refinansowych oraz stopę rezerw

obowiązkowych.

BC działa w stosunku do innych banków:

• jako jednostka zwierzchnia upoważniona przez państwo do wydawania nakazów i zakazów które mogą być przeprowadzone poprzez przymus

• jako podmiot gospodarczy składający propozycję dokonania transakcji na tyle korzystnych, aby banki dobrowolnie skorzystały z tej oferty.

Instrumenty Banku Centralnego

Stopa rezerw obowiązkowych. Operacje otwartego rynku. Polityka refinansowa (redyskontowa), Polityka procentowa

Stopa rezerw obowiązkowych

Zdolność kredytowa banków operacyjnych to maksymalny poziom kredytu do którego bank operacyjny może ich udzielać bez obawy utracenia płynności (wypłacalności). Wypłacalność banków operacyjnych jest zabezpieczona odpowiednimi rezerwami pieniężnymi czyli stanem gotówki w kasie banku oraz stanem wkładów na rachunku danego banku w BC. Rezerwy te są przeznaczone na pokrycie wypłat gotówkowych klientów danego banku. Wprowadzenie stopy rezerw obowiązkowych ma na celu stworzenie instrumentu umożliwiającego regulowanie potencjału kredytowego banków operacyjnych oraz ustalanie dodatkowego zabezpieczenia płynności banków operacyjnych. Podwyższenie przez BC stopy minimalnych rezerw obowiązkowych ogranicza zdolność ekspansji kredytowej banków. Zmniejszenie stopy minimalnych rezerw obowiązkowych zwiększ możliwości kreacji kredytu przez banki. Rezerwa obowiązkowa ze względu na to że na ogół nie jest oprocentowana jest formą podatku, którą muszą płacić banki komercyjne na rzecz BC, a ponieważ jest nim na ogół bank państwowy to pośrednio jest to dochód budżetu.

Operacje otwartego rynku (polityka)

Polega na tym, że BC jest upoważniony do zakupu i sprzedaży krótkoterminowych papierów wartościowych przeważnie państwowych. BC zakupuje te papiery według stopy zakupu (odebrania), a sprzedaje według stopy sprzedaży (doręczania). Zakup papierów wartościowych powiększa aktywa BC lecz również zwiększa obieg pieniądza. Sprzedaż papierów wartościowych z własnego portfela przez BC zmniejsza aktywa banku i działa restrykcyjnie zmniejszając ilość pieniądza w obiegu. Operacje otwartego rynku mogą być efektywne tylko wtedy gdy istnieje rozbudowany rynek pieniężny który będzie mógł zakupić papiery wartościowe zaoferowane przez BC lub odstąpić je temu bankowi.

Refinansowanie Banków

Polega na udzielaniu kredytu przez BC pozostałym bankom które w ten sposób mogą upłynnić swoje aktywa. Podstawowe formy refinansowania banków to:

• redyskonto weksli zdyskontowanych poprzednio przez banki operacyjne

• kredyt pod zastaw papierów wartościowych

Stopa Procentowa

Może być ona wykorzystana jako instrument polityki pieniężno-kredytowej jeżeli pełni funkcję zewnętrznego parametru branego pod uwagę przy podejmowaniu decyzji ekonomicznych. Decyzje te powinny uwzględniać konieczność osiągnięcia przez kredytobiorcę co najmniej takich wyników finansowych pozwalających na spłacenie rat kapitałowych i odsetek od zaciągniętego kredytu. W warunkach braku równowagi na rynku i narastających zjawisk inflacyjnych możliwości realizacji tych funkcji przez stopę procentową są ograniczone. Przy ustalaniu -stopy procentowej musi być uwzględniona stopa inflacji. Ujemna realna stopa procentowa zachęca kredytobiorców do maksymalnego popytu na kredyt. Należy odstąpić od dostosowania stopy % do zróżnicowanej rentowności poszczególnych grup kredytobiorców czy też obniżania jej ze względów socjalnych. Zróżnicowanie stopy % powinno wynikać jedynie ze stopnia płynności kredytu i wkładu oraz ryzyka ponoszonego przez banki przy udzielaniu kredytu.

BC wykorzystuje te instrumenty na ogół kompleksowo w działaniach restrykcyjnych bądź ekspansywnych.

Polityka restrykcyjna polega na:

• podwyższaniu stopy dyskontowej, rezerw obowiązkowych

• sprzedaży papierów wartościowych w ramach operacji otwartego rynku.

Działania te zmniejszają płynność instytucji bankowych zabierając im pieniądz lub czyniąc go drogim.

Polityka ekspansywna polega na:

• obniżaniu stopy redyskontowej i lombardowej

• obniżaniu stopy rezerw obowiązkowych, a jeżeli to nie powoduje zwiększania na rynku pieniądza BC rozpoczyna skupowanie weksli skarbowych w ramach operacji (polityki) otwartego rynku.

W ten sposób BC zwiększa płynność banków komercyjnych co powinno prowadzić do spadku stopy % oraz zwiększania ilości pieniądza w obiegu.

POLITYKA FISKALNA (W11)

Nazwa polityki fiskalnej pochodzi z łacińskiego fiskus-skarb państwa. W ujęciu tradycyjnym miała charakter pasywny co oznaczało, ze rząd gromadził wpływy z podatków i opłat i dokonywał wydatków na cele publiczne do wysokości zebranych dochodów. Współczesna polityka fiskalna ma charakter aktywny, za jej pomocą rząd stara się pobudzić wzrost gospodarczy. Opiera się ona na teorii impasu budżetowego co oznacza, że w celu osiągnięcia wzrostu gospodarczego planuje się z góry wydatki budżetu państwa większe niż prognozowany przypływ dochodów budżetowych Celami wzrostu gospodarczego są inwestycje publiczne likwidujące bezrobocie i przyczyniające się do wzrostu dochodów społeczeństwa i wzrostu PKB. W ten sposób powstaje zjawisko deficytu budżetowego i długo publicznego. Ponieważ zjawiska te mają charakter inflacogenny to ustala się dopuszczalne granice deficytu budżetowego. Unia Europejska określa, że deficyt budżetowy nie może przekraczać 3% PK.B, a skumulowany deficyt budżetowy z wielu lat nie może być wyższy niż 60% rocznego PKB w danym kraju.

Polityka fiskalna typu Keynesowskiego wyznacza do osiągnięcia określone cele. Celem nadrzędnym jest pełne zatrudnienie - walka z bezrobociem, inne to: stabilizacja cen-walka z inflacją, dążenie do zrównoważenia bilansu pralniczego z zagranicą. Złoty trójkąt polityki fiskalnej:

1 - pełne zatrudnienie

2 - stałe ceny

3 - zrównoważony bilans płatniczy

W latach 60 XX w. Keynsiści uzupełnili złoty trójkąt celów o dwa cele: ochronę środowiska naturalnego człowieka, walkę z ubóstwem wynikające z potrzeby stosowania przez państwo w praktyce zasady subsydialności (pomocniczności). Stwierdza ona, że każdy powinien w pierwszej kolejności pomagać sobie nawzajem gdy jest się w trudnej sytuacji. Jeżeli te działania nie pomogą to potrzebującemu powinna w pierwszej kolejności pomóc rodzina, przyjaciele, a później władze samorządowe np.. gmina. Jeżeli te wszystkie działania nie dadzą pozytywnego rezultatu to potrzebującemu pomaga państwo. W ten sposób złoty trójkąt celu przekształcił się w złoty pięciokąt celów polityki fiskalnej.

4 - ochrona środowiska

5 - walka z ubóstwem

Realizacja tych celów wymaga określonych narzędzi i instrumentów. Wśród instrumentów polityki fiskalnej można stosować:

1. Polityka kredytowo-inwestycyjna realizuje ją Bank Centralny w zależności od fazy cyklu koniunkturalnego. BC manipuluje stopą kredytu refinansowego, redyskontową, rezerw obowiązkowych. W fazie recesji wszystkie te stopy powinny być obniżane i podwyższane gdy następuje ekspansja gospodarcza.

2. Politykę pieniężną - realizuje ją BC i rząd. Gdy wystąpi recesja wtedy należy zwiększyć globalny popyt który jest za niski w stosunku do globalnej podaży. Wówczas BC zwiększa po przez zwiększoną emisję pieniądza papierowego ilość tego pieniądza w obiegu, a rząd stwarza kanary dojścia tego pieniądza do rynku. Kanałami tymi są prace interwencyjne , większe zatrudnienie w administracji, zasiłki dla bezrobotnych.

3. Polityka podatkowa można ją realizować jako:

a) DyskrecjonaIna polityka podatkowa polega na tym, że w fazie recesji parlament stosując procedurę (legislacyjną obniża stopy podatkowe, a w fazie ekspansji podwyższa je. Proces legislacyjny jest długi w skutek czego w chwili uchwalania nowych stóp podatkowych koniunktura gospodarcza zmienia się tak bardzo, że konieczne jest podjęcie nowych prac legislacyjnych w celu ponownej zmiany stóp podatkowych w odwrotnym kierunku. Dlatego metoda ta nie jest skuteczna.

b) Automatyczne stabilizatory polityki podatkowej polegają na wmontowaniu systemu podatkowego progresywnych stóp podatkowych z odpowiadającymi im progami podatkowymi. ^ Wówczas nie ma potrzeby procesu legislacyjnego ponieważ np. w fazie recesji gdy zmniejszającej produkcji odpowiada spadek przychodów ze sprzedaży to spowoduje to spowoduje że sprzedawca znajdzie się w niższym progu podatkowym i będzie i będzie płacił niższe podatki w sposób automatyczny. W fazie ekspansji gdy przychody ze sprzedaży będą rosły duża liczba osób będzie miała wyższe progi podatkowe co spowoduje, że będą płacić wyższe podatki według wyższych stóp procentowych. Zmniejszą się wtedy ich możliwości inwestycyjne co pozwoli gospodarce uniknąć stanu przegrzania i może zapobiec przyszłej recesji.

4. Zasada przyśpieszonej amortyzacji. Stosowana jest tylko w czasie recesji . Państwo dysponuje uprawnieniami regulacyjnymi dotyczącymi stawek amortyzacyjnych i określenia okresów zużycia majątku trwałego Zezwala więc w okresie recesji na skrócenie okresu amortyzacji majątku trwałego. W wyniku tego w sposób sztuczny podwyższa się koszty produkcji i obniża zyski przedsiębiorstwa . Przedsiębiorcy płacą niższe podatki i w ich dyspozycji pozostają dodatkowe środki finansowe, które gdyby były zainwestowane zwiększyły by popyt globalny i pozwoliły gospodarce na wyjście z kryzysu.

5. Rozwój sektora publicznego. W zależności od przebiegu cyklu koniunkturalnego sektor publiczny może pełnić funkcję koordynacyjną, stabilizacyjną i stymulującą. Najczęściej sektor ten oddziałuje na koniunkturę gospodarczą za pomocą funkcji stabilizującej Jeżeli w kraju jest recesja i prywatni przedsiębiorcy dokonują masowych zwolnień z pracy w sektorze publicznym zwolnienia z pracy nie występują gdyż państwo pragnie ustabilizować globalny popyt.

6. Finansowanie sfery usług niematerialnych jako mechanizmu nakręcenia koniunktury gospodarczej. Pierwszym tego typu instrumentem była militaryzacja gospodarki i koncepcja polityki tzw. Nowego ładu realizowanej w USA w latach 30 XX w. Militaryzacja gospodarki polegała na tym, że w sytuacji nierównowagi gospodarczej gdy globalny popyt był niższy w stosunku do globalnej podaży uruchamianie produkcji zbrojeniowej powiększało popyt globalny nie zwiększając podaży. Ponadto jedne inwestycje pobudzały następne dzięki czemu rosły dochody społeczeństwa i PKB. Obecnie rządy wielu krajów stosują bardziej humanitarną metodę - finansowanie kultury, sportu, nauki, służące nakręcaniu koniunktury gospodarczej. W fazie recesji należy zwiększać wydatki na wymienione dziedziny, rośnie wówczas popyt globalny nie zwiększa się natomiast globalna podaż co pozwala gospodarce wychodzić z recesji.

BUDŻET PAŃSTWA (W12)

System budżetowy jest najważniejszym elementem systemu finansowego państwa. Pozwala gromadzić środki pieniężne i rozdysponowywać je na realizację celów sektora publicznego gospodarki narodowej. Budżet państwa stanowi zestawienie roczne dochodów i wydatków związanych z wykonywaniem przez władze państwa określonych zadań ekonomicznych i społecznych.

Budżet państwa nie prowadzi bezpośrednio działalności gospodarczej przynoszącej dochody. Państwo aby sfinansować zadania publiczne i funkcje regulacyjne wobec gospodarki musi pozyskiwać dochody od innych podmiotów gospodarujących. Specyfika pozyskiwania dochodów przez budżet państwa polega na wykorzystywaniu przymusu prawnego. Oznacza to, że są one przejmowane definitywnie i bezzwrotnie. Podobnie wydatki ponoszone przez budżet mają charakter bezzwrotny (przymusowy). Pozyskiwanie dochodu do budżetu i rozdysponowanie wydatków zależą od władzy ustawodawczej (parlamentu) i wykonawczej (rządu). Rząd opracowuje projekt budżetu , a parlament go zatwierdza i kontroluje jego wykonanie. Budżet państwa spełnia w gospodarce następujące funkcje:

1) Ekonomiczne

a) Fiskalna polega na ściąganiu od podmiot ów gospodarczych podatków,

b) Redystrybucyjna określa ona udział budżetu we wtórnym podziale wytworzonego dochodu narodowego,

c) Alokacyjna zapewnia dopływ środków na finansowanie określonych potrzeb publicznych,

d) Równowagi gospodarczej - ponieważ dochody i wydatki budżetu państwa mają znaczny i stabilizacyjny wpływ na ogólną równowagę w gospodarce,

e) Wzrostu gospodarczego - ponieważ inwestycje budżetu pobudzają rozwój ekonomiczny.

2) Zarządzania

a) Planowanie - trafne przewidywanie poziomu i struktury dochodów i wydatków budżetowych ora ich różnorodnych skutków ekonomicznych i społecznych.

b) Administrowanie - wykorzystywanie administracji państwa do konsekwentnej i sprawnej realizacji zaplanowanego budżetu.

c) Kontrolna - mająca na celu przeciwdziałanie niepożądanym zjawiskom niegospodarności, rozrzutności, korupcji w gospodarowaniu środkami budżetowymi.

3) Społeczne

a) Uspołecznienie procesu podejmowania decyzji zarówno w procesie budowania i realizacji budżetu,

b) Negocjacyjno-polityczne w rozstrzyganiu powstających sporów i konfliktów dotyczących decyzji budżetowych

c) Wychowanie społeczeństwa - pobudzające zainteresowanie sprawami publicznymi, funkcjonowaniem poszczególnych dziedzin sektora publicznego i sposobami ich finansowania.

---