22. Jakie tradycje literatury staropolskiej uwa偶asz za szczeg贸lnie cenne ?
WST臉P: Literatura staropolska obejmuje d艂ugi okres czasu do艣膰 odleg艂ego od wsp贸艂czesno艣ci. Jest ona dla nas 藕r贸d艂em tradycji, z kt贸r膮 czujemy si臋 zwi膮zani lub czerpiemy z niej, nawet nie czuj膮c tych wi臋z贸w. Uczymy si臋 o niej w szkole, czytamy Bogurodzic臋, Lament 艣wi臋tokrzyski. Treny J. Kochanowskiego, ogl膮damy w teatrze renesansow膮 Odpraw臋 pos艂贸w greckich, o艣wieceniowy Powr贸t pos艂a J. U. Niemcewicza i my艣limy czy s膮 to tylko literackie starocie, czy 偶ywe, przemawiaj膮ce do nas dzie艂a sztuki. S膮dz臋, 偶e 偶yj膮 w naszej 艣wiadomo艣ci, 偶e warto do nich si臋ga膰, bo wci膮偶 mo偶na si臋 z nich dowiedzie膰 czego艣 o ludziach, nauczy膰 si臋 czego艣, bo s膮 pi臋kne, s膮 cennymi dzie艂ami sztuki.
II. ROZWINI臉CIE: Za szczeg贸lnie cenne tradycje literatury staropolskiej uwa偶am 1. Wprowadzenie kultury polskiej do kr臋gu kultury chrze艣cija艅skiej, rozpowszechnianie chrze艣cija艅skich warto艣ci a) Bogurodzica - pierwszy polski wiersz i pierwsza pie艣艅 rycerstwa polskiego; b) Lament 艣wi臋tokrzyski - arcydzie艂o liryki 艣redniowiecznej, wzruszaj膮cy do dzi艣 utw贸r o pi臋knie macierzy艅skich uczu膰; c) J. Kochanowski Czego chcesz od nas, Panie - hymn, w kt贸rym poeta s艂awi Boga-Stw贸rc臋 艣wiata i ojca wszelkiego stworzenia; d) F. Karpi艅ski B贸g si臋 rodzi... - Jedna z najpi臋kniejszych polskich kol臋d; e) T. Nowak Psalmy, R. Brandstaetter Dramaty, J. Twardowski wiersze - wsp贸艂czesne dzie艂a religijne wynikaj膮ce z tradycji chrze艣cija艅skiej. 2. Stworzenie i upowszechnianie ziemia艅skiego modelu 偶ycia - zgodnego z natur膮, podporz膮dkowanego cyklowi prac gospodarskich, 偶ycia w kt贸rym wa偶n膮 rol臋 odgrywa patriotyzm, troska o ojczyzn臋 a) „cz艂owiek po膰ciwy" M. Reja, prosty rolnik, 偶yj膮cy z efekt贸w swej pracy, zadowolony z 偶ycia, interesuj膮cy si臋 tym, co dzieje si臋 w kraju; b) wzbogacenie tego modelu przez J. Kochanowskiego o humanistyczn膮 refleksj臋 nad 偶yciem i o docenienie warto艣ci kontaktu z natur膮 w Pie艣ni 艣wi臋toja艅skiej o sob贸tce; c) postacie o艣wieconych Sarmat贸w w literaturze XVIII w.: Miko艂aj Do艣wiadczy艅ski stworzony przez I. Krasickiego w powie艣ci Miko艂aja Do艣wiadczy艅skiego przypadki i Podkomorzy z Powrotu pos艂a J. U. Niemcewicza; d) kontynuacje - Mickiewiczowskie Soplicowo, - Serbin贸w Niechcic贸w (M. D膮browska Noce i dnie), - nurt wiejski w literaturze wsp贸艂czesnej (T. Nowak A jak kr贸lem, a Jak katem b臋dziesz), - nurt kresowy w literaturze wsp贸艂czesnej (Cz. Mi艂osz Dolina Issy, T. Konwicki Bohin). 3. Model postawy obywatelskiej, troska o losy ojczyzny, nawo艂ywanie do jej naprawy a) wytykanie rodakom b艂臋d贸w, wskazywanie dr贸g naprawy: M. Rej Kr贸tka rozprawa..., J. Kochanowski Pie艣艅 o spustoszeniu Podola, Odprawa pos艂贸w greckich, A. F. Modrzewski O poprawie Rzeczypospolitej', b) walka o reform臋 pa艅stwa w dobie o艣wiecenia - krytykowanie sarmatyzmu i cudzoziemszczyzny w satyrach I. Krasickiego i Powrocie pos艂a J. U. Niemcewicza; c) kontynuowanie tej postawy w zmienionej formie w okresie zabor贸w przez romantyk贸w, S. Wyspia艅skiego, S. 呕eromskiego; d) wsp贸艂czesne utwory 艣wiadcz膮ce o zainteresowaniu losami kraju i narodu: T. Konwicki Kompleks polski. Ma艂a apokalipsa, wiersze S. Bara艅czaka, E. Lipskiej.
4. Refleksje nad 偶yciem, jego sensem, niepokoje egzystencjalne, niezbyt pog艂臋bione, ale obecne a) Treny J. Kochanowskiego przyk艂adem refleksji nad sob膮, nad postaw膮 cz艂owieka w obliczu 艣mierci kogo艣 bliskiego; b) egzystencjalne niepokoje M. S臋pa Szarzy艅skiego i D. Naborowskiego (fascynacja czasem, przemijaniem, 艣mierci膮, walk膮 ze z艂em); c) wsp贸艂czesne rozwa偶ania o miejscu cz艂owieka w 艣wiecie (W. Szymborska), wyra偶anie stosunku do zmieniaj膮cej si臋 szybko rzeczywisto艣ci (Cz. Mi艂osz, Z. Herbert) 5. Humor, 偶art, cz臋sto rubaszny, przym贸wka, dobrotliwe wytykanie wad, uczenie poprzez 艣miech a) fraszki J. Kochanowskiego: niedo艣cigniona forma i m膮dra tre艣膰 - gatunek wci膮偶 obecny w literaturze polskiej, b) bajki I. Krasickiego kontynuowane przez A. Mickiewicza, J. Lema艅skiego, realizacja za艂o偶enia „uczy膰 bawi膮c".
III. WNIOSKI: Literatura staropolska jest niewyczerpanym 藕r贸d艂em, jeszcze d艂ugo b臋dziemy si臋 nad nim pochyla膰 i czerpa膰 z niego. Ta literatura 偶yje i to nie tylko w szkolnej lekturze. Wzruszaj膮 nas Treny, 艣miesz膮 fraszki i bajki. Zmusza do refleksji, zadumy Odprawa pos艂贸w greckich. My艣l臋, 偶e to nie s膮 muzealne eksponaty!