Australia
Australia, najmniejszy i najpóźniej odkryty kontynent Ziemi, leżący całkowicie na półkuli południowej pomiędzy Oceanem Indyjskim a Oceanem Spokojnym. Należy do niej Tasmania oraz wiele wysepek. Powierzchnia wynosi 7 687 000 km2.
Historia
Nazwa Australia pochodzi od legendarnego kontynentu - Terra australis incognita ("Nieznana Ziemia Południowa"), którego poszukiwali podróżnicy europejscy w XVII i XVIII w. Przed kolonizacją brytyjską, Australia zamieszkana była przez przybyłe ok. 40 tys. lat temu z Azji plemiona Aborygenów, których rozwój zatrzymał się na etapie organizacji plemiennej. W ciągu XVI w. żeglarze portugalscy i hiszpańscy penetrując obszary Oceanu Spokojnego odkryli liczne wyspy należące do archipelagów okalających Australię, m.in. Wyspy Marshalla, Markizy, Salomona, Nową Gwineę).
W 1606 L.V. de Torres odkrył cieśninę między Nową Gwineą a Australią, nazwaną następnie jego imieniem. 1642-1643 holenderski żeglarz A.J. Tasman dotarł do lądu, nazwanego przez niego Ziemią van Diemena (1798 okazała się ona wyspą, której nazwę zmieniono w 1856 na Tasmanię). Podczas kolejnych wypraw w XVII i XVIII w. żeglarze holenderscy, francuscy i angielscy odkryli szereg wysp Oceanii i archipelagu malajskiego (m.in. Nową Zelandię, Wyspy Toga i Fidżi, Wyspę Wielkanocną i Samoa). Australia, stała się miejscem ekspansji osadniczej dopiero po dotarciu do niej podróżnika angielskiego J. Cooka (1770), który proklamując przejęcie nowej kolonii przez Anglię, nadał jej nazwę Nowa Południowa Walia, wypartą 1814 przez nazwę Australia, która przeszła następnie na określenie kontynentu. W styczniu 1788 do Australii dotarła pierwsza wyprawa osadników, w większości złożona z więźniów. 1803 rozpoczęto kolonizację Tasmanii. XVIII-XIX w. skolonizowano północne i południowe wybrzeża Australii, na których rozwinął się przemysł stoczniowy i włókienniczy, rybołówstwo oraz hodowla owiec.
Wkrótce głównymi towarami eksportowymi stały się wełna i skóry. Intratność hodowli owiec wpłynęła na ruch migracyjny z Europy do Australii i inspirowała wyprawy podróżnicze w głąb kontynentu, w celu zbadania możliwości prowadzenia hodowli i eksploatacji zasobów naturalnych. Poszukiwania warunków dla osadnictwa i nowych złóż naturalnych, prowadziła administracja kolonii angielskiej przez przedstawicielstwa, m.in. Australijskie Towarzystwo Rolnicze i Towarzystwo Ziemskie van Diemena. Umożliwiło to zbadanie do końca XIX w. całego kontynentu (mieli w tym swój udział polscy uczeni, P.E. Strzelecki, J. Lotski, W. Czarliński
Sukcesywne poznawanie i opanowywanie kontynentu umożliwiło tworzenie nowych struktur kolonialnych w Australii. W 1829 powstała Australia Zachodnia, w 1834 Australia Południowa, z Nowej Południowej Walii wyodrębniły się: 1851 Wiktoria, 1859 Queensland. Każda z nowych kolonii posiadała własną radę kolonialną i parlament. Schyłek XIX w. przyniósł koloniom australijskim rozwój przemysłu drzewnego, odzieżowego, wydobywczego (rudy żelaza, węgiel kamiennym złoto, miedź), rolnictwa (uprawa pszenicy). Wprowadzenie do transportu statków-chłodni w latach 80. XIX w. umożliwiło rozwój eksportu artykułów spożywczych głównie serów i mięsa.
Sukcesy ekonomiczne zmusiły władze poszczególnych kolonii do współpracy i zmiany stosunku zależności od Anglii, na tej podstawie powstał projekt przekształcenia kolonii w federację. 1 stycznia 1901 wszedł w życie akt parlamentu brytyjskiego o powołaniu Związku Australijskiego o statusie dominium, obejmującego 6 stanów australijskich. Stolicą Związku została w 1911 Canberra). Państwo związkowe posiadało dwuizbowy parlament i odpowiedzialny przed nim rząd. Nominalną władzę nad Związkiem sprawował monarcha angielski, reprezentowany przez gubernatora. W czasie I wojny światowej wojska australijskie walczyły w Europie i na Bliskim Wschodzie po stronie Ententy.
Podczas konferencji wersalskiej (1919) Australia występowała jako niezależne państwo, uzyskując mandat Ligi Narodów nad byłymi koloniami niemieckimi na Oceanie Spokojnym (m.in. Nową Gwineę), które utrzymała po II wojnie światowej jako terytoria powiernicze ONZ. W czasie II wojny światowej na terenie Australii powstały angielskie i amerykańskie bazy wojskowe, a żołnierze australijscy uczestniczyli w walkach w Azji i Europie. Od 1926 członek Brytyjskiej Wspólnoty Narodów (British Commonwealth of Nations), od 1949 Wspólnoty Narodów (Commonwealth of Nations). Od 1945 w Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ), od 1952 członek sojuszu polityczno-militarnego z Nową Zelandią i USA (ANZUS), w ramach którego uczestniczyła w wojnie wietnamskiej (1965-1973).
Jest członkiem Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD). Sprawowane przez Australię protektoraty nad północno-wschodnią częścią Nowej Gwinei oraz nad wyspami Salomona, wygasły po uzyskaniu przez oba terytoria niepodległości (1975 Papuę-Nową Gwineę, 1978 przez Wyspy Salomona). Obecnie terytoriami zamorskimi, nad którymi władzę rozciąga Australia, są m.in.: Wyspy McDonalda i Hearda, Wyspy Bożego Narodzenia, Wyspy Kokosowe. W 1986 na mocy tzw. Australian Act władze australijskie odebrały nominalne uprawnienia parlamentu brytyjskiego do uchwalenia praw dla Australii i jej stanów.
Ludność
Ludność: ok. 17,5 mln (1993). Ok. 140 tys. to rdzenni mieszkańcy, pozostali pochodzenia europejskiego. Najmniej zaludniony kontynent świata. Największe miasta: Sydney (ok. 3,6 mln), Melbourne (ok. 3,0 mln), Brisbane (ok. 1,3 mln).
Warunki naturalne
Powierzchnię Australii pokrywa równina o wysokości od 200 do 300 m n.p.m. Najwyższym szczytem jest Góra Kościuszki (2230 m n.p.m.). Ok. 2/3 kontynentu cierpi na niedobór wody, większe miasta znajdują się na wybrzeżach kontynentu. Główny system rzeczny tworzą Murray-Darling. Największe jeziora to: Eyre, Torrens. Bogate zasoby wód artezyjskich.
Klimat zwrotnikowy i równikowy.
Świat roślinny charakterystyczny dla klimatu suchego i gorącego (karłowate akacje, eukaliptusy, kazuaryny, namorzyny, araukarie i buki). Świat zwierzęcy: kręgowce (nietoperz, pies dingo, bobroszczur), torbacze (kangur, koala, wilk workowaty, kret workowaty, wombat), stekowce (kolczatka, dziobak), ptaki (emu, kazuar, lirogon, papuga), ryby (barramunda).
Bogactwa naturalne (węgiel kamienny i brunatny, rudy żelaza, cynku, miedzi, manganu, niklu, wolframu, złota, srebra, azbestu, złoża ropy naftowej i gazu ziemnego.
Odkrycia i podróże geograficzne
W 1606 dotarli tu pierwsi Europejczycy (W. Jansz), w 1616 dotarł tu D. Hartog, w 1642 A. Tasman odkrył Tasmanię, pierwsi Anglicy dotarli tu w 1622, w 1686 dotarł tu W. Dampier, jednak za oficjalną datę odkrycia przyjmuje się rok 1770, w którym do wschodniego wybrzeża przybił J. Cook żeglarz angielski i uznał to terytorium za posiadłość korony brytyjskiej. W 1787 rząd brytyjski wydał decyzję o zasiedleniu Australii i stworzeniu kolonii karnej w pobliżu obecnego Sydney. Jednym z wielu badaczy tego kontynentu a także odkrywcą złota był Polak P.E. Strzelecki. Pod koniec XIX w. prawie cały kontynent został poznany.
Oceania, wspólna nazwa wielkiej krainy wyspiarskiej, składającej się z wielu archipelagów i pojedynczych wysp, położonych w środkowej i południowo-zachodniej części Oceanu Spokojnego. Niesłuszne jest, spotykane niekiedy w popularnej literaturze obcej, włączanie w obręb Oceanii wysp na innych oceanach lub wysp Archipelagu Malajskiego. Wyspy Oceanii, o łącznej powierzchni ok. 1,2 mln km2, rozsiane są na obszarze ok. 62 mln km2 (ok. 1/3 powierzchni Pacyfiku).
Położenie geograficzne
Najdalej na północ wysuniętym punktem Oceanii jest atol Kure (inaczej Ocean) w archipelagu Hawaje (28?25' szerokości geograficznej północnej), na wschodzie - wyspa Sala y Gomez (105?10' długości geograficznej zachodniej), na południu - Wyspa Campbella (52?37' szerokości geograficznej południowej), na zachodzie - wyspa Salawati u wybrzeży Nowej Gwinei (130?38' długości geograficznej wschodniej).
Ok. 98,5% powierzchni lądowej Oceanii leży na południe od równika. Większość wysp Oceanii ma pochodzenie wulkaniczne lub koralowe. Niektóre (m.in. Nowa Zelandia, Nowa Gwinea) stanowią, izolowane obecnie, części dawnego kontynentu Gondwana (płyt litosfery teoria).
Oceania dzieli się na: Melanezję, Mikronezję, Polinezję i Nową Zelandię, przy czym Mikronezja i Polinezja składają się z wielu małych wysepek, występujących pojedynczo lub w archipelagach, natomiast w obręb Melanezji i Nowej Zelandii wchodzą zarówno duże (największa Nowa Gwinea - 829 000 km2), jak i małe wyspy.
Warunki naturalne
Obszar Oceanii, szczególnie jego część zachodnia, leży w strefie aktywnej sejsmicznie, częste są trzęsienia ziemi, występują też zjawiska wulkaniczne. W związku z położeniem wysp Oceanii w różnych szerokościach geograficznych, od strefy równikowej po umiarkowaną, klimat i roślinność są tu silnie zróżnicowane.
Ludność
Oceanię (bez należącej do Indonezji zachodniej części Nowej Gwinei) zamieszkuje łącznie ok. 11,1 mln osób (1994), z czego 4,2 mln stanowi ludność Papui-Nowej Gwinei, 3,4 mln - Nowej Zelandii, 0,9 mln - Hawajów i 0,8 mln - Fidżi.
Rdzenna ludność Oceanii obejmuje 4 grupy etniczne: Papuasów, Melanezyjczyków, Mikronezyjczyków i Polinezyjczyków (głównie Maorysi, Samoańczycy, Hawajczycy, Tahitańczycy), i posługuje się licznymi językami, tradycyjnie podzielonymi na 2 rodziny: austronezyjską i papuaską.
Podział polityczny
Polityczny podział Oceanii jest bardzo złożony, znajdują się tu liczne niepodległe państwa: Federacyjne Stany Mikronezji, Fidżi, Kiribati, Nauru, Nowa Zelandia (do której należą również Wyspy Cooka, Tokelau i Niue), Palau, Papua-Nowa Gwinea, Samoa Zachodnie, Tonga, Tuvalu, Vanuatu, Wyspy Marshalla, Wyspy Salomona.
Zachodnia część Nowej Gwinei należy do Indonezji, Hawaje są odrębnym stanem USA, wyspa Norfolk stanowi terytorium zamorskie Australii, szereg wysp (m.in. Guam, Mariany Północne, Samoa Wschodnie) znajduje się pod kontrolą USA. Pitcairn należy do Wielkiej Brytanii, a koloniami francuskimi są: Nowa Kaledonia, wyspy Wallis i Fatuna oraz Polinezja Francuska. Kilka wysp na wschodzie Oceanii należy do Chile.
Oceania wraz z kontynentem australijskim (Australią) tworzy odrębną część świata.