Wolańczyk
Rozdzial 13 Specyficzne trudności w uczeniu się
O specyficznych trudnościach w uczeniu się mówimy gdy możliwości opanowania określonych umiejętności szkolnych są u dziecka niższe od jego ogólnych zdolności do uczenia się.
Szczególne zainteresowanie psychologów: trudności w nauce czytania, pisania i matematyki, ponieważ to umiejętności podstawowe niezbędne do kontynuowania nauki
Uwzględnione zostały w klasyfikacji zaburzeń psychicznych ICD-10 pod nazwą „specyficzne zaburzenia rozwoju umiejętności szkolnych”
Wynikają one z nierównomiernego rozwoju poznawczego, w znacznym stopniu uwarunkowanego czynnikami genetycznymi.
Kryteria diagnostyczne:
Osiągnięcia dziecka w zakresie określonych umiejętności szkolnych są wyraźnie poniżej poziomu oczekiwanego dla osoby w danym wieku chronologicznym, o danym poziomie intelektualnym i podlegającej właściwej edukacji oraz jeżeli te nieprawidłowości wyraźnie wpływają na osiągnięcia w nauce albo na codzienne sytuacje, wymagające tych umiejętności
Dysleksja - specyficzne trudności w nauce czytania
Dysortografia - trudności w opanowaniu prawidłowej pisowni (pod względem ortografii)
Dysgrafia - nieprawidłowości w zakresie graficznej strony pisma
Dyskalkulia - specyficzne trudności w nauce matematyki
SA związane z nieprawidłowościami rozwoju układu nerwowego
Objawy specyficznych trudności w nauce czytania i pisania
Objawy zmieniaja się wraz z przechodzeniem kolejnych etapów nauki poszczególnych czynnościa
Pierwsze zwiastuny mogą się pojawić w wieku przedszkolnym (należy zwrócić uwagę na )
wszelkie nieprawidłowości związane z rozwojem mowy:
np.: opóźniony rozwój mowy, nieprawidłowa artykulacja, zbyt długo trwająca skłonność do „dziecinnego” przekręcania wyrazów, trudność w rozpoznawaniu głosek w wyrazie, lub trudności z dzieleniem wyrazów na sylaby
rysowanie i inne czynności manualne wykonywane pod kontrolą wzroku
ubogie w szczegóły, uproszczone rysunki, (mogą wskazywać na opóźniony rozwój spostrzegania wzrokowego), niezgrabnie rysowane szlaczki, krzywo ustawiane budowle z klocków (słaba koordynacja wzrokowo-ruchowa)
w wieku przedszkolnym trudności w orientacji przestrzennej i w schemacie własnego ciała
nie wiedzą która ręka jest prawa, która lewa co ma związek z nieprawidłową przewagą stronną tzw. Lateralizacją (nieprawidłowa lateralizacja to lateralizacja nieustalona, wyrażająca się w wydłużonym okresie utrzymywania się braku przewagi jednej strony ciała (np. rysuje i prawą i lewą ręką etc) lub lateralizacja skrzyżowana -brak zgodności miedzy przewagą stronną w zakresie oka i ręki (sprawniejsza prawa ręka i lewe oko)
Jeśli wystąpią jakieś spośród wyżej wymienionych objawów u przedszkolaka, powinno to skłonić opiekunów do uważnej obserwacji i konsultacji z psychologiem
W pierwszych latach nauki nacisk kładziony jest na opanowanie technik czytania i pisania, dzieciom z trudnościami w czytaniu, problem sprawia mylenie liter zwłaszcza tych podobnie brzmiących i podobnych graficznie, maja tez trudność w spostrzeżeniu kilku liter jako całości (sylaby albo słowa)
Trudności w nauce czytania : Najbardziej niepokojące jest na tym etapie długo utrzymujące się stosowanie technik głosowania tj wypowiadania pojedynczych głosek a dopiero później tworzenia z nich sylab i wyrazów
Trudności w nauce pisania: problem z powiązaniem ruchu ręki jaki trzeba wykonac żeby zapisać głoskę którą się usłyszało ( mylenie liter, niezgrabne pismo, odwrócenie liter, pismo lustrzane), jednak największy problem stanowi zachowanie prawidłowej struktury słowa-to co piszą odbiega od tego co zostało podyktowane) i dodatkowo trudności z ortografią
Na dalszych etapach objawia się to miedzy innymi trudnościami w płynnym czytaniu na głos, wolnym tempie cichego czytania i słabym rozumieniu czytanego tekstu, co może wpływać na obniżenie wyników w innych dziedzinach np. matematyki ze wzg. Na niezrozumienie poleceń w zadaniach.
W starszych klasach objawiają się błędami ortograficznymi (pomimo znajomości reguł pisowni) i nieczytelnym piśmie
Specyficzne trudności w nauce czytania i pisania występują także u dzieci z deficytem sensorycznym(niewidomych, słabo widzących, głuchych i niedosłyszących) - mają one jednak innych charakter niż u dzieci o prawidłowo działających narządach zmysłów. Można mówić o specyficznych trudnościach, jeśli ich problemy z nauką czytania i pisania nie dają się wyjaśnić ich deficytami sensorycznymi.
Objawy specyficznych trudności w uczeniu się matematyki
Mogą dotyczyć tylko niektórych działów (np. arytmetyki lub geometrii)
Wiedza na ten temat jest znacznie mniejsza niż na temat trudności w nauce pisania i czytania, a metody diagnozy i pomocy psychologicznej są ograniczone
Trudności są odmienne na różnych etapach nauki, najwięcej wiadomo o trudnościach występujących na początkowych etapach nauki arytmetyki:
Później pojawia się umiejętność prawidłowego przeliczania zbiorów (później rozumiejąc ze ostatni wypowiedziany liczebnik oznacza liczbę elementów zbioru), dłużej liczą na palcach, dłużej używają prymitywnych strategii wykonywania obliczeń, np. przy dodawaniu 2 liczb muszą policzyć kolejno elementy obu zbiorów żeby znaleźć rozwiązanie, gubią się i mylą w rozwiązaniach
Występuje niezdolność do korzystania podczas wykonywania obliczeń z zapamiętanych wcześniej wyników najczęściej wykonywanych działań, opanowanie tabliczki mnożenia jest trudnością nie do pokonania.
Na dalszych etapach trudności objawiaja się podczas wykonywania działań wymagających precyzyjnego zapisania kolejnych cyfr w jednej linii, zapisania w odpowiedniej kolumnie cyfr (oznaczających dziesiątki, jedności, przy działaniach pod kreska)
Opisane wyżej trudności mogą wynikac albo z niezrozumienia podstawowych pojęć matematycznych, albo z niemożności opanowania podstawowych procedur obliczeniowych
Przypuszcza się ze błędne wykonywanie procedur przy dobrym rozumieniu pojęć wynika w dużym stopniu z trudności w kontrolowaniu własnych działań i jest związane z zaburzeniami uwagi dzieci
Współwystępowanie specyficznych trudności w uczeniu się z innymi zaburzeniami
ADHD (zespół nadpobudliwości psychoruchowej) - wszystkie wymienione wyżej formy trudności ze sobą współwystępują w tym zespole i nie ogranicza się to do tego ze dziecko nie uważa na lekcji, ale istotnym elementem tych wszystkich zaburzeń SA trudności w kontrolowaniu własnych czynności poznawczych i własnych działań. Czytanie, pisanie, liczenie wymaga precyzji i refleksji nad tym co się robi oraz korygowania błędów co jest niemożliwe w przypadku deficytu uwagi.
Zaburzenia lękowe - problemy szkolne nasilają lęki, a lękom towarzyszy niemożność skoncentrowania uwagi na wykonywanym zadaniu, co nasila trudności szkole i krąg się zamyka
Pomoc dzieciom ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się
Do psychologa należy ocena ogólnych możliwości intelektualnych oraz określenie jakie zdolności poznawcze rozwijają się nieprawidłowo. Psycholog powinien ocenić także funkcjonowanie emocjonalne dziecka, jego motywacje do nauki, a także przyjrzeć się środowisku rodzinnemu. Po przeprowadzeniu badań diagnostycznych, określeniu istoty zaburzenia i wszystkich czynników wpływających na jego obraz należy zaplanować oddziaływania najbardziej odpowiednie dla danego dziecka:
Najczęściej zajęcia korekcyjno-kompensacyjne ( inaczej reedukacja) polegające na uczeniu umiejętności, z którymi dziecko sobie nie radzi w sposób dostosowany do specyfiki jego deficytu
Wyniki diagnozy należy przedstawić nauczycielowi uczącemu aby dostosował swoje wymagania i metody nauczania do możliwości dziecka, oraz rodzicom żeby rozumieli problemy swojego dziecka i udzielili mu odpowiedniego wsparcia.
Czasem konieczne jest poddanie dziecka psychoterapii aby obniżyć lęki związane ze szkołą, wzmocnić poczucie własnej wartości, aby nauczyc dziecko lepiej radzić sobie z sytuacjami trudnymi.
Rozdział 14 ADHD
Terminologia:
W polskim nazewnictwie - zespół nadpobudliwości psychoruchowej,
węższym określeniem używanym w ICD-10 zespół hiperkinetyczny.
W piśmiennictwie światowym ADHD co oznacza zaburzenia uwagi z nadruchliwością.
ADD - który odności się do izolowanych problemów z koncentracją uwagi.
W przeszłości popularny był termin zespół mikrouszkodzen mózgu (MBD)
Kryteria diagnostyczne:
Patognomiczne objawy zespołu: nadruchliwość, impulsywność i zaburzenia koncentracji uwagi, powodujące znaczne upośledzenie funkcjonowania dziecka w sferze osiąganych wyników szkolnych oraz interakcjach społecznych
Wg DSM IV deficyt uwagi charakteryzuje się tym, że dziecko nie jest w stanie skoncentrować się na zajeciach szkolnych, popełnia proste błędy w zadaniach, sprawia wrażenie nieobecnego, nie potrafi przyswoić złożonych instrukcji, ma trudności w organizacji własnych zajęć, niechętnie rozpoczyna zajecia wymagające wysiłku umysłowego, łatwo rozprasza się pod wpływem bodźców zewnętrznych, gubi różne rzeczy i zapomina o codziennych sprawach
Manifestuje się nerwowymi ruchami rąk i nóg oraz niemożnością usiedzenia na miejscu, często opuszcza miejsce w ławce, jest nadmiernie hałaśliwe, ma trudności ze spokojnym bawieniem się. (szukajcie przykładów w otoczeniu, a że daleko szukać nie trzeba będzie łatwiej zapamiętać ) , wyrywa się do odpowiedzi niepytane, często przerywa innym
Powyżej wymienione objawy należy stwierdzić w co najmniej dwóch środowiskach: np. szkolnym i domowym, i objawy muszą pojawić się przed 7 r.ż
Obraz zaburzenia w zależności od wieku:
We wczesnym dzieciństwie: duża drażliwość dziecka, problemy z zasypianiem i łaknieniem
Wiek przedszkolny: nadmierna aktywność ruchowa i emocjonalność dziecka, kłopoty z przyswajaniem norm społecznych, ewentualne konflikty z rówieśnikami wynikające z impulsywności.
Wiek szkolny: wyraźne upośledzenie funkcjonowania dziecka w porównaniu z rówieśnikami
W młodszych klasach: nadaktywność motoryczna, impulsywność, deficyty uwagi, problemy z koncentracją utrudniające naukę i wpływające na osiąganie słabych wyników szkolnych
W późniejszych klasach: zmniejsza się nadruchliwość, nadal duża impulsywność, labilność emocjonalna powoduja trudności w kontaktach społecznych, stopniowo dołacza niska samoocena, mogąca prowadzić nawet do rozwinięcia się stanów depresyjnych
U nastolatków i dorosłych: deficyt uwagi, słaba kontrola impulsów i postępująca niska samoocena - powody poważnych trudności w szkole i pracy, podatność na uzależnienia od środków psychoaktywnych; nadruchliwość zastępuje u dorosłego poczucie wewnętrznego niepokoju, trudności z organizacją pracy, pochopne wybieranie partnerów życiowych.
Epidemiologia:
Szczyt wiekowy rozpoznawania przypada na pierwsze klasy szkoły podstawowej ok. 3-10% populacji (wg. Kryteriów DSM IV)
Czestość występowania jest od wielu lat stała, nie ma „epidemii nadpobudliwości”, wiecej się o tym mowi i pisze
Stosunek występowania u chłopców do dziewcząt wynosi 3:1
Ostatnie badania przekonują o tym ze ADHD nie ustepuje wraz z wiekiem i niektóre objawy mogą się utrzymywać.
Objawy ADHD znacząco utrudniają funkcjonowanie w wielu sferach życia , a wczesne rozpoznanie i wdrożenie leczenia może zapobiec występowaniu niektórych trudności
Zaburzenia współwystępujące:
30-70% dzieci nadpobudliwych prezentuje opozycyjno-buntownicze zaburzenia zachowania, które można uznać za powikłanie nieleczonej nadpobudliwości (charakterystyczny jest brak mściwości i chęci celowego zrobienia komuś krzywdy)
nadpobudliwość jest czynnikiem ryzyka w nadużywaniu i uzależnieniu od alkoholu i substancji psychoaktywnych
u nadpobudliwych dzieci i nastolatków często rozpoznaje się zaburzenia nastroju, zaburzenia depresyjne, obniżenie nastroju może prowadzic do bardzo niebezpiecznych impulsywnych prób samobójczych, ostatnimi czasy duże się pisze o maskowaniu nadpobudliwością choroby afektywnej dwubiegunowej.; zaburzenia emocjonalne, nierzadko współwystępuje moczenie nocne i specyficzne lęki, otyłość jako efekt impulsywnych zachowań, współwystępujące specyficzne trudności szkolne
Etiologia:
na skutek rozwoju zaawansowanych metod diagnostycznych , postęp biologii molekularnej i genetyki, zaczęły się pojawiać coraz szersze doniesienia o złym zastosowaniu (zbyt szerokim ) terminu mikrouszkodzenia mózgu w wyjaśnianiu przyczyn powstawania ADHD,
obecnie naukowcy skłaniają się do teorii genetycznych, ADHD dziedziczone jest poligonowo i dochodzi do kumulacji cech
u osob z nadpobudliwością obserwuje się zmiany wielkości i proporcji oraz zmiany funkcjonalne niektórych obszarów mózgu, nieprawidłowa ekspresja genów powoduje zaburzenia w dojrzewaniu struktur układu nerwowego oraz zmiany w przekaźnictwie noradrenaliny i dopaminy. Mieszana dysfunkcja obu systemów odpowiadać może zarówno za zaburzenia uwagi związane z niemożnością reagowania na nowe bodźce, jak i impulsywność związaną z nadmierną reakcją na bodziec
Rozpoznanie:
bardzo trudne ze względu na różnorodną naturę zaburzenia, zmienność objawów, brak testów i badań jednoznacznie przesądzających o diagnozie, wymaga współpracy wielu specjalistów
rozpoznanie jest rozpoznaniem klinicznym, opiera się na kryteriach diagnostycznych oraz na ocenie zaburzenia funkcjonowania dziecka w co najmniej dwóch środowiskach
psycholog wysyła na konsultacje medyczną gdzie lekarz powinien zebrac wywiad dotyczący rozwoju i chorób przebytych przez dziecko, chorób występujących w rodzinie, zażywanych leków, możliwości zatrucia ołowiem.
Ważne jest odróżnienie deficytów koncentracji uwagi od problemów koncentracji, które występują u każdego w sytuacji: zmęczenia, znudzenia, niezrozumienia tematu, zaabsorbowania innymi myślami, kłopotami lub w sytuacjach niezaspokojenia podstawowych potrzeb fizjologicznych czy niedyspozycji zawodowej;
Nastepnie należy przeprowadzic pełne badanie pediatryczne i neurologiczne dziecka w celu wykluczenia somatycznych powodów zaburzeń
Konieczne może być skierowanie dziecka na konsultacje: m.in. badanie wzroku, słuchu, konsultacje neurologiczną, badanie EEG, w razie podejrzenia występowania zaburzeń genetycznych czy metabolicznych skierowanie do odpowiednich poradni
Diagnostyka specjalistyczna:
Wywiad psychologiczny/psychiatryczny
Obserwacja śródlekcyjna
Ocena funkcji poznawczych (testy ilorazu inteligencji)
Badanie w kierunku specyficznych trudności szkolnych
Ocena emocjonalnego i społecznego funkcjonowania dziecka
Ocena zasobów dziecka i jego systemu rodzinnego
W ograniczonych przypadkach gdy konieczna jest zaawansowana diagnostyka, może zaistnieć konieczność pobytu szpitalnego na psychiatrycznym oddziale dziennym lub całodobowym
Po ustaleniu rozpoznania ważne jest wdrożenie odpowiednich form pomocy dziecku z ADHD i jego rodzinie
Leczenie:
Leczenie jest leczeniem multimodalnym (wiele metod leczenia równocześnie) zwykle wieloletnim i czynie angażującym lekarza i rodzine, szkołe
Dwa rodzaje :-farmakoterapia
-niefarmakologiczne
Metody niefarmakologiczne:
Psychoedukacja opiekunów, nauczycieli, i innych osób zaangażowanych w opiekę nad dzieckiem.; powinna wystąpić na pierwszej wizycie i mieć miejsce w każdej kolejnej (odmianą psychoedukacji jest biblioterapia- w czasie wizyty można pokazac książki lub broszury o tym jak radzic sobie z dzieckiem nadpobudliwym
Modyfikacje behawioralne i metody radzenia sobie z objawami nadruchliwości, impulsywności i zaburzeń uwagi: zagadnienia te można omawiać podczas indywidualnych spotkań z rodzicami lub w trakcjie grupowych treningów umiejętności rodzicielskich i warsztatów dla nauczycieli
Modyfikacje behawioralne:
Praca na pozytywnych wzmocnieniach, a wiec zauważanie pozytywnych zachowań dziecka i chwalenie go za nie,
Stworzenie i rygorystyczne przestrzeganie norm, zasad, powiazanie przestrzegania i łamania zasad z systemem kar i nagród
Waznym elementem wzmacjaniacym samoocene dziecka jest poszukiwanie jego „ wysp kompetencji” tzn aktywności do których ma predyspozycje, miejsc w jakich jest lubiany i akceptowany
Treningi samokontroli i zajecia z dziecmi zorientowane na zmniejszenie nasilenia objawów nie są skuteczne
W niektórych przypadkach wskazana jest indywidualna, długoterminowa terapia zorientowana na poprawe jego samooceny i lepsze zrozumienie norm społecznych
Jeśli u dziecka występują dodatkowe problemy, specyficzne trudności szkolne, zaburzenia integracji sensorycznej, słaba kondycja ruchowa, wskazane może być stosowanie metod specyficznie usprawniających te deficyty, m.in.
Integracja sensoryczna
Metody wspomagania rozwoju: metoda Denisona, metoda dobrego startu, metoda Frostig
Farmakoterapia:
Leki nie zastapią innych metod terapii, mogą jedynie wspomóc; długotrwała bezpieczna farmakoterapia jest metodą o udowodnionej skuteczności w leczeniu ADHD
Leki najcześciej odstawia się na czas wakacji, a w pierwszym miesiącu nauki ocenia ponownie funkcjonowanie
Monitorowanie postępów terapi
Należy dokładnie monitorować postępy terapii, na każdym spotkaniu należy omówić efekty poprzedniego.
Leków nie wypisuje bo po co nam to;p w razie czego odsyłam do str 233 w Wolańczyku