ORGANY OCHRONY PRAWNEJ

1.Sądy Powszechne

1.1 Struktura do 1950

*początkowo utrzymano ustrój z 2RP z 1928

- Sądy grodzkie + sądy pracy (powiązane przez system środków odwoławczych)

- Sądy okręgowe + wydziały handlowe (1 sędzia okręgowy + 2 ławników)

- Sądy apelacyjne

- Sąd Najwyższy

*podział terytorialny kraju na okręgi sądowe i apelacyjne nie pokrywał się z podziałem administracyjnym

*1949, stworzono więcej okręgów apelacyjnych by pokrywały się z podziałem administracyjnym

*27.04.1949 ustawa o zmianie ustroju sądów powszechnych:

- zniesienie inst. Sędziego śledczego

- do sądownictwa karnego dodano ławników

- Sąd Najwyższy prawo do wydawania wytycznych wymiaru sprawiedliwości

- sprawy karne dwuinstancyjność i instytucja rewizji nadzwyczajnej

1.2 Struktura od 1951

*zasadnicza reorganizacja 5 ustawami z 20 lipca 1950

- o Prokuraturze RP

- o zmianie prawa o ustroju sądów powszechnych

- o zmianie przepisów postępowania karnego

- o zmianie przepisów postępowania w sprawach cywilnych

- o zmianie dekretu z 16 listopada 1945 o utworzeniu i organizacji Komisji specjalnej do walki z Nadużyciami i Szkodnictwem gospodarczym

*reforma zarówno dotyczyła sądownictwa cywilnego jak i karnego(recypowanie zmian z sąd karnego z 1949 do cywilnego)

*dostosowano system sądów do podziału administracyjnego kraju

*sądy miały składać sprawozdania ze swej pracy odpowiednim radom narodowym

*podział sądownictwa

- Sąd Najwyższy

- Sądy Wojewódzkie

- Sądy Powiatowe (od 1975 wraz z nowym podziałem na 49 województw zamieniono na Rejonowe)

*Sądy powiatowe:

- zdecydowanie większość spraw cywilnych i karnych 1 instancji

- nadzór nad sądami społecznymi

- prowadzenie ksiąg wieczystych

- postępowanie egzekucyjne w sprawach cywilnych (przez sam sąd lub komornika)

- M. sprawiedliwości w większości sądów powiatowych tworzył wydziały dla nieletnich

*Sądy wojewódzkie

- wydziały cyw. Dla spraw 1 i 2 instancji oraz wydziały karne dla spraw 1 i 2 instacnji

- przede wszystkim sądy 2 instancji w stosunku do sądów powiatowych (rozpatrywanie rewizji od wyroków i zażalenia na postanowienia S.P)

*Sąd Najwyższy

- nadzór judykacyjny

- rozpatrywanie rewizji nadzwyczajnych

- uchwalanie wytycznych wymiaru sprawiedliwości

- udzielanie odpowiedzi na pytania prawne sądów 2 instancji

*1 stycznia 1951 likwidacja sądów pracy

*od początku zdobycia władzy komuniści posługiwali się przede wszystkim sądownictwem specjalnych orzecznictwem organów pozasądowych oraz quasi-sądowych do realizacji swoich celów

*Konstytucja PRL z 22 lipca 1952 utrwaliła zasady wprowadzone dekretami z 1950r. ponadto

- oddawała prokuraturze m.in. nadzór nad sprawowaniem praworządności

- głosiła zasadę wybieralności sędziów i ławników (utrwalenie inst. Ławników)

- sędziowie wybierani przez Radę Państwa na czas nieoznaczony

- sędziowie SN wybierani na 5 lat przez RP

*po reformie administracyjnej z 1975 wpierw utworzono 37 sądów woj. potem w każdym woj. utworzono oddzielny sąd wojewódzki.

1.3 Sądy (sekcje) tajne

*udowodnione istnienie tego sądu tylko w Warszawie

*formalnie funkcjonowały w ramach sądownictwa powszechnego

*odbywały się często na terenie więzień

*powołane do sądzenia wrogów Polski Ludowej (np. szpiegostwo, faszyzacja życia współpraca z hitlerowcami itd.)

*bazowano na przymusowym przyznaniu się do winy

1.4 Kadry

1.4.1 Sędziowie i prokuratorzy

*najpierw organizacja z 2 RP (brak zaufania władz do kadry przedwojennej sądownictwa powszechnego)

*nad sądownictwem specjalnym komuniści objęli kontrolę od razu.

*zniesienie zakazu sędziów do wszelkich partii politycznych

*22 stycznia 1946 :

- pojawienie się pierwszy raz pojęcia rękojmi czyli należytego wykonywania obowiązków sędziowskich i prokuratorskich albo adwokata

- o wyjątkowym dopuszczaniu do obejmowania stanowisk sędziowskich, prokuratorskich, notarialnych oraz wpisywania na listę adwokatów (powoływanie ludzi bez wykształcenia oddanych partii na wniosek MS)

*konsekwencja dekretu utworzenie 6 szkół średnich prawniczych

- przyjmowanie ludzi tylko z polecenia partii

- kurs 6 do 15 miesięcy

*oficjalna doktryna wykluczała zasadę trójpodziału władz, zastępując zasadą jedności władzy ludu pracującego miast i wsi, sądy miały wypełniać zadania stawiane przez partie

*traktowane jak część aparatu państwowego

*po 1956 i odwilży politycznej żaden z sędziów nie został pociągnięty do odpowiedzialności

*Nowelizacja prawa o u.s.p wykluczyła możliwość powołania osoby bez wykształcenia prawniczego, ale zachowano rękojmie

*podczas stanu wojennego władza znów użyła sądów wojskowych do sądzenia cywili

1.4.2 Ławnicy

*1943 i 1944 wprowadzono ławników do sądów wojskowych oraz do specjalnych sądów karnych

*ławnicy sądzili w postępowaniu doraźnym (wprowadzonym w listopadzie 1945)

*rozszerzenie działalności z nowelizacjami z 1949 i 1950 jw.

*wszelkie uprawnienia sędziowskie w toku rozprawy i orzekania z wyjątkiem prowadzenia

*ławnicy wybierani przez prezydium rady narodowej bądź prezydium KRN

*taki stan rzeczy utrwalony konst. PRL

2.Sady szczególne

2.1 Sądy wojskowe

*Z.Berling - na wzór radziecki prokuratura oddzielona od sądów + orzekanie w składzie ławniczym

*nowa organizacja sądownictwa wojskowego wraz z dekretem PKWN z 23 września 1944r.

- wymóg wykształcenia prawniczego (w praktyce rzadko który miał)

- 3 szczebel sądownictwa sprawował Najwyższy Sąd Wojskowy

*20 stycznia 1946 powołanie wojskowych sądów rejonowych na terenie każdego woj.

- przekazanie tym sądom sprawy osób cywilnych w zakresie podległym sądownictwu wojskowemu

*Naczelny nadzór nad sądownictwem sprawował Naczelny Dowódca

- mianowanie, przenoszenie i odwoływanie sędziów, prokuratów itp.

*1946-1954 Oficerska szkoła prawnica szkolenie nowych kadr

*najważniejsze stanowiska oficerowie radzieccy

*represje przeciwko przeciwnikom Polit.

*GZI uzyskał przewagę nad prokuraturą

- dopiero po okrutnym śledztwie akta trafiały do prokuratury

- rola prokuratora ograniczona do przygotowania aktu oskarżenia

*nie operowana żadnymi dowodami rzeczowymi

*surowa dyscyplina wobec sędziów

*brak obrońcy

*w latach 1944-1954 około 4400 wyroków śmierci

*potworne warunki w więzieniach

*dopiero ustawą z 5 kwietnia 1955 przekazano do sądów powszechnych sprawy osób cywilnych, funkcjonariuszy MO, bezpieczeństwa publicznego oraz służby więziennej

*1962 zlikwidowany NSW a jego kompetencje przejęła Izba Wojskowa Sądu Najwyższego

*1969 uregulowanie właściwości sądów wojskowych

*od 1972 powoływanie sędziów wojskowych należy do Rady Państwa, rekojmia, immunitet, regulacja spraw ławników

2.2 inne sądy szczególne

2.2.1 Specjalne Sądy Karne

*dekret z 12 września 1944 r. o specjalnych sądach karnych do spraw zbrodniarzy faszystowsko-hitlerowskich

*przy każdym Sądzie apelacyjnym po jednym wydziale SSK

*zlikwidowane dekretem z 17 października 1946 r. kompetencje przekazane dla sądów okręgowych w składzie ławniczym

2.2.2 Najwyższy Trybunał Narodowy

*ustanowiony 22 stycznia 1946

*powołany do sądzenia zbrodniarzy wojennych, osób odpowiedzialnych za faszyzacje życia w 2RP oraz za klęskę wrześniową

*powołany w związku z „Porozumieniem londyńskim” oraz przyjęciem „Deklaracji moskiewskiej”

*równy w hierarchii z SN, jego prezesem był Pierwszy Prezes SN.

*Sędziów powoływało prezydium KRN

*3 sędziów zawodowych i 4 ławników

*1948 zaprzestał działalności ale formalnie nie został zlikwidowany

2.2.3 Sądy pracy i ubezpieczeń społecznych

*przedwojenne sądy pracy zlikwidowane z końcem 1950 do przeszły do S.powszechnych od 1954 do zakładowych komisji rozjemczych

*sądy ubezpieczeń społ. Podstawa prawa ustawa z 1939 wielokrotnie nowelizowana

*na szczeblu województwa - okręgowe sądy ubezpieczeń społecznych

*najwyższa instancja Trybunał ubezpieczeń społecznych

*spory pomiędzy obywatelami a organami administracji państwowej wydającymi decyzje w sprawach rent i ubezpieczeń

*przedmiot orzeczeń decyzje administracyjne

*reforma z 1974 po wprowadzeniu w życie kodeksu pracy

- sądy te stały się wyłącznie 2 instancja dla ZKR

- zmieniono nazwę na okręgowe sądy pracy i ubezpieczeń społecznych

- zlikwidowano TUS poddając sądy pod nadzór SN

- po 1 w każdym woj.

- orzekały w składzie ławniczym

2.2.4 Naczelny sąd administracyjny

*sądownicza kontrola administracji nie do pomyślenia w ustroju totalitarnym komunistycznym

*oficjalna doktryna organy państwowe zawsze wypełniają wolę ludu pracującego i że nigdy nie ma rozbieżności między interesem organu państwowego a interesem jednostki

*gdyby jednak owa rozbieżność się pojawiła to prokurator w ramach nadzoru ogólnego przywracałby praworządność

*31 stycznia 1980 powołany został Naczelny Sąd Administracyjny i ośrodki zamiejscowe NSA (w większych miastach)

*Sędziowie powoływanie przez RP.

*uprawnienia do skarg: osoba której decyzja adm. dotyczyła, prokurator oraz w niektórych przypadkach organizacja społeczna

*NSA prawo jedynie do badania legalności decyzji, nie zaś jej celowości (nie miał prawa do badania tzw. swobodnego uznania organu administracji)

2.2.5. Trybunały

*Trybunał Stanu powołany w marcu 1982

*skład wybierany spośród ludzi posiadających wykształcenie ale nie są posłami

*przewodniczący Pierwszy Prezes SN

*wniosek komisja sejmowa lub 115 posłów, Prezydent

*Trybunał konstytucyjny powołany w 1982r.

*orzekał o zgodności ustaw itd. z Konstytucją

*powoływani przez sejm w liczbie 10 na 8 lat co 4 lata połowa składu odnawiana

*zakwestionowaną ustawę Sejm mógł zaakceptować i tak większością ¾

*od 1988 TK przejął od Rady Państwa wykładnie ustaw

3.Sąd Najwyższy

*reaktywowany w 1944 w związku z tym, że Warszawa była zniszczona działał w Łodzi(do 1950 r.)

*1948r. zgromadzenie ogólne SN ustaliło iż orzecznictwo i zasady przedwojenne są już nie ważne

*Izba Cywilna i Karna

*konstytucja PRL:

- SN sprawuje nadzór nad działalnością wszystkich innych sądów w zakresie orzekania

- zasada ta łamana do 1962 w związku z działaniem NSW i TUS

*wybierany przez RP na 5 lat

*od 1962 4 izby (sprawujące nadzór nad orzecznictwem):

- Izba Cywilna (od 1980 Izba Cywilna i Administracyjna)

- Izba Karna

- Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

- Izba Wojskowa (w niektórych sprawach była sądem 1 instancji osób wojskowych)

*przy 1 Prezesie SN Biuro Orzecznictwa SN prowadziło księgę zasad prawnych

*2 instancja od orzeczeń sądów wojewódzkich czyli tzw. nadzór judykacyjny

*dokonywanie rewizji nadzwyczajnych

*wytyczne wymiaru sprawiedliwości i praktyki sądowej

- kontrowersyjna kompetencja

- miała na celu ujednolicenie orzecznictwa karnego i cywilnego

- „zgodność z zasadami praworządności ludowej”

- nie tylko wykładnia ale też stosowanie prawa

*w sprawach karnych wytyczne prowadziły do wzmożonej represji

*zasięg i znaczenie wytycznych SN faktycznie dużej rangi formalnie były mniejsze od wykładni prawa RP

*Od 1984 naczelny organ sądowy PRL

- nadzór w zakresie orzekania

4.Pozasądowe instytucje orzekające

4.1 Komisja Specjalna

*Komisja do spraw walki z nadużyciami i szkodnictwem gospodarczym powstała 16 listopada 1945

*funkcjonowała jako organ centralny z delegaturami terenowymi

*przewodniczący + 8 członków powoływanych wpierw przez KRN potem RP

*Roman Zambrowski przewodniczący

*wszystkie organy państwowe i samorządowe oraz sądy i prokuratury zostały ustawowo zobowiązane do wykonywania postanowień Komisji (delegatur)

*działacze Komisji prawo do czynności wchodzących w zakres karnego postępowania sądowego (przesłuchiwania, doprowadzanie pod przymusem, tymczasowe aresztowanie)

*nie musiała kierować sprawy do sądu jeśli wystąpiło podejrzenie wstrętu do pracy bądź stworzenie niebezpieczeństwa nadużyć lub szkodnictwa gospodarczego

*prawo wysłania skazanych do obozów pracy na 2 lata

*odegrała ważną rolę w „bitwie o handel” prowadzonej przez Hilarego Mincla

*szerokie uprawnienia do zabezpieczenia grzywny przez zajęcie majątku, albo o tymczasowym zamknięciu przedsiębiorstwa

*wysokie grzywny

*przekazanie sprawy do sądy który obligatoryjnie orzekał w trybie doraźnym (bardzo wysokie kary od 3 lat więzienia do kary śmierci)

*ustawa z 20 lipca 1950

- odebrała uprawnienia śledcze

- stała się organem orzekającym

- możność orzekania zakazu pobytu w województwie dotychczasowego miejsca zamieszkania

(potwierdzone dotychczasowe V )

- utrwalenie jednoinstancyjności

- zakaz udziału obrońcy

- obozy pracy

- tymczasowe aresztowanie itd.

*zlikwidowana dekretem z 23 grudnia 1954

4.2 Arbitraż gospodarczy

*po wygranej „bitwie o handel” (upaństwowienie spółdzielni) i nacjonalizacji przemysłu itd

*wprowadzony w 5 sierpnia 1949 r.

*przymusowe rozwiązywanie sporów cywilnych w wypadku którym 2 strony są jednostkami gospodarczymi uspołecznionymi

*nie wydawały wyroków tylko orzeczenia

*Okręgowe komisje arbitrażowe powołane stosownie do podziału administracyjnego

*Główna Komisja Arbitrażowa

*2 instancyjny - odwołanie zbliżone do instytucji rewizji sądownictwa powszechnego

*w 1975 ustawa o Państwowym Arbitrażu Gospodarczym

- utrzymane kompetencje +

- uzyskał wpływ na reglamentację prawną obrotu uspołecznionego

- wydawanie przepisów ustawodawstwa gospodarczego

- sygnalizacja tj. zawiadamianie o uchybieniach działalności j.g.u

- nadzór nad obsługą prawna j.g.u

- GKA ogólne wytyczne orzecznictwa arbitrażowego

4.3 Zakładowe Komisje Rozjemcze

*po zniesieniu Sądów pracy, kompetencje przekazano s. powszechnemu po 3 latach powołano zakładowe komisje rozjemcze

*składały się wyłącznie z niefachowców

*duże znaczenie wejście Kodeksu pracy z 1974r.

- powołano komisje odwoławcze do spraw pracy

- przy terenowych (powiatowych) organach administracji państwowej

- orzekały w składzie sędziego sądu powiatowego oraz 2 członków komisji

- 2 instancja i nadzór judykacyjny prowadziły sądy pracy i ubezpieczeń społecznych

4.4 Kolegia do spraw wykroczeń

*1951 powołane kolegia karno-administracyjne przy prezydiach rad narodowych

*1 instancja na szczeblu powiatowym 2 instancja na szczeblu wojewódzkim

*20 maja 1971 zmiana nazwy na kolegia do spraw wykroczeń

*wybierane na 4 lata przez rade narodową

*nadzór MSW

5.Prokuratury

5.1 Prokuratury wojskowe

*wraz zajmowaniem kolejnych polskich terenów powstały prokuratury garnizonowe związane z terenem nie jednostką

*przekształcone w prokuratury okręgowe

*powstanie Naczelnej Prokuratury Wojskowej

*prawo z 23 września 1944 dawało prawo Naczelnemu Dowódcy do powoływania prokuratorów

*wymagano jedynie 7 klas szkoły podstawowej oraz stażu partyjnego

*szkoleni w Oficerskiej Szkole Prawniczej

*powołani do walki przekazywano im sprawy osób cywilnych o zabarwieniu politycznym

*postępowanie przygotowawcze albo funkcjonariusz MBP albo prokurator wojskowy w zależności kto pierwszy

*duża ilość spraw - powołano wojskowe prokuratury rejonowe do prowadzenia lub nadzorowania spraw osób cywilnych

*w 1955 zlikwidowano prokuratury rejonowe w związku z odsunięciem spraw osób cywilnych od sądownictwa wojskowego (z wyjątkiem: szpiegostwa)

*1967 scalenie prokuratur

5.2 Prokuratura powszechna

*Początkowo prokuratura działała na zasadach tej z 2 RP

*od 1944 więziennictwo przekazano MSB - prokuratorzy stracili nadzór penitencjarny

*zasady k.p.k z 1928 roku praktycznie bez znaczenia zmiany dokonywane w aktach i poza nimi

*tworzenie nowych specjalnych, nadzwyczajnych procedur, wkrótce objęto nimi wszystkie ważne obszary i zawarto najcięższe przestępstwa (np. Komisja specjalna itd.) eliminacja sędziego śledczego w jego miejsce funkcjonariusze MBP lub GZI

*zmiany kadrowe (dekret z 22 stycznia 1946 o nadzwyczajnym obsadzaniu stanowisk)

*prokuratura podporządkowana organom bezpieczeństwa

*20 lipca 1950 ustawa o Prokuraturze Rzeczpospolitej Polskiej

- prokuratura oddzielona od sądów

- wydzielona z resortu sprawiedliwości

- podporządkowana Radzie Państwa

- Generalny Prokurator RP (zastępca Naczelny Prokurator Wojskowy - pierwszy raz doszło do powiązania) >>> prokuratorzy wojewódzcy >>> prokuratorzy powiatowi

- prokurator stał się kontrolerem przestrzegania prawa

- powszechna kontrola zgodności z prawem wszelkich czynności dokonywana również poza postępowaniem karnym (nadzór ogólny)

- szerokie uprawnienia w postępowaniu sądowym cywilnym

*Ustawa z 1967:

- kontrola przestrzegania prawa (wyjęto z pod niej obywateli)

- nadzór penitencjarny

- unifikacja prokuratury wojskowej z powszechna 2 piony: cywilny i wojskowy

- określenie wymogów niezbędnych do mianowania na urząd prokuratora

- rękojmia

- ukończenie uniwersyteckich studiów prawniczych i aplikacji (mógł zwolnic prokurator generalny)

- immunitet prokuratorski

5.3 Inne prokuratury

*prokuratury sądów specjalnych oraz Prokuratura Najwyższego Trybunału Narodowego

*funkcje prokuratorskie miała Głowna Komisja Badania Zbrodni Niemieckich w Polsce

- przewodniczącym Minister Sprawiedliwości

- placówka naukowo - badawcza

- funkcje organu ścigania

- realizowała zadania śledcze

- wszystko zgodnie z wymogami k.p.k

- w 1991 zmieniła nazwę na Instytut Pamięci Narodowej

*funkcje prokuratury miała również Komisja Specjalna do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym

6.Resort bezpieczeństwa publicznego

6.1 Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego

*wiosna 1944 Stanisław Radkiewicz wytypował 200 osób do szkoły NKWD

*Radkiewicz został kierownikiem Resortu BP PKWN

*resort tworzony od początku według radzieckich koncepcji

*dekret z 7 października 1944 o MO podlegającej MBP „prawnopubliczna formacja służby Bezpieczeństwa Publicznego”

*zorganizowano w jego strukturach wydział kontrwywiadu a w nim sekcje: - aresztowań

- obserwacji

- zwalczania podziemia

- śledczą

- cenzury

- więziennictwa

- obozów pracy

*Sekcja Śledcza

- zajmowała się zazwyczaj niezwykle brutalnymi śledztwami o charakterze politycznym

- kierował nim płk. Józef Różański

- w październiku 1944 istniały już wydziały przy wszystkich urzędach bezpieczeństwa

- w 1951 r. przekształcona w X Departament MBP

- prowadzono w nim teczki na działaczy partyjnych itd. (nawet na Bieruta)

*sekcja cenzury przekształciła się ostatecznie w Główny Urząd Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk

*szczególnie rozbudowany pion śledczy w 1947 powstał Departament Śledczy w MBP

*1949 rozbudował się kontrwywiad wewnętrzny - postrach dla działaczy MBP MO itd.

6.2 Zmiany formalne

*20 lipca ukazały się 3 dekrety Rady Państwa:

- o MO

- o Organach Bezpieczeństwa

- o Służbie Więziennej

*nastąpiła likwidacja MBP i powołanie na jej miejsce 2 resorty:

- Ministerstw spraw Wewnętrznych

- MO, ORMO, Korpus Bezpieczeństwa Wewnętrznego, WOP i więziennictwo

- Komitet ds. Bezpieczeństwa Publicznego

- podporządkowana tylko tajna policja polityczna

*poza rozwiązaniem X Departamentu nic się nie zmieniło

6.3 Ministerstwo Spraw Wewnętrznych

*ustawa z 13 listopada 1956 zlikwidowała Komitet ds. Bezpieczeństwa Publicznego

*dotychczasowe struktury policji politycznej zaczęto nazywać Służbą Bezpieczeństwa została włączona do MSW

*struktury terenowe SB włączono do MO (faktycznie mieli całkowitą samodzielność)

*od 1958 ciężar pracy aparatu bezpieczeństwa przeniesiony na zwalczanie opozycji, a najbardziej Kościoła katolickiego

*1990 zlikwidowano SB w miejsce powstał UOP

7.Kontrwywiad Wojskowy

*1944 Zarząd informacji Naczelnego Dowództwa RP od 1945 Główny Zarząd Informacji Wojska Polskiego (GZI)

*GZI podlegały odziały informacje przy dowództwach okręgów wojskowych

*Oddział Śledczy GZI

- sprawy natury politycznej i o szpiegostwo przeciwko osobom podejrzanym z MON

- współdziałał z prokuraturą wojskową oraz sądami, zwłaszcza NWN

*wydział specjalny = kontrwywiad w kontrwywiadzie

*GZI mógł prowadzić śledztwa w sprawach wojskowych ale także w sprawach osób cywilnych podległych jurysdykcji sądów wojskowych

-śledztwa w tych sprawach prowadzone albo przez MBP albo przez prokuraturę wojskową czyli w praktyce przez GZI

*1957 rozwiązano GZI i stworzono Wojskową Służbę Wewnętrzną

-2 piony: kontrwywiadowczy i pion porządkowy (praca dochodzeniowo śledcza)

- zadania: kontrwywiadowcze, zapobieganie i wykrywanie przestępstw oraz udział w ściganiu tych przestępstw w zakresie uregulowanym przepisami

- kontrola przestrzegania dyscypliny

*w 1990 WSW rozwiązano i powstały

- WSI (już ich na szczęście nie ma ;)

- Żandarmeria wojskowa

8.Więziennictwo

*po powstaniu MBP (wraz z przekształceniem PKWN w TRN) powstał departament Więziennictwa zwany również jako Departament VI

*podział więzień na : karne, karno-śledcze i śledcze

*przy jednostkach terenowych BP utworzono areszty śledcze

*powstały obozy pracy i obozy pracy więźniów

- tania siła robocza

- więźniom przekraczającym normę produkcyjną dzień pracy zaliczano jako 2 dni pozbawienia wolności

*brak jakiejkolwiek kontroli, straszne warunki, tortury, umieszczanie byłych AKowców z hitlerowcami

*od 1957 wprowadzono prokuratorski nadzór penitencjarny

*1954 wraz z likwidacja MBP departament więziennictwa przekształcono w Centralny Zarząd Więziennictwa

9.Adwokatura

*ustawa z 22 stycznia o wyjątkowym dopuszczaniu do stanowisk..

*ustawa z 1950r.

- wprowadziła instytucje zespołów adwokackich

- immunitet materialny adwokata

- organizacja terytorialna dopasowana do podziału terytorialnego

- adwokatura poddana drobiazgowemu nadzorowi M. Sprawiedliwości

- brak jakichkolwiek organizacji samorządowych

*ustawa z 1963. nie zmieniła zadań ani formy funkcjonowania dodała tylko nowe organy organizacji wewnętrznej

*ustawa z 1982

- powstał samorząd w pełni tego słowa znaczeniu

- ze zmianami obowiązuje do dziś

10.Obsługa prawna jednostek gospodarki uspołecznionej

*po wojnie Prokuratoria Generalna wznowiła działalność

*po wejściu ustawy z 20 marca 1950 r. Prokuratorii przybyło doradztwo prawne i zastępstwo prezydiów rad narodowych i ich organów

*ale skurczyły się obowiązki w związku z powstaniem Państwowej Arbitrażu Gospodarczego (5 sierpnia 1949)

*29 marca 1951 PG została zlikwidowana w jej miejsce utworzono Urząd Zastępstwa Prawnego oraz wydziały prawne w woj. i pow. Prezydiach rad narodowych

*wydziały nie były podporządkowane UZP

- brak ośrodka centralnego zastępstwa prawnego

- terenowa koncentracja obsługi prawnej

*2 czerwca 1954 zniesiono sądowe zastępstwo instytucji państwowych

- reprezentowane miały być przez kierowników bądź pełnomocników

*1961-1962 stworzono podstawy prawne dla instytucji Radcy Prawnego

- wprowadzono nadzór zewnętrzny sprawowany przez Główną Komisję Arbitrażową

- przymus wpisania na listę radców prawnych

*1975 roku wprowadzono głęboką ingerencje w sytuacje prawna i pracę radców prawnych

*ustawa z roku 1982 obowiązuje do dziś

11.Notariat

*wpierw ustawa o notariacie z 1933

*zmiana statusu prawnego notariuszy nastąpiła w 1951r.

- upaństwowienie notariatu

- wymogi prawne (studia,aplikacja itd.), wyjątek dekret z 22 stycznia

- powoływani, przenoszeni itd. przez Ministra Sprawiedliwości

*1955 zakres kompetencji notariuszy został rozszerzony

- wydawanie nakazów zapłaty uproszczonych postępowaniach cywilnych

- przyjęcie oświadczeń o przyjęciu lub odrzuceniu spadku

*1964 prowadzenie ksiąg wieczystych

*ostateczna wersja notariatu z ustawą z 1991 roku - Prawo o notariacie

- powrót do modelu z 1933 z modyfikacjami

- księgi wieczyste znów przekazano sądom

PRAWO KARNE

1. Okres 1943/1944-1969

1.1 Prawo karne wojskowe

1.1.1 Prawo materialne

*1943 - nowa regulacja prawa karnego materialnego i procedury oraz ustroju wojskowych organów sprawiedliwości

*7 lipiec 1943 - Uchwałą prezydium Zarządu Głównego ZPP wprowadzono w życie k.w prawa karnego materialnego PSZ w ZSRR.

*K.k WP - wprowadzony dekretem z 23 września 1944
- wykorzystywany w celu zwalczania opozycji politycznej
- oparty o k.k z 1932 r.
- nowy rozdział dot. zbrodni stanu
- jurysdykcja sądów woj. w stosunku do os. cywilnych z zastosowaniem K.k. WP
- jurysdykcja sądów wojskowych w stosunku do os. cyw. na podst. przepisów prawa

powszechnego.

1.1.2. Procedura wojskowa

*lipiec 1943 - likwidacja instytucji sędziego śledzego
*26 listopad 1943 - Rozkazem gen. PSZ Z.Berlinga wprowadzenie w życie w.k.p.k
-normował procedurę karną oraz ustrój woj. ogranów wymiaru sprawiedliwości
-podtrzymanie likwidacji instytucji sędziego śledczego
-dominująca rola oficerów Informacji Wojskowej w śledztwie
-inkwizycyjny charakter postępowania przygotowawczego
-sąd orzekał w składzie ławniczym
-postępowanie jednoinstancyjne (w trybie nadzoru sąd wyższego szczebla mógł zmienić wyrok)
*w.k.p.k z 23 czerwca 1945 (ogłoszony i wprowadzony dnia 25 września)
-zawierał rozwiązania z w.k.p.k z l943
-w teorii silna pozycja prokuratora (w praktyce oficerów śledczych informacji wojskowej)
-śledztwo wojskowe zawsze mógł prowadzić funkcjonariusz MBP
-podtrzymanie jednoinstancyjności
-wprowadzenie rewizji
-do wyroków prawomocnych rewizja w trybie nadzoru sądowego
*1946 zastosowanie postępowania doraźnego w postępowaniu przed sądami wojskowymi

1.2 Prawo karne powszechne

1.2.1. Przed listopadem 1945 roku

1.2.1.1. Kwestie Ogólne

*Od początku Polski Ludowej nowe siły polityczne nie ukrywały, że prawo karne ma odegrać istotną rolę w relaizaji politycznych i gospodarczych celów nowej władzy.
*Wyznaczono mu funkcję walki o utrwalenie „władzy ludowej”
*Za pomocą prawa karnego próbowano rozwiązywać problemy gospodarcze

1.2.1.2. Porozumienie z 26 lipa 1944

*PKWN podpisał 2 porozumienia z rządem radzieckim
*Porozumienie w sprawie polskiej granicy wschodniej
*Porozumienie o stosunkach między wodzem naczelnym Armii Czerwonej a polską administracją na terenach wyzwolonych.
-art. 7 oddawał radzieckiemu wodzowi naczelnemu jurysdykcję nad obywatelami polskimi, którzy popełnili na terytorium Polski w „strefie operacji wojennych” przestępstwa przeciwko wojskom radzieckim.

1.2.1.3 „Sierpniówka”.

*31 siepnień 1944 dekret o wymiarze kary dla faszystkowsko - hitlerowskich zbrodniarzy wojennych winnych zabójstw i znęcania się nad ludnością cywilną i jeńcami oraz dla Zdrajców Narodu Polskiego.
-kara śmierci za: zabójstwa, znęcanie się na ludnością cywilną, wszelkie formy prześladowania, donosicielstwo do władz okupacyjnych.
-odpowiedzialność karna za sam udział w organizacji przestępczej powołanej lub uznanej przez władze państwa niemieckiego lub z nim sprzymierzonego.
*”Sierpniówka” wykorzystywana była do skazywania na mocy jej przepisów żołnierzy AK oraz działaczy cywilnych PPP.

1.2.1.4. Dekret o ochronie Państwa

*Terror polityczny w zakresie ustawodawczym skutkował dekretem wydanym w październiku 1944 r.
-Na mocy wszystkich jedenastu przepisów groziła kara śmierci lub kara więzienia bez ograniczenia.
-wprowadzenie nowych czynów karalnych: gwałtownego zamachu, sabotażu.
-śmiercią, więzieniem bez ograniczenia oraz obligatoryjnym przepadkiem całego mienia w razie skazania na kare śmierci, obligatoryjna była również utrata praw publicznych i obywatelskich praw honorowych.
-dekret godził w żołnierzy AK oraz członków partii politycznych związanych z legalnym rządem polskim.

1.2.2 Dekrety z 16 listopada 1945 roku.

a) dekret o przestępstwach szczególnie niebezpiecznych w okresie odbudowy państwa (uchylający dekret z października 1944 r.), czyli pierwsza wersja tzw. m.k.k.
b)dekret o postępowaniu doraźnym
c)dekret o utworzeniu i zakresie działania Komisji Specjalnej do Walk z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym.

1.2.3. Rok 1946 i lata następne

1.2.3.1. Tak zwany mały kodeks karny.

*powszechnie znany pod nazwą m.k.k. Był dekret z 13 czerwca 1946 r. noszący taki sam tytuł jak dekret z 16 listopada 1945 r.
*zawierał częściowo przepisy przeniesione z dekretu 30 października 1944 o ochronie Państwa oraz inne; umieszczono tam przestępstwo szpiegostwa, z którego to przestępstwa chętnie korzystała władza do represjonowania przeciwników politycznych.

1.2.3.2 Dekret styczniowy o tzw. faszyzacji (22.01.1946 r.)

*wydany w celu przeprowadzenia porachunków z dawnymi przeciwnikami politycznymi.
*miał zastosowanie wyłącznie do zachowań sprzed 1 września 1939 r.

*nad wyraz często stosowany w sądach tajnych.
*obowiązywał do grudnia 1969 r.

1.2.3.3. Niektóre inne akty prawne

*dekret z 5 sierpnia 1949 r. o ochronie wolności sumienia i wyznania
-Dekret zawierał przepisy karne o nadużywaniu wolności religijnej w celach wrogich ustrojowi.
*ustawa z 29 grudnia 1950 r.
-Wprowadziła odpowiedzialność karną m.in. tego, kto: „ułatwia szerzenie propagandy prowadzonej przez ośradni uprawiające kampanię podżegania do wojny” (np. Ułatwianie słuchania imperialistycznych audycji radiowych.).
*Uchwała z 25 listopada 1948 r. uznająca orzecznictwo sądowe oraz zasady prawne z czasów II RP. za nieaktualne.
*Dekret o amnestii z 1945 r. w sprawach o przestępstwa z pobudek politycznych.
*Ustawa amnestyjna z 1947 r. rozszerzała dekret z 1945 r. i łagodziła kary nawołując do ujawniania się osób biorących udział w związku przestępczym pod warunkiem zaniechania czynności w przeciągu 2 miesięcy i zgłoszenia o tym organom bezpieczeństwa albo specjalnej komisji złożonej z przedstawicieli organów bezpieczeństwa i rady narodowej. Później - wbrew ustawie - wielu ujawnionych aresztowano, skazywano i w inny sposób prześladowano.
*Odmienny charakter miała amnestia z 27 kwietnia 1956 r. Objęła ona w szerokim zakresie przede wszystkim skazanych za przestępstwa polityczne, których masowo wypuszczano z wiezień, amnestią objęto również kary orzeczone przez byłą Komisję Specjalną.

1.2.4. Przestępstwa przeciwko mieniu społecznemu

1.2.4.1. Stan prawny do 1952 roku

*Dekret z 16 listopada 1945 r. o postępowaniu doraźnym dawał podstawy do objęcia tym trybem zagarnięcia mienia społecznego oraz wszelkich rabunków.
*Dekret z tej samej daty powoływał Komisję Specjalną do do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym, której głównym celem było ściganie przestępstw przeciw mieniu społecznemu.
*Dekret z 2 czerwca 1947 r. o zwalczaniu drożyzny i nadmiernych zysków w obrocie handlowym rozszerzał uprawnienia Komisji Specjalnej.

1.2.4.2. Dekrety marcowe

*Dekrety z 4 marca 1953 r. były fragmentem planowanego nowego kodeksu karnego.
a) o wzmożeniu walki z produkcją złej jakości
b) o ochrnie interesów nabywców w obrocie handlowym
c) o wzmożeniu ochrony własności społecznej (tzw. duży dekret marcowy)
d) o ochronie własności społecznej przed drobnymi kradzieżami (tzw. mały dekret marcowy)
*Dekrety marcowe uczyniły z własności społecznej odrębny przedmior obrony prawnokarnej i to była zasadnicza nowość uregulowań z 1953 r. W ślad za prawem cywilnym pojawiła się różnica pomiędzy własnością społeczną a indywidualną w prawie karnym.
*Dekrety wprowadzały liczne typy kwalifikowane (przestępstwa o zaostrzonej sankcji). Były to: zagarnięcie pracownicze, zagarnięcie w zorganizowanej grupie przestępczej, zagarnięcie wyrządzające wielką szkodę interesom gospodarczym lub obronnym PRL, kradzież z włamaniem, rabunek, paserstwo - wszystko w odniesieniu do mienia społecznego.
*Dekrety marcowe 1953 r. operowały ostrą sankcją karną, która w zasadzie ograniczała się do kary pozbawienia wolności.

*Ustawa z 13 lipca 1957 r. o zwalczaniu spekulacji i ochronie interesów nabywców oraz producentów rolnych w obrocie handlowym zastąpiła dekret z 4 marca 1953 r. o ochronie interesów nabywców.

1.2.4.3. Ustawy styczniowa i czerwcowa.

*podstawowe ustawy z lat 1958 i 1959 dokonuwały rozwarstwienia w represji karnej przez zaostrzenie i rozszerzenie odpowiedzialności karnej w oparciu o kryterium rozmiaru szkód spowodowanych przestępstwem, a nie wartości zagarniętego mienia; szkoda często bywa większa od wartosci skradzionej rzeczy.
*Ustawa z 21 stycznia 1958 r. o wzmożeniu ochrony mienia społecznego przed szkodami wynikającymi z przestępstwa, uzupełaniając dekrety marcowe, wprowadzała coś w rodzaju quasi-tabelki wielkości szkody i odpowiadającej jej sankcji.
- 300 zł - 50 tys zł : odpowiedzialność podstawowa przewidziana w dekretach marcowych + fakultatywny przepadek mienia, 50 tys zł - 100 tys zł : dolne zagrożenie karą więzienia podniesione zostało do 5 lat + obligatoryjny przepadek majątku, >100 tys. zł : minimum wynosiło 8 lat.

*domniemanie, że majątek osoby „bliskiej” podejrzanemu jest majątkiem podejrzanego
*Oprócz drastycznych represji oraz realizowania idei odstraszania stosowano nadto doraźnym tryb postepowania, w którym - bez względu na sankcję z ustawy - można było wymierzyć nawet karę śmierci.
*Ustawa z 18 czerwca 1959 r. uchyliła dekrety marcowe oraz uzupełniającą je ustawę ze stycznia 1958 r. i uregulowano kompleksowo odpowiedzialność za te przestępstwa, mimo względnego złagodzenia sankcji nadal represyjność była drastyczna, a najbardziej drastyczne wyroki zapadały w stosowanym postępowaniu doraźnym.

1.3 Procedura karna powszechna

1.3.1. Przed listopadem 1945 roku

*początkowo władze Polski Ludowej zdecydowały się utrzymać w mocy procedure uregulowaną w kodeksie postępowania karnego z 1928 r. jednakże od pierwszych chwil postanowił pójść w kierunku własnego systemu i mimo obowiązywania k.p.k. z 1928 r. wydawał liczne akty szczegółowe, którymi odpowiadał założeniom nowego ustroju oraz celom jakie ustawodawca stawiał przed prawem karnym materialnym i procesowym: ochrony ustroju i likwidacji wrogów klasowych.
*Dekret z 31 sierpnia 1944 r. o wymiarze kary dla faszystowsko hitlerowskich zbrodniarzy... czyli tzw. sierpniówka, przewidziane w nim przestępstwa oddawał właściwości specjalnych sądów karnych.

*Dekret z 12 września 1944 r. o specjalnych sądach karnych dla spraw zbrodniarzy faszystowsko-hitlerowskich stanowił, iż śledztwa w sprawach podlegających właściwości specjalnego sądu karnego nie prowadzi się, ale prowadzi się dochodzenie, co oznaczało, że w sprawach o przestępstwa z „sierpniówki” eliminuje się sędziego śledczego i postępowanie przygotowawcze składa w ręce prokuratora.
-dekret oddawał decyzję o prowadzeniu śledztwa prokuratorowi samemu bądź organom bezpieczeństwa publicznego.
-tymczasowe aresztowanie było obligatoryjne i zależało od prokuratora
-akt oskarżenia nie wymagał uzasadnienia
-można było prowadzić postępowanie pod nieobecność oskarżonego
-specjalny sąd karny orzekał w składzie jednego sędziego i dwóch ławników
-postępowanie było jednoinstancyjne
-wyrok był ostateczny
-skazanemu na śmierć przysługiwało wniesienie prośby o łaskę
*Drastyczny w swojej represyjności dekret z 30 października 1944 r. o ochronie Państwa zawierał nieliczne, ale jakże ważne przepisy proceduralne, a wśród nich ustanawiał właściwości sądów wojskowych w sprawach o przepisy z dekrety. W ten sposób osoby cywilne w sprawach z tego dekretu poddane zostały jurysdykcji sądów wojskowych.
-dochodzenie mogło być prowadzone przez prokuratora wojskowego, co w praktyce sprowadzało się do prowadzenia go przez oficerów śledczych Informacji Wojskowej, bądź funkcjonariuszy MBP.

1.3.2. Trzy dekrety z 16 listopada 1945 roku

*Dekret o przestępstwach szczególnie niebezpiecznych w okresie odbudowy Państwa podtrzymał właściwości sądów wojskowych wobec osób cywilnych w sprawach o przestępstwa przewidziane w rozdziale I dekretu oraz z niektórych art. rozdziału o zbrodniach stanu z Kk. WP.
-dopuszczenie kary więzienia do 15 lat
-w każdym sądzie okręgowym utworzono wydział w specjalny wydział dla orzekania w sprawach z dekretu 16 listopada

-likwidacja trójinstancyjności (zniesienie apelacji)
*Dekret o postępowaniu doraźnym stanowił, że odbywa się ono bez śledztwa, dochodzenie prowadzi prokurator albo organy bp. W zależnoścci od pierwszeństwa wszczęcia.

-tymczasowa aresztowanie było obligatoryjne, zarządzał je prokurator.

-w założeniu miało być szybkie

-oskarżony musiał mieć obrońcę

*Komisja Specjalna do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym ustanowiona została dekretem z 16 listopada 1945 r.
-powołana do wykrywania i ścigania przestępstw
-uzyskała stanowisko nadrzędne nad innymi organami wymiaru sprawiedliwości -członkowie Komisji w większości nie mieli wykształcenia prawniczego

-członkowie Komisji władni byli wykonywać wszystkie czynności z zakresu postępowania przygotowawczego, w szczególności wyposażona została w prawo stosowania wszelkich środków zabezpieczających (w tym tymczasowego aresztowania)
-wszelkie postanowienia Komisji Specjalnej były ostateczne
-nowela z 1946 r. wprowadziła przepis, że postępowanie w przedmiocie skierowania do obozu pracy musi toczyć się bez udziału obrońcy.
-najbardziej drastyczny i nadużywany przepis dotyczył możliwości nie kierowania sprawy na drogę postępowania sądowego, a po przeprowadzeniu dochodzenia Komisja mogła wysłać sprawcę do obozu pracy przymusowej na dwa lata.

1.3.3 Rok 1946 i lata następne

*m.k.k. Utrwalił i pogłębił wszystkie rozwiązania dekretu z 16 listopada 1945 r. m.in.
-jurysdykcję sądów wojskowych względem osób cywilnych
-utrwalił skład ławniczy sądu powszechnego
-powtórzył eliminację sędziego śledczego


1.3.4. Lata 1949-1950: nowe prawo

*27 kwietnia 1949 r. ogłoszone zostały cztery ustawy, jedna dotyczyła procedury cywilnej, trzy odnosiły się do procedury karnej. Najważniejsze zmiany to:
-zniesienie podziału postępowania przygotowawczego na śledztwo i dochodzenie - wprowadzenie jednej formy, tj. śledztwa.
-likwidacja instytucji sędziego śledczego
-podporządkowanie całego postępowania przygotowawczego prokuratorowi
-upoważnienie do prowadzenia śledztw oficerów śledczych organów bp i funkcjonariuszy MO
-uprawnienie prokuratora do stosowania środków zapobiegających
-wprowadzenie w sprawach większej wagi jako reguły ławniczego i kolegialnego składu sądu I instancji
-zniesienie trójinstancyjności
-rozszerzenie możliwości wzruszania prawomocnych orzeczeń sądowych przez wprowadzenie rewizji nadzwyczajnej
-upoważnienie i zobowiązanie SN do wydawania wytycznych wymiaru sprawiedliwości
-wprowadzenie zasady oportunizmu prokuratorskiego
-dopuszczenie podejrzanego i jego obrońcy oraz pokrzywdzonego i jego pełnomocnika do obecności przy czynnościach śledczych zostało uzależnione od swobodnego uznania osoby przeprowadzającej daną czynność
-śledztwa prowadzone przez MBP lub MO charakteryzowały się stosowaniem środków przymusu (tortury)
-wszystkie sprawy wymagające „szczególnej troski” skoncentrowano w sądach apelacyjnych, które orzekały w I instancji w składach kolegialnych i ławniczych: jeden sędzia zawodowy oraz dwóch ławników.
-wprowadzono rewizję nadzwyczajną - instytucję uchylenia prawomocnego wyroku recypowaną z systemu radzieckiego - która mogła być wniesiona do SN tylko przez Pierwszego Prokuratora SN
*Pięcioma ustawami z 20 lipca 1950 r. dokonano bodajże najbardziej zasadnicze w historii Polski Ludowej przebudowy organizacji wymiaru sprawiedliwości oraz procedur cywilnej i karnej.
-wprowadzono skład kolegialny i ławniczy w sądach powiatowych
-sądy wojewódzkie przejęły kompetencje sądów apelacyjnych
-śledztwo mogło być prowadzone przez oficerów śledczych bp.
-prokurator uzyskał prawo niezwłocznego aresztowania świadka odmawiającego zeznań lub złożenia przyrzeczenia
-postanowienie o tymczasowym aresztowaniu mogło być bez ograniczeń przedłużane przez Generalnego Prokuratora
-MO uzyskała prawo do samodzielnego prowadzenia śledztw i wnoszenia aktu oskarżenie w sprawach mniejszej wagi (śledztwo takie miało charakter uproszczony)

1.3.5. Po 1955/1956

*Na fali nieznaczne odwilży politycznej już 23 grudnia 1954 r. zniesiono Komisję Specjalną.
*Ustawą z 5 kwietnia 1955 r. przekazano z sądów wojskowych do sądów powszechnych sprawy osób cywilnych.
*Dekretem z 21 grudnia 1955 r. o zmianie przepisów postępowania karnego dokonano ważnej nowelizacji k.p.k.
-przywrócono podział postępowania przygotowawczego na śledztwo i dochodzenie
-dochodzenie mogło być zwykła albo uproszczone
-sprecyzowanie nadzoru prokuratora na śledztwem oraz dochodzeniem
-wprowadził instytucję przedstawienia zarzutów podejrzanemu.
-rozbudowano przepisy o zamknięciu śledztwa
-zniesiono instytucję pozaprawną postępowania wyjaśniającego (niejednokrotnie podczas tego postępowania pomijane były wszelkie reguły k.p.k.)

2. Lata 1970-1981

2.1. Kodeks karny z 1969 roku i jego nowelizacje

2.1.1. Prace kodyfikacyjne i Kodeks

*Na zlecenie prezydium Rządu powołana została Komisja Kodyfikacyjna, która prowadziła prace nad Kodeksem postępowania karnego oraz - po raz pierwszy nad Kodeksem karnym wykonawczym. Oba te kodeksy zostały uchwalone równocześnie z Kodeksem karnym materialnym.
*K.k. z 1969 r. był kodyfikacją zakrojoną na dużą skalę: wchodził w miejsce k.k. z 1932 r., a także K.k. WP z 1944 r.
*W k.k. z 1969 r. znalazły się nowe instytucje: kara ograniczenia wolności, warunkowe umorzenie postępowania karnego, nadzór ochronny, ośrodek przystosowania społecznego. W zamierzeniu twórców kodeksu wprowadzone zmiany miały na celu:
-złagodzenie represji karnej za łagodniejsze przestępstwa,
-ograniczenie stosowania krótkoterminowych kar pozbawienia wolności,
-skuteczniejszą ochroną społeczeństwa przed recydywistami.
*K.k. z 1969 r. dzielił się na trzy części:
1. Część ogólna - zawierała zasady odpowiedzialności karnej i jej wyłączenia, formy popełnienia przestępstwa, rodzaje kar i środków zabezpieczających i zasady ich stosowania oraz słowniczek.
2. Część szczególna - zawierała opis ustawowych typów przestępstw i grożące za nie kary. Na czoło wysunięto przestępstwa przeciwko interesom politycznym i gospodarczym PRL.
3. Część wojskowa - zawierała przepisy ogólne dot. tylko żołnierzy oraz grupujące przestępstwa których podmiotem mógł być tylko żołnierz.

2.1.2. Zasady odpowiedzialności

*Wina mogła być umyślna albo nieumyślna.
*Podział przestępstwa na stadia: zamiar, przygotowanie, usiłowanie, dokonanie.
*Wykroczenia pozostały wydzielone w odrębnym kodeksie wykroczeń.

2.1.3. System kar

2.1.3.1. Kara śmierci i kary na wolności.

*podział kar na zasadnicze i dodatkowe
*zasadnicze:
-pozbawienia wolności
-ograniczenia wolności
-grzywny
-śmierci
-25 lat pozbawienia wolności
-wobec żołnierzy dodatkowo - areszt wojskowy
*dodatkowe
-pozbawienie praw publicznych
-pozbawienie praw rodzicielskich i opiekuńczych
-zakaz zajmowania określonych stanowisk, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności
-zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych
-konfiskata mienia
-przepadek rzeczy
-podanie wyroku do publicznej wiadomości w szczególny sposób
-wobec żołnierzy - degradacja, obniżenie stopnia wojskowego
*Prawo karne skarbowe przewidywało jako kary zasadnicze:
-karę pozbawienia wolności
-grzywnę
-karę pieniężną porządkową
*K.k. z 1969 r. ograniczał liczbę zagrożeń karą śmierci likwidując sankcje z m.k.k oraz zniesienie postępowania doraźnego.
*Przewidywał zagrożenie karą śmierci zawsze alternatywnie z karą pozbawienia wolności.
*Kara pozbawienia wolności trwała od 3 miesięcy do 15 lat, a za przestępstwa zagrożone karą śmierci 25 lat (nie do 25 lat). Na poczet kary zaliczało się z mocy prawa okres tymczasowego aresztowania.
*Istotą kary dodatkowej było to, że mogła być wymierzona tylko łącznie z karą zasadniczą.

2.1.3.2. Kary na majątku

*Wsród kar majątkowych znalazły się: grzywna, konfiskata mienia, przepadek rzeczy oraz nawiązka.
*Konfiskata majątku miała charakter zbiorowy dla całej rodziny.

2.1.2.3. Inne środki karne.

*Kodeks kontynuował dwutorowe zwalczanie przestępczości: za pomocą kar, jak i środków zabezpieczających.
*K.k. w rozdziale o środkach zabezpieczających wymieniał tylko środki lecznicze, w istocie jednak znał środki zabezpieczające
-lecznicze, np. umieszczenie niepoczytalnego w szpitalu psychiatrycznym
-administracyjne, np. utrata prawa wykonywania zawodów etc.

2.1.4. Elementy części szczególnej Kodeksu

*Część szczególna dzieliła się na 36 rozdziałów grupujących przestępstwa rodzajowo zbliżone.
*Ustawodawca na początku umieścił przestępstwa przeciwko podstawowym interesom politycznym i gospodarczym PRL, za nimi ulokowane były przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu powszechnemu, przeciwko życiu i zdrowiu, przeciwko wolności i kolejno szereg innych.
*Dominowały przestępstwa przeciwko mieniu, zgrupowane w jednym rozdziale, charakteryzowała ten rozdział kazuistyka.

2.1.5 Pierwsze dziesięciolecie obowiązywania Kodeksu

*Lata siedemdziesiąte, w szczególności od początku 1972 r. do dnia stanu wojennego, stanowiły okres wyraźnej stabilizacji ustawodawstwa karnego, które pozostało niezmienione w kształcie nadanym w 1969 r. w k.k., k.p.k. oraz w k.k.w.
*Wyraźna zmiana w polityce kraju nastąpiła w miesiącach przed 13 grudnia 1981 r.
*Ustawa z 25 września 1981 r. o zwalczaniu spekulacji była rezultatem szczególnie głębokiego załamania się gospodarki.
*K.k. z 1969 r. wprowadził do systemu karnego kilka środków nieznanych poprzedniemu ustawodawstwu.
-kara ograniczenia wolności,
-warunkowe umorzenie postępowania karnego,
-kary dodatkowe orzekane samoistnie,
-warunkowe zawieszenie wykonania kary połączone z grzywną i szerokim katalogiem obowiązków.

2.2 Kodeks postępowania karnego z 1969 roku

2.2.1. Generalia

*Do celów kodyfikacyjnych należały:
-umocnienie praworządności socjalistycznej
-uporządkowanie stanu prawnego
-lepsze dostosowanie procedury do potrzeb praktyki
*Poza nowym k.p.k powstały również przepisy:
-o postępowaniu karno-skarbowym,
-o postępowaniu w sprawach nieletnich,
-o postępowaniu karno-administracyjnym.
*W nowym k.p.k. nastąpiło ujednolicenie procedury powszechnej i wojskowej.
*Osłabiono elementy inkwizycjne a rozszerzono kontradyktoryjne
*Wprowadzono niedopuszczalność potraktowania jako dowodu oświadczenia złożonego w warunkach wyłączających swobodę wypowiedzi.
*W postępowaniu przed sądem środki zapobiegawcze stosował sąd.
*Wprowadzono sądową kontrolę nad prokuratorskim stosowaniem aresztu tymczasowego.
*Zaliczenie tymczasowego aresztowania na poczet kary stało się obligatoryjne.
*Nowością była instytucja oskarżyciela posiłkowego.
*Utrzymano radziecki model postępowania rewizyjnego.
*Zniesiono tryb doraźny, ale utrzymano odrębne postępowania:
-uproszczone
-przyspieszone
-z oskarżenia prywatnego
-w sprawach o wykroczenia przekazane na drogę sądową
-w stosunku do nieobecnych
-przed sądami wojskowymi

2.2.2. Etapy procesu

*k.p.k. utrzymał tradycyjny podział postępowania karnego na postępowanie przygotowawcze (dochodzenie (zwykłe lub uproszczone) lub śledztwo) oraz postępowanie przed sądem.
*Organy bezpieczeństwa publicznego pozbawione zostały możliwości prowadzenia postępowania przygotowawczego.
*Celem postępowania przygotowawczego stanowiło m.in. zebranie i utrwalenie dowodów dla sądu.
*postępowanie przygotowawcze:
1) in rem - stwierdzenie popełnienia przestępstwa bez podejrzanego
2) in personam - przeciwko określonej osobie podejrzanej
3) zaznajomienie podejrzanego ze wszystkimi materiałami postępowania.

4) decyzja o zamknięciu postępowania przygotowawczego
5) sporządzenie i wniesienie do sądu aktu oskarżenia
*Istniała tendencja do przekształcania rozprawy w powtórkę wyników postępowania przygotowawczego.
*Rozprawa przed sądem I instancji
-była jawna i ustna,
-obecność oskarżonego na rozprawie była konieczna,
-rozprawą kierował przewodniczący składu sędziowskiego,
-przewód sądowy rozpoczynał się od odczytania aktu oskarżenia a następnie oskarżony mógł złożyć wyjaśnienia,
-w przeciwieństwie do świadków oskarżony nie był prawnie zobowiązany do mówienia prawdy,
-po zamknięciu przewodu sądowego przewodniczący udzielał głosu stronom,
-celem głosów stron było ustosunkowanie się do wyników przewodu sądowego,
-kolejność głosów była następująca: oskarżyciele, powód cywilny, obrońca, oskarżony,
-wyrokowanie obejmowało naradę, głosowanie, sporządzenie wyroku, ogłoszenie wyroku, ustne podanie najważniejszych powodów wyroku, pouczenie o prawie zaskarżenia.
*Sąd II instancji w postępowaniu rewizyjnym wydawał wyrok w którym najczęściej uchylał wyrok sądu I instancji, albo zmieniał go lub uchylał i przekazywał sprawę do I instancji do ponownego rozpatrzenia.

2.2.3. Niektóre tryby szczególne

*W trybie uproszczonym mogły być rozpatrywane tylko sprawy niezawiłe o drobne przestępstwa i tylko jeśli oskarżony nie był pozbawiony wolności. Uproszczenie polegało na m.in. na tym, że organ prowadzący dochodzenie w zasadzie nie był zobowiązany do zawiadamiać prokuratora o wszczęciu dochodzenia, nie było wymagane wydanie postanowienia o przedstawieniu zarzutów ani o zamknięciu dochodzenia. Akt oskarżenia mógł nie zawierać uzasadnienia.
*Postępowanie przyspieszone mogło być również stosowane tylko w sprawach drobniejszych, ściśle wymienionych w k.p.k. jeśli sprawca został ujęty na gorącym uczynki lub bezpośrednio potem i doprowadzony przez MO do sądu w ciągu 48 godzin od chwili albo jeżeli nie doprowadzając go, doręczono wezwanie na rozprawę również w ciągu 48 godzin. W postępowaniu przyspieszonym nie można było prowadzić dochodzenia a jeśli tak, to w ograniczonym zakresie.

c.d.n

ROZDZIAŁ III PRAWO CYWILNE

2. Prawo cywilne materialne

1.1. Unifikacja prawa cywilnego po drugiej wojnie światowej

*Po drugiej wojnie światowej w wyniku masowej migracji, z jednej strefy prawa do drugiej (głównie spod panowania prawa rosyjskiego, do dzielnic z prawem niemieckim) całkowita destrukcja stosunków

-własnościowych

-zobowiązaniowych

-rodzinnych etc.

*Problemy spowodowane różnorodnością systemów prawnych w poszczególnych dzielnicach wzmagały tendencje unifikacyjne i reformatorskie.

*Ustawa z 3 czerwca 1919 r. o Komisji Kodyfikacyjnej nie została przez władze uchylona i obowiązywała dalej.

*Mimo tego, że 20 członków przedwojennej KK przetrwało wojnę i wyrażał chęć dalszej pracy, nowa władza nie reaktywowała prac Komisji, gdyż ta była zbyt niezależna od rządu.

*Prace unifikacyjne i kodyfikacyjne powierzono Ministerstwu Sprawiedliwości.

*Rada Ministrów podjęła uchwałę z 12 czerwca 1945, że całkowita unifikacja prawa cywilnego w Polsce nastąpić powinna najpóźniej do 1 kwietnia 1946r..

-Akcją unifikacyjną formalnie kierował Minister Sprawiedliwości Henryk Świątkowski

-Bezpośrednio jednak kierownictwo na pracami unifikacyjnymi sprawował

dyrektor Departamentu Ustawodawczego Stefan Bancerz

-Jego zastępcą był Seweryn Szer.

*Nie udało się dokończyć unifikacji zgodnie z wcześniejszymi założeniami, a prace przedłużyły się do grudnia 1946.

*13 grudnia 1946r. Odbyła się uroczysta akademia z okazji unifikacji.

*Projekty opracowywano:

1. Przedstawiano je na posiedzeniach Komisji Prawniczej (bez większej dyskusji)

2. Następnie Minister Sprawiedliwości przedstawiał je KRN

3. KRN uchwalała je w formie dekretów (na ogół bez dyskusji wewnętrznej)

*10 podstawowych dekretów unifikacyjnych:

1. prawo osobowe 29 sierpnia 1945

2. prawo małżeńskie (osobowe) 25 września 1945

3. prawo o aktach stanu cywilnego 25 września 1945

4. prawo rodzinne 22 stycznia 1946

5. prawo opiekuńcze 14 mają 1946

6. prawo małżeńskie majątkowe 29 mają 1946

7. prawo spadkowe 8 października 1946

8. prawo rzeczowe 11 października 1946

9. prawo o księgach wieczystych 11 października 1946

10. przepisy ogólne prawa cywilnego 12 listopada 1946

*Reformą nie zostały objęte gałęzie prawa cywilnego zunifikowane w latach II RP.

*18 lipca 1945 ogłoszono jeszcze Kodeks Postępowania Niespornego.

1.2 Treści prawa zunifikowanego.

1.2.1. Przepisy ogólne prawa cywilnego ( p.o.p.c.)

*Przepisy ogólne prawa cywilnego (p.o.p.c.):

-regulowały podstawowe pojęcia oraz niektóre generalne instytucje cywilnoprawne.

-rozwiązywały niektóre mogące nasuwać wątpliwości kwestie z zakresu źródeł prawa cywilnego.

*P.o.p.c. (art.2) dopuszczały zwyczaj jako źródło prawa, o ile był to zwyczaj powszechny, a nie lokalny, a ustawa nie normowała danej kwestii inaczej.

*Uznawanie pewnych aspektów prawa zwyczajowego było niezgodną z komunistyczną koncepcją prawa (zwyczaj=tradycja przed komunistyczna).

*Art. 5 p.o.p.c. Nakazywał wykonywanie praw prywatnych nie tylko zgodnie z ich treścią, lecz także: „w sposób odpowiadający ich celowi społecznemu i wymaganiom dobrej wiary”.

*Działania sprzeczne z normą art. 5 nie były uważane za wykonywanie prawa i nie korzystały z ochrony. Był to przejaw funkcjonalizmu prawa.

*P.o.p.c. stanowiły zakaz działania ustawy wstecz, ale z zastrzeżeniem wyjątków ściśle w przepisach określonych oraz zakazywały samopomocy i ustanawiały domniemanie dobrej wiary.

1.2.1. Prawo Rzeczowe

*Prawo rzeczowe to zespół przepisów cywilnoprawnych normujących instytucje własności oraz niektóre inne formy korzystania z rzeczy.

*Prawo rzeczowe jak prawo podmiotowe bezwzględne jest skuteczne wobec wszystkich - erga omnes.

*Konsekwencją bezwzględnego charakteru praw rzeczowych są dwie zasady:

a) zasada jawności - prawa te powinny być dostrzegalne, co realizuje się przez wpis do księgo wieczystej.

b) zasada zamkniętego katalogu praw rzeczowych: podmioty prawa cywilnego nie mogą ustanawiać swobodnie jakichkolwiek praw rzeczowych

(ZASADA SWOBODY UMÓW NIE DOTYCZŁA P. RZECZOWYCH)

*Dekret z 1946 unifikujący prawo rzeczowe podzielony był na jedenaście tytułów.

-Pierwszy normował prawne pojęcie rzeczy.

-Drugi dotyczył materialnych funkcji ksiąg wieczystych.

-Trzeci zawierał przepisy o prawie własności.

-Kolejne dotyczyły głównie praw rzeczowych ograniczonych (użytkowania, służebności gruntowych i osobistych, hipoteki, zastawu i ciężarów realnych)

*Dekret przeciwstawiał prawo własności, jako prawo „pełne”, prawom rzeczowym „ograniczonym”.

*Według prawa polskiego rzeczami były jedynie przedmioty materialne. *Dekret dzielił rzeczy na ruchomości i nieruchomości.

*PRAWO WŁASNOŚCI

-miało za przedmiot rzeczy

-było ukształtowane jako prawo bezwzględne (erga omnes)

-sprowadzało się do klasycznej triady uprawnień:

1. IUS POSSIDENDI (prawo posiadania)

2. IUS UTENDI FRUENDI (prawo do pobierania pożytków)

3. IUS DISPONENDI (prawo rozporządzania)

*Według dekretu nie było jeszcze rozróżnienia między własnością społeczną, a indywidualną. Między własnością środków produkcji, a własnością przedmiotów osobistego spożycia.

*Przeniesienie własności było umową konsensualną:

-niewymagającą wydania rzeczy przy ruchomościach

-niewymagającą wpisu do księgi wieczystej przy nieruchomościach

-umowę o przeniesieniu własności nieruchomości należało zawrzeć pod rygorem nieważności w formie aktu notarialnego.

*Użytkowanie to prawo używania rzeczy cudzej i pobierania jej pożytków, z obowiązkiem zachowania substancji i dotychczasowego przeznaczenia.

-Było prawem niezbywalnym

-Było zawsze ograniczone co do okresu trwania

*Służebność gruntowa była obciążeniem nieruchomości w celu zapewnienia korzyści właścicielowi innej nieruchomości.

-Mogła polegać na ograniczonym korzystaniu z nieruchomości służebnej

albo na prawie żądania niewykonania w pewnym zakresie prawa własności.

-Była w zasadzie obciążeniem bezterminowym.

*Służebność osobista miała na celu korzyści określonej osoby fizycznej.

-Treścią służebności osobistej mogło być korzystanie z nieruchomości w oznaczonym zakresie lup jakiekolwiek inne uprawnienie.

*Ciężar realny był prawem do powtarzających się świadczeń ze strony każdorazowego właściciela nieruchomości, na rzecz oznaczonej osoby lub na rzecz właściciela oznaczonej nieruchomości.

-Treścią ciężaru realnego mogły być tylko powtarzające się świadczenia w pieniądzach lub w innych rzeczach zamiennych.

-Z wyjątkiem świadczeń na podstawie umowy o dożywocie.

*Zastaw odnosił się tylko do rzeczy ruchomej i dawał uprawnionemu (zastawnikowi) możności zaspokojenia oznaczonej wierzytelności z rzeczy ruchomej z pierwszeństwem przed innymi wierzycielami właściciela (zastawcy).

-Wymagał wydania rzeczy wierzycielowi albo uzgodnionej osobie trzeciej.

*Hipoteka była zastawem nieruchomości bez dzierżenia.

-Polegała na obciążeniu nieruchomości w celu zabezpieczenia określonej wierzytelności z tym skutkiem, iż przy zaspokojeniu z nieruchomości służyło wierzycielowi hipotecznemu pierwszeństwo przed innymi wierzycielami każdoczesnego właściciela.

-Wierzyciel mógł więc dochodzić zaspokojenia przysługującej mu wierzytelności z nieruchomości obciążonej, bez względu na to, do kogo nieruchomość w danym czasie należała.

-Obciążenie dotyczyło nieruchomości, ale nie osoby właściciela.

-Hipotek nie łączyła się z przeniesieniem posiadania, obciążona nieruchomość pozostawała nadal w rękach dotychczasowego właściciela.

-Do ustanowienia hipoteki konieczny był wpis w księdze wieczystej jako

warunek ustanowienia hipoteki, gwarantujący jawność obciążeń hipotecznych.

-Hipoteka mogła być wyrażona tylko w oznaczonej sumie pieniężnej.

-Nie podlegała przedawnieniu.

-Wygasała albo wskutek wygaśnięcia zabezpieczonej wierzytelności, albo przez czynność prawną.

*Posiadanie to władztwo faktyczne nad rzeczą lub faktyczne wykonywanie praw.

-Każdemu posiadaczowi służyła skarga posesoryjna o przywrócenie

naruszonego posiadania lub zaniechanie dalszych naruszeń.

-Skarga petytoryjna służyła do ochrony prawa własności.

*Księgi wieczyste to urzędowe rejestry prowadzone w celu ustalenia praw rzeczowych na nieruchomościach, czyli służące do ujawnienia nabycia, zmiany i utraty praw rzeczowych.

-W założeniu miały być prowadzone dla wszystkich prócz państwowych nieruchomości.

-Zostały uregulowane osobnym dekretem tej samej daty co prawo rzeczowe.

11 października 1946

-Księga wieczysta powinna ujawniać ogół praw rzeczowych na nieruchomości.

-Postępowanie sądowe w przedmiocie wniosków o wpis w księdze wieczystej zaliczano do postępowania niespornego.

1.2.3. Prawo zobowiązań

*Prawo zobowiązań było uregulowane przez przed wojenny Kodeks zobowiązań z 1933 roku, aż do momentu wejścia w życie Kodeksu cywilnego z 1965r.

*Nadal obowiązywały przepisy prawa wekslowego i czekowego z 1936r.

*Nadal funkcjonował też Kodeks handlowy z 1934r.

-Prawo handlowe można najogólniej określić jako prawo gosp. prywatne.

-Reguluje ono stosunki prawne powstające w ramach obrotu gospodarczego.

*Kodeks zobowiązań dzielił się na część ogólną i szczegółową. W części ogólnej Kodeks określa pojęcie zobowiązania.

-Zobowiązanie jest to stosunek prawny, w którym jedna osoba wobec drugiej zobowiązana jest do świadczenia, przy czym strona uprawniona nazywa się wierzycielem, strona zobowiązana zaś dłużnikiem.

-Zobowiązanie ze stanowiska wierzyciela nazywa się wierzytelnością, ze stanowiska dłużnika zaś długiem.

-Wierzytelność jest prawem podmiotowym, a mianowicie prawem wierzyciela do zaspokojenia oznaczonego interesu przez odpowiednie zachowanie się dłużnika.

*Powstanie, zmiana oraz wygaśnięcie zobowiązań stanowiło wynik pewnych zdarzeń, dzieliły się one na:

a)Czynności prawne (oświadczenia woli) działania ludzkie podejmowane w celu wywołania skutków prawnych.

-Potrzebne było uzewnętrznienie woli osoby dokonującej tej czynności.

-Czynności prawne mogły być:

• dwustronne (np. umowy)

1. jednostronne ( np. przyrzeczenie publiczne, zapis długu na okaziciela)

b)Wszelkie inne zdarzenia wywołujące z mocy prawa skutki zobowiązaniowe bez względu na wolę osób.

-Chodzi tu o czyny zarówno

• dozwolone (np. prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia)

• niedozwolone (np. wyrządzenie szkody)

-Marginalnie mogły to być zdarzenia nie będące działaniami ludzkimi, a np.

efektem działania sił przyrody. (np. w wyniku powodzi woda przeniosła pewne rzeczy do sąsiada)

c)Źródłem prawa zobowiązań mógł być też zwyczaj.

-Kodeks w swojej treści wielokrotnie powoływał się na zwyczaj.

(np. termin płatności najmu i dzierżawy mógł być określony zwyczajowo)

-Kodeks zobowiązań posługiwał się zwyczajem jako środkiem interpretacji woli stron, gdyż oświadczenie woli należy tłumaczyć jak wymagają tego dobra wiara i zwyczaje uczciwego obrotu.

-Klauzule generalne to sformułowania posługujące się pojęciem zwyczaju, umożliwiające zmieniającą się interpretację w zmieniających się stosunkach gospodarczych i społecznych, a w konsekwencji pozwalające na zachowanie trwałości Kodeksu w nowych warunkach. ( np. pojęcia typu „dobra wiara”, „dobre obyczaje”, „niesłuszna korzyść” etc. )

*W części ogólnej Kodeksu zobowiązań znalazły się również przepisy regulujące rozmaite sposoby wygaśnięcia zobowiązań, przez:

-wykonanie zobowiązania

-potrącenie

-odnowienie

-niemożność świadczenia

-nadzwyczajne wypadki

-zwolnienie z długu

-rozwiązanie umowy.

*Kodeks zobowiązań wspierał się na fundamentalnych zasadach prawa cywilnego państwa liberalnego, tzn. m.in. na zasadach równości stron oraz swobody umów.

*Idea prawne kierunków socjalnych miały poważny wpływ na zasady zawierani umów.

-w szczególnych wypadkach sędzia miał wpływ na treść zawieranej umowy

-sędzia mógł też umowę rozwiązać

*Ustawowo ograniczono swobodę umów w prawie pracy oraz ustawie o ochronie lokatorów.

-ustawa o ochronie lokatorów ograniczała prawo wynajmującego (właściciela nieruchomości) do wypowiadania umowy tylko z ważnych przyczyn, którymi były głównie naruszenie obowiązków przez najemce.

-ustawa ta określała też maksymalne stawki czynszu

-ograniczała możliwość eksmisji (szczególnie bezrobotnych)

*Ponadto zabronione były umowy sprzeczne z szeroko pojętym prządkiem publicznym.

*W części szczegółowej Kodeks normował wiele umów pojawiających się w praktyce.

(np. umowy sprzedaży, zamiany, darowizny, dalej dzierżawa, najem, użyczenie etc.)

1.2.4. Prawo rodzinne

1.2.4.1. Prawo małżeńskie osobowe

*Przedwojenne projekty Komisji Kodyfikacyjnej zostały gruntownie przerobione po wojnie i wydane w postaci dwóch dekretów.

*Dekret z 25 września 1945r. o prawie małżeńskim osobowym:

-uczynił z małżeństwa instytucję wyłącznie świecką

-jurysdykcje oddawał wyłącznie sądom powszechnym

-małżeństwo zawarte tylko w formie religijnej był pozbawione skutków

prawnych wobec państwa

-zarówno zdolność do zawarcia małżeństwa, jego skutki prawne jak i dopuszczalność rozwodu były normowane wyłącznie przez prawo cywilne

-mimo dopuszczalności rozwodu, dekret traktował małżeństwo jako instytucje trwałą, a rozwód mógł pociągnąć za sobą uciążliwe skutki prawne

-dekret jednak nie odrzucał etyczno-religijnego aspektu małżeństwa, ale uważał go za problem moralny, a nie prawny, więc zostawiał go do uznania i sumienia małżonków

*Prawo małżeńskie z 1945 zrównało sytuacje prawną męża i żony, przyznając im dokładnie takie same prawa i obowiązki.

*Dekret z września 1945 przewidywał też fakultatywną instytucje zaręczyn.

-Zaręczyny to przyrzeczenie sobie przez dwie osoby różnej płci zawarcia w przyszłości małżeństwa.

-Niedotrzymania przyrzeczenia nie można było zaskarżyć

-Ani w żaden sposób wyegzekwować jego wykonania

-Istniały jednak skutki majątkowe zerwania zaręczyn w postaci obowiązku wynagrodzenia strat poniesionych w związku z przygotowaniami do małżeństwa

-Istniał też obowiązek zwrotu podarków zaręczynowych przez osobę winną niedojścia małżeństwa do skutku.

*Zawarcie małżeństwa następowało w wyniku oświadczenia nupturientów o wstąpienie w związek małżeński, złożonego zgodnie, publicznie przed urzędnikiem stanu cywilnego, w obecności dwóch świadków.

-Małżeństwo mogły zawrzeć osoby, które ukończyły 18 rok życia, co dotyczyło zarówno kobiet jak i mężczyzn.

-Sąd grodzki mógł wyrazić zgodę na zawarcie małżeństwa osobie, która nie osiągnęła odpowiedniego wieku.

-Dowodem zawarcia związku małżeńskiego był akt małżeństwa.

-Małżeństwo ustawało przez śmierć jednego z małżonków.

-Rozwód mógł być orzeczony gdy miał miejsce „stały rozkład” wspólności małżeńskiej i gdy został on spowodowany ( w sposób zawiniony lub niezawiniony) przez małżonka pozwanego, ale nawet wówczas nie mógł być orzeczony, gdy sprzeciwiało się temu dobro małoletnich dzieci.

-Prawo z 1945 nie znało instytucji separacji, znanej systemom zaborczym.

1.2.4.2. Prawo małżeńskie majątkowe *Zawarcie i ewentualne rozwiązanie małżeństwa ma lub może mieć wpływ na stosunki majątkowe małżonków. Istnieje kilka typowych sposobów (modeli) układania stosunków majątkowych małżeńskich:

a)USTRÓJ OGÓLNEJ WSPÓLNOŚCI MAJĄTKOWEJ:

-polegający na złączeniu majątku obojga małżonków w jedną całość, w jeden majątek należący wspólnie do obojga małżonków.

-Jeżeli przyczyną ustania małżeństwa jest śmierć jednego z małżonków, wówczas majątek wspólny dzieli się między pozostałego przy życiu małżonka oraz spadkobierców zmarłego małżonka.

-W przypadku rozwodu majątek wspólny dzieli się po połowie między małżonków.

b)USTRÓJ ROZDZIELNOŚCI MAJĄTKOWEJ:

-każdy z małżonków zachowuje swój majątek i sam nim w czasie trwania małżeństwa zarządza.

-wszystko co małżonkowie nabywają w czasie trwania małżeństwa, nabywają wyłącznie dla siebie.

c)USTRÓJ WSPÓLNOŚCI DOROBKU:

-mimo zawarcia małżeństwa każdy z małżonków zatrzymuje swój majątek i sam nim w czasie trwania małżeństwa włada.

-to co małżonkowie nabędą w czasie trwania małżeństwa, stanowi ich majątek wspólny tzw. majątek dorobkowy.

-z chwilą rozwiązania małżeństwa majątek dorobkowy dzieli się jak majątek wspólny.

d)Oprócz wymienionych, najbardziej typowych, istnieje niemal nieograniczona możliwość tworzenia rozwiązań mieszanych.

*Dekret z 29 mają 1946 o prawie małżeńskim majątkowym przyjął, że ustrój rozdzielności majątkowej jest najodpowiedniejszy z uwagi na realizacje równouprawnienia kobiet.

Ponadto lepiej odpowiadał socjalistycznej zasadzie, że praca jest głównym czynnikiem ustroju i że kobieta w tym ustroju również pracuje zawodowo.

*Prawo małżeńskie z 1946 pozostawiało pełną swobodę w ukształtowaniu stosunków majątkowych przed zawarciem małżeństwa i w czasie jego trwania.

-Umowę majątkową zawierano w formie aktu notarialnego.

-Jeżeli jednak małżonkowie nie zawarli majątkowej umowy małżeńskiej, to ich wzajemne stosunki majątkowe warunkował tzw. ustrój ustawowy czyli

ustrój rozdzielności majątkowej (ustrój podziału dorobku).

-Ustrój ustawowy można było określić jako rozdzielność w czasie jego trwania, a wspólność z chwilą jego zniesienia.

• W czasie trwania ustroju majątek każdego z małżonków to albo majątek osobisty albo majątek dorobkowy.

• Majątku dorobkowego obojga (dorobku wspólnego) nie było.

• Każdy z małżonków zachowywał swój majątek osobisty i dorobkowy, mógł nim zarządzać i rozporządzać, co w istocie dawał rozdzielność majątkową.

• Wyjątki dotyczyły jedynie zbycia lub obciążenia nieruchomości albo przedsiębiorstwa oraz wspólności sprzętów domowych.

• Wspólność majątkowa powstawała dopiero z chwilą ustania ustroju ustawowego dla przeprowadzenia podziału.

-Ustanie ustroju ustawowego następowało w trzech przypadkach:

• ustania lub rozwiązania małżeństwa

• zawarcia majątkowej umowy małżeńskiej zmieniającej ustrój

• wprowadzenia ustroju przymusowego na skutek ubezwłasnowolnienia, upadłości albo orzeczeniem sądu na żądanie jednego z małżonków.

-W praktyce występował jedynie pierwszy przypadek.

1.2.4.3. Inne zagadnienia prawa rodzinnego.

*Dekret z 22 stycznia 1946r. Prawo rodzinne normował m.in. takie zagadnienia jak:

-sytuacja prawna dzieci (różnice między dziećmi z małżeństwa i spoza)

-poszukiwanie (ustalenie) ojcostwa

-obowiązki alimentacyjne

-władze rodzicielska w stosunku do dziecka

-władze rodzicielska w stosunku do majątku dziecka

-ograniczenie, zawieszenie i odebranie władzy rodzicielskiej

-przysposobienie

*Dekret z 14 mają 1946r. Prawo opiekuńcze:

-ustanawiał jako władze opiekuńczą sąd grodzki

-normował ustanowienie, sprawowanie oraz nadzorowanie opieki opiekuna nad osobami niepełnoletnimi niepozostającymi pod władzą rodzicielską oraz nad osobami ubezwłasnowolnionymi oraz nad ich majątkiem.

-normował też sprawy kurateli dla niemogących prowadzić swoich spraw osób fizycznych lub prawnych albo dla podmiotów nie ustalonych.

1.2.5. Prawo spadkowe

*Dekretem z 8 października 1946 wydano nowe prawo spadkowe materialne.

*Dekretem z 8 listopada 1946 zunifikowano postępowanie spadkowe.

*SPADEK to ogół praw i obowiązków zmarłego, przy czym należy przez to rozumieć prawa i obowiązki cywilne.

*Dziedziczne i należące do spadku były prawa i obowiązki majątkowe.

*Dekret o prawie spadkowym wprowadzał następujące zasady zunifikowanego prawa:

• dziedziczyć można tylko na podstawie dwóch tytułów:

-ustawy

-testamentu

• znacznie ograniczono krąg spadkobierców ustawowych, do których zaliczani byli:

-małżonek

-krewni zstępni (bez ograniczenia)

-krewni wstępni (tylko rodzice)

-krewni w linii bocznej (rodzeństwo i jego zstępni)

-osoby przysposobione przez spadkodawcę

-w przypadku braku małżonka i spadkobierców pośród krewnych, dziedziczyła gmina, a od 1950 dziedziczył Skarb Państwa.

-Małżonek, zstępni spadkodawcy i jego rodzice, jeżeli dziedziczyliby w braku testamentu, stanowili tzw. spadkobierców koniecznych.

• Zasada swobody testowania została przeprowadzona bez ograniczeń

• ZACHOWEK to konstrukcja dla ochrony interesów jaka przysługiwała spadkobiercom koniecznym w razie pozbawienia ich należnego im z ustawy udziału w spadku.

-Zachowek wynosił połowę tego co uzyskaliby w wyniku dziedziczenia z ustawy.

-Spadkobierca konieczny prawnie nie otrzymywał w wyniku zachowku części spadku, leczu przysługiwało mu roszczenie do spadkobierców powołanych w spadku o wypłacenie sumy pieniężnej stanowiącej jego zachowek

-Spadkobierca konieczny uzyskiwał więc drogą roszczenia wierzytelność, a nie część spadku.

*Otwarcie spadku następowało wraz z chwilą śmierci spadkobiercy.

-Z chwilą otwarcia spadku spadkobierca nabywał spadek z mocy samego prawa.

-Nabycie spadku było jednak skuteczne jedynie wówczas, gdy spadkobierca

uzyskał sądowe stwierdzenie praw do spadku.

-Stwierdzenie sądowe ustalało jedynie do jakiej części spadku miał prawo dany spadkobierca (było wyrażone ułamkiem)

-Następnym etapem postępowania był dział spadku, który polegał na podziale między spadkobierców konkretnych rzeczy, wierzytelności, długów itp. (tzw. masa spadkowa).

-Dział spadku mógł być dokonany w drodze pozasądowej umowy spadkobierców albo w postępowaniu sądowym.

*TESTAMENT instytucja która miała umożliwić uporządkowanie sytuacji materialnej na wypadek śmierci w konkretnej rodzinie.

-Spadkodawca mógł zamieścić niemal dowolne rozporządzenie swoim majątkiem.

*Prawo spadkowe było poddane szerokiej krytyce ze względu na swój antysocjalistyczny, burżuazyjny charakter.

*Konstytucja PRL w art. 12 deklarowała, iż „uznaje i ochrania na podstawie obowiązujących ustaw indywidualną własność i prawo dziedziczenia ziemi, budynków i innych środków produkcji należących do chłopów, rzemieślników i chałupników”.

-Odwołanie do ustaw, stwarzało możliwość dowolnego ograniczania prawa dziedziczenia.

-Artykuł deklarował też ochronę praw tylko dla wymienionych w nim grup społecznych, co pozostawiało pozostałe grupy w niejasnej sytuacji prawnej.

-Wynikało to z negatywnego stosunku władzy do własności prywatnej.

*Konstytucja PRL w art. 66 warunkowała równouprawnienie kobiet i mężczyzn także w sferze prawa spadkowego.

*Konstytucja PRL w art. 67 dawała równe prawa spadkobrania dziecku urodzonemu poza małżeństwem.

1.3. Sprawa kodyfikacji w latach 1947-1949 *Po obserwacji funkcjonowania dekretów prawa cywilnego, przystąpiono do do unifikacji prawa cywilnego w jednej całości, w formie Kodeksu.

*18 lutego 1947 Minister Sprawiedliwości powołał specjalna komisję do opracowania jednolitego kodeksu cywilnego.

*W skład komisji weszli:

-Seweryn Szer (przewodniczył obradom)

-Stefan Bancerz (dyrektor Departamentu Ustawodawczego Min. Spraw.)

-Jan Wasilkowski (profesor UW)

-Sędziowie:

• Jan Witecki

• Aleksander Wolter

• Witold Czachórski

*Komisja odrzucając system radziecki podzieliła kodeks wedle systemu pandektowego:

-część ogólna

-prawo rodzinne i opiekuńcze

-prawo rzeczowe

-zobowiązania

-prawo spadkowe.

*Projekt kodeksu był gotowy w grudniu 1948, jednak zwrot polityczny wewnątrz partii (tzw. „zdemaskowanie odchylenia” władze przejmuje B.Bierut odsuwając W.Gomułkę) doprowadził do uznania projektu za „zbyt burżuazyjny” i zaniechano dalszej pracy.

1.4. Ustawodawstwo i nauka prawa po „zdemaskowaniu odchylenia” *W 1948 kolejnym nowelizacjami ustawy z 1920r. pozbawiono spółdzielnie ich samodzielności. Spółdzielnie stały się w istocie rodzajem przedsiębiorstw państwowych.

*Trzy dekrety z 1948 zlikwidowały banki powstałe przed 1 września 1939.

*Przejmowano formalnie w zarząd państwowy, tysiące małych warsztatów pracy, hoteli, pensjonatów, szpitali, sanatoriów których nie odebrano wcześniej w wyniku nacjonalizacji z 1946 roku. (czyniono to w sposób sprzeczny z prawem)

*W 1949 wprowadzono niemal nieograniczoną możliwość wywłaszczania za symboliczną opłatą.

*W sierpniu 1949 powołano państwowy arbitraż gospodarczy.

*Ustawa z kwietnia 1950 zapowiadała wydawanie aktów prawnych o ogólnych warunkach umów dostawy oraz odbioru i przewozu towarów w stosunkach między jednostkami gospodarki uspołecznionej (j.g.u.).

-Ustawa nadała moc obowiązującą wzorom umów (umowom typowym) i ogólnym warunkom dostaw.

-Były one wydawane przez przewodniczącego Państwowej Komisji Planowania Gospodarczego

-Był to jeden z przykładów uznawania aktu administracyjnego za źródło obowiązków cywilnoprawnych.

*Nauka prawna w ustroju socjalistycznym wyeliminowała w ogóle pojęcie prawa prywatnego, zastępując je pojęciem prawa cywilnego.

1.5. Kodeksy cząstkowe z 1950 roku

*Wspólne prace polsko-czechosłowackie nad Kodeksem rodzinnym po 1948 nie przyniosły oszałamiających efektów, gdyż wiele spraw pominięto.

*Dwiema ustawami z 27 czerwca 1950r. uchwalono Kodeks rodzinny oraz przepisy wprowadzające ten Kodeks.

*Wyodrębnienie prawa rodzinnego w osobny kodeks było realizacją doktryny radzieckiej i przyjęciem wzorca radzieckiego.

*Głównym twórcą Kodeksu rodzinnego był Seweryn Szer zwolennik wzorców radzieckich.

*Ustawa z 18 lipca 1950r. Normowała nowe przepisy ogólne prawa cywilnego.

-Najważniejsze artykuły p.o.p.c.:

• Art. 1 p.o.p.c. - „przepisy prawa winny być tłumaczone i stosowane zgodnie z zasadami ustroju i celami Państwa Ludowego”.

• Art. 3 p.o.p.c. Stanowił, że nie można czynić ze swego prawa użytku, który by naruszał zasady współżycia społecznego w Państwie Ludowym.

• Art. 11 p.o.p.c. Przewidywał cywilnoprawną ochronę dóbr osobistych. Ochrona dóbr osobistych opiera się na konstrukcji praw podmiotowych, których jest ile poszczególnych dóbr osobistych.

*W 1950 utraciły moc:

-prawo małżeńskie, prawo osobowe z 1945 roku

-prawo rodzinne, opiekuńcze, małżeńskie majątkowe z 1946 roku

-przepisy ogólne prawa cywilnego z 1946

*27 września 1950 Prezydium Rządu podjęło uchwałę uznającą za sprawę pilną i konieczną opracowanie nowych kodeksów Polski Ludowej - karnego i cywilnego.

-Zlecono Ministerstwu Sprawiedliwości ukończeniu obu projektów do 1 września 1951r.

-Minister Sprawiedliwości Henryk Świątkowski powołał kilkuosobową komisję, w której sam objął przewodnictwo.

-W skład komisji weszli:

1. Seweryn Szer ( zastępca przewodniczącego)

2. Jan Winiarz (sekretarz)

3. Jan Wasilkowski (główny redaktor projektu)

4. Adam Chełmoński senior

5. Jan Topiński

1.6. Konstytucja z 1952 roku. Zagadnienia własności. *Uchwalona 22 lipca 1952 Konstytucja PRL utrwalała nowy ustrój polityczny, społeczny i gospodarczy. Odchodząc od abstrakcyjnych, liberalnych pojęć własności tworzących kodyfikacje cywilne do czasu uchwalenia konstytucji.

*Konstytucja PRL odróżniała różne formy własności:

• społeczną (ogólnonarodową lub spółdzielczą)

-Konstytucja deklarowała szczególną ochronę dla tej formy własności

• indywidualną (drobnotowarową lub kapitalistyczną)

-Konstytucja stawiała własność indywidualną w sytuacji bez perspektyw, gdyż wedle nauka Lenina, jedyną formą tolerowaną własności indywidualnej powinna być własność spółdzielcza, tą jednak konstytucja zaliczyła do własności społecznej.

• Osobistą

-W Konstytucji PRL był jedynie tolerowana w formie własności środków produkcji oraz własności osobistej obywateli.

*Do ochrony własności Konstytucja zobowiązywała:

-każdego obywatela (obowiązek ochrony własności społecznej)

-rady narodowe

-Prokuratora Generalnego

-sądy

1.7. Projekty z lat 1954-1955

*Komisja powołana przez Ministra Sprawiedliwości, opublikowała projekt kodeksu cywilnego w 1954. Projekt obejmował 4 księgi, a referentami poszczególnych części byli:

-I. Przepisy ogólne S.Szer

-II. Własność i inne prawa rzeczowe J.Wasilkowski

-III. Zobowiązania J. Topiński

-IV. Prawo spadkowe S.Szer i J.Wasilkowski

*Wzorem radzieckim wyodrębniono prawo rodzinne z Kodeksu cywilnego.

*Projekt z 1954 przejmował przepisy ogólne z ustawy z 1950r., ale wprowadzał zmiany związane przede wszystkim z gospodarką uspołecznioną.

-różnicował formy własności i ich ochronę

-formułował zasadę jedności własności państwowej

-wyłączono z niego przepisy na temat ksiąg wieczystych i hipotek

(obowiązywały nadal przepisy z 1946)

-wprowadzał do zobowiązań niektóre instytucje powołane do zaspokajania potrzeb obrotu uspołecznionego.

-zmodyfikowano niektóre instytucje z Kodeksu handlowego i przeniesiono je do księgi III o zobowiązaniach, inne pominięto.

-w prawie spadkowym wprowadzał :

• ograniczenie swobody rozporządzania na wypadek śmierci

• ograniczenie kręgu spadkobierców ustawowych

• ograniczenie odpowiedzialności za długi spadkowe

*Projekt z Kodeksu cywilnego 1954 spotykał się z mocną krytyką, oceniono że projekt stanowił regres w stosunku do istniejącego stanu prawnego.

*W 1955 ze względu na krytykę poprzedniego powstał nowy projekt, przyjęty równie krytycznie gdyż niewiele różnił się od tego z 1954.

*Ostatecznie projekt z 1955 nie uzyskał aprobaty rządu i nie został wniesiony do sejmu.

1.8. Treści prawa w około 10 lat później

1.8.1. Przepisy ogólne prawa cywilnego (p.o.p.c.)

*Przepisy ogólne prawa cywilnego z 1950 zawierały:

1)przepisy wstępne, a były to

-wykładnia prawa

-zagadnienie mocy wstecznej ustaw

-granice wykonywania praw podmiotowych

-kwestia ciężaru dowodu

-domniemanie dobrej wiary

2)prawo osobowe łącznie z:

-przepisami o ochronie dóbr osobistych

-przepisami o opiece nad ubezwłasnowolnionymi

-przepisami o kurateli

3)przepisy o czynnościach prawnych:

4)przepisy o terminach

5)ogólne przepisy o przedawnieniu roszczeń majątkowych.

*Wyrazem komunistycznej tendencji do eliminowania prawa zwyczajowego spośród źródeł prawa był brak w p.o.p.c. z 1950r. przepisu wskazującego na prawo zwyczajowe jako źródło prawa cywilnego.

*P.o.p.c. był pełen upolitycznień:

-Art 1. „Przepisy prawa winny być tłumaczone i stosowane zgodnie z zasadami ustroju i celami Państwa Ludowego”

-Art 3. „Nie można czynić ze swego prawa użytku, który by naruszał zasady współżycia społecznego w Państwie Ludowym”

*W latach pięćdziesiątych stosowano w Polsce dwa rodzaje wykładni przepisów:

-sądową

-ustawową

*Najwyższą rangę nadawano wykładni ustawowej dokonywanej przez Radę Państwa, na podstawie:

-art. 4 ustawy z 20 lipca 1950r. o Prokuraturze Rzeczpospolitej Polskiej

• przepis nadawał wykładni Rady Państwa „moc powszechnie obowiązującą.”

-art. 25 ust.1 pkt 3 Konstytucji PRL z 22 lipca 1952

1. przepis dawał Radzie Państwa prawo wykładni ustaw, ale nie wspominał o ustaleniu zasad stosowania prawa, przez co należy rozumieć, że zwęził uprawnienia Rady Państwa.

*Rada Państwa dokonywała tylko wykładni prawa cywilnego.

*Wykładnie sądową stosował sędzia, gdy interpretował treść przepisu

-najczęściej w toku rozpoznawania konkretnej sprawy

-istotną rolę odgrywała interpretacja dokonana przez Sąd Najwyższy

*Ponadto p.o.p.c. z 1950 regulowały zagadnienia nie zawarte we wcześniejszych przepisach z lat 1945-46. Były to przepisy ogólne:

-o czynnościach prawnych

-o zawarciu umowy

-o wadach oświadczenia woli

-o warunku

-o przedstawicielstwie (pełnomocnictwach)

-o obliczaniu terminów

-o przedawnieniu

-o kurateli

1.8.2. Prawo rzeczowe *Ustawodawca koncentrował się na ochronie własności społecznej zgodnie z płynącymi z Konstytucji PRL zaleceniami.

*W odniesieniu do typów własności niespołecznej ustawodawca zwykły normował jedynie jedynie dwie grupy zagadnień:

-własność rolniczą

• była własnością indywidualną, która na wsi nigdy nie została skolektywizowana. (mimo prób)

• ustawodawca starał się o zapewnienie produkcji rolnej na minimalnym choćby poziomie w warunkach stałego niedoboru.

-własność mieszkania

• w warunkach publicznej gospodarki własność upowszechniła się dość późno

• zaliczano ją do własności osobistej

• formalnie była to własność części nieruchomości

*Ustawa z 29 czerwca 1963r. o ograniczeniu podziału gospodarstw rolnych

-wkraczała zarówno w prawo rzeczowe jak i w prawo spadkowe

-w prawie rzeczowym ograniczała podział gospodarstwa w wyniku zbycia jego części albo zniesienia współwłasności

-podział był dopuszczalny tylko pod warunkiem zachowania norm obszarowych z rozporządzenia RM z 19 lipca 1963r.

*Instytucja własności czasowej przewidziana w prawie rzeczowym z 1946r. Była szczególną konstrukcją praw rzeczowego ograniczonego.

-polegała na tym, że państwo sprzedawało nieruchomość na pewien czas, a po tym czasie nieruchomość wracała do państwa (tzw. prawo powrotu)

-był to zazwyczaj czas 30-80lat z możliwością przedłużenia o 20 lat.

-konstrukcję tą stosowano wielokrotnie na mocy ustawy z 28 mają 1957r. o sprzedaży przez państwo domów mieszkalnych i działek budowlanych.

*Ustawa z 14 lipca 1961r. O gospodarce terenami w miastach i osiedlach

-zastąpiła instytucję własności czasowej użytkowaniem wieczystym

-użytkowanie wieczyste:

• było ustanawiane na 99 lat (wyjątkowo krócej, niemniej niż 40)

• umowa o ustanowienie użytkowania wieczystego wymagała formy aktu notarialnego i niezbędny był wpis do księgi wieczystej

• stanowiło prawo zbywalne i podlegające obciążeniu

• wykorzystywano przy sprzedaży działek budowlanych oraz mieszkań w budynkach stanowiących własność państwową.

1.8.3. Prawo zobowiązań *Na przestrzeni dziesięciu lat Polski Ludowej nastąpiły tak daleko idące zmiany własnościowe oraz zmiany strukturalne w gospodarce, że treść Kodeksu zobowiązań z 1933 nie odpowiadała nowym rozwiązaniom i modelom instytucji prawnych.

*Oprócz dotychczasowych źródeł zobowiązań w prawie socjalistycznym źródłem obowiązków stał się także plan i zarządzanie planowe.

-inne źródła zobowiązań mogły być skuteczne jedynie jeśli było dozwolone zarządzeniem planowym, albo nie były z nim sprzeczne.

-przez warunki gospodarki planowej podważona została zasada wolności umów w prawie zobowiązaniowym.

-utrzymywała ona swoje znaczenie tylko tam gdzie nie sięgał plan gosp.

*Z aktów administracyjnych, wydawanych przez państwo w celu przejęciu niemal całej gospodarki, powstawały skutki cywilnoprawne.

-owe akty administracyjne stanowiły więc źródło zobowiązań

-zobowiązania z nich wynikające obejmowały:

• stosunki między jednostkami gospodarki uspołecznionej (j.g.u.)

• stosunki między j.g.u. i obywatelami

*Ustawa z 19 kwietnia 1950r. o umowach planowych w gospodarce socjalistycznej:

-przewidywała obowiązek zawierania umów o dostawy planowe

-w większości przypadków treść zobowiązania i osoby kontrahentów były z góry określone

-ustawa miała zastąpić szeroko wydawane do jesieni 1948 zarządzenia jednostek planujących

*Prawo zobowiązań pozostawało jedyną gałęzią prawa cywilnego skodyfikowaną jeszcze w II RP, było jednak wielokrotnie modyfikowane w szczególności w sferze ograniczania swobody umów.

*Kodeks zobowiązań z 1933 obowiązywał aż do wejścia w życie Kodeksy cywilnego z 1964

-jednak już wcześniej dokonywano znaczących zmian, szczególnie w kwestii unormowania zobowiązań między j.g.u.

-odchodzono coraz bardziej od zasad zobowiązań państwa liberalnego

-istotną rolę w odchodzeniu od zasad wolnego rynku i swobody umów miało orzecznictwo państwowego arbitrażu gospodarczego.

*W zakresie prawa prywatnego zachowano w mocy:

-fragmenty Kodeksu handlowego z 1934

-prawo wekslowe, prawo czekowe, prawo upadłościowe z 1934

-prawo o postępowaniu układowym z 1934

-jednak nawet te przepisy które utrzymano w mocy, były niezwykle rzadko stosowane, ze względu na ich zbyt duże odstępstwo od zasad socjalizmu.

-przywrócenie prawa handlowe nastąpiło dopiero 23 grudnia 1988

*Prawo mieszkaniowe (prawo lokalowe)

-stanowiło ważny aspekt życia społecznego w powojennej Polsce

-przepisy przedwojenne były traktowane jedynie jako przejściowe i dlatego

nie znalazły się w kodeksie zobowiązań

*Dekret z 7 września 1944 o komisjach mieszkaniowych wprowadzał nieważność umów zawieranych poza komisja mieszkaniową oraz ustalał wysokość czynszu na poziomie sprzed września 1939

*Dekret z 21 grudnia 1945 o publicznej gospodarce lokalami i kontroli najmu

*Ustawa z 30 stycznia 1959r. Prawo lokalowe

-Uchylała poprzednie akty, ale regulowała zawarte w nich normy i instytucje

-Publiczna gospodarka lokalami polegała na tym, że prawo zajmowania mieszkania lub jego części przysługiwało wyłącznie na podstawie przydziału wydanego przez odpowiedni organ lokalowy.

-Z chwilą objęcia lokalu na podstawie udzielonego przydziału, między właścicielem nieruchomości, a osobą obejmującą lokal, związywał się z mocy samego prawa stosunek zobowiązaniowy najmu.

-Ustalone zostały normy zaludnienia mieszkań - wprowadzono przymusowe dokwaterowania i przekwaterowania.

-Określono wysokość czynszu (w całości przeznaczany na koszty remontów i eksploatacji)

1.8.4. Kodeks rodzinny

*Kodeks rodzinny z 1950r. zastąpił cztery dekrety unifikacyjne:

a) dek. z 1945r. o prawie małżeńskim (osobowym)

b) dek. z 1946r. o prawie małżeńskim majątkowym

c) dek. z 1946r. o prawie rodzinnym

d) dek. z 1946r. o prawie opiekuńczym

*Kodeks ten na wzór radziecki wyodrębniał prawo rodzinne z reszty prawa cywilnego

*Kodeks rodzinny z 1950 głównie ze względu na ciężką współpracę z Czechosłowacją nie był zbyt kompletny i zawierał wiele luk.

*Generalnie Kodeks rodzinny z 1950 podtrzymywał rozwiązania małżeńskiego prawa osobowego z 1945r.

-Małżeństwo było instytucją świecką.

• Opierało się więc na umowie cywilnej między kobietą i mężczyzną, zawieranej na skutek zgodnego oświadczenia woli o wstąpieniu w związek małżeński

• Oświadczenie woli składane było przed urzędnikiem stanu cywilnego, z zachowaniem wymogów prawa cywilnego i ze skutkami w tym prawie przewidzianymi.

• Zdolność do zawarcia małżeństwa była tak samo normowana jak w dekrecie z 1945

• Wyjątek stanowiła zasada, że sąd mógł zezwolić na zawarcie związku małżeńskiego przez małoletnich dopiero gdy ukończyli 16 lat.

*Kodeks rodzinny z 1950 umacnia i rozszerzał ochronę interesów dziecka:

-zrównano sytuację prawną dzieci z małżeństwa i spoza małżeństwa

-uznano też dwa sposoby ustalenia ojcostwa

• ustalenie przez sąd

• uznanie będące czynnością prawną (wymagało zgody matki)

*Kodeks pogłębiał równoprawną sytuacje małżonków:

-Zasada egalitaryzmu małżonków - mąż i żona mieli jednakowe prawa i obowiązki w małżeństwie

• byli zobowiązani do wspólnego pożycia

• jedności

• wzajemnej pomocy

• współdziałania dla dobra rodziny, która założyli

• zaspokajania potrzeb rodziny.

-Zasada trwałości związku małżeńskiego nie była w kodeksie wyrażona wprost, ale wynikała pośrednio z jego przepisów

-Kodeks dopuszczał rozwód z „ważnych powodów” przy czym ich nie precyzował odwołując się jedynie do sytuacji „zupełnego i trwałego rozpadu pożycia małżeńskiego”

• rozwód nie mógł być orzeczony jedynie na wniosek małżonka winnego rozkładu małżeństwa, chyba że drugi małżonek wyraził na to zgodę

• rozwód był niedopuszczalny, gdyby godził w dobro małoletnich dzieci z małżeństwa

-W wyroku rozwiązującym małżeństwo przez rozwód sąd orzekał o powierzeniu wykonywania władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców oraz określał uprawnienia drugiego z rodziców w stosunku do osoby dziecka

• w zakresie nadzoru nad jego wychowaniem

• w zakresie utrzymywania z nim kontaktów osobistych

-Sąd orzekał też o wysokości i formach ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania dziecka

-W skrajnym przypadku sąd mógł pozbawić władzy rodzicielskiej

-Żona zatrzymywała po rozwodzie nazwisko męża, chyba że wcześniej złożyła oświadczenia o powrocie do poprzedniego nazwiska, co mogła uczynić także przed urzędnikiem stanu cywilnego w ciągu trzech miesięcy od orzeczenia rozwodu

*W zakresie stosunków majątkowych małżeńskich zaszła znaczna zmiana w stosunku do rozwiązań z 1946. Powołując się na wzorce radzieckie, jednak zachowując pewne odmienności, przyjęto ustrój wspólności majątkowej małżonków:

-w zasadzie przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania małżeństwa stanowiły wspólną własność małżonków.

-udziały w majątku wspólnym powstawały dopiero po ustaniu wspólności ustawowej

*Istniał jeszcze ustrój wspólności majątku dorobkowego:

-za wspólny majątek obojga małżonków uważano przedmioty majątkowe nabyte przez któregokolwiek z małżonków w trakcie małżeństwa i stanowiące jego dorobek.

-do wspólności tej nie wchodziły:

• przedmioty nabyte w drodze spadku

• zapisu

• darowizny

• przedmioty osobistego użytku

• przedmioty potrzebne do wykonywania zawodu

-każdy z małżonków mógł wykonywać samodzielnie zwykły zarząd majątkiem objętym wspólnością, a jedynie do dokonywania czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu potrzebna była zgoda drugiego małżonka.

*Konstytucja PRL podniosła do rangi norm konstytucyjnych pewne przepisy o rodzinie, małżeństwie i macierzyństwie.

1.8.5. Prawo spadkowe *Projekt kodeksu z 1961 zawierał przepisy szczególne o dziedziczeniu gospodarstw rolnych.

-przepisy miała zapobiegać rozdrabnianiu gospodarstw na wsi wyniku

podziału spadkowego - podział gospodarstwa pomiędzy spadkobierców miał być możliwy jedynie przy zachowaniu ustalonych przez Radę Ministrów norm obszarowych

-miały też zapobiec nadmiernemu obciążeniu gospodarstw spłatami - bo

spłaty przypadające spadkobiercom mogły być obniżone przez sąd

*W projekcie z 1962 roku dodano przepis, że gospodarstwo rolne mogło być przyznawane w drodze sądowego działu spadku, tylko temu spośród spadkobierców, który albo prowadzi gospodarstwo, albo ma ku temu potrzebne kwalifikacje.

*Wprowadzeniu projektów przeszkodziły decyzje polityczne, które w potrzebie radykalnych zmian we wzroście produkcji rolnej, doprowadziły do wydania ustawy z 29 czerwca 1963r, o ograniczeniu podziału gospodarstw rolnych.

*Ustawa z 29 czerwca 1963:

-uzależniała dziedziczenie gospodarstwa od kwalifikacji spadkobiercy

-w przypadku braku kwalifikacji spadkobierca nie dziedziczył gospodarstwa

mimo że był powołany do spadku zgodnie z prawem

-w razie braku spadkobierców o odpowiednich kwalifikacjach gospodarstwo przypadało Skarbowi Państwa

*W Kodeksie cywilnym z 1964 zachowano w zakresie ogólnego prawa do dziedziczenia podstawowe zasady prawa z 1946.

1.9. Rok 1956 Komisja Kodyfikacyjna *W 1956 powstała nowa Komisja Kodyfikacyjna, a jej przewodniczącym został J. Wasilkowski powołany przez Prezesa Rady Ministrów.

*Zastępców przewodniczącego Komisji i jednocześnie przewodniczących wydziałów (sekcji) powołał Minister Sprawiedliwości.

*Łącznie w skład Komisji Kodyfikacyjnej z 1956 roku powołano 40 osób.

*Przewodniczący, jego zastępcy oraz sekretarz Komisji Kodyfikacyjnej tworzyli stałe prezydium Komisji Kodyfikacyjnej.

*Komisja miała charakter organizacji społecznej z szerokim udziałem teoretyków i praktyków prawa, a Minister Sprawiedliwości był reprezentowany przez swojego delegata w każdej z sekcji.

*Komisja otrzymała jako zadania opracowanie:

-kodeksu cywilnego

-kodeksu karnego

-kodeksów procesowych

*Poza materiałem opracowywanym przez Komisje znalazło się prawo pracy, którym miała się zając inna, specjalnie do tego powołana komisja.

*Powstały trzy wydziały:

-I Cywilny - w wydziale Cywilnym utworzono trzy zespoły

• Zespół Kodeksu cywilnego

• Zespół Kodeksu postępowania cywilnego

• Zespół prawa międzynarodowego prywatnego

-II Karny

-III Organizacji i Wymiaru Sprawiedliwości

1.10. Projekty z lat sześćdziesiątych i uchwalenie kodeksów *W styczniu 1960 opublikowano nowy projekt Kodeksu cywilnego.

-Obejmował on pięć ksiąg:

1) Przepisy ogólne

2) Własność i inne prawa rzeczowe

3) Zobowiązania

4) Prawo rodzinne 5) Spadki

-Poza kodeksem pozostawiono przepisy o hipotece i księgach wieczystych.

-W projekcie k.c. z 1960 rozwinięto w szczególności prawo zobowiązań

-Do projektu włączono też prawo rodzinne, gdyż nie uznano jego odrębności.

-W prawie spadkowym nowości polegały na przywróceniu swobody testowania

-Projekt był w dużym stopniu odejściem od wzorców radzieckich

-Uznano ze odrębna kodyfikacja tzw. prawa gospodarczego byłaby przedwczesna, jeżeli w ogóle miałaby powstać.

*Przygotowany w 1961r. Projekt k.c. został pozbawiony prawa rodzinnego i opiekuńczego, gdyż w zespole opracowującym uznano, że prawo rodzinne i opiekuńcze powinno być przedmiotem odrębnej regulacji.

*Komisja Kodyfikacyjna przygotowała więc równolegle dwa projekty Kodeksu cywilnego i kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.

*Projekt Kodeksu cywilnego z 1961r. Dzielił się na cztery części:

-Księga I przepisy ogólne (zawierająca)

• zakres kodeksu

• stosowanie prawa

• wykonywanie praw podmiotowych

• ciężar dowodu

• przepisy o osobach fizycznych i prawnych

• o mieniu

• o czynnościach prawnych

• o obliczaniu terminów

• o przedawnieniu roszczeń majątkowych

-Księga II

• prawo własności

• użytkowanie

• służebności

• prawo zastawu

• posiadanie

-Księga III (najobszerniejsza)

• zobowiązania (kodeks zobowiązań z 1933)

• prawo handlowe (częściowo kodeks handlowy z 1934)

-Księga IV

• prawo spadkowe (oparte na dekrecie z 1946)

*Projekt z 1961 podtrzymał rozwiązanie projektu z 1960 w zakresie odrębnej kodyfikacji prawa gospodarczego.

*Zachowanie odrębności prawa handlowego uznano w warunkach gospodarki socjalistycznej za bezzasadne i większość jego przepisów zawarto w projekcie kodeksu cywilnego, dotyczyło to w szczególności:

-sprzedaży na raty

-rachunku bankowego

-umów:

• agencyjnej

• komisu

• przewozu

• spedycji

• składu

-zamierzano zostawić w mocy przepis Kodeksu handlowego z 1933 roku w odniesieniu do wszelkiego rodzaju spółek.

*Projekt nie zawierał przepisów prawa pracy, jako że uznawano je za odrębną gałąź.

*Oba projekty zostały (po przedłożeniu ich Radzie Ministrów) opublikowane w 1962 roku wraz z uzasadnieniami.

*Z ustawy z 14 lipca 1961r. o gospodarce terenami w miastach i osiedlach przejęto do projektu k.c. z 1962 koncepcję użytkowania wieczystego gruntów państwowych.

*Z ustawy z 15 listopada 1956 o odpowiedzialności Państwa za szkody wyrządzone przez funkcjonariuszy państwowych, zawarte tam unormowania przeniesiono także do projektu II k.c z 1962.

*Projekty skierowane do RM uległy dalszej modyfikacji, ale były to głównie zmiany w dziedzinie terminologii, a Rada Ministrów 7 lutego 1963 r. skierowała projekty do Sejmu.

*Sejm uchwalił:

-24 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy

-23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny

-17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego

*Sejm następnej kadencji uchwalił 12 listopada 1965 prawo prywatne międzynarodowe

1.11. O kodeksach cywilnych z w latach 1965-1990

---