Promieniowanie podczerwone (IR)- jest niewidzialnym promieniowaniem elektromagnetycznym. W fizykoterapii wykorzystuje się promieniowanie IR o długości fali od 770 do 15 000 nM.
W zależności od długości fali promieniowanie IR dzielimy na:
krótkofalowe (bliskie) o długości fali od 770 do 1500 nM, które wnika ok. 30 mm w głąb tkanek. średniofalowe o długości fali od 1500 do 4000 nM. długofalowe (dalekie) o długości fali od 4000 do 15000 nM, wnika na głębokość od 0,5 do 3 mm.
Źródłem promieniowania IR są wszystkie ciała ogrzane. Pochłonięte przez tkankę promieniowanie IR zamienia się w ciepło.
Odczyn organizmu na promieniowanie IR może być miejscowy lub ogólny.
-miejscowy- występuje w skórze w miejscu jej napromieniowania, obejmując swym zasięgiem sąsiadujące z nim okolice. Polega on na rozszerzeniu naczyń krwionośnych skóry, powodując jej zaczerwienienie. Stąd odczyn ten nazywamy rumieniem cieplnym.
Cechy rumienia cieplnego:
-występuje w trakcie naświetlania, a jego nasilenie wzrasta w miarę czasu działania promieni IR. zaczerwienienie skóry jest nierównomierne i plamiste, w wyniku rozszerzenia głębiej położonych naczyń krwionośnych skóry. zanika on po pewnym czasie od zakończenia naświetlania (czas utrzymywania zależy od dawki promienia IR)
-ogólny- oddziaływanie promienia IR na duże obszary skóry powoduje wystąpienie odzczynu ogólnego organizmu. Wyraża się podniesieniem temperatury ciała, czyli jego przegrzaniem.
Wpływ promieniowania IR na organizm- działanie lecznicze.
-rozszerzenie naczyń włosowatych skóry i w wyniku tego zwiększa się przepływ krwi tętniczej przez tkanki. reakcja ze strony naczyń głębiej położonych zgodnie z prawem Dastera-Morata. zmniejszenie napięcia mięśniowego. wzmożenie przemiany materii. pobudzenie receptorów cieplnych skóry. działa przeciwbólowo i przeciwzapalnie
Ogólne zasady wykonywania naświetleń IR
żródło promieniowania umieszcza się tak, aby promieniowanie obejmowało równomiernie naświetlaną powierzchnię.promienie powinny padać prostopadle na naświetlaną okolicę.odległość między źródłem światła, a skórą powinna być taka, aby pacjent odczuwał przyjemne ciepło (miejscowe 40-50 cm, ogólne 1 m).przy naświetlaniu twarzy, klatki piersiowej- chronimy oczy pacjenta (okulary ochronne).czas trwania zabiegu wynosi od 10-30 min., w zależności od: okolicy ciała i wskazań. Zabieg obejmujący twarz, głowę i kark- 10-15 min. .w czasie zabiegu należy utrzymać stały kontakt z pacjentem, pytając go o samopoczucie i odczucia termiczne.zabiegi wykonuje się codziennie lub co 2 dzień, w serii od 10 do 20.po zabiegu pacjent powinien odpocząć ok. 20 min.wybur zastosowanego filtru zależy od żądanego efektu terapeutycznego:
-niebieski- przepuszcza promieniowanie niebieskie widzialne, działa przeciwbólowo, ma zastosowanie głównie w leczeniu nerwobóli i przeczulicy.
-czerwony- przepuszcza promienie podczerwone i czerwone promienie widzialne, ma działanie przeciwzapalne, stosuje się go w leczeniu stanów zapalnych tkanek miękkich, w celu przyśpieszenia resorpcji wysięków, w leczeniu trudno gojących się ran, w przypadku wystąpienia nadmiernego rumienia fotochemicznego powstałego po naświetlaniu promieniami UV.
Urządzenia (generatory) wytwarzające promieniowanie IR:
1.świetlne-lampy sollux, gdzie źródłem promieniowania nie są żarówki o mocy od 60 do 1500W. Lampy są wyposażone w komplet filtrów (czerwony, niebieski, biały)
2.nieświetlne-promienniki podczerwieni, gdzie źródłem promieniowania jest żarząca się spirala (temp. 550-850'C).
Wskazania do IR:
przewlekłe stany zapalne i reumatyczne stawów i części miękkich kończyn. zapalenie okołostawowe (w okresie przewlekłym). trudno gojące się rany i uszkodzenie skóry. rwy i nerwobóle. mięśniobóle. zespoły bólowe kręgosłupa. przewlekłe stany zapalne jamy nosowej, zatok przynosowych, ucha zewnętrznego, stawów żuchwy. przeczulica. przygotowanie do masażu, kinezyterapii, jonoforezy
Przeciwwskazania do IR:
ostre stany zapalne skóry i tkanek miękkich. skłonności do krwawień. gorączka. żylaki. niewydolność krążenia. nieodwracalne uszkodzenia skóry i jej naczyń. stany ogólnego wyniszczenia organizmu
Promieniowanie ultrafioletowe (UV)- jest niewidzialnym promieniowaniem elektromagnetycznym o długości fali od 400 do 100 nM.
Podział i właściwości promieniowania UV:
-UV-A, o długości fali od 400 do 315 nM. Stanowi ponad 95% energii całkowitego promieniowania UV. Spośród wszystkich rodzajów promieni UV dociera w skórze najgłębiej, bo do warstwy rozrodczej naskórka (powstaje tu barwnik skóry-melanina) i w okolice naczyń krwionośnych. Cechuje się słabym działanie fotochemicznym, nie wywołuje prawie wcale odczynu rumieniowego skóry- tylko przy dużych dawkach.
-UV-B, o długości fali od 315 do 280 nM. Nawet w niewielkich dawkach wywołuje silny odczyn rumieniowy (gdyż uwalnia histaminę rozszerzającą silnie naczynia krwionośne). Wywołuje melanogenezę, czyli bezpośrednie tworzenie barwnika skóry, zapoczątkowuje syntezę wit.D3
-UV-C, o długości fali od 280 do 200 nM. W normalnych warunkach promienie UV-C nie docierają do powierzchni ziemi. Wytwarzane są przez specjalne lampy, tzw. lampy kwarcowe. Promienie te działają głównie bakteriobójczo i są wykorzystywane do wyjaławiania pomieszczeń zabiegowych, różnego sprzętu. Promieniowanie to działa najsilniej fotochemicznie i jest najbardziej szkodliwe biologicznie.
Od 200 do 100- nie dociera do powierzchni ziemi.
Działanie fotochemiczne promieniowania UV:
-rumień fotochemiczny- jest odczynem skóry na działanie promieni UV. Wyraża się zaczerwienieniem skóry w wyniku rozszerzenia jej naczyń.
Fazy tworzenia się rumienia, tzw. ewolucja:
I utajona- trwa od 1 do 6 godz.
II narastania- czas od wystąpienia pierwszych objawów rumienia, do jego największego nasilenia. Trwa od 6 do 24 godz.
III ustępowania/zanikania- trwa od kilku godzin do kilku dni.
Następstwem rumienia jest zabarwienie skóry oraz łuszczenie naskórka.
-tworzenie pigmentu- zależy od gromadzenia się w warstwie podstawowej naskórka, barwnika zwanego melaniną.
-wit. D3- w organizmach zwierzęcych oraz u ludzi występuje sterol, zawarty w wydzielinie gruczołów łojowych, który pod wpływem promieniowania UV ulega przemianie w wit.D3
-działanie bakteriobójcze- najlepsze działanie bakteriobójcze ma promieniowanie UV, o długości fali 250-270 nM. W wyniku reakcji fotochemicznych dochodzi do zmian w strukturze białek bakterii, zahamowanie ich procesów życiowych. Działanie to jest wykorzystywane np. do wyjaławiania pomieszczeń, wody, itp.
Generatory promieniowania UV:
Do naświetleń promieniami UV stosuje się różne typy lamp kwarcowych, źródłem promieniowania w tych lampach są promienniki o specjalnej budowie, tzw. palniki.
Wskazania do UV:
choroby skóry. owrzodzenie troficzne. odleżyny. trudno gojące się rany. stany zapalne tkanek miękkich. utrudniony zrost kostny. krzywica (jako postępowanie profilaktyczne, rzadziej jej leczenie). osteoporoza (opóźnienie jej następowania, bądź wspomaganie leczenia). stany rekonwalescencji
Ogólne zasady wykonywania naświetleń UV:
1.przed rozpoczęciem zabiegu należy określić najmniejszą dawkę promieniowania, tzw. dawkę progową (MED)
2.test palnika, umożliwiający ocenę jego zdolności emisyjnej
3.naświetlenie rozpoczyna się od ½ lub 1 dawki progowej, stopniowo zwiększając czas zabiegu o 25-50% (wartości 1 zabiegu) do maksymalnie 10 dawek progowych
4.zabieg wykonujemy codziennie lub co 2 dzień w serii do 20 zabiegów. Wynik MED. Odczytuje się po 48 godz.
5.w przypadku 2-3 dniowej przerwy należy zmniejszyć dawkę naświetlania o ok.25% czasu ostatniego zabiegu. Przy dłuższej przerwie kurację rozpoczynamy od nowa.
6.przy naświetlaniu całego ciała, okolice wrażliwe na promieniowanie należy osłonić.
7.w czasie naświetlania miejscowego, pacjent odsłania tylko okolicę ciała poddawaną zabiegowi. Pozostałą część ciała przykrywamy tkaniną bawełnianą.
8.przed zabiegiem należy dokładnie oczyścić skórę w miejscu naświetlania. Obszary naświetlane można pokryć maściami.
9.pacjeny podczas naświetlania nie może zmieniać pozycji ciała
10.naświetlania muszą być wykonywane tą samą lampą
11.w czasie naświetlania pacjent i osoba obsługująca lampę są zobowiązani do noszenia okularów ochronnych.
12.nie wolno dotykać zimnego palnika gołą ręką, palniki należy myć czystym spirytusem.
13.pomieszczenie w którym wykonuje się naświetlanie należy dokładnie wietrzyć
14.należy prowadzić kartę eksploatacji palnika.
Krioterapia
ogólna całego ciała
Zabiegi krioterapii ogólnej polegają na poddawaniu całego ciała pacjenta działaniu niskich temperatur. Wykonywane są w kriokomorach i kriosaunach. Do zabiegu pacjent musi być zbadany przez lekarza. Przed wejściem do kriokomory lub kriosauny rozbiera się pozostając jedynie w stroju kąpielowym oraz w wełnianych skarpetkach, butach i rękawicach. Na nos i usta nakłada maseczkę, ponieważ zimne powietrze mogłoby odmrozić wilgotne nozdrza i wargi.
Kriosauna- jest to jednokomorowe otwarte pomieszczenie, przeznaczone przeważnie dla 1 osoby, w którym działaniu temperatur poniżej -120'C poddawane jest całe ciało z wyjątkiem głowy. Czas zabiegu 1-3 min.
Kriokomora- jest to duże, zamknięte, sterowane komputerowo urządzenie. Składa się z 2 pomieszczeń: przedsionka (temp.ok.-60'C) oraz komory właściwej (temp.-110 do -160'C). Czynnikiem schładzającym jest ciekły azot, który przez dysze umieszczone w ścianach komory wydostaje się bezpośrednio na ciało pacjenta poddane zabiegowi.
Najpierw pacjent wychodzi na kilkanaście sekund do przedsionka, a następnie przechodzi do komory włąściwej. Zabieg trwa do 3 min.
Zabieg ten powoduje spadek temperatury na tułowiu o około 3'C, a na kończynach o około 12'C, temperatura wnętrza ciała się nie zmienia. Po skończeniu zabiegu pacjent udaje się na ćwiaczenia.
Wskazania:
-stany po urazach narządu ruchu- zmiany wynikłe z przeciążeń narządu ruchu- RZS- ZZSK- choroby zwyrodnieniowe stawów- dyskopatia- odnowa biologiczna- sport wyczynowy
miejscowa
pod wpływem działani niskich temperatur następuje pobudzenie mechanizmów regulacji cieplnej ustroju, które ma na celu zmniejszenie utraty ciepła. Kurczą się naczynia krwionośne skóry i tkanki podskórnej, maleje przepływ krwi i w efekcie następuje ograniczenie oddawania ciepła otoczeniu. „krew uciekająca z zewnętrznych powłok ciała przemieszcza się do głębiej położonych tkanek i tym samym ciepło zostaje zatrzymane w ustroju”.
Działanie zimna na organizm:
I faza- następuje skurcz z naczyń w skórze i tkance podskórnej, obniżenie temperatury tkanek powierzchownych, zwolnienie i zmniejszanie przemiany materii.
II faza- następuje podwyższenie temperatury tkanek powierzchownych, rozszerzenie naczyń krwionośnych (przekrwienie tkanek na które działa zimno), wzrost i przyspieszenie przemiany materii.
Efektem tego jest lecznicze działanie zimna: przeciwbólowe, przeciwzapalne, przeciwkrwotoczne, przeciw obrzękowe, zmniejszenie napięcia mięśni.
Zabiegi miejscowe:
1.okłady z użyciem plastikowych worków wypełnionych kostkami lodu, które utrzymują temp. ok. 0'C, w czasie 1-60 min.
2.częściowa kąpiel w wodzie z lodem, polegająca na wielokrotnym zanurzeniu chorych części ciała w wodzie z lodem, czas 1-3 min.
3.okłady z mokrej tkaniny, czas 1 min. Czynność powtarzamy kilka razy przez 20 min.
4.okłady z użyciem worków z żelem silikonowym. Schładzamy je w temp. -5'C do 0'C. Zanim położymy worek na ciało pacjenta owijamy go materiałem, czas zabiegu 20-30 min.
5.masaż lodem- pocierany chore miejscy kostką lodu przez 5-10 min.
6.zraszanie substancjami latnymi- spraye oziębiające. Czas rozpylania ok. 6 sekund.
7.zabiegi przy użyciu gazów chłodzących, np. ciekły azot, CO2, chlorek etylu, lub nadmuchy zimnego powietrza. Do tych zabiegów służą specjalne urządzenia składające się ze zbiornika, w którym znajduje się gaz chłodzący i przez specjalną dyszę wydmuchiwany jest na miejsce poddane zabiegowi. U wylotu dyszy temperatura gazu waha się od -80-100 do -180'C. Czas zabiegu od 30 sekund do 3 minut. Strumień zimnego gazu kieruje się na tkanki z odległości 15-20 cm.