STAROŻYTNOŚĆ

Antyk-(starożytność)-Podstawa późniejszych odwołań, wieki, podczas których powstawały i utrwalały się klasyczne wzorce oraz wartości. Myśli i dorobek artystyczny twórców antyku będzie odwiecznym autorytetem. Krystalizują się gatunki literackie i normy tworzenia sztuki. Wśród pojęć pojawiają się kategorie: mimesis, katharsis, tragizm. Wśród ideałów: harmonia, ład, spokój, umiar, złoty środek.

1. Omów paraboliczny sens przypowieści biblijnych

Przypowieść (parabola)-utwór, który za pomocą prostej fabuły pokazuje głębsze treści dotyczące człowieka. Opowiadane zdarzenia są tylko pretekstem, ilustrując prawdę egzystencjalną

I „O siewcy” - Człowiek wyszedł na pole by zasiać ziarna. Jedne upadło na drogę i zostało wydziobane przez ptaki, drugie upadło na skałę i zostało wypalone przez słońce, trzecie zostało zagłuszone przez ciernie, ale te, które padły na glebę wydały plony: 30-krotny, 60-krotny i 100-krotny. Ziarnem jest słowo boże, a glebą wszyscy ludzie, do których jest kierowane. Można je albo przyjąć, albo odrzucić, ale skutki są jednoznaczne.

II „O synu marnotrawnym” - Jest to opowieść o ojcu i jego dwóch synach. Młodszy syn postanowił opuścić rodzinny dom. Zabrał swoją część majątku i wyruszył w świat. Majątek roztrwonił jednak szybko na zabawy. Zaczął paść świnie dla bogatego człowieka. Cierpiał głód i nędzę. Kiedy skruszony syn wrócił do ojca ten się bardzo ucieszył i wydał ucztę? Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedział, że cieszy się z powrotu syna, który był jak zmarły, a teraz znów ożył. Ojcem jest Bóg, który cieszy się z każdego nawróconego grzesznika. Jest to wezwanie do dostrzegania swoich błędów i ich naprawy.

III „O miłosiernym Samarytaninie” - Samarytanin okazał współczucie dla rannego i obrabowanego przez zbójców. Opatrzył go, pielęgnował i zapłacił za pobyt w gospodzie. Wcześniej pomocy odmówił mu duchowny, którego zadaniem jest nieść pomoc innym. Przesłanie to, to, że ludzie powinni okazywać innym ludziom miłość i miłosierdzie.

2. Gatunki literackie Bili

Biblia - jest obok dorobku antyku - jednym z najważniejszych źródeł naszej kultury, z niej wyrasta światopogląd, system wartości i ocen, bogactwo literatury i sztuki kręgu śródziemnomorskiego

Biblia - jest SACRUM - księgą świętą - dla chrześcijan i w części Starego Testamentu, dla wyznawców judaizmu. Jest autorytetem religijnym - wyjaśnia stworzenie świata, opisuje też jego koniec w zgodzie z wiarą swoich wyznawców

Biblia dzieli się na:

Stary Testament: w skład, którego wchodzi 45 ksiąg (od powstania świata do narodzin Chrystusa). Stary Testament obejmuje:

Prawo (Tora) - Pięcioksiąg Mojżeszowy, Prorocy, Pisma. Napisany on został w języku hebrajskim. Pięcioksiąg Mojżeszowy obejmuje dzieje ludzkości od stworzenia świata, dzieje patriarchów, dzieje Izraelitów do czasów Mojżesza, wyjście do Ziemi Obiecanej i historię Izraelitów po czasy Króla Salomona. Składa się nań pięć ksiąg:

1. Księga Rodzaju (Genesis)

2. Księga Wyjścia (Exodus)

3. Księga Kapłańska

4. Księga Liczb

5. Księga Powtórnego Prawa

Autorstwo Tory przypisywane jest Mojżeszowi.

Nowy Testament: 27 ksiąg (od narodzin Chrystusa po Apokalipsę św. Jana).Napisany w języku greckim. Zapisane są w nim:

• Księgi dydaktyczne (listy św. Pawła)

• Księgi historyczne (4 Ewangelie i Dzieje Apostolskie)

• Księga Prorocka (Apokalipsa św. Jana)

Septuaginta - to przekład „Siedemdziesięciu”, pierwszy przekład Starego testamentu na język grecki.

Wulgata - najpopularniejszy przez długie (lata) wieki przekład Starego i Nowego Testamentu na łacinę autorstwa św. Hieronima.

Biblia Jakuba Wujka - przekład całości na język polski, najpopularniejszy przez wieki - od Bili Tysiąclecia.

Psalm - hebrajska pieśń łącząca cechy hymnu i modlitwy. Wyróżniamy psalmy: dziękczynne, błagalne, pochwalne, mądrościowe, królewskie, patriotyczno - religijne.

Apokalipsa - szczególne proroctwo, wizja losów i końca świata, sądu ostatecznego. Cechuje ją tajemnicza symbolika przekazu.

3. Biblia jako źródło inspiracji dla twórców różnych epok.

Biblia jest nie tylko księgą świętą, zbiorem religijnych przykazań i norm etycznych. Pismo Święte można traktować również jako niewyczerpany zbiór motywów i wątków literackich inspirujących twórczość wielu artystów, nie tylko wierzących, ale również takich, którzy szukają w Bili jedynie tematów i fascynacji artystycznych. Nawiązanie do Bili odnaleźć można w każdym bez wyjątku okresie istnienia literatury polskiej.

Średniowiecze - bardzo często czerpie inspiracje z motywów i wątków biblijnych. „Bogurodzica” - bardzo wyraźnie związana jest z Pismem Świętym. Poszczególne jej zwrotki skierowane są do Matki Boskiej oraz do Jezusa Chrystusa. W pieśni przywoływana jest również postać Jana Chrzciciela.

Renesans - J. Kochanowski, pieśń-modlitwa, „Czego chcesz od nas Panie, za twe hojne dary...”. Pieśń, choć traktowana dziś jako dzieło literackie, była w XVI w. śpiewana w kościołach. Utwór jest rodzajem hymnu dziękczynnego śpiewanego Panu za dary i szczęście, jakiego doznaje od Boga każdy żyjący człowiek.

Barok - Wiersze „Marność”, „Krótkość żywota” D. Nabarowskiego. Poeta czerpie problematykę z biblijnej „Księgi Koheleta”. Pojawia się tu podstawowe przesłanie Koheleta

„Marność nad marnościami i wszystko marność”.

Ludzkie życie jest tylko chwilą, wszystko, co materialne, jest niczym, wszystko skazane jest na przeminięcie i zapomnienie.

Oświecenie - bardzo mocno związany z tematyką jest Franciszek Kar piński. Do dziś powszechnie znane są jego pieśni religijne, szczególnie „Pieśń poranna”, zaczynająca się od słów „...Kiedy rano wstają zorze?..”, „Pieśń wieczorna” „Wszystkie nasze dzienne sprawy”, a przede wszystkim niezwykle popularna kolęda „Bóg się rodzi, moc truchleje...”

4. Wyjaśnij pochodzenie i znaczenie następujących związków frazeologicznych.

• Stanąć jak słup soli - znieruchomieć z przerażenia

• Zakazany owoc - coś, co jest niedostępne

• Kainowa zbrodnia - osoba potępiona, bratobójca

• Sodoma i Gomora - miejsce rozpusty, zła

• Judaszowy pocałunek - oznacza w przenośni fałszywą, obłudną uprzejmość, czułość. Judasz to człowiek podstępny, zdradliwy

• Wieści Hiobowe - zła wieść, niosąca nieszczęście

• Rzeź niewiniątek - zabijanie niewinnych

• Egipskie ciemności - nieprzeniknione ciemności

• Niewierny Tomasz - niedowiarek, człowiek nieufny, sceptycznie nastawiony

• Umywać ręce - nie brać za coś odpowiedzialności

• Wyrok Salomonowy - sprawiedliwy, mądry

• Przejść drogę krzyżową - życie pełne udręczeń, kłopotów, trudności

• Ziemia obiecana - miejsce beztroski, szczęśliwości

5. Uzasadnij na przykładzie mitów ich ponadczasowy i ogólnoludzki charakter oraz wykaż, że były inspiracją dla twórców różnych epok.

„Dedal i Ikar” - Dedal, świetny grecki artysta i budowniczy, poproszony został przez Króla Krety, Minosa, o wybudowanie labiryntu dla jego syna, Minotaura. Dedal tęsknił za ojczyzną. Poprosił Króla o pozwolenie powrotu. Ten się nie zgodził, bo wcześniej powierzył Medalowi ważne tajemnice państwowe. Dedal postanowił sam się uwolnić i zbudował dwie pary skrzydeł z piór ptasich i wosku. Zanim wyruszyli, przestrzegł syna Ikara, aby ten nie leciał zbyt wysoko, bo słońce roztopi wosk. Przestrzegł go też, aby nie leciał zbyt nisko, bo pióra nabiorą wilgoci. Ikar upojony lotem, zapomniał o radach i wzbił się zbyt wysoko. Słońce roztopiło wosk i Ikar spadł na ziemię. Wyspę, na którą spadł nazwano Ikarią a morze, nad którym leciał nazwano Ikaryjskim.

Dedal Ikar

• Mądry - Marzyciel

• Rozważny - Lekkomyślny

• Opanowany - Nie słuchał rad

• Rozsądny - Głupi

• Patriota - Bujający w obłokach

• Przezorny

Ludzie pokroju Dedala zdobędą to, na co tak ciężko pracują, będą dążyć do celu po wyznaczonych etapach, natomiast ludzie tacy jak Ikar, są lekkomyślni i bujają w obłokach, pragną tego, co nierealne.

Mity były inspiracją dla poetów w późniejszych epokach.

Marc Chagall - „Upadek Ikara”

Przedstawia obraz gdzie Ikar ginie, ludzie się tym przejmują, zapatrzeni w niebo widzą „Upadek Ikara”, spada on pomiędzy dwie grupy jakby w ogniową otchłań.

Peter Bruegel - Na tym obrazie Ikar ginie, z morza wystaje tylko jego noga, otoczenie nie zwraca na niego uwagi, ludzie zajmują się swoimi sprawami.

6. Wyjaśnij pochodzenie i znaczenie następujących związków frazeologicznych

• Nić Ariadny - coś, co pomaga wydostać się z kłopotów, wybrnąć z trudnej sytuacji

• Koń Trojański - sposób na przechytrzenie kogoś

• Róg obfitości - bogactwo i spełnienie marzeń

• Syzyfowa praca - praca bez sensu

• Paniczny strach

• Puszka Pandory - zbiór nieszczęść

• Pięta Achillesa - słaby punkt

• Stajnia Augiasza - nieład, nieporządek

7. Podaj definicje następujących pojęć

Antyk (Starożytność - epoka trwała ok. 1300 lat od przełomu IX i VIII w. P.n.e. do 476 r. - koniec Cesarstwa Zachodniorzymskiego.

Sztukę starożytną grecko-rzymska uznano za wzór doskonały, klasyczny, wzorowy, pierwszorzędny (classicus). Dlatego terminem klasycyzmu określa się nie tylko twórczość antyczną, ale i wszystkie późniejsze prądy artystyczne oparte na jej wzorach. Literatura powstawała najpierw jako ustna opowieść ludzi o zdarzeniach mitycznych i historycznych, jako pieśń śpiewana, sławiąca herosów czy też jako hymn wysławiający jakieś bóstwo. Na przełomie VIII i IX w. kiedy Grecy za pośrednictwem Felicjan przyjeli pismo prasemickie, możliwe było powstanie literatury. Właściwie wtedy powstały największe poematy epickie takie jak „Iliada” i „Odyseja” Homera

Mit - to opowieść, która zawiera wierzenia danej społeczności dotyczące powstania świata, ludzi i bogów. Wyraża emocje, ból, miłość i szczęście. Wyróżniamy następujące mity:

• teogeniczne - o powstaniu bogów

• kosmogoniczne - o powstaniu świata

• antropogoniczne - o powstaniu człowieka

• genealogiczne - zawierające historie bogów

Topos - to wywodzący się ze starożytności motyw powtarzający się przez wieki poprzez liczne nawiązania

Archetyp - to prawzorzec postaw tkwiący w zbiorowej świadomości np. archetyp buntownika i wierności małżeńskiej; Adam-pierwszy ojciec, Ewa-pierwsza kobieta; Chrystus (archetyp miłości i poświęcenia, miłości do ludzi), Salomon (archetyp mądrości, sprawiedliwości)

Epos - to rozbudowany utwór wierszowany ukazujący dzieje legendarnych bohaterów na tle wydarzeń przełomowych dla danej społeczności. Źródłem są mity i podania

Epopeja - dzieło zawierające dokładny, obszerny obraz życia społeczności (całego narodu lub jego warstwy w ważnych i przełomowych momentach historycznych) osiągający wysoki poziom artystyczny.

8. Porównaj dwie kosmogonie: mitologiczną i biblijna

Kosmogonia Mitologiczna Kosmogonia Biblijna

- świat powstał z chaosu - Bóg stworzył świat

- Bogowie mitologiczni są - Bóg Biblijny - Bóg wieczny jest zawsze

nieśmiertelni, nie są wieczni, - Bóg stworzył świat i człowieka z miłości do

mają swój początek niego, w tym świecie nie było zła

- Świat wg. Mitologii z rozpadu - Bóg kochał człowieka, oddał mu świat we
jedności (chaosu), powstały siły, które władanie, umieścił go w raju

zaczeły ze sobą walczyć i od początku - Po skończeniu świata Bóg 7 dnia

istnienia świata istniało zło odpoczywał i teraz niedziela jest tym

- Bogowie greccy bali się człowieka, dniem

chcieli go zniszczyć - Bóg był zadowolony ze swego dzieła

- Bogowie walczą ze sobą o władze

nad światem - Mamy pieśni o stworzeniu świata

9. Cechy tragedii antycznej

- Obowiązuje zasada trzech jedności:

1. miejsca - akcja odbywa się w jednym miejscu

2. czasu - czas akcji nie mógł przekraczać 24 godzin

3. akcji - istniał tylko jeden wątek

- mała liczba aktorów

- konflikt tragiczny - polegający na istnieniu przeciwstawnych, lecz równorzędnych racji, pomiędzy którymi nie można dokonać wyboru

- obecność chóru

- zasada decorum - stosowność stylu, tragedia musi być napisana stylem wyniosłym

10. Budowa dramatu antycznego

• prolog - wprowadzenie w akcje przez lektora wystawiającego monolog lub prolog

• parodos - pierwsze wejście chóru

• episojdor - dialogi bohaterów, akt, partia aktorska

• stasiua - pieśni chóru na orchestrze

• exodus - zakończenie, ostatnia pieśń chóru

Tragizm bohatera - musi dokonać wyboru między dwoma racjami

Katharsis - oczyszczenie, to wstrząs uczuciowy którego doznają widzowie, przeżywając litość i trwogę gdy widzą cierpienie bohatera, litość wywołuje cierpienie osoby niewinnej a trwogę osoby podobnej do bohatera

Jedność estetyki - w tragedii nie może być scen komicznych

11. Omów problematykę i wymowę dramatu Sofolkesa „Antygona”

ŚREDNIOWIECZE

1. Średniowiecze - charakterystyka epoki

Średniowiecze - pochodzi od łac. Media tempora (oznacza okres rozciągajacy się między starożytnością a odrodzeniem)

Zasięg czasowy w Europie od V w. do XV w. czyli ok. 1100 lat, a w Polsce od X w. do XV.

Początek epoki to rok 476 czyli upadek Cesarstwa Zachodniorzymskiego i podbicie Rzymu przez plemiona germańskie. Koniec to 1450 rok czyli wynalezienie druku przez Gutenberga z Marguncji.

1492 r. - odkrycie Ameryki przez Kolumba

1453 r. - Upadek Konstantynopola

W Polsce początek X w. - chrzest Polski w 966r. Koniec w XV w.

Wczesne średniowiecze V - X w n.e.

XI - XII rozkwit średniowiecza

XIV - XV późne średniowiecze

2. Średniowieczne wzorce osobowe - charakterystyka postaci na przykładach z literatury epoki. („Kronika polska” Galla anonima, „Legenda o św. Aleksym”, „Pieśń o Rolandzie”

3 „Bogurodzica” najdawniejszym zabytkiem piśmiennictwa polskiego.

Bogurodzica powstała w XIII w. Jest najstarszą pieśnią. Jej tekst zawiera nuty. Wiadomo, że tą pieśń śpiewano pod Grunwaldem i określa się ją niekiedy mianem pierwszego hymnu Polski. Wykorzystano ją przed wielkimi bitwami i podczas uroczystości koronacji.

Pierwszy druk - 1506, a w 1407 pierwszy napisany odpis

Podmiot liryczny - to ludzie

Adresatem - właściwym jest Bóg

Archaizmy - leksykalne w zakresie słownictwa Bogurodzica: Dziela, Bożyc, Jęż, Jegoż

Fonetyczne - brak przegłosu pańskiego w wyrazach (sławiena zwolena), tłumaczy wpływem dialektu małopolskiego lub języka czeskiego

Fleksyjne - (dotyczą odmiany wyrazów) - w I zwrotce mamy formy Bogurodzica Dziewica, do których użyto mianownika w funkcji wołacza. Natomiast w II zwrotce spotkamy formę Bożyce zgodną z odmianą. W I zwrotce spotykamy formę (zyszczy - spuści) (2 os. L. Poj. - tryb rozkaz.) z archaiczną końcówką -y -u. W II zwrotce mamy takie same formy -usłysz, -słysz już bez archaicznych końcówek.

Składniowe - (dotyczące łączenia wyrazów) składnie bezprzyimkowe np. Bogiem Sławiena czyli przez Boga sławiona

Rymy - są na końcach wersów zakończonych (sławiena - zwolena, nosimy - prosimy) oprócz rymów zewnętrznych występują też wewnętrzne czyli śródwersowe (Bogurodzica - dziewica)

Wiersz rymowo-zdaniowy - autor stara się w jednym wersie zawżec całe zdanie lub jego istotną część znaczeniową, po każdej zwrotce występuje refren, słowo Kyrieleison - zmiłuj się

I zwrotka skierowana jest do Matki Boskiej, aby wstawiła się za ludzi do Boga by wysłuchał ich próśb

II zwrotka skierowana do Chrystusa z prośbą o lepsze życie na świecie i wieczne życie po śmierci. Ludzie średniowieczni bali się Boga, wyobrażali go sobie jako groźnego sędziego. Zastosowanie zbiorowego podmiotu lirycznego i zwrotu do bezpośredniego adresata za pośrednictwem innych osób (orędownika) świadczy o średniowiecznej wizji Boga - Bóg według nich miał być surowym sędzią, który rozliczy ludzi ze wszystkich grzechów, czuli wobec niego respekt. Dlatego Matka Boska była im o wiele bliższa.

4. Wyjaśnij pojęcia:

Tomizm - stworzona przez św Tomasza z Akwenu XIII w. Kierunek średniowiecznej filozfii, uznany w XIX w. przez kościół za oficjalną doktrynę. Św Tomasz, nawiązując do nauk Arystotelesa, oddzielał pojęcia rozumu i wiary, domeną rozumu czyniąc filozofię, a wiary - teologię. Istnienie Boga uznał za prawdę, mogącą podlegać także dowodzeniu rozumnemu. Kładł wielki nacisk na podstawy etyki, która normuje życie człowieka i pozwala mu sprostać roli jaką wyznacza mu Bóg na „drabinie bytów”

Tomizm - uważał, że każdy człowiek zajmuje właściwe miejsce na tej drabinie i musi starać się wznieść wyżej walcząc z pokusami upadku. Może to kontynuować poprzez roztropność, wyzbycie się pożądań i przestrzeganie prawa

Augustynizm - stworzony przez św Augusta, uznający dualizm ducha i ciała, Boga i stworzenia, uczucia, woli i rozumu oraz wyższości pierwiastków duchownych nad materialnymi. Celem życia człowieka Augustyn uczynił poznanie Boga i własnej duszy, które w najdoskonalszy sposób odbywać się miało bezpośrednio dzięki boskiej łasce i oświeceniu. W rozważaniach św Augustyna człowiek jawi się jako istota rozdarta między niebem a Ziemią, zagubiona w grzechu i zbawiona mocą bożej łaski. Charakterystyczne dla filozofa koncentrowanie się na własnym wnętrzu, rozmyślanie zamierzające do poszukiwania w sobie głębszych wartości naznaczyły zachodnią filozofię oraz teologię aż po współczesność. Augustynizm jest jednym z nurtów filozofii idealistycznej przeciwstawiającej się Tomizmowi.

Franciszkanizm - pogląd św. Franciszka z Asyżu. Stworzył on radosną filozofię zwaną franciszkanizmem. Głosił miłość do świata, wszelkich istot, uwielbienia świata w jego pięknię oraz ideał ubóstwa. Występował przeciwko nienawiści, zabijaniu i chciwości

Scholastyka - (gr. Schole - szkoła) - tendencja filozoficzna, która postulowała objaśnienie i uzasadnienie prawa wiary na drodze rozumowej. Za ojca scholastyki uznaje się św Anzelma. Przedstawiciele tego kierunku odwoływali się do powszechnie uznawanych autorytetów (ojców Kościoła i Arystotelesa). Podstawowym zagadnieniem scholastyki, czyli o istnienie realne odpowiedników ogólnych idei. Spór o uniwersalizm naznaczył myśli filozoficzne późniejszych epok.

Pareneza- pouczenie. Istnieja 3 wzorce: rycerz, święty i władca

Alegoria - przedstawia coś innego, a w znaczeniu metaforycznym. Do XV w. szczególną rolę alegoria odgrywała w literatórze średniowiecza, popularną alegorią był kościotrup z kosą w ręku lub rozkładający się trup, oznaczające śmierć (np. „Rozmowa Mistrza Polikarpa ze śmiercią”)

Pieta - wizerunek Matki Boskiej trzymającej ciało Jezusa zdjętego z krzyża

Uniwersalizm Średniowieczny - charakterystyczne dla epoki „dążność do ujawnienia całości życia” społecznego, politycznego i kulturalnego oraz podporządkowania go chrześcijańskiej doktrynie religijnej. Uniwersalizmowi sprzyjała wszechwładza Kościoła jako instytucji politycznej, zwierzchność Papierza oraz ustanowienie łaciny jako obowiązującego języka urzędowego.

Hagiografia - (gr. Hagios - święty, hagiographia - żywot świętych) dział piśmiennictwa chrześcijańskiego, obejmuje opowieści o życiu świętych - legendy - żywot świętych

Histografia - dział obejmujący dzieło historyczne, w średniowieczu kroniki

Danse Macabre - taniec śmierci - motyw ten miał przypominać ludziom i znikomości życia i nieuchronności śmierci, która czeka każdego bez względu na jego pochodzenie. Wiązało się to ze średniowiecznym hasłem „memento mori” - pamiętaj o śmierci oraz ideąXXX

(pozostałe)

Bolesław Chrobry - władca, stworzył silne państwo polskie. Za jego panowania Polska była krajem „mlekiem i miodem płynącym”, doskonalił wojsko, był mężnym władcą. Polska była wówczas królową w złotej koronie, po jego śmierci siedziała w żałobie i popiele, opłakiwała śmierć władcy. Kochali go poddani, stworzył dobrobyt, spokój i poczucie bezpieczeństwa.

Bolesław Krzywousty - Gall Anonim przedstawia jego zasługi i króla mądrego i majątek. Przedstawiony jest jako rycerz, bardzo waleczny, dobry dowódcz, silny. Mówiono o nim „Bolesław, który nie śpi”. - mówili, że jest bardzo czujny, potrafi walczyć w dzień i w nocy

Rycerz średniowieczny służy:

• Bogu

• Władcy, Ojczyźnie

• Damie swego serca

W postępowaniu kieruje się etosem - zasadami rycerskimi (honor - naj. Zasada), silny, waleczny, dba o sławę, świetnie włada bronią. Wzorowy chrześcijanin.

RENESANS - ODRODZENIE

1. Renesans - charakterystyka epoki.

To epoka w dziejach kultury trwająca we Włoszech od połowy XIV w. do połowy XVI w. a w pozostałych krajach europejskich od końca XV w. do końca XVI w. Odrodzenie charakteryzuje się szukaniem wzorów w kulturze antycznej, zainteresowaniem człowiekiem i sprawami życia ziemskiego, miłowaniem piękna, rozwojem nauki i kultury.

Romantyzm w Polsce trwa w latach 1822 - ( ukazanie się pierwszego tomu poezji A. Mickiewicza p.t. „Ballady i romanse”) - 1864 - (klęska powstania styczniowego). W tym czasie Polska znajdowała się pod zaborami. Ważną datą jest rok 1830 - (wybuch powstania listopadowego). Do roku 1830 literatura rozwijała się na ziemiach polskich a po 1830 literatura powstaje za granicą.

Największym skupiskiem emigracji polskiej jest Paryż. Romantycy reprezentowali nowy światopogląd, odmienny od światopoglądu przedstawicieli oświecenia.

W Oświeceniu głoszono, że świat należy poznawać przy pomocy rozumu i zmysłów czyli doświadczenia. Romantycy uznali, że obok świata materialnego (fizycznego), który jest dostępny dla zmysłów i rozumu ludzkiego istnieje świat duchowy (metafizyczny), ten świat można poznać przy pomocy uczucia, wiary, intuicji. Romantycy odrzucali reguły według których tworzono w Oświeceniu. Stworzyli gatunki synkretyczne (w których łączono elementy epiki, liryki i dramatu) np. „Balladę romantyczną” (Powieść poetycką) (Dramat romantyczny)

Literaturę romantyczną cechowały:

• ludowość

• historycyzm

• silna nastrojowość

• występowanie bohatera romantycznego

• występowanie problemu walki

2. Postępowy charakter publicystyki A. F. Modrzewskiego

Modrzewski był typowym humanistą, człowiekiem wszechstronnie wykształconym. Jego studia obejmowały teologię, filozofię, prawo oraz wiedzę starożytną.

Pierwszym utworem napisanym przez Modrzewskiego była broszura „Łaski” albo o karze za mężobójstwo. Autor wyraził swoje oburzenie, że w Polsce nie ma równości obywateli wobec prawa. Gdy chłop zabił szlachcica płacił za to głową, natomiast gdy szlachcic zabił plebejusza, musiał zapłacić karę pieniężną. Takie poglądy były bardzo przewrotne jak na czasy w których żył autor. Dowodem na to jest fakt, że w Europie Zachodniej zrównano obywateli wobec prawa dopiero w dwa wieki po napisaniu tego utworu. Najbardziej znaczącym dziełem w działalności Modrzewskiego był niewątpliwie pięcioksiąg „O Naprawie Rzeczypospolitej”

„Księga I - O obyczajach”

Autor podaje tu definicję państwa „Rzeczpospolita to zgromadzenie i pospólność ludzka związana z prawem, łączące sąsiadów, a ku życiu dobremu i szczęśliwemu stworzona”> Mówi tu Modrzejewski także o zerwaniu ze średniowieczną tradycją legitymizmu, w zamian proponując elekcję króla, której mieliby dokonać wszyscy obywatele. Postuluje też autor o to by urzędy nie były nadawane dożywotnio, a urzędnicy mieli by być kontrolowani przez tzw dozorców. O wyborze na ważne stanowisko miałyby decydować wartość i kompetencje kandydatów, a nie ich pochodzenie.

Wniosek - w księdze tej prezentowane jest państwo nowoczesne, król ma doradców, nie ważne jest pochodzenie. Dokonania wyboru króla elekcyjnego dokonuję szlachta i chłopi.

„Księga II - O prawach”

Tu autor, podobnie jak w omówionej wcześniej broszurze, apeluje o zrównanie wszystkich obywateli wobec prawa. Nakazy i zakazy obowiązujące w państwie miałaby opracowywać specjalna komisja złożona z przedstawicieli wszystkich stanów. Zadaniem tej komisji było by także powołanie Sądu Najwyższego, do którego mógłby się zwrócić nie tylko magnat czy szlachcic, ale także mieszczanin i chłop. Modrzewski proponuje wprowadzenie opieki społecznej nad starszymi i biednymi obywatelami, czego w naszym kraju nie ma tak naprawdę do dnia dzisiejszego.

Wniosek: główna sprawa to równość wobec prawa, jeżeli chodzi o morderstwo lub zabójstwo. Uważał, że wszyscy wobec prawa są równi, dla wszystkich jednakowy wyrok - chciał to zmienić w I kolejności

„Księga III - O wojnie”

Ujawniają się tu poglądy pacyfistyczne autora, który uważa, że „Żadne korzyści z wojny nie są tak wielkie, aby mogły szkodom dorównać”. Modrzewski proponuje, w celu uniknięcia wojny odpowiednią politykę zagraniczną, przyjazne stosunki i współpracę gospodarczą z sąsiadami. Mimo to państwo musi być przygotowane na wojnę w obronie swej niepodległości. Udział obywatela w wojnie obronnej, wg Modrzewskiego, jest zaszczytnym obowiązkiem.

Wniosek: Był zwolennikiem Irenizmu - pokojowe rozstrzygnięcie problemu. Dopuszczał tylko wojny obronne.

„Księga IV - O Kościele”

Autor mówi tu o uniezależnieniu kościoła od państwa, gdyż jest on przedstawicielem obcych interesów. Kościół, wg Modrzewskiego, miał być dla ludzi, co było zgodne z jego reformatycznymi poglądami. Księga ta, jak i następna, spotkały się z silną krytyką kleru w związku z czym musiano je wydać za granicą.

„Księga V - O szkole”

Głównymi postulatami w tej księdze są: wycofanie przestarzałych metod wychowawczych, zmiana programu nauczania oraz udostępnienie nauki młodzieży męskiej wszystkich stanów. Żądanie to zrealizowano dopiero w XVII w. powołując do życia „Komisję Edukacji Narodowej” i Towarzystwo Ksiąg Elementarnych.

Wniosek: więcej trzeba przeznaczyć na szkolnictwo. Tak samo trzeba traktować zawód nauczyciela jak pracownika.

3. Renesansowy charakter fraszek i pieśni J. Kochanowskiego

Fraszka - (wł. Freska) - gałązka, drobiazg. Krótki utwór wierszowany o różnorodnej tematyce. Najczęściej żartobliwy ale też o treści refleksyjnej, filozoficznej, zakończony puentą.

Pieśń - to streficzny utwór liryczny o różnorodnej tematyce np.: żartobliwej, miłosnej, refleksyjnej, filozoficznej, patriotycznej. Nie ma wyraźnych wyznaczników gatunkowych. Wywodzi się z antyku, początkowo była wykonywana wraz z muzyką. W antyku twórcą pieśni był Horacy, a na jego twórczości wzorował się J. Kochanowski.

4. „Pieśni” J. Kochanowskiego wyrazem filozofii życiowej poety.

5. „Treny” J. Kochanowskiego wyrazem bólu ojcowskiego oraz dramat myśliciela renesansu

6. Troska o dobro państwa w twórczości J. Kochanowskiego („Pieśń o spustoszeniu Podola”, „Odprawa posłów greckich”)

Błędy władcy dotyczą całego narodu.

1575 r. - „Spustoszenie Podola”. Kochanowski apeluje do Polaków aby nie dopuścili do spustoszenia ziemi. Panowało bezkrólewie, chce aby opodatkować granice. Jeżeli polacy nie wyciągną wniosków i nie będą bronić granic, nie sfinansują wojska, to to będzie znaczyć, że są głupcami.

7. „Odprawa posłów greckich” J. Kochanowskiego - kostium mitologiczny, związki z tragedią antyczną, odzwierciedlenie problemów epoki.

Kostium mitologiczny - nawiązanie do wojny Trojańskiej. Do Troi przybywają greccy posłowie i rządają wydania Heleny. Priam zwołuje radę. Aleksander (Parys) przekupuje posłów, aby głosowali za pozostawieniem Heleny. Autenor uważa, że trzeba oddać Helenę i nie można narażać dobra państwa. Itekan twierdzi, że oddanie Heleny będzie oznaką słabości ze strony Troi. Nie chcą być uważani za tchórzów. Następują przygotowania do wojny.

Odzwierciedlenie problemów epoki - mówi o sytuacji w Polsce, że władca jest słaby, posłowie są przekupni - to są słowa Kochanowskiego. Demoralizacja w kraju doprowadzi do tragedi. Mało jest osób prawych a zdecydowana większość jest przekupna. Dbają o własne interesy, uprawiają prywatę.

Parys kierował się prywatą, szerzyła się korupcja, był król Priam ale był słaby, niezdecydowany. Widać to samo w Polsce. Troja zgineła ponieważ przekładano własne interesy na dobro państwa i to samo może spotkać Polskę.

Związki z tragedią antyczną - podział na sceny, komentarze chóru, obecność chóru, który zwraca uwagę na określone problemy, ilość osób nie przekraczała 3, zachowano zasadę 3 jedności - miejsca, czasu, akcji. (miejsca) Akcja toczy się przed pałacem. Wieści z po za miejsca, z obrad rady, przynosi poseł. (czas) Akcja nie przekracza 24 godzin. (akcja) Akcja zwęża się do wątku politycznego. Zachowana jest zasada decorum - czyli stosowności stylu do treści dzieła, w tragedi styl podniosły. Odstępstwa - brak jednego, określonego konfliktu. Brak bohatera tragicznego. Obecność bohatera zbiorowego. W tytule nie jest wymieniony żaden z bohaterów. Brak „paradosu” - scena Polska była za mała.

8. Porównaj obrazy wsi ukazane w „Pieśni świętojańskiej o sobótce” J. Kochanowskiego i „Żeńcach” Sz. Szymanowica.

Obraz wsi jaki pokazuje nam Kochanowski w „Pieśni świętojańskiej o sobótce” jest obrazem arkadyjskiej wsi. Arkadyjski czyli wyidealizowany. Natomiast w „Żeńcach” pokazany jest obraz wsi złej czyli prawdziwej. W „Pieśni świętojańskiej...” Kochanowskiego panuje Wigilia św. Jana z 23-24 czerwca. Sobótka - ognisko

12 panna śpiewa o doskonałej wsi. Bohater to „Oracz” - nie wiadomo czy to chłop. Żona pomaga mężowi w pracy, dzieci mają szacunek dla starszych, wychowane są w miłości.

„Żeńcy” Sz. Szymanowica - bohaterki to Oluchna i Pietrucha. Odrabiają one pańszczyznę, pilnuje ich Starosta, który w ręku trzyma bat. Starosta jest złym człowiekiem, bije kobiety, nie daje im odpoczywać. Ustępuje dopiero wtedy gdy Pietrucha śpiewa mu pieśń o „Słoneczku”. Obie kobiety muszą pracować w palącym słońcu.

(„Sielanka”) - bohaterowie, pasterze, rolnicy, rybacy. Sielankowo - radośnie.

9. Zanalizuj dowolnie wybrany dramat Szekspira, omów jego wartości ponadczasowe i wykaż na jego przykładzie różnice między dramatem klasycznym a Szekspirowskim.

„Makbet” - Akcja toczy się w średniowieczu. Makbet jest rycerzem króla Szkocji Dunkana. Wraca z wygranej wojny z Norwegami. Dowódca wojsk szkockich król Dunkan postanowił obdarzyć Makbeta godnością pana Kawdoru. Makbet wraz z Bankiem - swoim przyjacielem, spotykają na wrzosowiskach wiedźmy. One przepowiadają mu, że będzie królem. Banko zaś będzie ojcem królów. Król ma zamiara przyjechać do Makbeta w dowód wdzięczności za wygraną wojnę i przenocować u niego. Makbet pisze list do Lady Makbet, ma ona zająć się domem na czas przyjazdu króla Dunkana. Makbet wraca i opowiada Lady Magbet o przepowiedni, ta postanawia namówić go do morderstwa. Makbet początkowo protestuje ale potem się zgadza. Lady usypia strażników. Pozoruje morderstwo. Synowie Dunkana uciekają. Malkolm do Angli, a Donalbajn do Irlandi. Makbet postanawia zabić Bunka, bo obawia się, że ten może na niego donieść. Wynajmuje zabójców i morduje Banka. Jego syn ucieka. Na zamku odbywa się uczta, przy stole jest miejsce puste dla Banka. Makbet ma chalucynacje i widzi Banka. Lady Makbet tłumaczy to zmęczeniem i trudami wojny. Makbet początkowo żałuje zbrodni i udaje się do czarownic. One mówią mu, że tylko człowiek nie zrodzony z kobiety może go zabić i tylko wtedy jeśli las Birnam zbliży się do zamku Dunwynian. Makbet jest pewien, że nic mu się nie stanie. Ma przeciwników. Makduf podejżewa, że to właśnie Makbet zabił Dunkana. Makdów uciekł do Anglii, w Szkocji zostawił rodzinę. Makbet wynajmuje zbirów, mordują oni Lady Makdów i dzieci, pustoszą zamek. Makdów dowiadóje się o śmierci rodziny i postanawia zorganizować zbrojną wyprawę przeciwko Magbetowi. Malkolm - syn Dunkana prosi króla Angli o zbrojną pomoc. Panowie szkoccy na czele wojsk Angli wkraczają do szkocji. Lady Makbet ma wyrzuty sumienia, cierpi na urojenia, myje ręce bo myśli, że ma na nich krew. Służąca donosi Makbetowi o tym ale on nie ma czasu się przejmować. Lady Makbet popełnia samobójstwo. Malkolm z wojskiem oblegają zamek Dunwynian. Żołnierze maskują się gałęziami, wyglądają tak jakby to las zbliżał się do zamku. Dochodzi do walki. Makduf zabija Makbeta i mówi mu, żę przyszedł na świat przez cesarskie cięcie. Po śmierci Makbeta królem zostaje Malkolm.

Wartości:

• Walka o władzę, zdrada, wina i kara

• Kara za wyrządzone zbrodnie

• Postawa człowieka wobec zła

• Upadek moralny człowieka

• Istnienie dobra i zła w duszy człowieka

• Lady Makbet ulega przemianie, Makbet ulega przemianie w mordercę, zimnego i zachłannego władzy - bohaterowie dynamiczni

• Lady Makbet - ona namawia go, ona jest zła. Ma wyrzuty sumienia i nie może tak żyć, nie wytrzymuje psychicznie. Budzi się w niej sumienie przez co nie potrafi żyć z takim obciążeniem.

10. Cechy dramatu szekspirowskiego

• rezygnacja z chóru i 3 jedności (miejsca, czasu, akcji)

• akty i sceny

• sceny zbiorowe

• rezygnacja z zasady minezis - wprowadzenie duchów i zjaw

• rezygnacja z zasady decorum (el. humoru, żarty)

• sceneria (wrzosowisko, burza, grzmoty, przyroda)

• Inny tragizm bohatera. Jest jednocześnie katem i ofiarą, musi ponieść konsekwencje

• Temat pochodzący z historii a nie z mitologii

11. Wyjaśnij pojęcia Renesansu

Humanizm - to kierunek myśli filozoficznej, kulturalnej i moralnej, powstały na początku XIV w. we Włoszech, zmierzający początkowo do odrodzenia. Znajomość literatury i języków klasycznych, który stał się podstawą intelektualną dla epoki odrodzenia i jest wciąż żywy do dzisiaj. Humanizm epoki odrodzenia przeciwstawiał się koncepcjom średniowiecza szczególnie teocentryzmowi w związku z czym nawiązał do idei starożytności. Hasłem humanizmu stała się maksyma Terencjusza „Człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce”. Popularne jest też stwierdzenie Protagoresa - „Człowiek jest miarą wszechrzeczy”.

Samo pojęcie humanizmu używane jest dopiero od nowożytności.

Humanizm koncentruje uwagę na sprawach ludzkich czyli godności, wolności, propaguje rozwój fizyczny, psychiczny i intelektualny oraz harmonizuje współżycie w społeczeństwie, podkreśla możliwości ludzkiego rozumu, oraz wartości wiedzy o świecie i możliwości jej zdobycia i rozwoju. Zatem prawdziwy humanista ceni wszelkie osiągnięcia innych ludzi (takich jak, muzyka, malarstwo, matematyka, technika) i nie ogranicza się do znajomości tylko pewnych wycinków wiedzy jak sztuka czy literatura.

Reformacja - Postawa i ruch (zwalczane przez kościół) sprzeciwiająca się hegemonii kościoła w Europie na polu politycznym i finansowym, wynikającego z tego rozkładu moralnego kościoła jako instytucji. Marcin Luter na drzwiach katedry w Witenberdze wywiesił 95 tez wymierzonych przeciwko nadużyciom towarzyszącym udzielaniu odpustów, celibatowi, uznaniu papieża za głowę Kościoła i różnicy w czynie i słowie księży. Głosił konieczność powrotu do kościoła, jaki miał istnieć w pierwszych wiekach chrześcijaństwa.

Horocjanizm - Był prądem filozoficznym stworzonym przez rzymskiego poetę Horacego, łączącym w sobie założenia dwóch kierunków filozofii antycznej - epikureizmu i stoicyzmu. Epikureizm jako drogę do szczęścia wskazywał rozsądne, spokojne, sprawiedliwe życie, którego celem było czerpanie przyjemności z różnych doczesnych uciech - dobrego jadła i napoju, czy przebywania w otoczeniu pięknej przyrody. Ideą przewodnią stoicyzmu była natomiast absolutna obojętność zarówno na przyjemności jak i na nieszczęścia, surowa cnota, wyzbycie się wszelkich namiętności, życie zgodnie z naturą i rozumem.

Irenizm - pokojowe rozwiązywanie konfliktów

Carpe Diem - „Chwytaj dzień” - stara dewiza Horacego mówi o tym aby korzystać z każdego dnia, nie odkładać niczego na „później” bo „później” lub „jutro” może nigdy nie nadejść. Trzeba cieszyć się chwilą i tym, co się ma i nie myśleć co będzie dalej

Barok

1. Barok - charakterystyka epoki

Barok to epoka literacka między odrodzeniem a oświeceniem, obejmująca w zasadzie wiek XVII, choć także zjawiska XVI i połowy XVIII wieku. Termin barok zapożyczono z historii sztuki, gdzie stosowany był dla określenia „dziwactwa” i nieregularności w sztuce. Przyjęcie go przez epokę literacką sugeruje, że będzie w niej mowa o twórczości niezwykłej i dziwnej. Owa niezwykłość wyniknie przede wszystkim z ograniczenia treści utworów i rozbudowania form jej wyrazu. Pragnienie olśnienia i zaskoczenia czytelnika widoczne jest w stosowaniu przez poetów wyszukanych porównań, przenośni, omówień, epitetów, gry słów czy mnożeniu określeń na ten sam temat, Mistrzem wykwintnej formy był włoski poeta Giambatista Marini, którego styl nazywany „manirizmem”, naśladowali poeci całej Zachodniej Europy.

2. Obraz i ocena szlachty sarmackiej w utworach J. Ch. Paska i W. Potockiego.

3. Krytyka wad ludzkich w wybranej komedii Moliera („Świętoszek”, „Skąpiec”)

Molier - przedstawieciel „klasycyzmu francuskiego”, krytykant duchowieństwa.

„Świętoszek” to jeden z najważniejszych utworów barokowych. W XVII wiecznej Francji ingerencja religii we wszystkie sfery życia była olbrzymia. Często pod płaszczykiem świętych haseł spryciarze dorabiali się nie małych majątków i wysokich zaszczytów.

Akcja rozgrywa się w Paryżu. Orgon zachwycony pobożnością Tartuffa zaprasza go do domu. Pod dachem Orgona świętoszek nabiera pewności siebie i zaczyna rządzić w domu. Orgon postanawia wydać swoją córkę za Tartuffa. Ona się nie zgadza i postanawia symulować chorobę i odwleka ślub.

Cechy bohaterów:

Świętoszek

• obłudny, przebiegły, sprytny, chciwy, dwulicowy, zakłamany

Orgon

• zaślepiony, naiwny, łatwowierny, krótkowzroczny, źle pojmuje pobożność, ceni dewocje, głupi

p. Perrel

• poniżała ludzi, krytykantka, dewotka, naiwna, głupia

4. Wyjaśnij pojęcia baroku

Sarmatyzm - to ideologia szlachty polskiej, oparta na przekonaniu, iż pochodzi od starożytnego, koczowniczego plemienia Sarmatów. Wyższość narodu szlacheckiego nad innymi stanami i jego złota wolność. Typowy staropolski Sarmata był przekonany o swej niekwestionowanej wyższości względem innych stanów i narodów. Kultura sarmacka uległa orientalizacji (wpływy tureckie) w stroju i obyczajach. Kontusze, żupany, karabele, wschodnie kobierce, czapraki i buńczuki, pasy lite i jedwabne, złote guzy i jańczarskie kapele

Kontrreformacja - prąd zmieżający do reformy wewnętrznej kościoła w celu zwalczania postępów reformacji, rozwijający się głównie we Włoszech, Francji i Niderlandach od połowy XVI w. do schyłkuXVIII (w Polsce 1564 - 1768)

Marinizm - kierunek i zarazem styl poezji barokowej, polegający na skłonności do gry słów. Najwybitniejszy polski marinista to Jan Andrzej Marsztn. Jego dzieła to „Do trupa”, „Cud milości”

Konceptyzm - (łac. Konceptus) ujęcie, pojęcie. Wyszukany, oryginalny, zaskakujący pomysł, na którym jest oparty utwór poetyki, tak pod względem budowy, jak i treści.

Profanum - przestrzeń poświęcona niewtajemniczonym, dziedzina spraw świeckich.

Sacrum - Strefa świętości, przeciwieństwo profanum, dziedzina spraw religijnych

Oświecenie

1. Oświecenie - charakterystyka epoki

Ramy czasowe

Francja - XVII w. - lata 70 XVIII w.

Europa - XVII w. - lata 70 XVIII w.

Polska - początek XVII - 1822 - wydanie przez Mickiewicza „Ballad i romansów”

Okres ten możemy podzielić na 3 formy

• wczesną - od lat 40 XVII w. do roku 1764

• dojrzałą - zwaną też czasami stanisławowskimi - lata 1764 - 1795

• schyłkową - zwaną też późnym oświeceniem lub oświeceniem postanisławowskim - lata 1795 - 1822

Oświecenie było pierwszą epoką w nowożytnych dziejach, formacją kulturową całkowiecie świadomą swego istnienia. Ówcześni ludzie mówili często o swych czasach jako o „wieku rozumu” (w Anglii), „wieku filozofów” (we Francji) czy też wieku „oświeconym”. Okres ten nazywano oświeceniem bo przywiązywał on szczególną wagę do siły rozumu jako światła rozjaśniającego drogi poznania człowieka i świata. Życie społeczne i kulturalne nacechowane było krytycyzmem wobec istniejącej rzeczywistości i pragnieniem wyzwolenia człowieka z więzów feudalnych, krępujących jego myśli, hamujących rozwój postępu, nauki i oświaty. Intelektualnym podłożem oświecenia były nasilające się już pod koniec XVII w. w nauce angielskiej i francuskiej tendencje nacjonalistyczne i empiryczne.

Główne nurty artystyczne okresu oświecenia

Klasycyzm - wyznaczał poezji cele utylitarne, stawiał przed nią zadania dydaktyczno-moralizatorskie, wyrastające z przekonania o ogromnej roli słowa jako narzędzia oddziaływania na społeczeństwo.

Sentymentalizm - traktował literaturę jako sposób pokazania wewnętrznego życia człowieka oraz kształtowania autentycznych, odrzucających pozory, więzi międzyludzkich, co również prowadziło do moralizatorstwa; głównym ideologiem sentymentalizmu był francuski pisarz Jan Jakub Rosseau.

Najbardziej charakterystyczne cechy:

• Wiara w możliwości rozumu

• Krytycyzm (nie przyjmowanie za prawdziwe żadnych twierdzeń, jeśli nie zostaną udowodnione)

• Uznanie wiedzy i wykształcenia za jedną z form najwyższych wartości

• Dostrzeżenie niesprawiedliwości ustroju feudalnego i ogłoszenie konieczności reform

2. Wady sarmackie a nowy model obywatela w świetle wybranych utworów I. Krasickiego

3. Galeria postaci satyrycznych w twórczości I. Krasickiego

4. Moralizatorsko-dydaktyczny charakter bajek I. Krasickiego.

Bajki, dzięki zawartemu morałowi pozwalały na przekazanie wielu treści czytelnikowi.

„Szczur i kot” - piętnuje pychę i zarozumialstwo

„Ptaszki w klatce” - ukazuje tęsknotę za wolnością.

„Jagnię i wilcy” - prawo siły zwycięża słabego, nie ma żadnej obrony.

Dydaktyzm bajek, ich moralizatorski charakter wyrastał z przekonania, że literatura uczy i wychowuje oraz przyczynia się do naprawy obyczajów i polepszenia stosunków międzyludzkich.

Bajki Krasickiego wskazują drogę postępowania w życiu, są uniwersalne. Przedstawiają XVIII-wieczną, polską rzeczywistość. Poeta drwi w nich z głupoty i naiwności ludzkiej, wyśmiewa wady ludzkie: pychę, fałszywą pobożność, naiwność, chciwość, lekkomyślność, tanie pochlebstwa, służalność.

5. Przedstaw dwa obozy szlachty zaprezentowane w „Powrocie posła” J. N. Niemcewicza

Autor przedstawił dwa przeciwne sobie obozy szlacheckie: działaczy stronnictwa patriotycznego - Podkomorzego i jego syna Walerego oraz konserwatystów - Starosta Gadulski.

Obóz patriotów:
Przedstawicielem obozu patriotów jest Podkomorzy i jego syn Walery. Podkomorzy jest patriotą i zgadza się z reformami, które chce przeprowadzić Sejm Czteroletni. Jest przeciwnikiem liberum veto i wolnej elekcji, które jako przejawy „złotej wolności szlacheckiej” doprowadziły kraj do upadku. Podkomorzy jest także przeciw zniewoleniu chłopów, czego daje przykład uwalniającswoich poddanych. Najważniejsze jest dla niego dobro kraju.

Obóz konserwatystów:

Przedstawicielem tego obozu jest Starosta Gadulski, jest on konserwatystą i przeciwnikiem reform. Jest on typowym Sarmatą, dla którego liczy się wyłącznie prywata, a państwo jest po to by pomnażać jego dochody. Według niego, kłótliwość, zrzędliwość i upartość to zalety. Jest przeciwnikiem wszystkich reform, które chce przeprowadzić Sejm Czteroletni. Według niego, stary saski porządek to idealny stan życia, gdyż przez łapówkarstwo można było odnosić duże korzyści materialne. Starosta to przeciwnik liberum veto i dziedziczności tronu. Nie akceptuje on także wprowadzonej w życie reformy edukacji. Swoje poglądy popiera bezpodstawnymi argumentami, które ujawniają nieuctwo i zacofanie Starosty. Gadulski jest przykładem Starosty, który w swoich postępowaniach kieruje się wyłącznie chciwością.

Podsumowanie:

Autor ukazał w pozytywnym świetle obóz patriotyczny, którego przedstawiciele to ludzie uczciwi, mądrzy i przekładający dobro kraju nad własne korzyści. Dzięki takiemu przedstawieniu patriotów Niemcewicz chciał zyskać nowych zwolenników reform. Zwolenników reform Niemcewicz zyskał także przedstawiając konserwatystów w negatywnym świetle. Autor ukazał ich jako nieuczciwych, kierujących się prywatą i nadmiernym tradycjonalizmem ludzi. W ich postawie nie było niczego pozytywnego, zasługującego na pochwałę.

6. Gatunki literackie oświecenia - omów na wybranych przykładach

Bajka - wierszowana alegoryczna opowieść o zwierzętach lub ludziach, niekiedy o roślinach czy przedmiotach, która służy do wypowiedzenia pewnej nauki moralnej o charakterze ogólnym i powszechnym, dotyczącej stosunków między ludźmi. Prawda ta wypowiadana jest bezpośrednio zwykle jako pointa (puenta) na końcu utworu, niekiedy już na początku, bądź też jest sugerowana czytelnikowi. Bajkę charakteryzuje na ogół dyscyplina językowa i dążenie do łatwego nawiązania kontaktu z odbiorcą co może się wiązać potocznością języka i stylem gawędziarskim.

Satyra - utwór o celu dydaktycznym, wytykający i ośmieszający wady i wstępki zarówno natury ludzkiej, jak i życia zbiorowego - obyczajowego, społecznego, politycznego; istotą satyry jest krytyka, posługuje się więc ona często deformacją, groteską, wyostrzeniem atakowanych cech. W Polsce satyra rozwineła się zwłaszcza w okresie oświecenia (Krasicki, Naruszewicz), przy czym stała się środkiem konkretnej krytyki społeczno-obyczajowej.

Poemat heroikomiczny - utwór epicki, stanowiący parodię eposu bohaterskiego, styl wysoki, zachowany zgodnie z konwencją dla eposu, stosuje się w poemacie heroikomicznym do opowiadania na tematy błache i codzienne; cel poematu heroikomicznego jest satyryczno-dydaktyczny lub żartobliwo-rozrywkowy, cechuje go również dygresyjność tonun liczne sentencje; występuje oktawa, czyli strowa ośmiowersowa o rozkładzie rymów: abababcc, gdzie ababab to sytuacja dramatyczna, natomiast cc to często złota myśl

Komedia - gatunek dramatyczny o treści pogodnej, akcji obfitującej w wydarzenia, oraz mającej pomyślne zakończenie, z elementami komizmu, niekiedy także karykatury, satyry, groteski, mający na celu wywołanie śmiechu widza.

Sielanka - gatunek poetycki, wywodzący się z antycznej Grecji, obejmujący utwory utrzymane w pogodnym tonie, opowiadające o życiu pasterzy lub wieśniaków. W starożytnym Rzymie rozwinął ten gatunek Wergiliusz.

Powieść - jeden z głównych gatunków nowożytnej prozy epickiej, cechujący się na ogół większym rozmachem, obszerniejszym wkładem wątków i postaci, a także zdarzeniowym charakterem świata przedstawionego; ukazane w powieści postacie i zdarzenia są przeważnie fikcyjne, zarazem jednak wyraźnie zindywidualizowane, ukonkretnione, wyposażone w bogactwo szczegółów; naczelną kategorią opisu jest kategoria narratora.

Esej - (franc. Essai - próba) wypowieść o tematyce literackiej, publicystycznej lub filozoficznej, wyróżniająca się swobodnym, osobistym tonem oraz dbałością o formę; od rozprawy esej różni się większą elastycznością formy, sięganiem po środki literackie (np. metamorfozę, obraz, luźną kompozycję, tok skojarzeniowy), oraz tym, że nie dąży do pełnej syntezy, lecz wyraża refleksje autora, stwarza iluzje szczerości.

Felieton - gatunek publicystyczny, podejmujący na ogół aktualną problematykę w sposób swobodny, impresyjny, posługujący się metamorfozą i skojarzeniem, niekiedy fikcją literacką; felieton ma na celu budzenie zaciekawienia, nawiązanie bezpośredniego kontaktu z czytelnikiem; atrakcyjna forma łączy się z lekkością tonu i często żartobliwym lub satyrycznym charakterem; aktualny temat jest traktowany w felietonie w sposób dygresyjny, zróżnicowany stylistycznie, subiektywny, a uogólnienia mają charakter raczej hipotetyczny.

Poemat heroiczny - pokazywał wzorcowe postacie na tle doniosłych wydarzeń historycznych. „Jagiellaida” Tomaszewskiego; poemat opisowy - utwór dydaktyczno-filozoficzny, którego treścią jest przedstawienie jakiegoś fragmentu rzeczywistości jako podstawy do szerszych uogólnień.

Oda - utwór poetycki, który charakteryzuje się wzniosłością tematu i stylu, sławiący osobę, ideę, wydarzenie. Gatunek wykształcony w starożytności. Oda miała łączyć elementy retoryczne i liryczne; miało się w niej wyrażać uniesienie, dopuszczalna więc była pewna swoboda kompozycyjna.

7. Wyjaśnij pojęcia:

Oświecenie - wiek oświecony - rozumu, powrotu do ideałów klasycznych. Wszechstronny rozwój nauki, prasy, szkolnictwa i norm klasycznych w sztuce. Racjonalizm, empiryzm, sensualizm w ideologi - a zatem metody rozumowego o doświadczalnego pojmowania i badania zjawisk.

Deizm - odrzucenie tego, co wydawało by się zabobonem. Deiści twierdzili, że świat musiał powstać dzięki twórczej pracy boskiego rozumu

Ateizm - to światopogląd odrzucający wiarę w istnienie bogów. Do ateistów zalicza się zarówno ludzi odrzucających wiarę w bogów jak i zaprzeczających ich istnieniu.

Sensualizm - (łac. sensu-zmysł) pogląd filozoficzny uważający, że wszelkie objawy życia duchowego pochodzą od wrażeń zmysłowych i są tylko bardziej lub mniej złożonym kompleksem spostrzeżeń.

Racjonalizm - (łac. rationalis - rozumny, rozsądny) kierunek filozoficzny, przeciwstawny empiryzmowi, przyznający rozumowi główną rolę w procesie poznawania, negujący rolę doświadczenia.

Empiryzm - głosił, że wiedza powstaje dzięki doświadczeniu. Była to filozofia zakładająca, że źródłem ludzkiego poznania są wyłącznie, lub przede wszystkim bodzce zmysłowe docierające do naszego umysłu ze świata zewnętrznego, zaś wszelkie teorie itp. są w stosunku do nich wtórne.

ROMANTYZM

1. Romantyzm - charakterystyka epoki

Romantyzm to epoka historyczno-literacka, która następuje po epoce oświecenia. Romantyzm w Polsce trwa w latach 1822 (ukazanie się w Polsce pierwszego tomu poezji A. Mickiewicza pt. „Ballady i romanse”) - 1863 (klęska powstania styczniowego).

1863 - koniec epoki - powstanie styczniowe i jego kultura.

I Faza 1822 - 1830 - wczesny romantyzm

II Faza 1830 - 1848 - dojrzały romantyzm

III Faza 1848 - 1863 - schyłek epoki

W tym czasie Polska znajdowała się pod zaborami. Ważną datą jest rok 1830 (wybuch powstania listopadowego). Do roku 1830 literatira rozwijała się na ziemiach polskich, po roku 1830 literatura powstaje za granicą. Największym skupiskiem emigracji polskiej jest Paryż. Romantycy reprezentowali nowy światopogląd odmienny od światopoglądu przedstawicieli oświecenia. W oświeceniu głoszono, że świat należy poznawać przy pomocy rozumu i zmysłów, czyli doświadczenia. Romantycy uważali, że obok świata materialnego (fizycznego), który jest dostępny dla zmysłów i rozumu ludzkiego istnieje świat duchowy (metafizyczny), ten świat można poznać przy pomocy uczucia, wiary i intuicji.

Romantycy odrzucali reguły, według których tworzono w oświeceniu. Stworzyli gatunki synkretyczne (w których łączyli elementy epiki, liryki, dramatu) np. „Balladę romantyczną”, powieść poetycką, dramat romantyczny.

Liretaturę romantyczną cechowały:

• ludowośc

• historycyzm

• orientalizm

• silna nastrojowość

• występowanie bohatera romantycznego

• występowanie problemu walki narodowo-wyzwoleńczej

2. Bohater byroniczny i werterowski na przykładzie „Giaura” Byrona i „Cierpienia młodego Wertera” I. W. Goethego.

Bohater byroniczny

Na pierwszy żut oka, widzimy bunt bohatera i jego indywidualizm. Autor stworzył nowy typ bohatera, zwanego od nazwiska poety - bajronicznym. Jego postawę cechował skrajny indywidualizm, sprzeciw wobec powszechnie uznawanych norm i zasad. Motorem działań bohatera były silne namiętności - miłość i nienawiść. Jego osobowość została zdominowana przez skrajne cechy: silną uczuciowość, egoizm, zbrodniczość, pogardę dla innych ludzi. Bohater bajroniczny był samotnikiem, często wygnańcem i pielgrzymem, o niejasnej przeszłości. Zbuntowany przeciwko całemu światu, odznaczał się niezwykła odwagą i determinacją.

Bohater werterowski

Bohater przeżywa chorobę świata: smutek, depresję, bezsens życia, brak celu, ciągłe przygnębienie, stany apatii, pesymizm, brak wiary.

• miłość (nieszczęśliwa) - cierpienie, samotność

• życie w świetle uczuć, oderwany od rzeczywistości, skłonny do rozmyśleń, analizy własnych przeżyć.

• Egocentryzm (człowiek patrzy na świat przez pryzmat własnego ja)

• Bierność - brak umiejętności walki o własne sprawy.

• Samobójstwo jako tragiczny koniec życia.

Werteryzm - to postawa bohatera charakteryzującego się poczuciem osamotnienia, wyobcowania, niezrozumienia przez świat, życie w świecie marzeń oraz przeżywania wielkiej tragicznej miłości. To też moda, młodzi ludzie pod koniec XVIII ubierali się jak Werter, przez Niemcy przetoczyły się fale samobójstw.

3. Ludowy charakter ballad i II części „Dziadów” A. Mickiewicza

ballady - „Świteź”, „Świtezianka”, „Lilie”

4. Wyjaśnij i uzasadnij na czym polegał tragizm Konrada Wallenroda.

Definicja tragizmu sformowana w średniowieczu - sytuacja tragiczna ma miejsce wówczas, gdy bohater stoi przed koniecznością dokonania wyboru między dwoma racjami, które są równorzędne, lecz każda decyzja bohatera będzie zła-przyniesie negatywne skutki.

Sytuacja ta przedstawia postępowanie Konrada, gdy zbliżała się wojna z Krzyżakami. Musiał wybrać pomiędzy domem, kochającą rodziną oraz żoną a ojczyzną. Jego decyzja nie była słuszna, ponieważ przyniosła ona więcej negatywnych skutków niż pozytywnych, jednak dla Konrada Wallenroda najważniejsza była ojczyzna i jej dobro.

Konrad Wallenrod osiągnął swój cel, uratował ojczyznę, ale jako człowiek przegrywa. Nie ma już po co żyć i dlatego samobójcza śmierć jest jedynym rozwiązaniem. Odbiera sobie życie nie ze strachu przed Krzyżakami, ale na skutek świadomości klęski własnego życia. Sytuacja polityczna zmusiła patriotę pragnącego ocalić ukochany kraj do przyjęcia takiego sposobu walki, który z racji etyki jest niemoralny, ale niestety jedyny. Ciężar popełnionej zdrady nie pozwoliłby mu już wrócić do normalnego życia, a popełniając samobójstwo utracił również jako chrześcijanin szansę na zbawienie i to właśnie jest tragizm Konrada

5. Idea prometeizmu i mesjanizmu narodowego w III części „Dziadów” A. Mickiewicza

6. Charakterystyka szlachty polskiej w „Panu Tadeuszu” A. Mickiewicza

W „Panu Tadeuszu” jest ukazana ówczesna szlachta. Różni się majątkami, stanami społecznymi, ale łączy ich przestrzegania zasad i obyczajów.

Obyczajowość

• gościnnoś - szlachta dbała o gości. Pan chciał pokazać cała swoją zamożność a także jak doskonałym jest gospodarzem. Podczas nieobecności pana gośćmi zajmował się zarządca, który dbał, aby goście jak najlepiej się bawili. Dbano również o majątek

• Przestrzeganie hierarchi społecznej. Ludzie starsi byli szanowani ze względu na swoje doświadczenie i mądrość. Najwyżej ceniono również ludzi na wysokich urzędach. Damy również zajmowały uprzywilejowane miejsce przy stole. Na Litwie bawiono się hucznie.

• Kładziono nacisk na tak zwaną naukę grzeczności, na wychowanie młodzieży.

• Na śniadanie męzczyźni jedli co innego niż kobiety. Była przykładana wielka waga do przyżądzania potraw.

• Tradycyjną polską potrawą był bigos, przyżądzany na polowaniach.

Bogatą szlachtę reprezentuje w poemacie ród Sopliców i goście oraz przyjaciele. Podkomorzy, Wojski, Rejent, Asesor i inni. Zycie tej grupy społecznej podporządkowane jest etykiecie określającej sposoby zachowania i relacje międzyludzkie. Ukazując codzienne życie mieszkańców dworu poeta opisał zwyczaje i obyczaje szlacheckie. Charakteryzując szlachtę polską Mickiewicz nie zapomniał o jej wadach: kłótliwości, skłonnościach do procesowania się, warcholstwie i brawurze. Równie konserwatywna i przywiązana do przeszłości jest szlachta zaściankowa zamieszkująca Dobrzym. Strój, zachowanie i obyczaje odróżniają się od chłopów, a tradycyjne imiona podkreślają odrębność grupy. Mieszkańcy zaścianka Dobrzyńskiego skłonni są do zwady i kłótni, lecz wobec wroga potrafią zjednoczyć się i walczyć ofiarnie z poświęceniem zdrowia i życia.

Opisując polską szlachtę Mickiewicz przedstawia świat sarmacki, zjego wszystkimi wadami i zaletami.

7. Charakterystyka porównawcza Jacka Soplicy i Andrzeja Kmicica

Jacek Soplica Andrzej Kmicic

Utwór powstał w 1834 r. Bohater „Potopu” Sienkiewicza

Czasy napoleońskie Utwór powstał w epoce

Pozytywistycznej

W połowie XIX

Obaj są szlachcicami, zawadiacy, skłonni do awantury, śmiali, ambitni, przystojni. Wobec ukochanej potrafią się opanować.

Ewa Choreszkówna miała Oleńka została przepisana mu

Być żoną Jacka ale ojciec w testamencie

Się nie zgodził

Obaj popsuli sobie opinię

Zabił Stolnika Kmicic zdradził. Pozorny

Przyjaciel Janusz Radziwił

Zmusił Kmicica by ten przysiągł

Na krzyż po czym go wykorzystał

Obaj przeżywają odwzajemnioną miłość i są posądzeni o zdradę

Jacek z moskalami najechał Kmicic zdradził ojczyznę

Na zamek Stolnika (nieświadomie)

Obydwaj się zmieniają (nazwisko)

Ks. Robak Babinicz

Walczy w legionach polskich Obronił Częstochowę i króla

Chciał zorganizować powstanie walczył dzielnie podczas wojny

Ze Szwedami

Spowiedź obu

Spowiada się bratu i Gerwazemu spowiada się przed królem

Otrzymują przebaczenie

Obaj są religijni, zasłużyli się dla ojczyzny

Postać tajemnicza Mówi o Babiniczu wiedząc,

Umiera ale otrzymuje przebaczenie że to Kmicic. Rechabilituje się

Gerwazego, po śmierci odznaczony za życia, wszyscy mu przebaczają

Przez Napoleona. Do końca postać

Tragiczna

Są bohaterami dynamicznymi, zmieniają się podczas rozwoju akcji z awanturników w patriotów

8. Konrad, Kordian, Jacek Soplica jako bohaterowie romantyczni

9. Miłość jako temat utworów romantycznych (omów na wybranych przykładach)

„Cierpienia młodego Wertera”

„Giaur”

„Śluby panieńskie”

10. Obraz rewolucji społecznej i jej ocena w „Nie-boskiej komedii” Z. Krasińskiego.

Obóz arystokratów:

Znajdują się w zamku „Święta Trójca”. Przywódcą jest Hrabia Henryk. Pozostali arystokraci to baronowie, książęta, inni to wyższa szlachta.

Zasługi arystokracji w przeszłości:

• rozdawali zboże

• budowali szpitale

• postawili szkoły i kościoły

• walczyli sami bo lud się nie nadawał

Grzechy arystokracji:

• szerzyła się korupcja

• żyli w dostatku

• nie interesowała ich wola ludu

Podsumowanie:

• panuje anarchia

• nie mają honoru

• są tchórzliwi i łamią przysięgi

• nie lojalni

• nie mający własnego zdania

• pozbawieni wartości moralnych

• doprowadzili do rewolucji własnym zachowaniem

Obóz rewolucjonistów:

Pankracy - dowódca

Przechżci - żydzi, którzy przeszli na chrześcijanizm po to tylko aby po rewolucji odbudować żydowskie państwo

Rzeńcy -

Chcą wymordować szlachtę

Chłopi - chcą się bawić i korzystać z życia, wymordować panów

Lokaje - chcą się zemścić i wymordować panów

Podsumowanie:

Chcą mordu, krwi, mają podzielone zdania. Po rewolucji chcą przejąć władzę i tak się stanie. Najbiedniejsi nie będę mieli dobrego bytu.

Krasicki dostrzega w obozie rewolucjonistów siłę i zapał. Uważa jednak, że obóz ten nie jest w stanie i nie potrafi stworzyć nowego świata, gdyż miejsce głębszych celów zajmują motywy prymitywne i okrucieństwa, chęci wyżycia się i zniszczenia. Rewolucjoniści chcą wymordować arystokrację , narzędzia pracy stały się ich narzędziami mordu, zburzyli kościoły a na ich miejsce postawili szubieniece. Wśród rewolucjonistów ważną rolę odgrywają ludzie ideowo z rewolucją nie związani np. przechrzty Banchetti, którzy chcą rewolucję wykorzystać.

Rewolucjoniści są bezwzględnie posłuszni przywódcom, którym wierzą bezkrytycznie, zaś przywódcy odpowiadają im pogardą. Rewolucja zniszczyła dorobek materialny i umysłowy ludzkości, ale sama nie wytworzyła nic nowego. Pokonaną arystokrację zastępuje nowa wyłaniająca się z grona rewolucjonistów grupa: kapłani, filozofowie..

11. „Śluby panieńskie” A. Fredry jako komedia intrygi i charakteru.

Przebieg intrygi w „Ślubach panieńskich”

Cała intrygę zapoczątkowali chłopcy. Albin usłyszał o przysiędze dziewczyn i podzielił się nią z Gustawem. Wtedy to Gustaw wymyślił, żenie będą zwracali na nie uwagi. Gustaw przychodzi z prośbą do Anieli, aby ta pomogła mu napisać list do wymyślonej dziewczyny. Aniela przekonuje się o miłości i wielkiej wrażliwości Gustawa. Albin natomiast miał za zadanie nie wzdychać do Klary przynajmniej jeden dzień. Dziewczyny widząc zmianę sytuacji postanawiają się postarać o chłopaków. Cały plan Gustawa zaczyna pomyślnie działać. Dziewczyny idą z pretekstem do p. Dobrzyjskiej, a ta im wszystko tłumaczy, przy okazji wszystkiego dowiaduje się Radost, jest tym oburzony. Klara uznaje, że Albin nie jest taki zły i tęskni za jego spojrzeniami, natomiast Aniela dowiaduje się, że jest kochana przez Gustawa i ten list był pisany do niej, W konsekwencji mamy dwie kochające się pary narzeczonych: Anielę i Gustawa oraz Klarę i Albina.

Cechy bohaterów:

Gustaw - sprytny, inteligentny, wrażliwy, chulajdusza, lubi się bawić, kombinator, tworzy pozytywną aurę, sympatyczny, ma chęć do życia, pasję, dąży do celu.

Albin - niewyraźny, bez wyrazu, spokojny, romantyczny, ślamazarny, bierny, nie walczył o dziewczynę, drażniący

Klara - lubi się bawić, kobieta żywiołowa, nie chciała mieć męża z przymusu, nie interesowały jej robótki ręczne

Aniela - spokojna, miła, daje się manipulować, naiwna, łatwowierna, chętna do pomocy

Komedia charakterów - to komedia, w której głównym źródłem komizmu są cechy charakteru bohaterów. „Śluby panieńskie” są nie tylko komedią intrygi ale również, komedią charakterów ponieważ występują tam pary bohaterów o kontrastowych cechach. Należa do nich Aniela i Albin oraz Klara i Gustaw. Najbardziej zabawną postacią, która jest karykaturą sentymentalnego kochanka jest Albin.

Klara - jest postacią świadomą i potrafi straszyć Radosta opisem swojego małżeństwa, gdy ją zmuszano wyjść za mąż wbrew jej woli, nie jest cicha, nieszczęśliwa i poddana woli rodziców, jest aktywna, sprytna, przekorna, błyskotliwa, inteligentna, zbuntowana, a nawet złośliwa.

12. „Pan Tadeusz” jako epopeja narodowa.

„Pan Tadeusz” różni się od klasycznej epopeji. Ewolucja tego gatunku w okresie romantycznym doprowadziła do całkowitego usunięcia świata nadprzyrodzonego (Jak u Homera). Bohaterami są przeciętni ludzie, pozbawieni boskich cech. „Pan Tadeusz” posiada wiele cech zbliżających go do epopeji Homerycznej.

• zaczyna się inwokacją nawiązującą do starożytnej tradycji wzywania muzy aby pomogła w stworzeniu dzieła. Mickiewicz zwraca się do Litwy, do Panny św. Ostrobramskiej

• akcja utworu rozgrywa się w ważnym dla narodu okresie dziejowym. Jest to wyprawa Napoleona na Rosję, od której zależy niepodległość Polski

• jest dokładnie zcharakteryzowane tło historyczne i obyczajowe

• Mickiewicz troszczy się o realizm i szczegółowo przedstawia przedmioty, sytuacje i postacie

• Ukazanie narodu polskiego w przełomowym okresie społecznym

• Powolne wzbogacanie akcji różnymi wątkami, wplatanie innych epizodów, opisów

• Szlachta jako bohater zbiorowy dzieła

• Obecność wszechwiedzącego narratora, który obiektywnie opisuje świat przedstawiony i ma dystans wobec toczących się wydarzeń

• Różnorodność stylów polegających na przeplataniu się patetyczności z realizmem, humorem i ironią

• Wiersz trzynastogłoskowy, charakterystyczny dla poezji epickiej

• Cechy romantyczne

• Synkretyzm rodzajowy - połączenie epiki, liryki, dramatu

• Synkretyzm gatunkowy - polegający na wykorzystaniu różnych gatunków literackich np. gawędy szlacheckiej

13. Cechy dramatu romantycznego

Dramat romantyczny cechuje brak jedności miejsca, czasu i akcji (niejednolita, wielowątkowa, w różnych miejscach). Kompozycja jest luźna, fragmentaryczna, istnieją duchy dopowiadające, śceny są zbiorowe, drastyczne, załamana jest zasada decorum - język potoczny, synkretyzm rodzajowy, elementy patetyczne wraz z komizmem i satyrą, świat realny łączy się z fantastycznym. Występują elementy wierzeń ludowych. Tematyka zaczerpnięta jest ze współczesności. Celem dramatu jest wzbudzenie uczuć patriotycznych. Bohater romantyczny istnieje na tle bohatera zbiorowego - narodu (w przypadku Kordiana). Jest samotnym indywidualistą, skłócony z otoczeniem, nieszczęśliwie zakochany, walczy o dobro ludzkości.

14. Gatunki uprawiane w romantyzmie - omów cechy na wybranych przykładach

15. Wyjaśnij pojęcia

Walenrodyzm - To postawa nawiązująca do rycerskiej ale pokazująca zaprzepaszczenie idei moralności rycerskiej, oraz własnej miłośc w imię dobra ojczyzny; to oczywiście wiąże się z rozdarciem wewnętrznym i w konsekwencji doprowadza do samobójstwa.

Prometeizm - Postawa polegająca na bezinteresownym poświęceniu się dla sprawy idei, która dotyczy ludzkości.

Mesjanizm - Wywodząca się z Judaizmu koncepcja przypisująca wyjątkowym jednostkom lub narodom misję zbawienia lub odrodzenia ludzkości. Wątki mesjanizmu występowały w średniowieczu, a najsilniej doszły do głosu w literaturze romantyzmu polskiego, którego przedstawiciele (Mickiewicz, Słowacki, Krasiński) przypisywali posłannictwo naprawy stosunków społecznych w Europie - zniewolonej Polsce jako narodowi wybranemu

Westeryzm -

Byronizm -

Synkretyzm -

Otwarta forma -

Tyrteizm -

Alienacja -

Ludowość -

Mistycyzm -

POZYTYWIZM

1. Pozytywizm - charakterystyka epoki.

2. Praca i umiłowanie ojczyzny w „Nad Niemnem” E. Orzeszkowej

Praca uzyskuje w powieści miano najwuższej wartości. Bohaterowie pozytywni (Bohatyrowicze, Benedykt, Maria, Kirłowa z córką, Justyna) cieżko pracują, postacie negatywne (Emilia, Teresa, Plińska, Kirło, Zygmunt, Różyc) unikają wysiłku.

Praca nabiera wartości uświęcającej.

Orzeszkowa przedstawia ważniejsze wydarzenia polityczne rozgrywające się w okresie zaborów. Są to wojny napoleońskie a zwłaszcza wyprawa Napoleona na Rosję, powstanie listopadowe i styczniowe. Pamięć o tych wydarzeniach jest przechowywana przez Bohatyrowiczów i panią Andrzejową. Z wątkiem tym wiąże się kult mogiły powstańców 1863 r. Jest on symbolem narodowej jedności, siły i gorącego patriotyzmu.

3. „Lalka” B. Prusa jako realistyczny obraz społeczeństwa polskiego w dobie przemian.

Prus zaprezentował w powieści rozległa panoramę polskiego społeczeństwa końca XIX wieku. Przedstawił pod kątem idei pozytywistycznych sposoby iskutki ich realizacji.

1. Realizacja pracy u podstaw, którą spełnia prezesowa Zasławska. W Zasławku istnieje ochronka dla dzieci, dom starców a chłopi żyją dostatnio i wygodnie. Wokulskiemu w pojedynkę udaje się pomóc nielicznym ubogim. Arystokracji nie interesują problemy biedoty, nie pomagają im lub robią to nieudolnie.

2. Realizacja pracy organicznej. W „Lalce” właściwie nie występują polscy przedsiębiorcy. Duże majątki mają Niemcy i Żydzi. Polacy tkwią w przekonaniu, że nic nie uda im się osiągnąć więc nie robią nic. Wokulski pomnożył majątek z miłości do Izabeli, która go trwoniła. W spółce tej nie ma on partnerów gdyż arystokracja nie umie i nie chce nauczyć się prowadzenia interesów. Prus pokazuje, że praca organicza pozostała w sferze postulatów.

3. Ideały postępu, nauki i powszechnej oświaty. W powieści przedstawionych jest kilku naukowcow: Geist, Ochocki, Szuman. Pasje naukowe ma też Wokulski. Wszyscy traktowani są jako nieszkodliwi dziwacy, żyją w nędzy lub zamykają się w swych pracowniach. Społeczeństwo nie interesuje się wynikami ich prac, żyje w kręgach dawnej świadomości, wybitnym umysłom zamyka droge do poszerzania choryzontów.

4. Równouprawienie kobiet. Kobietą zmuszoną do samodzielności jest Helena Stawska. Jej praca jest wynagradzana bardzo nisko, z trudem zarabia ona na życie. Prus dowodzi na jej przykładzie, że pozycja kobiety w społeczeństwie jest znacznie niższa niż mężczyzny.

5. Asymilacja Żydów. Społeczeństwo ukazane w „Lalce” zaczyna wrogo odnosić się do Żydów. Subiekci ze sklepu Wokulskiego prześladują Szlangbauma tylko za to, że jest on Żydem. Nie biorą pod uwagę, że jest on też Polakiem, który brał udział w powstaniu styczniowym.

W świecie „Lalki” wciąż panują zakłamane, stare przekonania, a moralność zastąpiona zostaje prawem pieniądza. Brak jest czystych obyczajów, uczciwości, szlachetności. Miłość to nadrzędne uczucie w powieści.

4. Przedstaw dzieje Stanisława Wokulskiego i oceń, czy jest romantykiem czy pozytywistą.

5. Trzy pokolenia idealistów w „Lalce” B. Prusa

Najstarsze pokolenie idealistów reprezentuje Ignacy Rzecki - stary subiekt. Z jego pamiętników dowiadujemy się o jego życiu i poglądach. Młodość poświeca walkom w czasie wiosny ludów, wraz z przyjacielem Augustem Katzem walczy na Węgrzech, bierze też udział w powstaniu styczniowym i wciąga do niego Wokulskiego. Jest napoleonidą, wierzy w niego. Polityczny marzyciel. Człowiek wyobcowany i nieprzystosowany do współczesności w której żyje.Uczciwy, sumienny i życzliwy, budzi zaufanie. Przez otoczenie traktowany jako dziwak, samotny i opuszczony, bo często nierozumiany. Jego postawa życiowa jest anachroniczna lecz jest on głębokim patriotą obdażonym wrażliwością emocjonalną.

Stanisław Wokulski nazywany „człowiekiem przejściowej epoki” i „romantykiem w kapeluszu pozytywisty. Jest postacią złożoną z cechami osobowości niemal sprzecznymi. Jako romantyk nieszczęśliwie zakochany przeżywa nadzieję i rezygnację, uniesienie i zwątpienia. W Izabeli raz widzi bóstwo, innym razem szatana. Jego dzieje miłości to pasmo udręk i rozczarowań. W młodości pasjonuje się nauką, bierze udział w powstaniu styczniowym za co zostaje zesłany na Sybir. Tam staje się auturytetem nauk przyrodniczych. Po śmierci żony - pani Minclowej zakochuje się w Izabeli i to dla niej pomnarza swój majatek. Jest filantropem i przedsiębiorcą prowadzącym operacje o zasiegu międzunarodowym, człowiekiem silnym i pełnym inicjatywy. Im bardziej bogaci się aby zbliżyć się do arystokracji tym większe spustoszenie dokonuje się w jego duszy. Zdradza siebie i swoje plany wydźwignięcia Powiśla. Sprzedaje sklep Schlaugbaumowi aby nie hańbić się w oczach Izabeli. Świadomy jej niewierności jednak odchodzi od niej ponosząc klęskę.

Prus o klęskę Wokulskiego oskarża społeczeństwo a szczególnie arystokrację.

Julian Ochocki to ubogi arystokrata, wyobcowany i z lekceważeniem traktowany przez swoje środowisko gdyż niechętnie uczestniczy w życiu salonowym i wszystkich „zanudza” swoją pasja naukową i ideą fixe. Autor nazywa go idealistą naukowym. Urzeczony wizją Geista marzy o zbudowaniu maszyny latającej. Jest świadom rozkwitu nowej ery dzięki temu wynalazkowi - ery nowej cywilizacji, świata bez granic, barier i podziałów, świata ludzi równych, wolnych i szczęśliwych. Dopiero dzięki Wokulskiemu, który zapisał mu część swojego majątku może wyjechac do Paryża i kontynuować badania w pracowni Geista.

6. Omów problematykę nowel E. Orzeszkowej, M. Konopnickiej, B. Prusa, H. Sienkiewicza

Problematyka nowel dotyka spraw ważnych dla ludzi czasu pozytywizmu. „A...B...C...” E. Orzeszkowej pokazuje trudną sytuację Polaków (Polska jest pod zaborami), wynarodowienie, zakaz uczenia dzieci języka polskiego, trudności w zdobywaniu pracy przez Polaków (zajmują oni najniższe stanowiska).

B. Prus w „Kamizelce” ukazuje niskie wynagrodzenie Polaków co powodowało bardzo skromne życie, brak pieniędzy na leki i usługi medyczne, ale ukazuje też prawdziwą miłość łączącą zwykłych ludzi liczących się z każdym groszem.

M. Konopnicka w „Mendlu Gdańskim” ukazuje problem dyskryminowania Żydów oraz braku ich zrozumienia przez Polaków.

W „Miłosierdziu gminy” autorka pokazuje demoralizację ludzi i generowanie nieludzkich uczuć, upokorzenie ludzi skazanych na ciężką pracę poprzez licytację. Nowela jest też kpiną na pseudomiłosierdzie człowieka.

7. Protest przeciwko krzywdzie dziecka w utworach M. Konopnickiej, E. Orzeszkowej, B. Prusa i H. Sienkiewicza

Autorzy pozytywistyczni często sięgali w swych worach po motyw skrzywdzonego dziecka. H. Sienkiewicz w „Janku muzykancie” ukazał los chłopca, dla którego talent był przekleństwem a nie wyzwoleniem. Chłopiec pochodzący z najniższej warstwy społecznej był niezrozumiany przez otoczenie, który za swoją pasję poniósł śmierć.

Sienkiewicz ukazał los dzieci jako tych najsłabszych i najbardziej bezbronnych, co dowodziło wielkiej niesprawiedliwości społecznej. Zwrócił uwagę na problemy bardzo aktualne w drugiej połowie XIX wieku.

M. Konopnicka w „Naszej szkapie” Ukazuje cierpienie dzieci przez pryzmat biedy. Dalszym skutkiem ich położenia jest utrata więzi z matką i popadanie w uczuciowe kalectwo odbierające zdolność rozpaczy w momencie utraty bliskich.

E. Orzeszkowa w „Antku” ukazuje niesprawiedliwość społeczną wobec chłopca ponad przeciętnie uzdolnionego w przyswajaniu nauki. Nie znajduje on miejsca w wiejskiej szkole gdyż uczy się szybciej od innych. Kowal, u którego Antek odbywał naukę zawodu też go nie chce gdyż obawia się konkurencji z jego strony. Antek zmuszony zostaje do odejścia ze swojej społeczności gdyż nie chce być ciężarem dla swej matki.

8. Jak rozwija się wątek miłosny w znanych Ci powieściach pozytywistycznych?

„Lalka”

„Nad Niemnem”

9. Wyjaśnij pojęcia:

pozytywizm -

scjentyzm -

agnostycyzm -

ewolucjonizm -

utylitaryzm -

praca u podstaw -

praca organiczna -

MŁODA POLSKA

1. Młoda Polska - charakterystyka epoki

Okres ten trwa od lat 80 XIX wieku do roku 1914-18 (pierwsza wojna światowa)

Nazwa „Młoda Polska” pochodzi od cyklu artykułów Artura Górskiego opublikowanych w „Życiu” w 1898 roku.

Modernizm - określenie pierwszej fazy epoki (1890 - 1900), gdy młodzi twórcy dążyli do odrębności. Epoka nowego sposobu myślenia. Modernizm określał tendencje artystyczne i światopoglądowe o charakterze nowatorskim.

Neoromantyzm - nawiązanie do romantyzmu, twórcy mieli podobne poglądy na role artysty, sztuki, człowieka, zapanowała moda na Słowackiego, Mickiewicza, odkryto Norwida.

Dekadentyzm - (decadence franc.) koniec, schyłek. Terminem tym określano nastroje zwątpienia, znużenia, przeświadczenie o kryzysowym charakterze kultury europejskiej końca XIX wieku. Podstawą tego światopoglądu był pesymizm, negazja, zwątpienie, zanik woli życia.

Fin de siecle - (koniec wieku) odpowiednik dekadentyzmu.

Filozofia Schopenhaeryzmu (świat jako woda i wyobraźnia). Istotą ludzkiego życia jest bezrozumny popęd, który działa w sposób pozbawiony celu i nie może być zaspokojony. Ten niespokojny popęd prowadzi do niezadowolenia, sprawia że człowiek nie może osiągnąć szczęścia, daremność prób jego zaspokojenia powoduje, że życie staje się udręką i cierpieniem.

Bergson był twórcą intuicjonalizmu, jego zdaniem intuicja umożliwiała indywidualny ogląd rzeczywistości. Za zalety uważał dynamizm, zmienność, elastyczność, ciągłą ewolucję. Bergson traktował życie człowieka jako strumień przeżyć i postępków.

Nietzshe - stworzył koncepcję nadczłowieka czyli jednostki silnej, powołanej do rządzenia. Głosił zasadę nierówności czyli nadawania jednostce przywilejów zależnie od tego ile ma ona siły. Wierzył, że w przeszłości panowała moralność ludzi silnych.

Impresjonizm - narodził się jako kierunek malarstwa, opierał się na przekonaniu, że źródłem efektów kolorystycznych jest gra światła, kąt jego padania oraz jego nasilenie.

Ekspresjonizm - Kierunek funkcjonował w literaturze i sztuce, wykształcił się w drugiej połowie XIX wieku. ukazywał silne przeżycia psychiczne, dążył do ich uzewnętrznienia, akcentował ostre kontrasty w obrazie rzeczywistym, posługiwał się jaskrawymi środkami wyrazu. Przedstawicielami tego gatunku byli m.in. V. Van Gogh i E. Munch

Secesja - pozostawała w związku z symbolizmem. Jej wyróżnikiem była falista i płynna linia, upodobania do niezwykłych proporcji, asymetryczność, lekkie kształty, motywy roślinne oraz subtelna i jasna kolorystyka. Przejawiała się w architekturze wnętrz, złotnictwie, ceramice, szkle artystycznym.

Symbolizm - nurt w Młodej Polsce i innych krajach, sformułowany przez Belga Maurycego Maeferlinga eksponujacy wartość symbolu w sztuce. Według symbolistów sztuka neorealistyczna musi ustąpic miejsca sztuce symbolicznej, gdyż ta oddaje ideę a nie tylko zewnętrzną stronę zjawiska.

2. Problematyka społeczna i narodowa opowiadań s. Żeromskiego.

Utwory, w któych Żeromski porusza problematyke społeczna to „Siłaczka”, „Zmierzch”. Problematyka narodowa dotyczy „Rozdziobią nas kruki, wrony”.

Tytułowa „Siłaczka” czyli Stanisława Bozowska staje się synonimem postawy ideowej, heroicznej pracy nauczycielki. W imię pozytywistycznych ideałów pracy u podstaw walczy z ciemnotą i zacofaniem polskiej wsi. Ponosi ona klęskę gdyż po jej śmierci efekty jej pracy docenia tylko wiejskie dziecko, opłakujące jej śmierc.

Bohaterami „Zmierzchu” jest małżeństwo Gibałów. Pracują oni od zmierzchu do świtu by nie umrzeć z głodu. Autor pokazuje ekstremalnie nieludzkie warunki ludzkiej egzystencji biedoty pod koniec XIX wieku. Są oni traktowani jako tania siła robocza, można ich poniżać i wykorzystywać bez żadnych skrupułów moralnych.

„Rozdziobią nas kruki, wrony” dotyka problematyki narodowej. W utworze autor przywołuje epizod z końca powstania styczniowego i śmierć jednego z ostatnich powstańców, Andrzeja Borzyckiego (Szymona Winrycha). S. Żeromski próbuje odnaleźć odpowiedź na pytanie dlaczego powstanie upadło. Przyczyn tego upadku upatruje w niechęci pewnej części społeczeństwa, obojętności w sporach wśród przywódców, a także niewielkim zainteresowaniu chłopów ideałami powstańczymi. Przedstawiony chłop jest prymitywny, zacofany, nie wie że powstanie toczy się m.in. o poprawę jego sytuacji. Wielowiekowa tradycja poddaństwa uczyniła z niego człowieka pustego, zapatronego na swoje sprawy, wrogiego powstańcom a jego zachłanność wynika z głębokiego ubóstwa.

3. „Ludzie bezdomni” - powieść o szczęściu osobistym czy pracy dla idei?

Judym jest bohaterem wewnętrznie rozdartym między miłością do Joasi, chęcią ułożenia sobie życia rodzinnego a koniecznością niesienia pomocy najuboższym. Jego zaangażowanie w pracę organiczną i pracę u podstaw, poświęcanie się dla najbardziej potrzebujących sprawia, że Judym świadomie odrzuca pokusę rodzinnego szczęścia na rzecz swojej pracy. Uważa, że ma misję a założenie rodziny może mu w tym przeszkodzić.

„Ludzi bezdomnych” można w ten sposób uznać właśnie jako powieść o pracy dla idei gdyż to ona zwycięża w Judymie w ostatecznym rozrachunku.

4. Odwołując się do treści utworu, omów wymowę tytułu powieści S. Żeromskiego „Ludzie bezdomni”

Tytuł tej powieści bezpośrednio odwołuje się do tragicznych warunków życia biedoty francuskiej, które Judym widział podczas swojej praktyki w Paryżu oraz

ulicy Krochmalnej w Warszawie, w pobliżu której wychował się Tomasz Judym. Od dzieciństwa widział on nędzę tego miejsca, tytułowych ludzi bezdomnych, którzy w smrodzie i brudzie wegetowali na skraju człowieczeństwa wraz ze swoimi dziećmi. Judym uważa, że skoro sam mógł skończyć tak jak oni, jest za nich odpowiedzialny i powinien im się odpłacić za to, że mógł się uczyć będąc pod opieką swojej ciotki. Ludzie bezdomni to także wszyscy, których nie stać było na opiekę lekarską a co chciał zmienić Judym m.in. w swoich postulatach w domu doktora Czernisza.

5. Bohaterowie S. Żeromskiego w konflikcie z sobą i z rzeczywistością

Tomasz Judym „Ludzie bezdomni”

Cezary Baryka „Przedwiośnie”

6. Jakie wartości ponadczasowe wyraża postawa T. Judyma i B. Rieuxa?

Tomasz Judym jest altruistą, pragnie wykorzystywać swoją wiedzę, wierzy w moc nauki, zdolny jest do poświęcenia rodzinnego szczęścia w imię pomocy najbardziej potrzebującym.

Bernard Rieux („Dżuma” Alberta Camusa)

7. Postacie kobiece w „Chłopach” S. Reymonta

Jagna Paczesiówna - 19 lat, jest kobietą zadbaną, elegancką, miała powodzenie u mężczyzn i sama o nie zabiegała. Miała jasną cerę, niebieskie oczy, blond włosy, jest leniwa ale zdolna. Była silna fizycznie, wzbudzała zazdrość o urodę wśród innych, kobiet, była wysoka. Była osobą wrażliwą ale też okrutną, nie przejmowała się opiniami innych o sobie, łamała zasady i obyczaje przyjęte w grupie. Jagna nie czuła entuzjazmu podczas ślubu, nie chciała się do niego przyznać poprzez obcięcie włosów. Została wygnana ze wsi gdyż będąc żona Boryny zdradzała go z Antkiem, Wójtem oraz Jasiem-synem organisty.

Hanka - Zona Antka, początkowo słaba i uległa mężowi lecz wkrótce staje się bardziej samodzielna. Staje się to po wygnaniu z domu Boryny. Cierpi też przez zdrady Antka lecz dalej go kocha. Przyjmuje z godnością pomoc od Boryny, opiekuje się nim, ujawniają się jej talenty do samodzielnego prowadzenia gospodarstwa. Wyrzuca z domu Jagnę. Boryna obdaża ją największym zaufaniem. Antek po powrocie z więzienia zaczyna okazywać jej szacunek. W ciągu trwania powieści zaczynają też patrzeć innaczej na nią mieszkańcy wsi. Staje się pierwsza kobietą we wsi, nie bierze udziału w pobiciu Jagny przez inne kobiety. Po tylu przeciwnościach losu nie tylko nie załamuje się ale też staje się silniejsza.

Jagustynka - jest starszą kobietą, wypędzoną przez swoje dzieci. Dorabiała sobie pracą w innych gospodarstwach, była komornicą. W zamian za utrzymanie oddała dzieciom swoją ziemię lecz jednak one nie wywiązywały się z tego. Jest osobą złośliwą, zgryźliwą, chętnie też plotkuje lecz jest taka gdyż sama zaznała wiele przykrości ze strony swoich dzieci. Była przekorna i nieustępliwa. Wigilię Bożego Narodzenia zmuszona była spędzić z Boryną, który przyjął ją serdecznie gdyż jej dzieci nie zaprosiły jej.

Agata - jest starą kobietą, która na zimę opuszcza wieś aby iść na żebry gdyż tylko w lecie jest dla niej praca w jej rodzinie. Marzyła tylko o tym aby mieć pogrzeb taki jak gospodyni we wsi. Podczas swych wędrówek zbierała materiały na własną pierzynę. Jej marzenia się spełniły, dostała ostatnie sakramenty a na jej pogrzeb przyszli mieszkańcy wsi. Dażyli ją szacunkiem.

Dominikowa (Marcjanna Paczesiowa) - ma synów-Szymona i Jędrzeja oraz córkę Jagnę. Była wdową po Dominiku. Kobieta silna, dominująca, władcza, chwilami przypominająca mężczyznę. W domu wprowadziła matriarchat. Musiała prowadzić dość duże gospodarstwo. Obowiązki pracy zrzucała na synów, których traktowała jak parobków. Znała wartość ziemi, wiedziała, że ziemia daje pozycję. Uparła się aby Boryna jeszcze przed ślubem zapisał Jagnie 6 morg ziemi. Była również krytyczna wobec Jagny za jej zdrady lecz staneła w jej obronie. Nie chciała oddać dzieciom ziemi, wiedziała, że wtedy straci pozycję. Kłuciła się zwłaszcza z Szymonem, który chciałó się ożenić z Nastusią.

Nastusia - siostra Mateusza adorującego Jagnę. Zakochany był w niej Szymek. Wyszła za niego wbrew woli matki Szymka. Była bardzo dobrą gospodynią. Osoba wrażliwa i kochająca Szymka. Przygarneli Jagnę do swojego wybudowanego przez Szymka domu. Byli bardzo kochającym się małżeństwem.

8. Charakterystyka i ocena chłopów i inteligencji w „Weselu” S. Wyspiańskiego

Zarówno chłopi jak i inteligencja poddani zostali krytyce i ośmieszeniu ze strony autora. Wyspiański ukazał braz zrozumienia między przedstawicielami obyswu warstw społecznych, ignorancję inteligencji wobec problemów wsi, pielęgnują jej archaiczny obraz, często są zafascynowani jej folklorem Przedstawiciele inteligencji nie dostrzegają prawdziwej natury jej mieszkańców, traktują chłopów lekceważąco, ale też obawiaja się rodzącej się w chłopach świadomości narodowej. Wyjątkiem jest gospodarz stanowiący pomost pomiędzy inteligencją a chłopami.

Chłopi są świadomi swojej siły i potegi, zaczynają interesowac się polityką, czytać prasę (Czepiec), ale są niedojżali politycznie, niesamodzielni, chetni do bijatyk i awantur, często zainteresowani własnymi korzyściami co może doprowadzić ich do zguby.

9. Omów rolę zjaw i symboli w „Weselu” S. Wyspiańskiego

Dramat Stanisława Wyspiańskiego stworzył symbolikę, która weszła do systemu znaków mitologii narodowej.

Złoty róg - Jego dzwięk miał być sygnałem do boju o niepodległość, miał powieść naród do zwycięstwa. Zgubienie rogu przez jaśka to utrata szansy na powstanie.

Czapka z pawich piór -Symbol próżności, dostatku, wartości pozornych

Chochoł - Symbol społeczeństwa na razie uśpionego, niezdolnego do czynu: oznacza niemoc, przegraną sprawę narodową, to także symbol narodu, który się odrodzi

Chocholi taniec - Monotonny, usypiający, letargiczny, pogrążający w niemocy i zapomnieniu taniec. Symbol zniewolenia i marazmu.

Złota podkowa - Symbol szczęścia

Dzwon Zygmunta - Symbol wielkości i chwały Polski

Chata bronowicka - Symbol arki, polska scena narodowa

10. Krytyka moralności mieszczańskiej w tragifarsie kołtuńskiej Gabrieli Zapolskiej „Moralność pani Dulskiej”

Zapolska poddaje krytyce postępowanie pani Dulskiej ukazując zepsucie jakie panowało w społeczności mieszczańskiej.

Dulska była kobietą skąpą, dwulicową i bezwględną kobietą. Była materialistką, dla której nie liczyło się pochodzenie pieniądza. Dominowała nad rodziną ustanawiając matriarchat. Była przy tym kobietą o dość niskim poziomie intelektualnym. Nie miała żadnych zasad moralnych. Jej moralność ogranicza się do tuszowania domowych skandali, dbałości o pozory wśród otoczenia i przekonaniu, że pieniądz nie cuchnie.

11. Wyjaśnij pojęcia:

Katastrofizm -

Filister - Człowiek ograniczony, małostkowy, pozbawiony wyższych aspiracji, mieszczuch, kołtun. Mianem tym określano przedstawicieli drobnomieszczaństwa, atakowanych w okresie Młodej Polski.

Nirwana - Pojęcie z religii i filozofii indyjskiej. Oznacza stan, w którym następuje zanik bytu indywidualnego, pragnień i pożądań. Jest to stan kończący cykl reinkarnacji i uniemożliwiający ponowne narodziny. Potocznie nirwana to unicestwienie, niebyt, zapomnienie.

Ludomania (chłopomania) - Fascynacja chłopami i ich siłą fizyczną, bliskością z naturą. Wynikała z poglądów, iż odrodzenie wartości moralnych może nastąpić tylko przez odwrót do wartości pierwotnych, do ludu, jego obyczajów i kultury. Podziw dla chłopów połączony był z brakiem zrozumienia dla ich ciężkiej pracy, wiejskich obyczajów i praw regulujących ich życie.

DWUDZIESTOLECIE MIĘDZYWOJENNE

1. Dwudziestolecie międzywojenne - charakterystyka epoki

2. Jakie wartości ponadczasowe wyraża polska powieść międzywojenna (np. „Granica”) ?

3. Ukształtowanie postawy ideowej Cezarego Baryki w „Przedwiośniu” S. Żeromskiego.

Cezary Baryka na przestrzeni swojej wędrówki przez Europę zmienia swoją postawę od skrajnie rewolucjonistycznej przez koncepcje stopnowych reform aż do wypracowania swojej własnej koncepcji ideowej.

Rewolucja, w której początkowo fascynuje go głównie przemoc i ogrom gwałtownych zmian zostaje w jego umyśle przyćmiona jej prawdziwymi obliczem, które zaczyna dostrzegać Cezary oraz arkadyjskim obrazem Polski ukazanym przez jego ojca Seweryna poprzez mit szklanych domów. Poznając Gajowca zapoznaje się z koncepcją reform pozytywistycznych na drodze ewolucji ale uważa iż ich tempo jest zbyt powolne aby odniosły one skutek.

Cezary jest sceptyczny wobec obu tych koncepcji lecz jednak staje na czele rewolucji ale idzie osobno.

Żeromski zauważa potrzebę zmian w Polsce ale każe zastanowic się Polakom nad własną przyszłością, wskazuje aby kierować się polską racją stanu i nie ulegać żadnym doktryną politycznym i kierować się dobrem wszystkich Polaków.

4. „Przedwiośnie” - za czy przeciw rewolucji?

Stefan Żeromski był przeciwnikiem rewolucji. Bał się jej, uważał, że niesie ona ze sobą jedynie grabieże i mordy oraz niszczenie wszelkich wartości. Według Żeromskiego rewolucja może tylko niszczyć, nie tworzy niczego dobrego. Obawiał się szczególnie rewolucji ze Wschodu czyli ze strony komunistycznej Rosji.

5. Metaforyczny charakter tytułu „Granica, powieści Z. Nałkowskiej.

Tytuł powieści należy rozumieć symbolicznie. Nałkowska porusza w powieści szereg problemów natury obyczajowej, moralnej i etycznej, pytajac między innymi o granicę ludzkiego postępowania i wolności w podejmowaniu decyzji.

Do najczęściej omawianych granic należą: granica społeczna, moralna, granica odporności psychicznej człowieka, granica psychologiczna oraz filozoficzna.

„Granica” jest również interpretowana jako krytyka rzeczywistości stosunków społecznych okresu sanacji.

WSPÓŁCZESNOŚĆ

1. Współczesność - charakterystyka epoki.

Literatura współczesna zaczyna się w roku 1939 i trwa do dziś. Kryteriami podziału tego okresu są ważne wydarzenia polityczne.

1939 - 1945 - Wojna i okupacja

1945 - 1948 - Lata powojenne, lata względnej swobody twórczej ale w literaturze dominował nurt wojenny.

1949 -1956 -Socrealizm kiedy sztuka w tym literatura pozostawała na usługach ideologii komunistycznej i miała sławić wielkość partii i osiągnięcia systemu.

1956 - 1968 - Pokolenia współczesności. Po śmierci Stalina nastąpiła odwilż, zelżała cenzura, debiutowali młodzi twórcy skupieni wokół pisma „Współczesność” (Hłasko, Nowakowski, Brochowiak, Herbert)

1968 - 1970 - Nowa fala - poeci, którzy debiutowali po strajku studenckim w 1968 r. spowodowanym zdjęciem ze sceny teatru „Dziadów”Mickiewicza. (Barańczak, Lipska, Lagajewski)

1970 - 1980 - Okres rozpoczął się strajkami w Gdańsku w grudniu 1970 roku. Po tym wydarzeni wielu twórców wyjechało za granicę i rozpoczą się tzw. drugi obieg literartury.

1980 - 1989 - Strajk w stoczniach, stan wojenny 13 grudnia 1981 roku. Cenzura, drugi obieg literatury.

2. K. K. Baczyński jako przedstwawiciel pokolenia Kolumbów.

Krzysztof Kamil Baczyński urodził się 22 stycznia 1921 roku czyli w okresie pokolenia Kolumbów (ur. między 1920 a 1922). Urodził się i wychował w Warszawie gdzie ukończył gimnazjum i zdał maturę. Plany podjęcia przez niego studiów zniszczyła wojna. W okupowanej Warszawie studiował na tajnych kompletach polonistycznych, wstąpił w szeregi Harcerskich Grup Szturmowych - zalążka batalionu AK „Zośka”. Baczyński brał udział w powstaniu warszawskim i zginął w jego początkowej fazie. Jego żona, którą poślubił w 1942 roku zgineła kilkanaście dni później. Oboje spoczeli w tym samym grobie na Powązkach.

Jego dorobek literacki obejmuje ok. 500 utworów z czego większość napisał w latach okupacji. K. K. Baczyński uważany jest za najwybitniejszego polskiego poetę wojennego.

3. Liryka okupacyjna wyrazem przeżyć i dążeń narodu na przykładzie poetów starszej generacji.

„Żołnierz polski” W. Broniewski

Podmiotem lirycznym jest obserwator, który widzi sytuację Polaka. Bohaterem jest żołnierz polski, który wraca po przegranej bitwie. Był on bardzo mężny i waleczny ale był bezbronny wobec Niemców. Jest on smutny, siedzi pod płaczącą brzozą. Jego armia została rozbita, jego ziemia jest zajęta przez wroga. Jego dom i ojczyzna zostały spalone. Wiersz ten oddaje nastrój Polaków po klęsce wrześniowej. Płacząca brzoza podkreśla ponury nastrój.

„Alarm” A. Słomiński

Wiersz dzieli się na kilka części.

1. Rozpoczyna się alarm przeciwlotniczy. Ludzie zaczynają uciekać, wybucha panika. Słychać odgłosy bombardowania. Najpierw dalej, potem coraz bliżej. Słychać krzyki rannych. Mimo odwołania alarmu nie da się już go tak naprawdę odwołać.

2. Wezwanie do walki przeciw agresorowi.

3. Podmiot liryczny znajduje się w Paryżu. Nasłuchuje nocą wiadomości o Warszawie, wieści z Polski. Docierają do niego wieści o zniszczonej Warszawie - pierwszej stolicy zaatakowanej przez Niemcy. Miastu, które było piękne i tętniło życiem. Alarm ogłoszony na końcu stanowi ostrzeżenie przed wojną dla współczesnych i potomnych.

„Pieśń o żołnierzach z Westerplatte” K. J. Gałczyński

Wiersz nawiązuje do walki i śmierci żołnierzy. Szli oni od razu do nieba ze względu na swoją postawę. Czekała ich tam nagroda za ich bohaterstwo. W trudnych chwilach wspomnienie o męstwie żołnierzy z Westerplatte miało dodać otuchy.

Ich postawa miała zachęcić innych do walki z Niemcami.

„Kwiaty polskie”

Podmiot liryczny zwraca się do Boga. Prosi o wolną Polskę. Wie, że odzyskanie niepodległości jest tylko kwestią czasu. Pragnie Polski prawa i sprawiedliwości, kraju równości dla wszystkich, gdzie pieniądz nie jest najważniejszy, gdzie brak jest podziałów rasowych, pragnie kraju tolerancyjnego.

„Pierwsza przechadzka” L. Staff

Podmiotem lirycznym jest prawdopodobnie poeta. Choć widzi niszczycielskie efekty działania wojny, trudną sytuację materialną lecz stara się zachować moptymizm. Poeta zwracając się do żony - mówi do wszystkich. Jest pewien, że to tylko kwestia czasu jak będziemy żyć normalnie

4. Rzeczywistość okupacyjna i obozowa w opowiadaniach T. Borowskiego.

Rzeczywistość obozowa to wieczne ryzyko utraty życia zarówno ze strony Niemców jak i współwięźniów. Ludzie przestają już zwracać uwagę na śmierć.

Degradacja człowieczeństwa w rzeczywistości obozowej:

• kobiety idące do gazu proszą mężczyzn o pomoc, ci nie reagują.

• Ukazanie ciał dzieci jako podpałki w krematorium i traktowanie tego ze śmiechem („U nas w Auschwitzu”)

• Matki porzucają swoje dzieci („Proszę państwa do gazu”)

• Brutalność więźniów wobec nowo przybyłych i siebie („Proszę państwa do gazu”)

• Donosy („U nas w Auschwitzu”)

• Posuwanie się do zabijania swych dzieci za drobne kradzieże

Borowski w opowiadaniach stosuje behawiorystyczną technikę opisu polegającą na ukazywaniu człowieka poprzez rejestrowanie jego gestów, odruchów. Słów, bez monologów wewnętrznych. Ukazuje człowieka jako całkowicie zależnego od warunkow zewnętrznych, reagującego zgodnie z założeniami obozu. Okazuje się, że możliwe jest programowanie zachowań ludzi za pomocą bodźców, kar, ograniczeń, zagrożeń. Z człowiekiem można zrobić wszystko, zależy to od warunków jakie stworzy mu się do życia. W godnych warunkach żyje on godnie, przestrzega zasad etyki chrześcijańskiej, natomiast w niegodnych kieruje się instynktem przetrwania.

5. Przedstaw rzeczywistość łagrów sowieckich w świetle „Innego świata” G. H. Grudzińskiego.

Sowieckie obozy pracy to przede wszystkim mordercza praca ponad siły najsilniejszego człowieka. Więźniowie zmuszani byli do nieludzkiego wysiłku, pracowali na mrozie, byli bardzo źle odżywiani, wegetowali w potwornych warunkach.

Ludzie osadzeni w Lagrach byli zmuszani do zapomnienia o prawach i zasadach wyznaczających dotychczas granice ich postępowania. Warunkiem przetrwania było przystosowanie się do nowych reguł, jakie wyznaczały życie w gułagach. Chcąc przeżyć trzeba było przyjąć zupełnie odmienne zasady od tych jakie obowiązywały na wolności. Trzeba było stać się człowiekiem złagrowanym.

Sowieccy oprawcy nie zadowalali się zabijaniem swoich więźniów. Chcieli najpierw zniszczyć ich psychikę, odrzeć z ludzkiej godności. Dlatego gułagi były maszynami do dehumanizacji i degradacji człowieka. Praca w nich polegała głównie na wyrębie syberyjskich lasów, budowie miast i miasteczek w tysiącletnich śniegach przy często czterdziestostopniowym mrozie.

6. Obsesja wojny i próby powrotu do rzeczywistości twórczej T. Różewicza.

„Kartoteka”

7. „Medaliony” jako dokument zbrodni faszyzmu.

„Medaliony” Z. Nałkowskiej oparte zostały na relacjach ocalałych ofiar hitlerowskich zbrodni, ludzi męczonych i torturowanych przez faszystów, wizjach lokalnych miejsc kaźni oraz zeznaniach świadków.

Nałkowska koncentruje się na następujących problemach: doświadczenia przeprowadzane na ludziach, obozy koncentracyjne, krematoria, getta żydowskie, transporty więźniów. Bohaterami opowiadań są ludzie, którzy w czasie wojny byli naocznymi świadkami przedstawionych w „Medalionach” wydarzeń. Autorka z ogromna dokładnością, niemalże dosłownie, przytacza ich zeznania, wspomnienia, relacje.

8. Różnorodność postaw ludzkich w chwili zagrożenia w świetle „Dżumy” A. Camusa.

Dr. Rieux - pochodził z biednej rodziny, mieszkał ze swoją matką, bardzo wrażliwy, to on pierwszy rozpoznał dżumę i uświadomił władze Oranu - miasta, w którym miała miejsce akcja. Nie wierzył w Boga. Dr Rieux nie zachorował na dżumę a jego żona zmarła w sanatorium, do którego wyjechała. Był świadomy ponownego powrotu dżumy.

Rajmond Rambert - paryski dziennikarz, pisał artykuł na temat życia arabów. Był zakochany, zostawił swoją narzeczoną w Paryżu. Przez dżumę nie mógł do niej wrócić ze względu na kwarantannę miasta. Próbował nakłonić dr. Rieux do wydania zaświadczenia o jego zdrowiu. W przeszłości Rambert brał udział w wojnie domowej w Hiszpanii. Rambert uważał, że Rieux nie ma nic do stracenia. Rambert przystąił do pomocy gdy dowiedział się, że osoby pomagające przy opanowywaniu epidemii mają jednak swoich bliskich. Stara Hiszpanka próbuje mu uświadomić, że Rambert pragnie wrócić do swojej dziewczyny tylko dlatego bo jest ładna. Pytając się czy wierzy on w Boga próbowała dowieźć, że w życiu oprócz miłości Rambert nie ma niczego. Postawa Ramberta zmienia się z egoistycznej w altruistyczną.

Tarrou - przyjechał do miasta kilka tygodni przed epidemią, przybył się zrelaksować, był osobą bardzo majętną. Jego ojciec był prokuratorem, który bardzo często żądał kary śmierci. Kiedy Tarrou miał 17 lat był na jednej z rozpraw ojca. Na widok przerażonej twarzy skazańca, na którego wydano wyrok śmierci uciekł z domu i zaczął działać w ruchu przeciw karze śmierci. Gdy dowiedział się o dżumie zgłosił się do pomocy przy organizowaniu drużyn sanitarnych. Ukazuje dżumę w sensie metaforycznym, która jak zło jest czymś naturalnym, a reszta jest częścią woli człowieka, który musi się kontrolować i nie być roztargniony.

Ojciec Paneloux - uczony, jezuita wygłaszający kazania, robił to również podczas epidemii. Uważał początkowo, że dżuma jest karą za grzechy dla ludzi dążących tylko do zarabiania pieniędzy. Po śmierci małego chłopca umierającego w strasznych męczarniach zmienił swoją postawę. Nie mógł już mówić, że karę za grzechy poniosą tylko ludzie winni. Z czasem ojciec Paneloux również dołączył do drużyn sanitarnych, zaraził się przez to dżumą.

Cuttar - był przemytnikiem ściganym przez policję, próbował popełnić samobójstwo z tego powodu. Okres dżumy traktował jako najlepszy okres w życiu gdyż wszelkie służby nie zajmowały się poszukiwaniem przestępców. Gdy dżuma się skończyła Cuttar zaczął strzelać do mieszkańców po otwarciu bramy miasta. Przez 10 miesięcy trwania dżumy czuł się bezpieczny, zarabiał dużo pieniędzy.

9. Omów twórczość wybranego poety tworzącego po 1945 roku (Z. Herbert, Cz. Miłosz, W. Szymborska, ks. J. Twardowski, S. Grochowiak)

10. Na podstawie dwóch wybranych powieści XX wieku omów związek ich tytułu z problematyką.

„Granica”

„Przedwiośnie”

„Moralność pani Dulskiej”

11. Wybierz trzech bohaterów literackich, których potępiasz. Uzasadnij swój wybór.

• pani Dulska

• Antonii Lulek „Przedwiośnie”

• Cuttar „Dżuma”

12. Człowiek i władza. Omów problem, odwołując się do utworów z XX wieku.

„Przedwiośnie” Stefana Żeromskiego

---