Bolesław Leśmian, Poezje…

BOLESŁAW LEŚMIAN

(właściwe nazwisko: Lesman) urodził się w 1878 roku ( choć trzeba zaznaczyć, że owa data nie jest całkiem pewna), zmarł zaś w roku 1937. Debiut jego przypadł na okres Młodej Polski- lata 1895-97 to lata jego debiutu prasowego, a jego pierwsza książka poetycka „Sad rozstajny” ukazała się w 1912 roku. W tym okresie opracowuje Leśmian „ Klechdy sezamowe”(1913), „Przygody Sindbada Żeglarza (1913), Tłumaczy Poego „Opowieści nadzwyczajne”. Wówczas też pisze „Klechdy polskie”, inspirowane rodzimym folklorem, wydane dopiero 1956 roku. W okresie dwudziestolecia międzywojennego ukazują się trzy najważniejsze tomy poezji:

1.”Łąka” 1920

2.”Napój cienisty” 1936

3.”Dziejba leśna” pośmiertnie 1938.

Nie jest to może dorobek nazbyt wielki ilościowo, ale za to nadzwyczaj bogaty treściowo i artystycznie, niezwykle mocno nasycony głębią i znaczeniem. Przyciągał uwagę krytyków i badaczy tej miary, co Kazimierz Wyka, Artur Sandauer, Michał Głowiński czy Jacek Trznadel. Stwierdzili ostateczni, zgodnie, ze w żadne sztywne ramy nie da się zamknąć poezji Leśmiana.

NATURA

Już tytuły tomików leśmianowskich zwracają naszą uwagę w stronę świata natury. I jest to trop właściwy, bo w rzeczywistości wyłaniającej się z wierszy poety uderza nas właśnie bogactwo przejawów życia naturalnego, biologicznego. Elementy przyrody są ożywiane, animizowane, jakby uczłowieczane. Nie jest on tylko przedmiotem opisu , zachwytu czy kontemplacji, ale jest bohaterem wierszy na równi z osoba podmiotu, jest współmieszkańcem wyobraźni Leśmianowskieg „ja” lirycznego. Przyroda i człowiek się nawzajem uzupełniają, przenikają, prowadzą ze sobą dialog. U Leśmiana nie tylko człowiek m monopol na wiedze o tajemnicy życia i kosmosu! Natura otrzymuje dyspozycję aktywności poznawczej, intelektualnej i emocjonalnej. Leśmian obdarza ją świadomosicą, życiem wewnętrznym i psychiką.

- „Przemiany”

-„Tęcza”

-„***Oto słońce przenika światłem bór daleki”

EROTYKA

W poezji Leśmiana motywy przyrodnicze często towarzyszą erotyce. Obrazy te są jednak niezwykle wysublimowane tak, ze mimo całej swej bogatej i gorącej zmysłowości pozostają „czyste”. Erotyzm Leśmiana jest żywiołowy i sublimowany, a nie rubaszny i pieprzny. Rubaszny ton pojawia się tylko w fantastycznych balladach. Leśmianowskim kochankom towarzyszy ponadto nie tylko Eros, ale i Tantos- miłość jest nierozerwalnie związana ze śmiercią. Więź miłosna jest nie tylko dozgonną, ale często i pozagrobową więzią. Urok dla kochających oczu ma nie tylko młode i piękne ciało kobiety, ale i postać kochanki zmieniona przez czas, a nawet- śmierć:

Oględnie z rozkoszy mdlej

Tą piersią, co z trudem dyszy!

Do śmierci, do śmierci twej

Wraz z tobą nawykam ciszy.

Motyw zmagania się ze śmiercią pojawia się natomiast w znanym wierszu o „Dwojgu Rudzienkach”, w którym przetrwało dążenie do miłości wiecznej, przetrwali umarli kochankowie,ale- nie było już miłości, świata i Boga…

-„W malinowym chruśniaku”

-„Wspomnienie”

-„Usta i oczy”

-„Dwoje ludzieńków”

-„Pieszczta”

BYT, NIEBYT, ISTNEINIE, NIEISTNIENIE….

Przez ten wiersz wkraczamy w inny obszar poetyckiej filozofii Leśmiana- w obszar refleksji nad sposobem istnienia rzeczy, człowieka, świata i wreszcie Boga… Refleksja nad bytem i niebytem, nad stałą opozycyjnością świata to jedna z ważniejszych myśli organizujących Leśmianowski swiat. Organizujących w sposób szczególny- bo przez pytanie. Świat i zaświat stale są w ruchu, przekształcają się i znikają. Pytać trzeba więc o „modus” ich egzystencji i o przyczynę stawania się. Trzeba pytać, bo nie można świata do końca nazwać i zdefiniować. Można go jedynie pokazywać w procesie ciągłego dziania się- świat w poezji Leśmiana jest „migotliwy”. Nie wiadomo natomiast kto jest siłą sprawczą.

-„Rok nieistnienia”

BÓG

Bóg często jest tak bezsilny jak człowiek. Czasem bywa, równie jak człowiek, zaskoczony tym, co się dzieje w kosmosie i świecie. Problem Boga i jego relacji z człowiekiem jest bardzo istotnym wątkiem w poezji Leśmiana. Do Boga właśnie podmiot często zwraca się z pytaniami. W poemacie „Eliasz” (z tomu „Napój cienisty”)człowiek stawia pytania, a Bóg ujawnia swe wątpliwości. Nie tylko na sposób ludzki skarży się;” Świat mój mija ze mną! Źle mi w moim domu!”, ale także podsumowuje swoje- boskie działania w świecie. Akcentuje swoją moc stwórczą, kreacyjną- stworzył świat, ale proces kreacji został już zakończony- i zakończona została jak gdyby rola Kreatora. I wtedy pada znamienite pytanie:

Cóżem jeszcze mógł czynić? Jaką wybrać drogę?

To- wszystko. Twór skończony. Nic nad to nie mogę!

-„Dusza w niebiosach”

-„Wieczory”

-„W przeddzień swego zmartwychwstania”

BALLADY

Ale poezja Leśmiana m Anie tylko tragiczny, filozoficzny wymiar. Mówiliśmy o bogactwie natury, o biologicznej potędze tego świata, o wspaniałej i dojrzałej erotyce.

Towarzyszy tym tematom zespół utworów, które nawiązują do polskiej tradycji folklorystycznej i do tradycji ballady literackiej jednocześnie. To utwory, w których nieraz dochodzi do głosu ludowy, rubaszny humor, w którym spotykamy postaci rodem ze wsi i z chłopskiej wyobraźni, fabuły przypominające dziadowskie ballady. Ludowy bohater i ludowy świat mają egzemplifikować Leśmianowską koncepcję świata jako procesu, przechodzenia z bytu do nieistnienia. Fabuły tych ballad pochodzą z zasobu wierzeń. Często pojawia się w nich motyw tańca -„ Piła”, „Ballada dziadowska”. W tych pozornie naiwnych utworach wypowiada Leśmian swoje przekonanie o dualizmie świata. Tradycyjnie widziany jako „krzepki” i :zdrowy” świat wiejski okazuje się światem kalek. Pełno tu włóczęgów, opojów, inwalidów wędrujących przez łąki i lasy, aby wziąć udział w niesamowitych wydarzeniach, wiodących ich w nicość. Nawet piękne i młode bohaterki („Mak”, „Strój”) właśnie przez swoja urodę i wdzięk sprowadzają na siebie dramat i śmierć.

Historie te opowiada w „Balladach” narrator stylizowany na ludowego opowiadacza, śpiewaka, otoczonego gronem słuchaczy, zwracającego się nieraz do nich, komentującego zdarzenia. To Bajdała, pleciuga.

-„Gad”

-„Róże”

-„Dusiołek”

-„Świdryga i Midryga”

-„Piła”

NEOLOGIZMY

Niebagatelną rolę odgrywa u Leśmiana jego stosunek do słowa, sposób traktowania zasobów języka. Inwencja językowa Leśmiana jest zadziwiająca- powstają słowa nowe, opalizujące nieprzewidywanymi dotąd znaczeniami, urzekające wieloznacznością. Szczególnie często tworzy on neologizmy wykorzystując konstrukcję przeczenia: „bezład, bezistnienie, niewiadomski. U Leśmiana nazywanie jest ponadto powołaniem do istnienia. Ta relacja „wypowiadanie = tworzenie” przypomina pierwotne przekonanie o sprawczej roli słowa.

Leśmian był kontynuatorem poezji symbolicznej. Niewątpliwie duży wpływ na jego osobę miał Zenon Przesmycki (Miriam), propagator symbolizmu w Polsce. Poeta wyżej cenił intuicję niż intelekt, uważał bowiem, że ludzki rozum działa bardzo schematycznie, jest ograniczony i niezdolny do przekroczenia pewnych barier. W swoim poglądzie o wyższości intuicji nad intelektem opierał się na filozofii Henriego Bergsona, francuskiego filozofa. Koncepcja symbolu łączyła się też z celami filozoficznymi, a poezja Leśmiana to niewątpliwie poezja filozoficzna, szczególnie osadzona w filozofii Henriego Bergsona.

„***Po ciemku, po ciemku łkasz…”

---