Jan Chryzostom Pasek, Pamiętniki,

oprac. Władysław Czapliński, BN I 62, 2003.

WSTĘP

1. Pamiętniki staropolskie:

• XIX w. - wydano drukiem najważniejsze pamiętniki staropolskie

• Dają one wiedzę o ludziach minionych wieków i ich życiu

• Pamiętnik to niezastąpione źródło historyczne, ale bywa zawodne: tendencja autora i usterki pamięci mogą zaciemniać obraz

• Problem z klasyfikacją pamiętników - np. niektórzy badacze traktują Pamiętniki Paska jako romans

• Pamiętnik to utwór literacki, w którym autor pisze o przeszłości na podstawie własnych (bezpośrednich lub pośrednich) wspomnień, z wyraźnym zamiarem pisania wspomnień, a nie historii tego okresu

• Np. Dzieje w Koronie Polskiej Łukasza Górnickiego dla nakreślenia tła wykorzystują dzieła historyczne (np. Marcina Bielskiego); ale za kanwę utworu bierze swoje wspomnienia

• XV - XVI w. - pamiętniki z pogranicza dzieł historycznych

• Początek XVI w. - krótka zapiska biograficzna Biernata z Lublina

• Pojawiają się luźne zapiski osobiste umieszczane na marginesach kalendarzy, tzw. Raptularze

• Np. raptularz dra Łukasza Noskowskiego, szlachcica z Krakowa (notatki o podróżach do Bolonii i śnie o trzech wielkich wężach)

• Raptularz dra Mikołaja Sokolnickiego zawierający informacje polityczne i intymne zapiski, np. oddawanie pozostałych po nich dzieci na wychowanie kobietom z podkrakowskich wsi

• Pogranicze raptularza i dziennika - nazwany przez wydawcę dziennikiem utwór Piotra Myszkowskiego

• Częste - diariusze podróży, tzw. „diariusze peregrynacji”:

• Itirenarium podróży do Włoch Jana Ocieskiego

• Dziennik podróży do Włoch Jerzego Radziwiłła

• Krótkie wypisanie drogi z Polski do Konstantynopola, a stamtąd zaś do Astrachania, zamku moskiewskiego Andrzeja Taranowskiego

• Diariusze peregrynacji do Ziemi Świętej Jana Goryńskiego (zachowane we fragmentach) oraz „Peregrynacja do Ziemi Świętej i Egiptu Mikołaja Krzysztofa Radziwiłła, tzw. „Sierotki” w latach 1582 - 1584 przetłumaczona na łacinę przez ks. Tomasza Tretera; wyd. 1601, tekst polskie wydany w 1925 r. - jest to pamiętnik dobry, pisany przez wykształconego autora

• Diariusz peregrynacji włoskiej, hiszpańskiej, portugalskiej z 1595 r. napisany przez nieznanego szlachcica

• Księgi peregrynacje Macieja Rywockiego z okresu 1584 - 82

• Pisany po łacinie diariusz Stanisława Reszki, sekretarza kardynała Hozjusza podczas podróży do Włoch i Rzymu

• Listy pisane przez korespondentów magnatów opisujące w sposób diariuszowy przebieg wydarzeń np. wojennych np. Dziennik wyprawy Stefana Batorego pod Psków w latach 1581 - 82 pisany przez Jana Piotrkowskiego

• Pamiętniki pisane ex post np. Teodora Jewłaczewskiego: 2 poł. XVI w. do pierwszych lat XVII w.

• XVII - bujny rozkwit sztuki pamiętnikarskiej

Płaszczyzna rozwoju pamiętnikarstwa w XVII w. i rodzaje utworów pamiętnikarskich

• Dwie główne przyczyny:

• dopiero wtedy kultura renesansowa przeniknęła do szerokich kół szlachty i mieszczaństwa

• burzliwe dzieje Polski skłaniały niejednego do spisania swych wspomnień

• tło historyczne tamtych czasów to m. in.:

• dymitriady w Rosji

• pokonanie Turków pod Chocimiem; odsiecz wiedeńska

• 1665 - niemal zupełna katastrofa państwa

• wybór królewicza polskiego na wielkiego księcia Moskwy

• ludzie chcieli przekazać potomnym choć cząstkę tamtych wydarzeń; jako wskazówka potomstwu; np. Jan Ossoliński we wstępie „potomkom w sobie samym wystawił wizerunek swojej fortuny”

• nie istniały w Polsce rejestry ludzi szlachetnie urodzonych, ich genealogii i zasług; niejeden pamiętnikarz pisał o krewnych i przodkach

• diariusze wypraw wojennych, elekcji itp. Pisano na zamówienia magnatów

• spisano np. diariusz śmierci Zygmunta III i wyboru Władysława IV; ale autorowi pisanie się spodobało i dalej pisał o swym życiu

• w 1610 r. powstał Początek i progres wojny moskiewskiej Stanisława Żółkiewskiego, który przedstawiał motywy swojego działania i przebieg wydarzeń

• podział na:

1) diariusze (dzienniki):

- podróży

- wypraw wojennych

- sejmów lub elekcji

- podróży poselskich

- obejmujące dłuższy okres życia np. diariusz Radziwiłła

2) pamiętniki w postaci wspomnień z perspektywy czasu

- bardziej osobiste: autor opisuje swoje życie, np. Jerzy Ossoliński

- uwaga skupiona na wypadkach publicznych z pominięciem wydarzeń prywatnych, np. Pamiętniki Mikołaja Jemiołowskiego

3) raptularze

4) dziennik listowy, np. Kazimierza Sarneckiego

• podział ze względu na sposób pisania:

• sucha relacja, lub autor nieunikający własnych poglądów

• pamiętnik Paska - pośrodku spraw osobistych i publicznych

• pamiętniki spisujące życie magnata, patrona danego autora, np. o Tomaszu Zamoyskim Stanisława Żurkowskiego

Ważniejsze pamiętniki polskie XVII w.

• fale pamiętnikarstwa wywołały zbrojne interwencje w okresie Samozwańców:

• Stanisława Żółkiewskiego (wojna polsko - rosyjska); naśladuje opowiadania Cezara; wiarygodny dokument przeszłości; wzór znakomitej polszczyzny

• Dyjariusz Samuela Maskiewicza; barwne opisy wojny moskiewskiej, reszta słaba; pamiętnik husarza, podobny do dzieła Paska

• Pamiętnik Stanisława Niemojewskiego; autor przypadkiem znalazł się w Moskwie, przeżył rozruchy i dostał się do niewoli; bujny opis życia w obozie jeniecko - więziennym; rubaszny humor polski; odpisy pism dla cara i rokowań o uwolnienie; liczne rusycyzmy

Diariusze poświęcone rozprawom orężnym stojące na pograniczu pamiętników i rozpraw historycznych:

• Jakuba Sobieskiego Commentatorium belli libri tres (w wersji polskiej Pamiętnik wojny chocimskiej)

• Szymona Okolskiego Diariusz transakcyjej wojennej między wojskiem koronnym i zaporoskim (1637)

Diariusze podróży:

• Jakub Sobieski Dwie podróże [...] odbyte po krajach europejskich w latach 1607 - 1613 i 1638

• Jerzy Ossoliński Diariusz legacji

• Diariusz Stanisława Oświęcima (dworzanin St. Koniecpolskiego); jasny, prosty styl

• Diariusz Sebastiana Gawareckiego z podróży z Markiem i Janem Sobieskimi (styl suchy, kronikarskie zapisy rzeczy zwiedzanych)

Raptularze:

• Pisany przez parę pokoleń rodziny Korycińskich na wydanym w 1559 r. kalendarzu łacińskim (poł. XVI - poł. XVII w.)

• Pamiętnik - autobiografia Jerzego Ossolińskiego (studia, pobyt na dworze królewicza Władysława, poselstwo do Anglii); dzieło nieskończone, zacięcie powieściowe, dosłowne przytaczanie mów, polszczyzna nieskażona łaciną)

• Pamiętnik - diariusz Albrychta St. Radziwiłła 1632 - 55, diariusze sejmów, życia dworu królewskiego i ważniejszych wydarzeń w Polsce; gdy nie był świadkiem wydarzeń, korzystał z przekazów korespondentów; pisany po łacinie; nie doczekał się polskiego tłumaczenia

Połowa - XVII w. - wojny z Kozakami, szwedzkie i moskiewskie - rozkwit pamiętnikarstwa:

• Joachim Jerlicz: wojna z Kozakami; świadek niektórych wydarzeń, które mieszają się z plotkami i pogłoskami; współczesne poezje polityczne: List Pana Jezusa, Sen Najświętszej Maryi Panny

• Bogusław Kazimierz Maskiewicz: dwa fragmenty pamiętnicze (1645 - 49), pisany z perspektywy, ale o dużej wartości historycznej

• Kazimierz Filip Obuchowicz i syn Teodor Hieronim: krótkie, razem obejmują okres od 1630 do początków XVIII w.

Pamiętniki okresu wojny szwedzkiej:

• Jan Chryzostom Pasek

• Mikołaj Jemiołowski: pamiętnik - kronika; opisuje wydarzenia widziane bezpośrednio, ale swoją osobę usuwa w cień; lata 1648 - 79; nacisk na wojnę ze Szwedami

• Jakub Łoś z Grodkowa: 1646 - 67; nacisk na wojnę ze Szwedami i Rosją; uzupełnienie Paska; też był w Danii; niewielkie, ale większe od wyżej wymienionych wartości literackie

Pamiętniki połowy XVII wieku:

• Jan Władysław Poczobut Odlanicki: diariusz prowadzony w latach 1659 - 84; nieregularne notatki dniowe; wiadomości o sprawach publicznych i kulturalnych; opowiadanie bez Paskowej werwy

• Jan Antoni Chrapowicki: wydany częściowo; bezpośredniość codziennych zapisów; przede wszystkim zapiski klimatyczne; notuje rozmowy, sesje sejmowe nie podając ich treści

• Autobiografia księcia Bogusława Radziwiłła: nie odsłania tajemnic życia; informacje o pojedynkach; usprawiedliwia swoją politykę; bez wartości literackiej

• Stanisław Wierzbowski Konnotata wypadków w domu i w kraju zaszłych od 1634 - 89; stosunki gospodarcze i kulturalne; autor ożenił się w wieku 47 lat, by po śmierci żony zostać księdzem

• (częściowo zachowany, niewydany brukiem) diariusz Teodora Billewicza z podróży po Włoszech, Francji, Holandii, Anglii

• autobiografia Anny Stanisławskiej pisana wierszem Transakcja albo opisanie całego życia jednej sieroty przez żałosne treny [...]

Pamiętniki o magnatach pisane przez ich dworzan:

• St. Żurkowskiego o Tomaszu Zamoyskim w latach 1609 - 38; zapewne na podstawie raptularza; cenne wiadomości o sprawach publicznych

• St. Tokarskiego o księciu Albrychcie St. Radziwille - dotyczy osoby magnata

• Kazimierza Sarneckiego na zlecenie Karola St. Radziwiłła z jego pobytu na dworze królewskim; listowe relacje; 1691 - 96; autor usuwa się w cień; obraz życia na dworze 82 - 1584 Jana III Sobieskiego „od kuchni”

Pamiętniki mieszczańskie:

• Większość nie doczekała się wydania

• Wydano:

• Pamiętniki Jana Golliusza

• O Diariuszu Jerzego Tymowskiego pisze Ks. J. Sygański w Przewodniku Naukowym i Literackim z 1905 r.

• O raptularzu kupca Krakowskiego Jana Markowicza pisze L. Kubala w szkicu pt. Mieszczanin polski

2. Pasek i jego „Pamiętniki”:

Środowisko społeczne pamiętnikarza:

• Szlachcic obciążając chłopów pańszczyzną i daninami wiódł spokojny i wygodny tryb życia

• Jeszcze w XVI w. szlachta zaczyna odgradzać się od spraw publicznych, nie chcą sami nadstawiać karku w obronie ojczyzny - od XV wieku Polska walczyła prawie wyłącznie wojskiem najemnym

• Zmniejszenie zainteresowań kulturalnych - kolegium jezuickie, pobyt na dworze pana, ew. wyjazd za granicę - to była cała droga edukacyjna szlachcica

• Szlachcic wysilał się, gdy miał ambicję na wyższe urzędy

• Szlachta zaściankowa w zasadzie nie różniła się wiele od chłopów

• Jan Pasek: pochodził z Mazowsza, rejonu biednej szlachty; tam szlachta nie była dobrze wykształcona, ale bitna - najmowali się do służby u możnych lub pod sztandarami wojskowymi; walka o byt z nieliczeniem się za zdrowiem czy mieniem drugiego; obrotny język; pokolenie twarde i zdrowe; upadek życia umysłowego ksenofobia i fanatyzm religijny.

Życiorys Jana Chryzostoma Paska:

• Nazwisko pochodzi od zdrobnienia imienia Paweł: Paszka

• Ród wywodził się z Gosławic; przodek - Paszek z Gosławic (żyjący na przełomie XIV - XV wieku), kasztelan; rodzina z czasem zbiedniała

• Jan urodził się prawdopodobnie ok. roku 1636

• Uczył się w kolegium jezuickim, nie szło mu dobrze

• Ok. 1655 zaciągnął się do wojska

• Służył w chorągwi pancernej St. Widlicy Domaszewskiego

• Gdy po bitwach pod Połonką i nad Basią w 1660 r. niepłatne wojsko zawiązało konfederację, nie przystapił do niej

• Pełnił funkcję przystawa (przydzielony do straży/ usług posłom) przy poselstwie moskiewskim

• Udział w kampanii moskiewskiej 1664/5 i przeciw rokoszaninowi Lubomirskiemu

• 1667r. - rozbrat z wojskiem

• ożenił się z Anną z Reminowskich Łącką (miała 6 dzieci z pierwszego małżeństwa)

• sprawami publicznymi zajmował się minimalnie

• liczne sprawy sądowe, znane nam z badań Czubka

• Pieniacz, okrutnik i gwałtownik

• Nie jest szczególnie prawdomówny - wybiela się, np. jeśli chodziło o zachowanie podczas pobytu w Danii

• Jego zachowanie, które mogło być usprawiedliwione w czasie wojny, nie było w czasach pokoju - skazano go na banicję, ale przez słabość władzy wykonawczej zmarł spokojnie w 1701 r. w kraju

• Pasek jest dość typowym szlachcicem

Pamiętniki Paska:

• Niesłabnąca popularność

• Aleksander Bruckner, Roman Pollak - uważają, że to nie pamiętniki, ale romans, ponieważ w utworze jest więcej fantazji niż faktów, ale Czapliński się z tym nie zgadza

• Autor wielokrotnie podkreśla, że pisze pamiętnik

• Wypadki historyczne służą mu za tło dla wydarzeń z życia

• Humor nie jest wysokich lotów: błazeński, czasem trywialny

• Powołuje się na bezpośrednich świadków imiennych - jego zdaniem - zajść

• O wydarzeniach pisze ciekawie, ale przy swych „mowach” i „wierszach” staje się niestrawny

• Plastyka opowiadań

• Bronisław Chlebowski

• Uważa, że Pamiętniki to spisane przez Paska pod koniec jego życia, a wielokrotnie wygłaszane przez niego opowiadania

• Rozdziały są „obliczone” na zainteresowanie słuchaczy

• Pamiętniki dają wierny obraz życia ówczesnej szlachty, w szczególności niezamożnej; życie pokazane jednostronnie, od strony dobrych cech

• Przepojony ówczesną, wsteczną ideologią; pozytywny pierwiastek to patriotyzm

• Pasek niby nie pisał pamiętnika do druku, ale kilkakrotnie zwraca się w nim do tego, kto będzie go czytał

• Dotychczas widziano w nim przedstawiciela antymagnackiego skrzydła obozu szlacheckiego, podczas analizy badacze uważali niechęć Paska za odruchową, lecz on w mowach bardzo celnie piętnował magnatów za ich egoizm stanowy i interesowność

• Magnatom przeciwstawił wojsko szlacheckie - jest jednym z pierwszych twórców legendy wielkości żołnierza polskiego

• Z czasem mania przeciwstawiania „dawnych dobrych czasów” złej teraźniejszości

Historyczność Pamiętników Paska:

• Z początku sądzono, że są sfabrykowane

• Czapliński śledzi wartość wspomnień Paska na podstawie opowiadania o oblężeniu Koldyngi i porównania opisu z pamiętnikiem Łosia i wspomnieniem Czarneckiego - Pasek jest dość dokładny

• Miano pewnych wyolbrzymień i myleń szczegółów Pasek jest wiarygodny

• Tendencja przeciwstawiania w jak najkorzystniejszym świetle czynów wojsk polskich

• „zawodowa” pamięć do informacji o chorągwiach i przynależności do jednostek, też występują jednak skłonności do przesady

• nie podaje rzeczy zmyślonych, ale nagina rzeczywistość, aby była dowcipniejsza

• nie jest ekspertem w ówczesnej polityce, ale nieźle orientuje się; jego stwierdzenia na ten temat są całkiem rozsądne

Czas powstania Pamiętników. Ich język:

• na pewno pisał pamiętniki pod koniec życia (dowodzą tego małe pomyłki co do swej młodości, lub np. śmierci kogoś z bliskich

• początek pisania 1691 r. - wg Czubka - bardzo prawdopodobny; inna propozycja - lata siedemdziesiąte tego stulecia

• ukończone w 1695 r.

• nie posiadamy oryginalnego rękopisu, tylko XVIII wieczny odpis

• w języku Paska - wiele wyrażeń gwarownych, poza tym normalny język szlachty z tego okresu

• wpływy łaciny, włoskiego, francuskiego, niemieckiego, tureckiego

• pisze tak, jakby opowiadał

• nieliczne wstawki: wiersze i mowy autora

TEKST

1656r.

• brak pierwszych 50 kart pamiętnika

• rozpoczyna się fragmentem wiersza do deresza

• wspomina bitwę pod Gnieznem, Warszawą, Warką i Trzemeszną

• opowieść o znajdowaniu monet w szwedzkich trupach (bebeszyli ich, a jak nic nie znaleźli, to „darowali zdrowiem”)

• pochwała Czarnieckiego

1657r.

• zaciąg z Filipem Piekarskim na wojnę z Węgrami

• Jerzy II Rakoczy pokonany przez Jerzego Lubomirskiego („wyprawił się na czosnek do Polski”)

1658r.

• król duński wszczyna wojnę ze Szwecją

• król polski wysłał na pomoc Czarnieckiego i 6 tys., wojska

• podróż do granicy i przyjęcie w Prusach; uwaga o wielkiej karności wojska podczas przemarszu

• nazywa Czarnieckiego wojewodą lub regimentarzem

• opis jedzenia i nowości u Duńczyków, np. palenie torfem

• tępienie wilków

• kobiety zbyt białe, chodzą w drewniakach

• obyczaje - sypiają nago, łoża zasuwane w ścianach, nie wstydzą się swego ciała

• gdy podczas pewnego nabożeństwa „Niemcy” zasłaniali twarze i zwyczajowo chowali głowy pod ławki, Polacy ich okradali

• stacjonujący obok Prusacy podsyłali im żony na wyżywienie, niby jako szwaczki

• szturm na Koldyngę

• przytoczenie kazania ks. Piekarskiego do Paska i czeladzi przed wyruszeniem na bitwę

• podczas szturmu pachołkowie mieli tylko snopy słomy zamiast tarcz

• opis zdobycia twierdzy

• targowanie się o to, kto miał zabić duńskiego oficera

• wysadzenie wieży przez dragona opisane bardzo obrazowo, podobno przesadzone + opis monologu św. Piotra

• odprawienie dziękczynnej mszy w lesie

1659r.

• zdobycie wyspy Als (u Paska Alsen) - zwycięskie

• wysłali Paska z poselstwem do Koppenhagen w związku z podatkami

• udawał, że nie zna żadnego języka, na wszystko odpowiadał „gielt” (pieniędzy); przemówił, gdy dali mu pieniądze („tłumacze”)

• zachwyt nad rozmaitością gatunków ryb

• o robieniu soli z wody morskiej

• historia o tym, jak zgubili się na morzu jadąc na mszę w Niedzielę Wielkanocną

• Czarniecki zachorował, wyzdrowiał, wyzdrowiał dzięki granej muzyce

• atak szwedzkich okrętów podczas obiadu u Ebeltofta

• pojedynek (niedoszły) Czarnieckiego i Montecuccolego

• zdobycie Hedericji mocno podkoloryzowane przez Paska

• list Eleonory na Croes Dyvarne, która wyznaje Paskowi miłość

• chciał do niej jechać, ale przeszkodziły mu szwedzkie działania wojenne

• zwycięskie walki na wyspie Fionii

• opowieść o ślubie domowych duchów, które podarowały stangretowi kołacza

• gdy wracali, odwiedzili piękny klasztor, w którym miał przebywać Luter

1660r.

• uwagi Paska o modzie - że szybko się zmienia

• podarował ukochanej drewniaki w pięknej szkatule

• opis rozpisywania kwater dla szlachty w okolicznych wsiach

• przemowa Paska na pogrzebie Jana Rubieszowskiego i Wojnowskiego -długa i nudna

• gdy wojsko stanęło pod Kozieradami, na szałasie Paska uwił gniazdo drozd, który nie bał się ludzi

• pojedynek z pijanym Nuczyńskim (który go podjudzał), jego bratem (obaj zabici) i Jasińskim, który przeżył

• tchórzostwo Łukasza Wolskiego i mylna relacja o wybiciu całej chorągwi - przestraszył całe wojsko

• bitwa pod Mścibowiem z Rosjanami

• spali na martwym Moskalu

• w czasie bitwy Pasek zdobył piękny krzyż i konie

• przywódca Moskali, Chowański, uciekł, a wojska polsko - litewskie zwyciężyły

• tryumf Czarnieckiego i Sapiehy (mniej entuzjastycznie witany) w fortecy w Lachowicach

• Dołgoruki bił się z naszym wojskiem

• chłopaczek („harcownik”) drażnił Moskali wygadując głupoty na cara

• wiersz Paska o zmienności Fortuny i łask Boga

• bitwa z Chowańskim w okolicach Drucka i Szkłowska - zaskoczyli Rosjan przeprawiając się rzeką

1661r.

• Gorzkowski pozwał Paska o zabicie mu brata obuchem, lecz Czarniecki uznał Paska za niewinnego, bo wyszedł cało z wojennej zawieruchy - Gorzkowski zaniechał procesu wojskowego

• przemowy Paska - wojska chciały się połączyć w konfederację, namawiali go prośbą i groźbą, ale nie chciał

• wyjechał i po cichu chciał dołączyć do Czarnieckiego

• Kozak Mazepa, poddany króla, doniósł na Paska, że ten chce go zdradzić i Pasek został aresztowany

• mowa obronna przed senatorami w Grodnie

• dzielnie odpiera ich zarzuty

• wybronił go bp. Ujejski

• Pasek był na audiencji u króla

• publicznie oczyszczono go z zarzutów

• król mu przebaczył

1662r.

• chciał wrócić do Czarnieckiego - dano mu ludzi i wyposażono na drogę

• przytacza listy polecające od króla Jana Kazimierza i korespondencję do Czarnieckiego, którą wiózł ze sobą

• zganił oficera za to, że brał oprócz ustalonych prowiantów także pieniądze od mieszczan

• ludzie Muraszki rabowali dwór szlachcianki; od grabieży dwór uratowali ludzie Paska

• tamci następnego dnia przyjechali się zemścić, ale zostali rozgromieni

• dostał w nagrodę możliwość eskorty posłów carskich - rzecz dochodowa i mogąca uczynić go sławnym

• w Nowogródku mieszczanie nie chcieli ich przenocować - zaszantażował ich wiążąc burmistrza

• chcieli 130 koni na podwód od mieszczan, hulali im na złość

• wypuścili burmistrza i ruszyli w drogę, lecz Pasek zapowiedział, że nie odda podwodów aż do Warszawy

• marszałek Kazimierz Chwalibóg Żeromski chciał się widzieć z eskortowanymi posłami

• Pasek poczuł się obrażony, bo w liście od niego był raz nazywany „bratem” a raz „przyjacielem”

• list Sapiehy do Czarnieckiego

• przy Narwi zostawił podwody litewskie i ruszył do Warszawy

• w Warszawie Pasek spotkał się z królem, gościł u niego codziennie

• pobił się z Mazepą, który go fałszywie wcześniej oskarżył, pod pokojem królewskim, ale Jan Kazimierz nie ukarał go

• na dworze był człowiek - niedźwiedź, który opluł królową

• Mazepa miała schadzki z żoną Falbowskiego pod jego nieobecność - Falbowski rozebrał go, posadził tyłam na koniu i puścił zhańbionego do domu

• Pasek miał problemy z uzyskaniem zapłaty od króla, w końcu za jego poleceniem wypłacili mu ją Litwini

• zatrzymał się w nieukończonej gospodzie, pobił jej domniemanych właścicieli, potem grozili mu inni Litwini

• uciekł po ciemku i napisał obraźliwy wiersz na ścianie gospody

• oskarżono stryjecznego brata Paska, który nazywał się tak samo, o to, że skorumpował pieniądze, lecz wyjaśniono, że to „polski” Pasek odebrał swoją zapłatę

1663r.

• nieudane działania wojenne za Dnieprem

1664r.

• wojna domowa

• sąd nad Jerzym Lubomirskim, który podważył tron Jana Kazimierza i chciał być protektorem konfederatów; Pasek błędnie zarzuca mu dążenie do korony

• incydent ze strzelaniem do francuskich aktorów na scenie

1665r.

• wojna domowa pomiędzy królem a zwolennikami Lubomirskiego

• następuje fragment, który najprawdopodobniej nie jest autorstwa Paska (zawiera pamflet na ślepego doradcę króla, Prażmowskiego i list St. Warszyckiego do Prażmowskiego

• mocne oskarżenia - zdrajca, rozpustnik

• królowa Ludwika dążyła do osadzenia na tronie polskim Kondeusza

• śmierć Czarnieckiego 16.02

• żona Sułkowskiego pomstowała na króla do niego samego

• król oznajmił dworzanom żartem, że wolałby raczej pogodzić się z Lubomirskim niż zostać u Sułkowskich

• starcie pod Częstochową - zabawnie opisuje Litwinów jako pątników

• traktat w Palczynie

• wojna porównywana do „tańca gonionego”

1666 r.

• intrygi na sejmach

• Pasek zaleca bywanie na sejmach

• śmierć królowej - naprawdę w 1667r. - król bawił się w tym czasie

• zamieszanie i rozbicie w państwie

• porozumienie z Lubomirskim w Łęgonicach

• bitwa pod Mątwami

• król bardzo cierpiał po śmierci Czarnieckiego

• pochwała Czarnieckiego przez Paska

• przytacza tekst traktatu łęgońskiego:

• deklaracja łaski króla

• amnestia generalna

• forma juramentu (przysięgi) komissarzów JKMości

• forma juramentu panów deputatów od obywateli województw i wojskowych

• reskrypt na elekcje króla JMości

• Lubomirski ukorzył się przed królem; umarł we Wrocławiu

1667r.

• instrukcje sejmowe Paska dla Adama Nowowiejskiego i Anzelma Piekarskiego:

• prośba o aprobatę traktatu łęgońskiego

• próby uzyskania pieniędzy na wojsko np. poprzez zastawienie klejnotów królewskich, daniny od duchownych itp.

• instrukcje w sprawie kierowania problemem z mennicami

• relegowania zasiedziałych posłów zagranicznych

• o odłożenie podatków dla ich województwa

• dostał funkcję komornika granicznego wbrew swojej woli

• wojewoda chciał go ożenić z Radoszowską, kasztelan ze Śladkowską

• Śladkowski aranżuje spotkanie, Pasek zatrzymuje się po drodze, Śladkowscy czują się zlekceważeni

• odłożyli ślub do maja i sprawa ucichła

• uderzał w konkury do Remiszowskiej

• wspomina, że nie doczekali się dzieci - podrzucano im do łóżka np. deski z trumny, żeby żona nie zaszła w ciążę

• zdecydował się na ślub zupełnie niespodziewanie

• brat i narzeczona chcieli możliwie przyspieszyć ślub, Śladkowski - odwlec

• Pasek nie chciał, żeby żona zapisała mu swój posag

• pogrzeb królowej Ludwiki, śmierć hetmana Lubomirskiego i Potockiego

• bitwa pod Podhajcami

1668r.

• wesele pasierbicy, Jadwigi Łąckiej

• abdykacja króla

• bezkrólewie, sądy kapturowe

1669r.

• w Miławczycach i Smogonowie sąsiedzi lekceważyli Paska, uważając go za „advenę” - obcego

• przyjechali krewni żony i nabijali się z Mazurów

• pobił ich i się uspokoili :)

• elekcja króla, Prażmowski ma nadzieję na wybór swego zagranicznego kandydata

• zamieszki wśród wojsk

• pada kandydatura Michała Korybuta Wiśniowieckiego

• elekcja i sejm koronacyjny

1670r.

• przeprowadzka do Smogorzowa

• wesele króla z siostrą cesarza Eleonorą Marią

• zaciągnął się do flisaków i przypadkiem sprzedał pszenicę z zyskiem

1671r.

• przeprowadzka do Skrzyniowa

• zajmował się flisem

1672r.

• przegrana Polaków pod Kamieńcem - pokonani przez Tatarów

• liczne porażki Tatarów

• Pasek dołączył do wojsk pospolitego ruszenia pod Gołębiem i został dowódcą jednej „watahy”

• poszli na zwiady szukać Tatarów

• napotkał opór ze strony podkomendnych

• posłali pachołka, żeby pojechał naprzód i zaprzeczał tchórzom straszącym wojsko

• ubrał konia na wzór tatarski i nabrał podkomendnych, że było w wiosce kilkunastu Tatarów i że to wielki wstyd, że nie udało się ich schwytać - oni chcieli zatuszować sprawę

• zdając relację u króla Pasek powiedział prawdę, ganiąc towarzyszy

• Misiowski oskarżał Paska o zniesławienie podkomendnych

• marszałkiem został Czarniecki, uchwały porządkujące sejm

• szlachta pożyczyła pieniądze województwu na wyprawę

• rozsieczono Firleja Broniowskiego, który był malkontentem (przeciwko królowi)

• Zamojskiego spotkał niemal podobny los, ale król ujął się za nim

• 27 października umarła matka Paska

1673r.

• śmierć Prażmowskiego podczas sejmu pacyfikacyjnego

• walki z Turkami i Tatarami

• dużo cennych łupów po nich

• pewien młodzieniec chciał ucieszyć ojca i przebrał się za Turka - ojciec zmarł ze strachu

• bitwa pod Chocimiem

• śmierć króla

1674r.

• elekcja Jana Sobieskiego

• wojna z Turkami, Tatarami, Kozakami

1675r.

• wszystkie pasierbice Paska wstąpiły do zakonu

• najazdy tureckie na Wiśniowiec, Podhajec i Zbaraż

1676r.

• ciała królów Michała i Kazimierza przywiezione do Krakowa

• duża popularność i pochwała Sobieskiego

• koronacja Jana III Sobieskiego

1677r.

• Pasek wydzierżawił Olszówkę i Brzeście

• umarł jego ojciec

1678r.

• spaliły się wszystkie najlepsze futra Paska w karczmie, w której nocował jadąc na zaręczyny przyjaciela

• uwagi o przyjaźni i przyjaciołach

1679r.

• ustawa, którą wyprosili Litwini: dwa sejmy miały się odbywać w Krakowie, trzeci na Litwie

1680r.

• król chciał od Paska jego tresowaną wydrę - Robaka

• wydra spała w łóżku, broniła Paska, walczyła z psami i łowiła ryby na rozkaz

• ukąsiła księdza, który myślał, że to rękaw z futra wydry

• wydra uciekła królowi, zabił ją przypadkowy dragan

• Pasek chwali się swoją umiejętnością tresury zwierząt

• spłonęła mu stodoła, za namową innych niesłusznie oskarżył sąsiada, później okazało się, że stodoła zajęła się od innego pożaru

1681r.

• bardzo chorował

• tak jak w ciągu ostatnich lat zajmował się flisem

• pogrzeb przyjaciela, Andrzeja Komornickiego

• na zachodzie pokazała się kometa

1682r.

• uwagi o pogodzie

1683r.

• zawarto przymierze z cesarzem; Pasek błędnie uważa, że także z Wenecją i papieżem

• uwaga nad postępem sztuki wojennej i braku możliwości obrony fortec przed wymyślnym uzbrojeniem

• odsiecz wiedeńska (12.09)

• cesarz turecki przysłał wezyrowi pod Wiedeń postronek grożąc, że go na nim powiesi, jeśli oblężenie Wiednia zakończy się niepomyślnie

• ucieczka oblegających Wiedeń, zostawili w obozie cały dobytek

• zachwyt nad bogactwami i uwaga nad delikatnością i zniewieścieniem Tatarów

• bardzo chwalono Polaków za odsiecz

• luteranie i kalwini mieli chcieć przegranej Polaków

• węgierski rebeliant Tekieli walczył po stronie Turków, a nie chrześcijan pod Wiedniem, bo finansowały go gminy luterańskie, przez nich uważany za bohatera

• Pasek kupił obraz Tekielego i kazał chłopu wytrzeć nim tyłek

• w karczmie w Gdańsku ludzie szemrali przeciwko katolikom i odsieczy wiedeńskiej; Pasek ze świadkiem chcieli donieść burmistrzowi, ale nim go zastali, świadka zastraszono i przekupiono

• radość wiedeńczyków z powodu przyjazdu Sobieskiego

• Turcy pod Parkanami wycięli w pień polski oddział, potem rzucili się na króla i husarię, którzy musieli salwować się ucieczką

• dowódca turecki posłał swemu wodzowi głowę zabitego wojewody pomorskiego jako głowę Sobieskiego

• 9 października Polacy i Niemcy ruszyli w odwecie na Turków

• w zamieszaniu pod Turkami zawalił się most na Dunaju

• rozgromili Turków

• Niemcy zabijali Turków bardzo okrutnie i bez litości

• opowiada o tchórzostwie Niemców, którzy nie atakowali, dopóki nie nadeszły polskie oddziały

• cesarz chciał, żeby nasze wojska wróciły do kraju przez Śląsk, ale Polacy uparli się, żeby wracać przez Węgry

• aby zdobyć „język” (informatora), wysłali dwóch Kozaków pod Seczyn. Gdy padły strzały, jeden z nich uciekł, a drugi udawał zastrzelonego; gdy podszedł do niego Turek, chcąc go ograbić, ten go złapał

• oda autorstwa Paska do bohatersko umierających za ojczyznę (w szczególności do Lanckorońskiego, jego przyjaciela, któremu odstrzelono nogi); liczne porównania do wydarzeń antycznych

• dopiero blisko granicy zjawiło się wojsko litewskie

• Litwini bardzo żałowali, że ominęła ich okazja do wykazania się, wzięcia łupów

• śmierć hetmana polnego, Sieniawskiego

• Stefan Kunicki, hetman dla Kozaków, został przez nich zabity

1684r.

• Pasek miał w tym roku mieć aż 8 procesów sądowych

• wyprawa Sobieskiego za Dniestr

• wojska cesarskie ruszyły na Turków i zajęły Węgry

1685r.

• sprzedał z zyskiem zboże w Wielkopolsce

• zachorował na „choróbkę z przepicia”

• w gorączce widział zakonnika bernardyna, który go „uzdrowił”

• zaraz po chorobie popłynął na flis

1686r.

• przemowa Paska do przyjaciół przed wstąpieniem ich córki do zakonu

• flisował do Gdańska

• wojska cesarskie pokonywały Turków

1687r.

• problemy z długami zaciągniętymi przez pierwszego męża swojej żony ;)

• Pasek przesadza, wyliczając koszty związane z wychowaniem dzieci

1688r.

• przeprowadził się do Madziarowa

• proces z margrabią w Lublinie

• sejm w Grodnie

• skarżył się na margrabię do króla

• oboźny koronny, Chełmski, broni Paska i wstawia się za nim u króla

• król rozmawiał z synem Paska, Stanisławem

• obiecał pomóc Paskowi

• kazanie u karmelitów obrażające szlachtę

• król wezwał Jana Pieniążka, który obiecał pomóc Paskowi

na tym pamiętnik się urywa.... (i dobrze, bo strasznie długi był :)))

opracowała Joanna Gembarzewska

14