BLOK PRAWA PRZEDSIĘBIORSTW PAŃSTWOWYCH

BLOK PRAWA PRZEDSIĘBIORSTW PAŃSTWOWYCH

Pojęcie przedsiębiorstwa państwowego według ustawy o przedsiębiorstwach państwowych

Przedsiębiorstwa państwowe stanowią jedną z form prawnych państwowej działalności gospodarczej. Po 1989 r. ich rola (a także liczba) w gospodarce znacząco spadła. Funkcjonowanie tych podmiotów regulują ustawy z 25 września 1981 o przedsiębiorstwie państwowym oraz o samorządzie załogi przedsiębiorstwa państwowego.

Art. 1 UPP zawiera legalną definicję: „Przedsiębiorstwo państwowe jest (i) samodzielnym,

(ii) samorządnym i (iii) samofinansującym się przedsiębiorcą (iv) posiadającym osobowość prawną”.

Samodzielność. Oznacza przyznanie organom przedsiębiorstwa państwowego prawa do podejmowania decyzji i organizowania wszelkich spraw dotyczących funkcjonowania przedsiębiorstwa w celu wykonywania jego zadań. W ten sposób podniesiono rangę i znaczenie dyrektora, jako głównego organu zarządzającego przedsiębiorstwem, jednocześnie wskazując, że wpływ organów państwa został ograniczony do działań ściśle wskazanych przepisami prawa. W zasadzie sprowadza się to działań podejmowanych przez organ założycielski (lub radę nadzorczą, jeżeli jest ustanowiona) w ramach nadzoru nad przedsiębiorstwem.

Samorządność. Oznacza włączenie w sferę zarządzania pracowników przedsiębiorstwa państwowego. Reprezentowani są przez organy samorządu załogi. Organom tym przyznano określone uprawnienia w zakresie podejmowania decyzji w istotnych sprawach dotyczących przedsiębiorstwa państwowego, prawo opiniowania, podejmowania inicjatyw i zgłaszania wniosków. Przykładowo: uchwalanie statutu przedsiębiorstwa, uchwalanie wieloletniego planu działalności, a w przypadku rady pracowniczej np. podejmowanie uchwał w sprawie powołania/odwołania dyrektora, przyjmowanie sprawozdania rocznego i zatwierdzanie bilansu.

Samofinansowanie. Oznacza konieczność pokrywania przez przedsiębiorstwo państwowe z posiadanych środków i uzyskiwanych przychodów wszelkich kosztów prowadzonej działalności gospodarczej i regulowania zaciągniętych zobowiązań. Przedsiębiorstwo państwowe występuje bowiem w obrocie we własnym imieniu i na własny rachunek. Wprowadzenie zasady samofinansowania w zasadzie znacznie ograniczyło automatyzm we wspieraniu przez państwo takich przedsiębiorstw (dotowanie).

Rodzaje przedsiębiorstw państwowych

Obecnie w gronie przedsiębiorstw państwowych można wyróżnić cztery ich grupy. W ramach każdej z nich różnie ukształtowano znaczenie cech samodzielności, samorządności i samofinansowania.

I. Przedsiębiorstwa działające na zasadach ogólnych. Brak legalnej definicji, trzy w/w cechy znajdują tu najpełniejsze zastosowanie.

II. Przedsiębiorstwa użyteczności publicznej. W art. 6 ust. 1 prawodawca zdefiniował tent typ jako przedsiębiorstwo mające na celu przede wszystkim na celu bieżące i nieprzerwane zaspokajanie potrzeb ludności. Równocześnie wskazano (nie enumeratywnie) główne obszary produkcji lub świadczenia usług:

1) inżynieria sanitarna,

2) komunikacja miejska,

3) zaopatrzenie ludności w energię elektryczną, gazową i cieplną,

4) zarząd państwowymi zasobami lokalowymi; 5) zarząd państwowymi terenami zielonymi,

6) usługi pogrzebowe i utrzymanie urządzeń cmentarnych; 7) usługi kulturalne.

W stosunku do tego rodzaju przedsiębiorstw, ich organy założycielskie, w granicach obowiązujących przepisów, określają zakres i warunki, na jakich obowiązane są one świadczyć usługi na rzecz ludności. W zamian organ ten ma obowiązek dotować działalność takiego przedsiębiorstwa, jeżeli jego działalność jest konieczna ze względu na ciągłe potrzeby ludności, a nierentowna. Z tego względu cecha samofinansowania nie znajdzie w tym wypadku rygorystycznego zastosowania. Mniejsza jest także rola organów samorządu załogi, przy silniejszej pozycji organu założycielskiego. Ten ostatni kształtuje także zasady świadczenia usług użyteczności publicznej, co przekłada się na mniejszą samodzielność takiego przedsiębiorstwa.

III. Przedsiębiorstwa o charakterze specjalnym. Jest to stosunkowo nieliczna grupa, obejmująca np. przedsiębiorstwa wykonujące w całości lub w przeważającej części zadania na rzecz obronności kraju. Funkcjonowanie takich przedsiębiorstw określają specjalne ustawy, a UPP znajduje jedynie pomocnicze (i to rzadkie) zastosowanie.

IV. Przedsiębiorstwa mieszane. Wprowadzone w rozdziale 3 UPP, jednak ich działanie reguluje odrębna ustawa, tj. ustawa z 10 lipca 1985 r. o przedsiębiorstwach mieszanych. Do tej kategorii zalicza się (i) przedsiębiorstwa międzynarodowe, których warunki tworzenia i likwidowania oraz zasady funkcjonowania określają porozumienia i umowy między zainteresowanymi państwami oraz (ii) jednostki gospodarcze tworzone przez przedsiębiorstwo państwowe w celach gospodarczo uzasadnionych (najczęściej przedsiębiorstwo państwowe tworzyło spółki w oparciu o regulacje prawa handlowego).

Organy przedsiębiorstwa państwowego

Art. 30 UPP zawiera zamknięty katalog organów przedsiębiorstwa państwowego. Są nimi: dyrektor, ogólne zebranie pracowników, rada pracownicza przedsiębiorstwa państwowego. Oznacza to, że inne podmioty, które działają w ramach takiego przedsiębiorstwa i posiadają wcale liczne uprawnienia (np. organ założycielski, likwidator, rada nadzorcza) nie zaliczamy do organów przedsiębiorstwa.

Dyrektor. Zarządza przedsiębiorstwem i reprezentuje je na zewnątrz. Odnośnie do funkcji dyrektora przedsiębiorstwa państwowego, jako organu zarządzania podejmuje on decyzje samodzielnie i ponosi za nie odpowiedzialność (art. 32 ust. 2 UPP).

Wszelkie sprawy niezastrzeżone dla rady pracowniczej i ogólnego zebrania pracowników (delegatów) należą do kompetencji dyrektora. W konsekwencji do dyrektora przedsiębiorstwa powinno należeć:

1. kierowanie bieżącą, codzienną działalnością przedsiębiorstwa państwowego,

2. dobór kadr,

3. układanie stosunków przedsiębiorstwa z innymi uczestnikami obrotu gospodarczego, w szczególności zawieranie umów, kierowanie procesem produkcyjnym itp.

4. stosownie do art. 50 ust. l UPP do dokonywania czynności prawnych samodzielnie w imieniu przedsiębiorstwa państwowego jest uprawniony dyrektor. Jak wynikałoby z dyspozycji powołanego przepisu, tylko dyrektor przedsiębiorstwa państwowego uprawniony jest do składania oświadczeń woli we wszystkich sprawach przedsiębiorstwa.

Dyrektora powołuje rada pracownicza w drodze konkursu (powołanie w inny sposób jest nieważne). Jeśli chodzi o jego odwołanie, to jest ono uzależnione od zgody organu założycielskiego, przy czym rada pracownicza ma możliwość zawieszenia dyrektora w czynnościach maksymalnie na okres sześciu miesięcy, jeżeli dalsze pełnienie przez niego funkcji zagraża podstawowym interesom przedsiębiorstwa. W przedsiębiorstwach nowo organizowanych pierwszego dyrektora powołuje organ założycielski (takie samo uprawnienie przysługuje mu, gdy rada pracownicza w terminie 6 miesięcy nie wykorzystała uprawnień od powołania dyrektora). Natomiast w przedsiębiorstwach użyteczności publicznej dyrektor jest powoływany i odwoływany samodzielnie przez organ założycielski. Dyrektor przedsiębiorstwa państwowego powoływany jest n okres 5 lat lub na czas nieokreślony.

Prawo przewiduje wypadki, gdy dyrektora można odwołać oraz, gdy takie odwołanie jest obligatoryjne. W zasadzie odwołanemu dyrektorowi przysługuje odprawa w wysokości sześciomiesięcznego wynagrodzenia (wyjątki przewiduje art. 39, np. gdy odwołanie nastąpiło na wniosek samego dyrektora, w związku z likwidacją przedsiębiorstwa, podziałem bądź ogłoszeniem jego upadłości).

Odwołanie fakultatywne: na wniosek rady pracowniczej, gdy dyrektor: (i) swoją działalnością poważnie narusza przepisy prawa, (ii) swoją nieprawidłową pracą powoduje, że przedsiębiorstwo nie osiąga zadowalających wyników gospodarczych. Art. 37a wymienia przesłanki, gdy dyrektora odwołać może organ założycielski (dyrektor w związku z pełnieniem funkcji dopuszcza się rażącego naruszenia prawa, zaistniały przesłanki określone w art. 52 § 1 lub art. 53 § 1 Kodeksu pracy, przedsiębiorstwo państwowe przez co najmniej 3 kolejne miesiące nie wypełnia wobec Skarbu Państwa zobowiązań z tytułu podatków)- wobec takiego odwołania radzie pracowniczej nie przysługuje sprzeciw.

Odwołanie obligatoryjne. Rada pracownicza musi odwołać dyrektora w razie naruszenia przez niego tzw. zakazu konkurencji. Organ założycielski musi odwołać dyrektora w przypadku (i) zawarcia umowy o sprawowanie zarządu, (ii) wszczęcia postępowania naprawczego, (iii) likwidacji przedsiębiorstwa, (iv) wszczęcia postępowania upadłościowego.

Ogólne zebranie pracowników. Przez ogólne zebranie pracowników ustawa o samorządzie załogi przedsiębiorstwa państwowego rozumie zarówno ogólne zebranie pracowników przedsiębiorstwa jednozakładowego, jak i ogólne zebranie pracowników zakładu w przedsiębiorstwie wielozakładowym. W przedsiębiorstwie jednozakładowym oraz w zakładzie przedsiębiorstwa wielozakładowego, w którym liczba zatrudnionych przekracza trzysta, funkcję ogólnego zebrania pracowników pełni zebranie delegatów, wybranych na okres dwóch lat przez pracowników przedsiębiorstwa lub zakładu. Ogólne zebranie pracowników powinno odbyć posiedzenie co najmniej dwa razy w roku (możliwe jest zwołanie zebrania na pisemny wniosek co najmniej 1/5 liczby członków). Z racji, że jest to organ kolegialny decyzje zapadają w formie uchwał, w obecności co najmniej połowy liczby pracowników, o ile statut nie stanowi inaczej.

Do jego wyłącznych kompetencji należy:

1. uchwalenie na wniosek dyrektora statutu przedsiębiorstwa,

2. podejmowanie uchwał w sprawie podziału zysku przeznaczonego dla załogi,

3. roczna ocena działalności rady pracowniczej przedsiębiorstwa oraz jego dyrektora,

4. uchwalanie wieloletnich planów przedsiębiorstwa,

5. uchwalanie - na wniosek rady pracowniczej przedsiębiorstwa _ statutu samorządu załogi przedsiębiorstwa,

6. wyrażanie opinii - jeśli uzna to za stosowne - we wszystkich sprawach dotyczących przedsiębiorstwa.

Można podsumować, że organ ten ma kompetencje o charakterze stanowiącym, opiniodawczym i kontrolnym.

Uchwały ogólnego zebrania zapadłe w wymienionych sprawach wiążą radę pracowniczą i dyrektora.

Rada pracownicza. Rada pracownicza reprezentuje samorząd załogi (to organ przedsiębiorstwa, jak i organ samorządu załogi przedsiębiorstwa, stąd główna regulacja znajduje się w ustawie o samorządzie załogi przedsiębiorstwa państwowego). Liczy ona piętnastu członków, chyba że statut samorządu załogi stanowi inaczej, kadencja trwa dwa lata. Prawo wyborcze bierne przysługuje pracownikom, którzy pracują w przedsiębiorstwie co najmniej dwa lata. Możliwa dwukrotna kadencja. Praca w radzie ma charakter społeczny.

Rada ze swego grona wybiera prezydium, które jest jej wewnętrznym organem i realizuje określone przez nią zadania. Może ona także powoływać komisje (także komisje wyborcze) i zespoły spośród swoich członków oraz innych pracowników przedsiębiorstwa. Komisje te i zespoły są pomocniczymi organami rady pracowniczej. Rada odbywa swoje posiedzenia co najmniej raz na kwartał, z tym że na pisemny wniosek jednej piątej liczby członków rady prezydium ma obowiązek zwołać posiedzenie w każdym terminie. Uchwały zapadają zwykłą większością głosów w głosowaniu jawnym, a dla ich ważności (co do zasady) wymagana jest obecność co najmniej połowy członków rady.

Zakres kompetencji rady pracowniczej przedsiębiorstwa państwowego jest rozleglejszy i w porównaniu do kompetencji ogólnego zebrania pracowników (delegatów) bardziej zróżnicowany i szczegółowy.

Kompetencje rady pracowniczej mogą mieć bądź charakter stanowiący,(np. uchwalanie oraz zmiana planu rocznego przedsiębiorstwa, - przyjmowanie sprawozdania rocznego oraz zatwierdzanie bilansu, - podejmowanie uchwał w sprawie inwestycji) bądź opiniodawczy. Ma ona ponadto prawo kontroli całokształtu działalności przedsiębiorstwa, a zwłaszcza dbałości o racjonalną gospodarkę mieniem przedsiębiorstwa, oraz prawo do występowania z inicjatywami - wnioskami i uwagami we wszystkich sprawach dotyczących przedsiębiorstwa. Rada pracownicza ma ponadto prawo zwracania się do dyrektora przedsiębiorstwa z zapytaniem o stan przedsiębiorstwa lub działalność jego organów.

Akty prawne regulujące strukturę przedsiębiorstwa

Do podstawowych aktów w tym zakresie należy zaliczyć:

a) akt założycielski- akt o utworzeniu przedsiębiorstwa państwowego określa nazwę, siedzibę, rodzaj i przedmiot działania oraz inne wymagane przez ustawę elementy; obecnie nie spotykany z tej racji, że nie tworzy się już takich przedsiębiorstw;

b) statut przedsiębiorstwa państwowego; c) regulamin organizacyjny; d) statut samorządu załogi przedsiębiorstwa państwowego

	Kto tworzy?	Co reguluje?
Statut	Uchwala ogólne zebranie pracowników na wniosek dyrektora. Niektóre statuty obligatoryjnie zatwierdza organ założycielski (np.. w odniesieniu do przedsiębiorstw użyteczności publicznej).	Strukturę organizacyjną, inne sprawy przewidziane prawem
			Elementy obligatoryjne- (i) zasady tworzenia zakładów i innych jednostek organizacyjnych przedsiębiorstwa państwowego, (ii) system kontroli wewnętrznej, (iii) stosunki prawne między jednostkami organizacyjnymi wchodzącymi w skład przedsiębiorstwa oraz (iv) zasady występowania w stosunkach prawych z innymi jednostkami organizacyjnymi.
			Elementy fakultatywne- (i) możliwość powołania jako organów doradczych i opiniodawczych dyrektora kolegium przedsiębiorstwa oraz rady techniczno-ekonomicznej (ii) możliwość powołania przez dyrektora komisji do rozstrzygania sporów majątkowych między jednostkami organizacyjnymi
Regulamin	Ustala dyrektor po zasięgnięciu opinii rady pracowniczej	Szczegółowy zakres działania, podział czynności i odpowiedzialność osób pełniących funkcje kierownicze i samodzielne.
Statut samorządu	Uchwala ogólne zebranie pracowników na wniosek rady pracowniczej	Brak generalnego wskazania w ustawie. Rozproszone w ustawie przepisy wskazują n: (i) sposób zwoływania ogólnego zebrania pracowników, (ii) liczbę członków rady pracowniczej, (iii) zasady powoływania komisji wyborczej i tryb jej działania, (iv) szczegóły działania rady pracowniczej.

Przedstawicielstwo przedsiębiorstwa państwowego

Kwestię tę reguluje rozdział 10 ustawy.

Pełnomocnicy. Pełnomocników ustanawia i odwołuje dyrektor przedsiębiorstwa. Do udzielenia pełnomocnictwa wymagana jest forma pisemna ad solemnitatem. Udzielenie i odwołanie pełnomocnictwa podlega ujawnieniu w Krajowym Rejestrze Sądowym (co nie dotyczy jednak pełnomocnictwa do dokonywania poszczególnych czynności oraz ustanawiania pełnomocników procesowych). Pełnomocnicy działają w ramach umocowania. Jeżeli (i) czynności prawne obejmują rozporządzanie prawem, którego wartość przekracza pięć tysięcy złotych, lub (ii) czynności te mogą spowodować powstanie zobowiązania przedsiębiorstwa do świadczenia o wartości powyżej pięciu tysięcy złotych, do skuteczności oświadczenia woli wymagane jest współdziałanie co najmniej dwóch pełnomocników (tzw. reprezentacja łączna).

Przedstawiciele ustawowi. Zaliczają się do nich: zastępca dyrektora, tymczasowy kierownik, zarządca, zarządca komisaryczny, likwidator.

Zastępcę dyrektora powołuje i odwołuje dyrektor przedsiębiorstwa za zgodą rady pracowniczej. Działa on w granicach umocowania, określonych przez dyrektora. Może mu zostać udzielone pełnomocnictwo.

Organ uprawniony do powołania dyrektora może wyznaczyć tymczasowego kierownika przedsiębiorstwa w szczególności w razie: odwołania dyrektora, rezygnacji dyrektora z zajmowanego stanowiska, wygaśnięcia okresu, na jaki dyrektor był powołany, zawieszenia przez sąd postępowania upadłościowego, zakończenia lub przerwania postępowania naprawczego, rozwiązania ze skutkiem natychmiastowym umowy o zarządzanie przedsiębiorstwem lub z upływem terminu jej wypowiedzenia, śmierci dyrektora. Na to stanowisko wyznaczyć kogoś może także organ założycielski w nowo organizowanym przedsiębiorstwie (na okres jednak nie dłuższy niż 6 miesięcy). Obowiązek powołania tymczasowego kierownika (również na okres nie dłuższy niż 6 miesięcy) spoczywa na radzie pracowniczej w przypadku zawieszenia dyrektora w czynnościach, jeżeli dalsze pełnienie przez niego funkcji zagraża podstawowym interesom przedsiębiorstwa. Tymczasowy kierownik nie jest organem przedsiębiorstwa. Przepisy nie regulują kwestii jego kompetencji. Zgodnie z linią orzeczniczą SN tymczasowy kierownik jest uprawniony do reprezentowania przedsiębiorstwa i podejmuje czynności prawne w zakresie stosunku pracy. Wyznaczenie tymczasowego kierownika podlega ujawnieniu w KRS.

Umowa o zarządzanie przedsiębiorstwem państwowym

Regulacja w tym zakresie zawarte jest w rozdziale 8a UPP. Jej celem jest poprawa efektywności zarządzania. Z uwagi na to, że jest to umowa nienazwana brak w literaturze zgodności co do charakteru prawnego tej umowy. Niektórzy wskazują na jej powiązania z umową o dzieło, inni z umową zlecenia.

Powierzenie przedsiębiorstwa w zarządzanie może nastąpić (i) z inicjatywy organu założycielskiego za zgodą rady pracowniczej i ogólnego zebrania pracowników, ewentualnie (ii) na wniosek rady pracowniczej, również za zgodą ogólnego zebrania pracowników lub (iii) gdy z inicjatywą taką wystąpi zarządca komisaryczny, realizujący postępowanie naprawcze. Przedsiębiorstwo oddawane jest w zarządzanie na podstawie umowy zawieranej przez organ założycielski (reprezentujący Skarb Państwa) i podmiot zarządzający (tj. osobą fizyczną lub prawną) na czas oznaczony, nie krótszy niż 3 lata. Fakt ten podlega wpisowi do KRS. Umowa winna w szczególności określać: 1) obowiązki zarządcy w zakresie bieżącego zarządzania oraz zmian i usprawnień w przedsiębiorstwie, 2) zasady wynagradzania zarządcy, z uwzględnieniem przepisów ustawy z dnia 3 marca 2000 r. o wynagradzaniu osób kierujących niektórymi podmiotami prawnymi, 3) kryteria oceny efektywności zarządzania, 4) odpowiedzialność za powierzone przedsiębiorstwo.

Z chwilą objęcia obowiązków przez podmiot zarządzający, z mocy prawa ulegają rozwiązaniu organy samorządu załogi, odwoływany jest dyrektor, a zarządca przejmuje kompetencje dyrektora i organów samorządu załogi (przejęte kompetencje nie obejmują jednak prawa sprzeciwu wobec decyzji organu założycielskiego, przyjmowania i zatwierdzania sprawozdania finansowego oraz podziału na fundusze wygospodarowanego zysku i zasad wykorzystania tych funduszy). Jest to więc specyficzna osoba prawna, która zachowuje swoją osobowość, lecz nie działa poprzez swoje organy. W przedsiębiorstwie powierzonym w zarządzanie organ założycielski tworzy radę nadzorczą, która sprawuje stały nadzór nad działalnością przedsiębiorstwa.

Jeżeli zarządcą jest osoba prawna, umowa powinna przewidywać, kto w jej imieniu będzie dokonywał czynności zarządu. Jest to osoba umocowana do składania wszelkich oświadczeń woli w imieniu zarządzanego przedsiębiorstwa. Zarządca samodzielnie działa w zakresie zarządu zwykłego, na działania wykraczające poza tę granicę wymagana jest zgoda rady nadzorczej.

Organ zarządzający ma prawo rozwiązać ze skutkiem natychmiastowym umowę w trzech wypadkach: 1) zarządca w związku z zarządzaniem przedsiębiorstwem dopuszcza się rażącego naruszenia prawa, 2) przedsiębiorstwo państwowe przez co najmniej 3 kolejne miesiące nie wypełnia zobowiązań wobec Skarbu Państwa z tytułu podatków, 3) zarządca w sposób istotny naruszył postanowienia umowy o zarządzanie przedsiębiorstwem.

W przypadku ustania umowy i jej nie przedłużenia rada nadzorcza przedsiębiorstwa zarządza i przeprowadza wybory do organów samorządu załogi przedsiębiorstwa.

Postępowanie naprawcze w przedsiębiorstwie państwowym

Przedsiębiorstwo państwowe może podlegać postępowaniu naprawczemu, które regulowane jest w rozdziale 13 UPP. Organy przedsiębiorstwa państwowego nie mogą sprzeciwić się wdrożeniu takiego postępowania. Postępowanie naprawcze może być wdrożone w przedsiębiorstwie, które prowadzi działalność ze stratą. Jest ono wszczynane przez organ założycielski w porozumieniu z Ministrem Finansów (jego uprawnienia wykonuje dyrektor właściwej izby skarbowej, w wypadku, gdy funkcje organu założycielskiego pełni wojewoda) i polega na ustanowieniu w przedsiębiorstwie na czas oznaczony osoby sprawującej zarząd komisaryczny (co podlega wpisowi do KRS) z zadaniem naprawy sytuacji ekonomiczno-finansowej przedsiębiorstwa. Wszcząć to postępowanie może także sam organ założycielski, jeżeli przedsiębiorstwo państwowe przekroczyło wskaźniki przyrostu przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia (ustalane przez Trójstronna Komisję ds. Społeczno-Gospodarczych lub Radę Ministrów), co spowodowało pogorzenie sytuacji finansowej przedsiębiorstwa. Sprawujący zarząd komisaryczny, niezwłocznie po jego ustanowieniu, przedstawia organowi założycielskiemu do zatwierdzenia program naprawy przedsiębiorstwa. Zarząd komisaryczny ma także obowiązek przedstawiać organowi założycielskiemu co trzy miesiące sprawozdania ze swojej działalności. Zasady sprawowania zarządu komisarycznego określa organ założycielski. Koszty związane ze sprawowaniem zarządu komisarycznego obciążają przedsiębiorstwo państwowe.

Z chwilą ustanowienia zarządu komisarycznego organy przedsiębiorstwa ulegają rozwiązaniu. Organ założycielski odwołuje dyrektora przedsiębiorstwa, a osoba sprawująca zarząd komisaryczny przejmuje kompetencje organów przedsiębiorstwa, z wyjątkiem przyjmowania i zatwierdzania sprawozdania finansowego oraz dokonywania podziału zysku na fundusze i określania zasada wykorzystania tych funduszy. Kompetencje te przejmuje organ założycielski. W przypadku pozytywnych rezultatów wdrożenia postępowania naprawczego, powodujących ustanie przyczyn ustanowienia zarządu komisarycznego, organ założycielski wydaje zarządzenie o uchyleniu zarządu komisarycznego. Przedsiębiorstwo powraca do normalnej postaci i trybu działania z drugiej strony, organ założycielski może w każdym czasie uchylić zarząd komisaryczny i zarządzić likwidację przedsiębiorstwa, jeżeli uzna, że dalsze wykonywanie programu naprawczego nie rokuje poprawy sytuacji przedsiębiorstwa.

Postępowanie likwidacyjne i upadłościowe w przedsiębiorstwie państwowym

LIKWIDACJA. Legalna definicja pojęcia zawiera się w art. 18a ust. 1 UPP: „Likwidacja przedsiębiorstwa państwowego polega na zadysponowaniu jego składnikami materialnymi i niematerialnymi, o których mowa w art. 551 Kodeksu cywilnego, i wykreśleniu przedsiębiorstwa państwowego z Krajowego Rejestru Sądowego, po zaspokojeniu lub zabezpieczeniu wierzycieli.”. Zadaniem likwidatora jest zakończenie działalności przedsiębiorstwa. To on jest uprawniony do dokonywania wszystkich czynności wymienionych w art. 18a.

Likwidacja może nastąpić tylko w wypadku zaistnienia jednej z przewidzianych w ustawie sytuacji:

1) przedsiębiorstwo prowadzi działalność gospodarczą ze stratą w ciągu kolejnych sześciu miesięcy,

2) prawomocnym wyrokiem sądu lub ostateczną decyzją administracyjną zakazano przedsiębiorstwu działania we wszystkich dziedzinach objętych dotychczasowym przedmiotem działania, a przedsiębiorstwo nie podjęło działalności w innej dziedzinie,

3) z wnioskiem takim zwróci się zarząd komisaryczny,

4) ponad połowę aktywów ogółem przedsiębiorstwa łącznie:

a) stanowią udziały, inne tytuły uczestnictwa w spółkach lub obligacje,

b) oddano do używania innym osobom na podstawie umów prawa cywilnego.

Celowość likwidacji, jej przyczyny określa powołany przez organ założycielki zespół przygotowawczy w tzw. programie likwidacyjnym. Zamiar wraz z założeniami dokonania likwidacji przedsiębiorstwa państwowego przedstawia się w formie pisemnej ogólnemu zebraniu pracowników lub radzie pracowniczej przedsiębiorstwa oraz związkom zawodowym działającym w przedsiębiorstwie w celu uzyskania opinii. Opinia taka może zawierać propozycje zmierzające do wyprowadzenia przedsiębiorstwa z trudnej sytuacji gospodarczej.

Decyzję o likwidacji podejmuje organ założycielski (i) z własnej inicjatywy bądź (ii) na wniosek rady pracowniczej przedsiębiorstwa, o ile minister właściwy do spraw Skarbu Państwa nie zgłosi sprzeciwu, wraz z uzasadnieniem, w terminie dwóch tygodni. Od decyzji organu założycielskiego w sprawie likwidacji, radzie pracowniczej i dyrektorowi przysługuje prawo sprzeciwu. Spory na tym tle rozstrzygane są przez sądy gospodarcze.

Likwidacja oznacza przede wszystkim likwidację w sensie prawnym, dalsza działalność w sensie ekonomicznym wciąż jest możliwa, np. w innej formie prawnej (spółki).

Z chwilą postawienia przedsiębiorstwa państwowego w stan likwidacji:

1) organ założycielski odwołuje dyrektora przedsiębiorstwa i wyznacza likwidatora,

2) ulegają rozwiązaniu, z mocy prawa, organy samorządu załogi przedsiębiorstwa,

3) kompetencje rady pracowniczej do zatwierdzania rocznych sprawozdań finansowych przedsiębiorstw państwowych, postawionych w stan likwidacji, wykonuje organ założycielski.

UPADŁOŚĆ. Zakończenie działalności przedsiębiorstwa państwowego może nastąpić także godnie z przepisami ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze. Upadłość ma miejsce w przypadku niewypłacalności przedsiębiorstwa w celu zaspokojenia wierzycieli. Upadłość przedsiębiorstwa ogłasza sąd gospodarczy- z tym dniem: (i) organ założycielski odwołuje dyrektora i wyznacza reprezentanta upadłego; (ii) z mocy prawa ulegają rozwiązaniu organy samorządu załogi przedsiębiorstwa; (iii) zarząd majątkiem przejmuje syndyk masy upadłościowej.

W przypadku zbiegu obu wymienionych postępowań z dniem ogłoszenia o wszczęciu postępowania upadłościowego wobec likwidowanego przedsiębiorstwa, postępowanie likwidacyjne ulega zawieszeniu. W dniu ogłoszenia upadłości postępowanie likwidacyjne umarza się z mocy prawa.

Nadzór nad przedsiębiorstwem państwowym

Sfera relacji przedsiębiorstwo- państwo dotyczy także kwestii nadzoru. Regulacje tego zakresu zawiera rozdział 12 UPP. W tym obszarze organ założycielski dokonuje kontroli i oceny działalności przedsiębiorstwa oraz pracy jego dyrektora. Akt o utworzeniu przedsiębiorstwa może jednak przewidywać, że uprawnienia organu założycielskiego w zakresie nadzoru mogą być przekazane powołanej przez ten organ radzie nadzorczej. Ewentualne środki nadzorcze mogą być podejmowane i prowadzone tylko w sprawach i formach przewidzianych prawem.

Organ założycielski, w razie stwierdzenia, że decyzja dyrektora jest sprzeczna z prawem, wstrzymuje jej wykonanie oraz zobowiązuje dyrektora do jej zmiany lub cofnięcia. Jednak dyrektorowi przedsiębiorstwa oraz radzie pracowniczej przysługuje prawo wniesienia sprzeciwu w stosunku do decyzji podjętych wobec przedsiębiorstwa przez organ sprawujący nad nim nadzór. Sprzeciw wraz z jego uzasadnieniem wnosi się do organu, który decyzję wydał, w terminie siedmiu dni od daty jej przekazania. Wniesienie sprzeciwu wstrzymuje wykonanie decyzji. W razie podtrzymania decyzji przez organ, do którego został skierowany sprzeciw, dyrektorowi przedsiębiorstwa oraz radzie pracowniczej przysługuje prawo wniesienia w ciągu siedmiu dni sprawy do sądu. Sąd gospodarczy w terminie czternastu dni wyznacza rozprawę.

Tak określona procedura dotyczy także innych sytuacji, w których występuje rozbieżność stanowisk pomiędzy organem założycielskim i organami przedsiębiorstwa państwowego (np. w sprawie decyzji o likwidacji podjętej przez organ założycielski).

Jeżeli przedsiębiorstwo dozna szkody z powodu wykonania decyzji organu sprawującego nadzór może żądać od tego organu odszkodowania.

Szczególną sytuację w sferze nadzoru określa przepis ustawy (art. 60), który upoważnia organ założycielski do nałożenia na przedsiębiorstwo obowiązku wprowadzenia do planu przedsiębiorstwa zadania lub wyznaczenia przedsiębiorstwu zadania poza planem, jeżeli jest to niezbędne ze względu na (i) potrzeby obrony kraju, (ii) w wypadku klęski żywiołowej bądź (iii) w celu wykonania zobowiązań międzynarodowych. W takim jednak wypadku organ założycielski zapewnia przedsiębiorstwu środki niezbędne do wykonania nałożonego na przedsiębiorstwo zadania, a samo wykonanie następuje na podstawie umowy zawartej między przedsiębiorstwem a jednostką organizacyjną wskazaną przy nakładaniu zadania.

Pojęcie komercjalizacji

Zgodnie z definicją zawartą w art. 1 ust. 1 komercjalizacja polega na przekształceniu przedsiębiorstwa państwowego w spółkę. Spór w doktrynie dotyczy pytania, czy w wyniku komercjalizacji powstaje nowy podmiot (spółka), czy też komercjalizacja jest tylko przekształceniem przedsiębiorstwa państwowego. Zwolennicy drugiej opcji mają silny argument w postaci dalszego brzmienia art. 1 ust. 1 UKiP: „jeżeli przepisy ustawy nie stanowią inaczej, spółka ta wstępuje we wszystkie stosunki prawne, których podmiotem było przedsiębiorstwo państwowe, bez względu na charakter prawny tych stosunków”. Odnosi się to także do praw i obowiązków o charakterze publicznoprawnym (zobowiązania podatkowe).

Komercjalizacja jest przykładem na sukcesję uniwersalną.

Rodzaje komercjalizacji

*Rodzaj*	Samoistna	Niesamoistna	W celu komunalizacji	Polegająca na wniesieniu przedsiębiorstwa do jednoosobowej sp. SP
*Cel*	Prywatyzacja	np. restrukturyzacja	Jak wyżej	Jak wyżej
*Istota***	Patrz niżej	Patrz niżej	Patrz niżej	Dokonana, gdy fundusze własne przedsiębiorstwa państwowego niższe niż minimalna wartość kapitału zakładowego przewidziana dla sp. z o.o. (50 tys. PLN), ale w sumie z pozostałymi aktywami spełnia te wymagania
*Cecha* *char.*					SP pozostaje jedynym akcjonariuszem
*Procedura*					Zarządzenie Ministra SP; wyznacza w nim swojego pełnomocnika oraz określa jego zadania (m.in. sporządzenie bilansu zamknięcia pp); pełnomocnikowi proponuje się stanowisko pierwszego prezesa zarządu spółki

Do czasu wstąpienia do UE ustawa przewidywała także komercjalizację z konwersją wierzytelności, która była przeznaczona dla zadłużonych przedsiębiorstw państwowych. Jej istotą był udział określonych wierzycieli w przekształceniu takiego przedsiębiorstwa w spółkę z o.o. W zamian za to ich wierzytelności (tzw. konwertowalne) podlegały przekształceniu na udziały w tej spółce z o.o.

Komercjalizacja w celu komunalizacji

Istota tego typu komercjalizacji sprowadza się do tego, kto może wystąpić z wnioskiem o jej dokonanie- jest to organ wykonawczy jednostki samorządu terytorialnego, na terenie którego znajduje się siedziba przedsiębiorstwa. Podstawą, a jednocześnie warunkiem złożenia uzasadnionego wniosku jest uchwała organu uchwałodawczego tej jednostki. Ewentualne nieuwzględnienie wniosku skutkuje obowiązkiem poinformowania o tym organu wykonawczego jednostki samorządu terytorialnego przez ministra, z podaniem uzasadnienia odmowy.

Po dokonaniu komercjalizacji minister właściwy do spraw Skarbu Państwa, na wniosek organu wykonawczego jednostki samorządu terytorialnego lub ich związku może zbyć nieodpłatnie część lub wszystkie posiadane przez Skarb Państwa akcje tej spółki (nie jest to zbycie akcji na zasadach ogólnych- nie stosuje się KPA; zbycie akcji jest jawne i następuje na podstawie umowy cywilnoprawnej) na ich rzecz o ile zostaną spełnione łącznie następujące warunki:

1) przedmiot działalności spółki jest związany z realizacją zadań własnych tej jednostki samorządu terytorialnego lub związku jednostek samorządu terytorialnego,

2) spółka wykonuje działalność gospodarczą na obszarze składającej wniosek jednostki samorządu terytorialnego lub związku jednostek samorządu terytorialnego,

3) spółka nie jest wpisana na listę spółek o szczególnym znaczeniu dla gospodarki państwa lub inne listy spółek o znaczeniu państwowym, tworzone na podstawie przepisów odrębnych.

W przypadku sprzedaży akcji, o których mowa wyżej, część uzyskanych przychodów jednostka samorządu terytorialnego lub związek jednostek samorządu terytorialnego przekazuje, w terminie 3 miesięcy od dnia uzyskania przychodów z tego tytułu, na wyodrębnione rachunki funduszy celowych w następującej wysokości:

1) 5 % przychodów ze sprzedaży akcji - na Fundusz Reprywatyzacji,

2) 15 % przychodów ze sprzedaży akcji - na Fundusz Restrukturyzacji Przedsiębiorców,

3) 2 % przychodów ze sprzedaży akcji - na Fundusz Skarbu Państwa,

4) 2 % przychodów ze sprzedaży akcji - na Fundusz Nauki i Technologii Polskiej.

Jeżeli jednostka samorządu terytorialnego lub związek jednostek samorządu terytorialnego zbędzie te akcje w drodze czynności prawnej innej niż sprzedaż, w terminie 3 miesięcy od dnia dokonania takiej czynności, przekazuje na wyodrębnione rachunki funduszy celowych kwotę stanowiącą równowartość:

1) 5 % wartości księgowej zbytych akcji - na Fundusz Reprywatyzacji,

2) 15 % wartości księgowej zbytych akcji - na Fundusz Restrukturyzacji Przedsiębiorców,

3) 2 % wartości księgowej zbytych akcji - na Fundusz Skarbu Państwa,

4) 2 % wartości księgowej zbytych akcji - na Fundusz Nauki i Technologii Polskiej

- przy czym wartość księgową zbytych akcji ustala się na dzień ich zbycia.

Jeżeli jednostka samorządu terytorialnego lub związek jednostek samorządu terytorialnego przekaże nieodpłatnie takie akcje na rzecz innej jednostki samorządu terytorialnego lub związku jednostek samorządu terytorialnego powyższej zasady nie stosuje się.

Podmioty związane z komercjalizacją

Komercjalizacji przedsiębiorstwa państwowego dokonuje minister właściwy do spraw Skarbu Państwa:

1) na wniosek organu założycielskiego,

2) na wniosek dyrektora przedsiębiorstwa państwowego i rady pracowniczej,

3) z własnej inicjatywy.

4) w wypadku komercjalizacji przedsiębiorstwa państwowego z wnioskiem może wystąpić organ wykonawczy jednostki samorządu terytorialnego, na obszarze której znajduje się siedziba tego przedsiębiorstwa, na podstawie uchwały organu stanowiącego tej jednostki.

O złożeniu wniosku informowane są wszystkie podmioty uprawnione do złożenia takiego wniosku. Dyrektor przedsiębiorstwa państwowego jest zobowiązany doręczyć ministrowi właściwemu do spraw Skarbu Państwa, w terminie nieprzekraczającym trzech miesięcy od dnia otrzymania zawiadomienia, kwestionariusz przedsiębiorstwa państwowego przeznaczonego do komercjalizacji, wraz z innymi dokumentami wymaganymi przez prawo (wykaz tych dokumentów określiła Rada Ministrów w odpowiednim rozporządzeniu do UKiP). O niedoręczeniu dokumentów przez dyrektora przedsiębiorstwa państwowego minister właściwy do spraw Skarbu Państwa zawiadamia organ założycielski, na którym spoczywa obowiązek doręczenia dokumentów w ciągu jednego miesiąca od dnia zawiadomienia.

Akt komercjalizacji

Od strony formalnej komercjalizacja zachodzi poprzez sporządzenie przez Ministra Skarbu Państwa w formie notarialnej aktu komercjalizacji, w ramach którego ustala się (i) statut spółki, (ii) wysokość kapitału założycielskiego, (iii) osoby członków organów zarządzających oraz (iv) osobę upoważnioną do zgłoszenia wniosku o wpisanie spółki do rejestru przedsiębiorców, jeżeli jest to osoba inna niż zarząd. Na podstawie aktu komercjalizacji sąd rejestrowy dokonuje wpisu nowej spółki do rejestru przedsiębiorców i z tą też chwilą wykreśla z rejestru przedsiębiorstwo państwowe. Spółka taka powstaje jednak dopiero z pierwszym dniem miesiąca przypadającego po wpisaniu spółki do rejestru przedsiębiorców- jest to tzw. dzień komercjalizacji. W odniesieniu do niej stosuje się przepisy KSH, chyba że UKiP stanowi inaczej.

W związku z tym, że spółka powstała w wyniku komercjalizacji wstępuje we wszystkie prawa i obowiązki poprzedniczki- bilans zamknięcia przedsiębiorstwa państwowego staje się bilansem otwarcia spółki, przy czym suma kapitałów własnych jest równa sumie funduszu założycielskiego, funduszu przedsiębiorstwa i niepodzielonego wyniku finansowego za okres działalności przedsiębiorstwa przed komercjalizacją. W przypadku niezatwierdzenia sprawozdania finansowego za okres poprzedzający komercjalizację lub niepodjęcia decyzji w sprawie podziału zysku netto albo określenia sposobu pokrycia straty netto czynności tych dokona walne zgromadzenie spółki.

W spółce powstałej w wyniku komercjalizacji Minister Skarbu Państwa reprezentuje Skarb Państwa jako jej właściciela.

Postępowanie w sprawie komercjalizacji przedsiębiorstwa państwowego

KROK 1. Komercjalizacji przedsiębiorstwa państwowego (pp) w celu prywatyzacji dokonuje minister SP, (w innym celu - minister SP za zgodą RM), na wniosek:

a) organu założycielskiego-za zawiadomieniem dyrektora pp i rady nadzorczej,

b) dyrektora PP i rady pracowniczej,

c) z własnej inicjatywy - za zawiadomieniem dyrektora PP, rady pracowniczej oraz organu założycielskiego,

d) organu wykonawczego jednostki samorządu terytorialnego na obszarze którego znajduje się siedziba pp.

Wyłączenia. Komercjalizacji mogą podlegać przedsiębiorstwa państwowe z wyjątkiem:

1) postawionych w stan likwidacji,

2) postawionych w stan upadłości,

3) wykonujących prawomocną decyzję o podziale lub łączeniu przedsiębiorstwa państwowego,

4) przedsiębiorstw, w stosunku do których toczy się postępowanie układowe - do chwili uprawomocnienia się układu,

5) przedsiębiorstw, w stosunku do których toczy się bankowe postępowanie ugodowe - do chwili uprawomocnienia się ugody,

6) zarządzanych na podstawie umowy o zarządzaniu przedsiębiorstwem, chyba że zarządca wystąpi z wnioskiem o komercjalizację przedsiębiorstwa państwowego,

7) działających na podstawie ustaw innych niż ustawa o przedsiębiorstwach państwowych, chyba że przedsiębiorstwa te podlegają komercjalizacji w drodze odrębnych ustaw,

8) przedsiębiorstw, których uprawnione organy złożyły wniosek o dokonanie prywatyzacji bezpośredniej - do czasu rozpatrzenia wniosku,

9) w stosunku do których wydane zostało zarządzenie o prywatyzacji bezpośredniej,

10) przedsiębiorstw wykonujących w dniu 1 stycznia 2006 r. działalność gospodarczą w zakresie międzynarodowego transportu morskiego.

KROK 2. Dyrektor pp doręcza ministrowi SP, w terminie 3 miesięcy od dnia otrzymania zawiadomienia, kwestionariusz pp przeznaczonego do komercjalizacji wraz z innymi dokumentami wymaganymi prawem. W przypadku niedoręczenia kwestionariusza, obowiązek ten wykonuje organ założycielski w ciągu 1 miesiąca od dnia zawiadomienia go o niedoręczeniu przez ministra SP.

KROK 3. Minister SP sporządza za Skarb Państwa akt komercjalizacji przedsiębiorstwa państwowego. W akcie komercjalizacji zostaje ustalone:

1) statut spółki,

2) wysokość kapitału zakładowego spółki,

3) imiona i nazwiska członków organów pierwszej kadencji.

Akt komercjalizacji zastępuje czynności określone w przepisach KSH, poprzedzające złożenie wniosku o wpisanie spółki do KRS.

Skarb Państwa reprezentuje, w odniesieniu do spółki powstałej w wyniku przekształcenia PP minister Skarbu Państwa.

KROK 4. Niezwłocznie po sporządzeniu aktu komercjalizacji zarząd spółki składa wniosek o wpisanie spółki do KRS.

Wpis ma charakter obligatoryjny i konstytutywny.

Dniem komercjalizacji jest pierwszy dzień miesiąca przypadającego po wpisaniu spółki do KRS. Z tym dniem następuje skutek wykreślenia PP z rejestru.

Skutki aktu komercjalizacji.

Jeżeli przepisy ustawy nie stanowią inaczej spółka ta wstępuje we wszystkie stosunki prawne, których podmiotem było przedsiębiorstwo państwowe, bez względu na charakter prawny tych stosunków - komercjalizacja prowadzi do sukcesji uniwersalnej.

Struktura spółki powstałej w wyniku komercjalizacji

STRUKTURA ORGANIZACYJNA

W racji, iż w wyniku komercjalizacji powstaje podmiot, którego struktura organizacyjna zasadniczo różni się od tej spotykanej w przedsiębiorstwie państwowym UKiP szczegółowo reguluje zasady obsadzania stanowisk w nowym podmiocie- spółce z o.o. lub spółce akcyjnej.

WALNE ZGROMADZENIE

Przedsiębiorstwo państwowe na starcie wyposażone jest w mienie należące do Skarbu Państwa w związku z czym ewentualne przekształcenie w spółkę powoduje, że 100% akcji (sa)/udziałów (z o.o.) należy właśnie do Skarbu Państwa. Takie spółki nazywane są jednoosobowymi spółkami Skarbu Państwa. Skutkiem tego na walnym zgromadzeniu (czyli organie skupiającym wszystkich akcjonariuszy/udziałowców) uczestniczy tylko Skarb Państwa, który reprezentowany jest przez ministra SP. Dopiero w wyniku zbywania przez SP udziałów/ akcji sprawia, że na WZ pojawiają się osoby trzecie (inni akcjonariusze/udziałowcy). Taki proces nazywany jest prywatyzacją pośrednią.

ZARZĄD

W spółkach powstałych w drodze komercjalizacji, a także po zbyciu przez Skarb Państwa ponad połowy akcji spółki, pracownicy wybierają jednego członka zarządu, jeżeli średnioroczne zatrudnienie w spółce wynosi powyżej 500 pracowników. Zasady oraz tryb wyboru i odwołania przez pracowników członka zarządu określa statut, który uwzględnia zasady powszechności, tajności oraz bezpośredniego udziału pracowników. Wynik wyborów jest wiążący dla organu powołującego zarząd. Istotne znaczenie ma regulacja, wg której niedokonanie wyboru członka zarządu przez pracowników spółki nie stanowi przeszkody do wpisania spółki do rejestru przedsiębiorców ani do podejmowania ważnych uchwał przez zarząd.

W spółce, w której ponad połowa akcji należy do Skarbu Państwa, członkowie zarządu powoływani i odwoływani są przez radę nadzorczą, po przeprowadzeniu przez nią postępowania kwalifikacyjnego. Procedura ta nie dotyczy członka zarządu wybranego przez pracowników.

Dyrektor komercjalizowanego przedsiębiorstwa państwowego powoływany jest do pełnienia funkcji prezesa pierwszego zarządu spółki powstałej w wyniku komercjalizacji, chyba że nie wyrazi on zgody na pełnienie tej funkcji. Stosunek pracy dyrektora przedsiębiorstwa państwowego oraz pracowników zatrudnionych na podstawie powołania wygasa (z mocy prawa) z dniem wykreślenia przedsiębiorstwa państwowego z rejestru przedsiębiorców. Pracownikom tym przysługuje odprawa w wysokości trzymiesięcznego wynagrodzenia, liczonego jak ekwiwalent pieniężny za urlop wypoczynkowy. Odprawa ta nie przysługuje w wypadku zatrudnienia w spółce na stanowisku równorzędnym lub wyższym.

Prezes zarządu pierwszej kadencji, jak i pozostali członkowie tego zarządu, wymienieni są w kacie komercjalizacji.

UMOWA MENEDŻERSKA

UKiP jest jedną z nielicznych ustaw (obok np. UPP), która przewiduje (w art. 17) możliwość zawarcia takiej umowy, czyli umowy o powierzeniu zarządzania określonym podmiotem osobie trzeciej.

Sprawowanie zarządu w spółce może być zlecone tylko i wyłącznie osobie fizycznej w drodze umowy. W takim przypadku w spółce ustanawia się jednoosobowy zarząd, przy czym w jego skład powołuje się osobę, której zlecono sprawowanie zarządu. Wyłonienie takiej osoby następuje w drodze konkursu przeprowadzonego przez radę nadzorczą (tryb przeprowadzenia konkursu określiła Rada Ministrów w odpowiednim rozporządzeniu). O przeprowadzeniu konkursu postanawia walne zgromadzenie.

Umowę menedżerską w imieniu spółki zawiera rada nadzorcza za zgodą walnego zgromadzenia. Powinna ona określać w szczególności:

1) obowiązki osoby, której zlecono sprawowanie zarządu, w tym zakres zmian i usprawnień w przedsiębiorstwie spółki (restrukturyzacja spółki),

2) wynagrodzenie osoby, której zlecono sprawowanie zarządu, ukształtowane w sposób uwzględniający związek wynagrodzenia z wynikiem finansowym spółki oraz stopniem realizacji zadań wykonywanych w ramach obowiązków, o których mowa w pkt 1,

3) czas, na jaki umowa jest zawarta,

4) przesłanki przedterminowego rozwiązania umowy.

Fakt zawarcia umowy menedżerskiej oraz jej treść podlega złożeniu do sądu prowadzącego rejestr.

RADA NADZORCZA

Kwestię związane z tym organem określają art. 11 i n. UKiP.

W spółce powstałej w wyniku komercjalizacji działa rada nadzorcza. Liczbę członków rady nadzorczej określa statut, z tym że pierwsza rada nadzorcza liczy pięć osób, w tym dwóch przedstawicieli pracowników. W spółkach powstałych z przekształcenia przedsiębiorstw przemysłu rolno-spożywczego rolnicy lub rybacy oraz pracownicy mają po jednym przedstawicielu w radzie nadzorczej. W spółkach z o. o. powstałych w wyniku komercjalizacji można nie ustanawiać rady nadzorczej. Prawo kontroli wykonuje wówczas wspólnik lub osoba przez niego upełnomocniona.

W razie ogłoszenia upadłości spółki powstałej w wyniku komercjalizacji, w której Skarb Państwa jest jedynym akcjonariuszem, walne zgromadzenie może podjąć uchwałę o zaprzestaniu działania rady nadzorczej i odwołaniu jej członków.

W czasie, w którym Skarb Państwa pozostaje jedynym akcjonariuszem spółki powstałej w wyniku komercjalizacji, członków rady nadzorczej powołuje i odwołuje walne zgromadzenie (spośród osób, które złożyły odpowiedni egzamin państwowy), z tym że 2/5 składu rady nadzorczej stanowią osoby wybrane przez pracowników albo osoby wybrane w 1/5 przez pracowników i w 1/5 przez rolników lub rybaków (w wyborach bezpośrednich i tajnych, przy zachowaniu zasady powszechności).

Przedstawicieli pracowników do pierwszej rady nadzorczej wybiera ogólne zebranie pracowników (delegatów).

Na pisemny wniosek co najmniej 15% ogółu pracowników spółki przeprowadza się głosowanie o odwołanie przedstawiciela pracowników z rady nadzorczej.

Tak jak w wypadku wyboru przedstawicieli pracowników do zarządu spółki- niedokonanie wyboru przedstawicieli pracowników, rolników lub rybaków do składu pierwszej rady nadzorczej nie stanowi przeszkody do wpisania spółki do rejestru przedsiębiorców ani do podejmowania ważnych uchwał przez radę.

Art. 13 wprowadza swoisty zakaz konkurencji. W czasie, gdy Skarb Państwa pozostaje jedynym akcjonariuszem spółki, członkowie rady nadzorczej tej spółki nie mogą:

1) pozostawać w stosunku pracy ze spółką ani świadczyć pracy lub usług na jej rzecz na podstawie innego tytułu prawnego (nie dotyczy osób wybranych do rady nadzorczej przez pracowników),

2) posiadać akcji lub udziałów u przedsiębiorców tworzonych przez spółkę, z wyjątkiem akcji dopuszczonych do obrotu na rynku regulowanym,

3) pozostawać u przedsiębiorców, o których mowa wyżej, w stosunku pracy ani świadczyć pracy lub usług na ich rzecz na podstawie innego tytułu prawnego (nie dotyczy to członkostwa w radach nadzorczych, z wyjątkiem rad nadzorczych konkurencyjnych przedsiębiorców),

4) wykonywać zajęć (w tym pełnienia funkcji z wyboru w zakładowej organizacji związkowej), które pozostawałyby w sprzeczności z ich obowiązkami albo mogłyby wywołać podejrzenie o stronniczość lub interesowność.

Od chwili, w której Skarb Państwa przestał być jedynym akcjonariuszem spółki powstałej w wyniku komercjalizacji, postanowienia statutu dotyczące powoływania i odwoływania członków rady nadzorczej mogą być zmienione, z tym że pracownicy albo pracownicy i rolnicy lub rybacy zachowują prawo wyboru:

Członków rady nadzorczej w liczbie:	Jeśli rada liczy członków:	z tym że w spółkach powstałych z przekształcenia przedsiębiorstw przemysłu rolno-spożywczego rolnicy lub rybacy zachowują prawo wyboru członka rady w liczbie:
2	6	1
3	7-10	1
4	11-…	2

Ci członkowie rad nadzorczych wybierani są w wyborach bezpośrednich i tajnych, przy zachowaniu zasady powszechności. Wynik wyborów jest wiążący dla walnego zgromadzenia.

Pracownik spółki, będący członkiem jej rady nadzorczej, podlega szczególnej ochronie- spółka nie może bowiem, w okresie trwania kadencji rady ani w okresie roku po zakończeniu kadencji, wypowiedzieć stosunku pracy. W tym czasie spółka nie może również zmienić na niekorzyść pracownika warunków pracy lub płacy.

Osobami wskazanymi przez Skarb Państwa lub inne państwowe osoby prawne do pełnienia funkcji członka rady nadzorczej spółki powstałej w drodze komercjalizacji nie mogą być osoby:

1) zatrudnione w biurach poselskich, senatorskich, poselsko-senatorskich lub biurach posłów do Parlamentu Europejskiego na podstawie umowy o pracę, umowy zlecenia lub innej umowy o podobnym charakterze,

2) wchodzące w skład organów partii politycznych reprezentujących partie polityczne na zewnątrz oraz uprawnionych do zaciągania zobowiązań,

3) zatrudnione przez partie polityczne na podstawie umowy o pracę.

PRACOWNICY SPÓŁKI

Co do zasady pracownicy komercjalizowanego przedsiębiorstwa państwowego stają się, z mocy prawa, pracownikami spółki. Jedynie stosunek pracy dyrektora przedsiębiorstwa państwowego oraz pracowników zatrudnionych na podstawie powołania wygasa, z mocy prawa, z dniem wykreślenia przedsiębiorstwa państwowego z rejestru przedsiębiorców.

DZAŁALNOŚĆ SPÓŁKI

UKiP przewiduje (w art. 18 i n.) również inne rozwiązania różniące spółkę powstałą w drodze komercjalizacji od klasycznej spółki kapitałowej.

I tak spółka powstała w wyniku komercjalizacji może być jedynym założycielem s.a. lub sp. z o. o.

Do tego w spółce powstałej w wyniku komercjalizacji, w której ponad połowa ogólnej liczby akcji należy do Skarbu Państwa, zgody walnego zgromadzenia wymaga:

1) zawiązanie innej spółki,

2) objęcie albo nabycie akcji innej spółki (statut może określać warunki, w jakich dokonywanie tych czynności nie wymaga zgody walnego zgromadzenia),

3) zbycie nabytych lub objętych akcji innej spółki (uchwała WZ określa warunki i tryb zbycia akcji).

Spółka powstała w wyniku komercjalizacji, w której ponad połowa ogólnej liczby akcji należy do Skarbu Państwa, sprzedaje składniki aktywów trwałych w rozumieniu przepisów o rachunkowości, których wartość przekracza równowartość w złotych kwoty 5.000 euro, w drodze publicznego przetargu (z nielicznymi wyjątkami od zasady przetargu, gdy np. nie wpłynęła żadna oferta na zakup nieruchomości- cena nie może być jednak niższa niż 2/3 ceny wywoławczej).

Zawarcie przez spółkę, w której ponad połowa akcji należy do Skarbu Państwa, umowy, której zamiarem jest darowizna lub zwolnienie z długu oraz innej umowy niezwiązanej z przedmiotem działalności gospodarczej spółki określonym w statucie, wymaga zgody rady nadzorczej pod rygorem nieważności czynności prawnej, chyba, że wartość umowy nie przekracza równowartości w złotych kwoty 5.000 euro (tak art. 19b).

Pojęcie prywatyzacji

Prywatyzacja to proces mający na celu przeniesienie prawa własności na inny podmiot- dochodzi do zmiany właściciela.

Legalną definicję pojęcia ustawodawca zamieścił w art. 1 ust. 2 UKiP. W rozumieniu tej ustawy prywatyzacja polega na:

1) obejmowaniu akcji [obejmowanie akcji oznacza ich pierwsze nabycie- tzw. obrót pierwotny- i co do zasady nabycie to następuje od spółki, gdy ta powstaje lub podnosi swój kapitał zakładowy] w podwyższonym kapitale zakładowym jednoosobowych spółek Skarbu Państwa powstałych w wyniku komercjalizacji przez podmioty inne niż Skarb Państwa lub inne niż państwowe osoby prawne w rozumieniu ustawy z dnia 8 sierpnia 1996 r. o zasadach wykonywania uprawnień przysługujących Skarbowi Państwa,

2) zbywaniu należących do Skarbu Państwa akcji w spółkach;

3) rozporządzaniu wszystkimi składnikami materialnymi i niematerialnymi majątku przedsiębiorstwa państwowego lub spółki powstałej w wyniku komercjalizacji na zasadach określonych ustawą przez:

a) sprzedaż przedsiębiorstwa,

b) wniesienie przedsiębiorstwa do spółki,

c) oddanie przedsiębiorstwa do odpłatnego korzystania.

Sposób wymieniony w punkcie 1. wprowadzono w 2001 r., aby usunąć wątpliwości co do sytuacji, gdy inwestorzy inni niż państwowi obejmują akcje/udziały w spółkach powstałych w drodze komercjalizacji. Teraz już wiadomo, że gdy na WZ pojawi się osoba trzecia inna niż Skarb Państwa lub inny państwowy podmiot, to mamy do czynienia z prywatyzacją (skutek jest jak widać taki sam jak przy prywatyzacji pośredniej).

Rodzaje prywatyzacji

Prywatyzacja przybierać może postać jednego z dwóch przewidzianych w ustawie trybów. Może być realizowana jako prywatyzacja bezpośrednia lub prywatyzacja pośrednia. Ponadto, w ramach prywatyzacji bezpośredniej można wyodrębnić trzy jej formy, nazywane również „ścieżkami” prywatyzacji bezpośredniej: (i) sprzedaż, (ii) wniesienie do spółki, (iii) oddanie w użytkowanie.

Proces komercjalizacji i prywatyzacji.

0x01 graphic

Prywatyzacja pośrednia

Prywatyzacja pośrednia została określona w ustawie o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych z 30 sierpnia 1996 r., w Dziale IV (art. 31a-38b). Nazwa bierze się stąd, że komercjalizacja jest niezbędnym etapem poprzedzającym ten rodzaj prywatyzacji (w przeszłości nie musiała jednak do niej prowadzić).

Prywatyzacja pośrednia w rozumieniu ustawy polega na:

1) obejmowaniu akcji w podwyższonym kapitale zakładowym jednoosobowych spółek Skarbu Państwa powstałych w wyniku komercjalizacji przez podmioty inne niż Skarb Państwa lub inne niż państwowe osoby prawne w rozumieniu ustawy z dnia 8 sierpnia 1996 r. o zasadach wykonywania uprawnień przysługujących Skarbowi Państwa;

2) zbywaniu należących do Skarbu Państwa akcji w spółkach.

Inicjatywa i przeprowadzenie prywatyzacji należy do Ministra SP.

Zbywanie akcji

• W celu sprzedaży akcji Skarbu Państwa w spółce powstałej w wyniku komercjalizacji, dokonuje się analizy ustalającej sytuację prawną majątku spółki, stanu i perspektyw rozwoju przedsiębiorstwa, oszacowania wartości przedsiębiorstwa oraz oceny realizacji obowiązków wynikających z tytułu wymagań ochrony środowiska.

• Minister SP, przed zaoferowaniem akcji do zbycia, może zobowiązać spółkę do wprowadzenia zmian w jej przedsiębiorstwie wynikających z przeprowadzonych analiz.

• Akcje w imieniu SP zbywa minister SP.

• Akcje SP zbywalne są w trybie:

1) oferty ogłoszonej publicznie,

2) przetargu publicznego,

3) negocjacji podjętych na podstawie publicznego zaproszenia,

4) przyjęcia oferty w odpowiedzi na wezwanie ogłoszone na podstawie art. 72-74 lub art. 91 ust. 6 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o ofercie publicznej i warunkach wprowadzania instrumentów finansowych do zorganizowanego systemu obrotu oraz o spółkach publicznych,

5) aukcji ogłoszonej publicznie, jeżeli cena wywoławcza nie jest niższa od wartości księgowej akcji,

6) sprzedaży akcji na rynku regulowanym.

Wyjątkowo Rada Ministrów może wyrazić zgodę na inny tryb zbywania akcji (np. zawarcie umowy z konkretnym inwestorem, bez konieczności przeprowadzania przetargu, czy rokowań). Ustawa przewiduje nawet, że akcje należące do Skarbu Państwa mogą być zbywane w innym trybie bez obowiązku występowania o zgodę Rady Ministrów, jeżeli tylko:

1) nabywca i cena są wskazane w umowie prywatyzacyjnej, a zbycie dotyczy akcji spółek, w których Skarb Państwa posiada mniej niż 50 % kapitału zakładowego, lub

2) zbycie dotyczy akcji spółek, w których Skarb Państwa posiada nie więcej niż 25 % kapitału zakładowego.

Zbycie akcji należących do Skarbu Państwa z naruszeniem któregokolwiek trybu jest nieważne.

Za zbywane w trybie określonym w art. 33 ust. 1 pkt 2 i 3 Ustawodawca przewidział możliwość zapłaty za zbywane akcje należące do Skarbu Państwa w ratach, jeżeli tylko zostaną spełnione następujące warunki:

a) chodzi o tryb sprzedaży w drodze: (i) przetargu publicznego lub (ii) negocjacji podjętych na podstawie publicznego zaproszenia;

b) zostanie zabezpieczona kwota pozostała do zapłaty po uiszczeniu pierwszej raty.

c) pierwsza rata ceny za akcje wynosi co najmniej 20% tej ceny. Pozostała kwota jest spłacana w ratach przez okres nie dłuższy niż 5 lat. Kwota ta jest oprocentowana w wysokości nie niższej niż wskaźnik wzrostu cen dóbr inwestycyjnych, ogłaszany co kwartał przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski".

Prywatyzacja bezpośrednia

DEFINICJA

UKiP zawiera dwie definicje prywatyzacji bezpośredniej. Wg art. 1 ust. 2 pkt 2 prywatyzacja [bezpośrednia] polega na rozporządzaniu wszystkimi składnikami materialnymi i niematerialnymi majątku przedsiębiorstwa państwowego lub spółki powstałej w wyniku komercjalizacji na zasadach określonych ustawą przez:

a) sprzedaż przedsiębiorstwa,

b) wniesienie przedsiębiorstwa do spółki,

c) oddanie przedsiębiorstwa do odpłatnego korzystania.

Z kolei art. 39 ust. 1 brzmi: „Prywatyzacja bezpośrednia polega na rozporządzeniu wszystkimi składnikami materialnymi i niematerialnymi majątku przedsiębiorstwa państwowego przez:

1) sprzedaż przedsiębiorstwa,

2) wniesienie przedsiębiorstwa do spółki,

3) oddanie przedsiębiorstwa do odpłatnego korzystania.”

Taka konstrukcja wyraźnie wskazuje na możliwość dokonania prywatyzacji bez konieczności przeprowadzania wcześniejszej komercjalizacji, jak i po komercjalizacji. Pierwszy wypadek dotyczy prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego, drugi- spółki powstałej w wyniku komercjalizacji.

INFORMACJE OGÓLNE

Ten rodzaj prywatyzacji, stosowany przy likwidacji małych i średnich przedsiębiorstw państwowych, głównie znajdujących się w złej sytuacji finansowej lub kondycji rynkowej, a zachodzące w nich zmiany własnościowe bardzo szybko wpływają na funkcjonowanie całego regionu. Do 1997 r. forma ta nosiła nazwę prywatyzacji likwidacyjnej, gdyż podczas tego procesu przedsiębiorstwo przestaje istnieć w sensie prawnym lub też jednocześnie w sensie prawnym i fizycznym. W przeciwieństwie do prywatyzacji pośredniej (kapitałowej) dokonuje się jej bez przyjmowania przez przedsiębiorstwo formy jednoosobowej spółki Skarbu Państwa.

Prywatyzacja realizowana jest z zachowaniem wszystkich zobowiązań pracowniczych (utrzymanie miejsc pracy i osłon socjalnych), inwestycji oraz ochrony środowiska.

Proces prywatyzacji bezpośredniej jest zdecentralizowany - decydującą rolę odgrywają tu organy założycielskie przedsiębiorstwa, czyli wojewodowie. Minister Skarbu Państwa kontroluje proces poprzez wydawanie zgody na rozpoczęcie określonego projektu prywatyzacyjnego.

Do zadań wojewodów ws. prywatyzacji bezpośredniej należą: (i) przygotowanie przedsiębiorstwa państwowego do prywatyzacji, (ii) wyłanianie inwestorów, (iii) ustalanie warunków transakcji, a po uzyskaniu zgody Ministra Skarbu Państwa na prywatyzację danego przedsiębiorstwa państwowego, (iv) sfinalizowanie procesu prywatyzacji i podpisanie w imieniu Skarbu Państwa odpowiednich umów z inwestorem.

METODY PRYWATYZACJI BEZPOŚREDNIEJ

Sprzedaż przedsiębiorstwa

Ta forma prywatyzacji bezpośredniej może być stosowana do wszystkich przedsiębiorstw, preferowana jest dla przedsiębiorstw słabszych ekonomicznie, wymagających inwestycji.

Zapłata za przedsiębiorstwo może być dokonywana w ratach. Zgodnie z ustawą o komercjalizacji i prywatyzacji pierwsza rata wynosi co najmniej 20% ceny ustalonej za przedsiębiorstwo. Pozostała część może być spłacana w oprocentowanych ratach w okresie do 5 lat.

Wniesienie przedsiębiorstwa do spółki

Polega ona na tym, iż Skarb Państwa wnosi do spółki aport w postaci przedsiębiorstwa i obejmuje w zamian odpowiednią ilość udziałów albo akcji. Ta forma prywatyzacji znajduje zastosowanie szczególnie w przypadku prywatyzacji małych i średnich przedsiębiorstw, wymagających znacznych nakładów, w tym na inwestycje, ponadto ma na celu zapewnienie wejścia do spółki wiarygodnych inwestorów strategicznych (krajowych i zagranicznych). Do spółki mogą przystąpić również pracownicy, wierzyciele (konwersja wierzytelności) i inne podmioty.

Oddanie przedsiębiorstwa do odpłatnego korzystania spółce

W przypadku oddawania przedsiębiorstwa do odpłatnego korzystania ustawodawca ograniczył krąg podmiotów, którym prywatyzowane przedsiębiorstwo może być przekazane, poprzez wprowadzenie zapisów preferujących spółki kapitałowe krajowych osób fizycznych, w tym pracowników przedsiębiorstwa państwowego.

Przy wnioskowaniu o zastosowanie tej ścieżki prywatyzacji należy pamiętać, że odpłatne korzystanie z mienia Skarbu Państwa wiąże się z koniecznością ponoszenia przez spółkę opłat na rzecz Skarbu Państwa (rat kapitałowych i opłat dodatkowych). Ich wysokość zależna jest od wartości przedmiotu umowy oraz czasu trwania umowy. Ponieważ są to dość znaczne obciążenia, możliwość stosowania tej formy prywatyzacji powinna dotyczyć przedsiębiorstw o korzystnej sytuacji ekonomiczno-finansowej. Ponadto wymagane jest spełnienie przez spółki ubiegające się o możliwość odpłatnego korzystania z przedsiębiorstwa szeregu warunków (zgromadzenie odpowiedniego kapitału założycielskiego, korzystnej jego struktury, opracowania realnego planu działania, itp.), wskazujących na efektywne działanie spółki oraz wywiązywanie się z zobowiązań, w tym na rzecz Skarbu Państwa. Z drugiej strony stosowanie tej ścieżki prywatyzacji może być ograniczone w stosunku do przedsiębiorstw charakteryzujących się sezonowością produkcji, w których możliwości sprawnego działania są w znacznej mierze uzależnione od finansowania ze środków obcych (kredyty).

Oddanie przedsiębiorstwa do odpłatnego korzystania spółce z udziałem pracowników nie zapewnia w wielu przypadkach odpowiedniego dopływu kapitału przeznaczanego na rozwój i inwestycje w nowo powstałym podmiocie gospodarczym. W związku z tym w ustawie o komercjalizacji i prywatyzacji wprowadzono warunek, aby co najmniej 20% kapitału założycielskiego spółki pracowniczej obejmowane było przez osoby fizyczne niezatrudnione w prywatyzowanym przedsiębiorstwie tzn. inwestorów zewnętrznych.

BARIERY PRYWATYZACJI BEZPOŚREDNIEJ

Istnieje kilka barier, związanych z bezpośrednią formą prywatyzacji:

* bariery wewnątrz przedsiębiorstwa państwowego: uzyskanie akceptacji jego organów i związków zawodowych dla planowanej prywatyzacji;

* bariery branżowe i regionalne (nieatrakcyjne branże lub regiony kraju) utrudniające pozyskanie inwestorów;

* bariery prawne polegające na niedostosowaniu przepisów do zmieniających się warunków gospodarczych i zbytnie sformalizowanie niektórych regulacji prawnych dotyczących prywatyzacji, podatków itp.;

* trudności w uregulowaniu stanu prawnego nieruchomości przedsiębiorstw państwowych;

* brak wystarczających środków finansowych na prywatyzację bezpośrednią (promocję sprzedaży przedsiębiorstw, dofinansowanie analiz i wycen).

Pojęcie uprawnionego pracownika oraz uprawnienie pracowników do nieodpłatnego nabycia akcji

Definicję legalną pojęcia zawiera art. 2 pkt 5. Rozumie się przez to:

a) osoby będące w dniu wykreślenia z rejestru komercjalizowanego przedsiębiorstwa państwowego pracownikami tego przedsiębiorstwa lub osoby będące pracownikami przedsiębiorstwa państwowego w dniu zawarcia umowy rozporządzającej przedsiębiorstwem poprzez jego wniesienie do spółki,

b) osoby fizyczne, które w dniu wykreślenia komercjalizowanego przedsiębiorstwa państwowego z rejestru przedsiębiorców, lub osoby fizyczne, które w dniu zawarcia umowy rozporządzającej przedsiębiorstwem poprzez jego wniesienie do spółki były stroną umowy o zarządzanie przedsiębiorstwem państwowym, zawartej na podstawie przepisów rozdziału 8a ustawy z dnia 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych,

c) osoby, które przepracowały co najmniej dziesięć lat w komercjalizowanym przedsiębiorstwie państwowym oraz jego poprzedniku albo w przedsiębiorstwie, które zostało sprywatyzowane przez wniesienie do spółki oraz jego poprzedniku, a rozwiązanie stosunku pracy nastąpiło wskutek przejścia na emeryturę lub rentę albo z przyczyn niedotyczących pracowników,

d) osoby, które po przepracowaniu dziesięciu lat w przedsiębiorstwie państwowym podlegającym prywatyzacji oraz jego poprzedniku, zostały przejęte przez inne zakłady pracy w trybie art. 231 Kodeksu pracy.

Uprawnionym pracownikom przysługuje prawo do nieodpłatnego nabycia do 15% akcji objętych przez Skarb Państwa w dniu wpisania spółki do rejestru, z tym, że łączna wartość nominalna akcji przeznaczonych do nieodpłatnego nabycia przez uprawnionych pracowników nie może przekroczyć iloczynu liczby uprawnionych pracowników oraz kwoty osiemnastu średnich wynagrodzeń miesięcznych w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat z zysku, obliczonych z okresu sześciu miesięcy poprzedzających miesiąc, w którym Skarb Państwa zbył pierwsze akcje na zasadach ogólnych, a w przypadku spółki powstałej w wyniku komercjalizacji przedsiębiorstwa państwowego, które miało na dzień wykreślenia z rejestru przedsiębiorców uregulowane zobowiązania wobec budżetu państwa oraz z tytułu ubezpieczeń społecznych, liczbę uprawnionych pracowników mnoży się przez kwotę dwudziestu czterech średnich wynagrodzeń.

Liczba akcji przypadająca na jednego rolnika lub rybaka nie może przekroczyć najwyższej liczby akcji przypadającej na jednego uprawnionego pracownika. Każdemu rolnikowi i rybakowi przysługuje prawo nabycia akcji w równej liczbie. Rolnicy i rybacy mają prawo do nabycia akcji nie więcej niż w dwóch spółkach, a uprawnieni pracownicy w jednej. Uprawniony pracownik przed nabyciem akcji składa oświadczenie, że nie skorzystał z prawa do nieodpłatnego nabycia akcji w innej spółce. W przypadku, gdy uprawniony pracownik jest jednocześnie uprawnionym rolnikiem lub rybakiem, może nabyć akcje w dwóch spółkach, pod warunkiem że wykonywać będzie swoje prawo jako uprawniony rolnik.

Uprawnieni pracownicy oraz rolnicy lub rybacy mogą skorzystać z prawa do nabycia akcji nieodpłatnie, o ile w ciągu sześciu miesięcy od dnia wpisania spółki do rejestru złożą pisemne oświadczenie o zamiarze nabycia akcji. Niezłożenie oświadczenia w powyższym terminie powoduje utratę prawa do nieodpłatnego nabycia akcji. Minister właściwy do spraw Skarbu Państwa, w drodze rozporządzenia, może skrócić ten termin, jeżeli zaistnieją warunki umożliwiające wcześniejsze udostępnienie akcji uprawnionym pracownikom oraz rolnikom lub rybakom.

Prawo do nieodpłatnego nabycia akcji powstaje po upływie 3 miesięcy od dnia zbycia przez Skarb Państwa pierwszych akcji na zasadach ogólnych i wygasa z upływem 24 miesięcy od dnia powstania tego prawa. Jeżeli zbycie akcji Skarbu Państwa na zasadach ogólnych nastąpiło w ciągu 6 miesięcy od zarejestrowania spółki, prawo do nieodpłatnego nabycia akcji powstaje po 3 miesiącach od upływu terminu na złożenie oświadczenia o zamiarze nabycia akcji.

Akcje nabyte nieodpłatnie przez uprawnionych pracowników oraz przez rolników lub rybaków nie mogą być przedmiotem obrotu przed upływem dwóch lat od dnia zbycia przez Skarb Państwa pierwszych akcji na zasadach ogólnych, z tym że akcje nabyte przez pracowników pełniących funkcję członków zarządu spółki - przed upływem trzech lat od dnia zbycia przez Skarb Państwa pierwszych akcji na zasadach ogólnych. Umowa mająca za przedmiot zbycie akcji nabytych nieodpłatnie, zawarta przed upływem tych terminów, jest nieważna.

Jeżeli umowa zbycia akcji na zasadach ogólnych przewiduje, że nabywca akcji będący stroną tej umowy po wykonaniu określonych w niej zobowiązań będzie mógł nabyć kolejne akcje, a termin ich wykonania przypada po upływie okresów, o których mowa wyżej, akcje nabyte nieodpłatnie mogą być przedmiotem obrotu po trzech i odpowiednio po sześciu miesiącach od dnia wykonania tych zobowiązań.

Prawo do nieodpłatnego nabycia akcji podlega dziedziczeniu. Spadkobierca uprawnionego pracownika, rolnika lub rybaka może skorzystać z prawa do nieodpłatnego nabycia akcji, o ile uprawniony pracownik, rolnik lub rybak złożył oświadczenie o zamiarze nieodpłatnego nabycia akcji w odpowiednim terminie. W przypadku śmierci uprawnionego pracownika, rolnika lub rybaka, w okresie 6 miesięcy od dnia wpisania spółki do rejestru, spadkobierca może skorzystać z prawa do nieodpłatnego nabycia akcji, o ile złoży oświadczenie o zamiarze nieodpłatnego nabycia akcji, we właściwym terminie. Do złożenia oświadczenia o zamiarze nieodpłatnego nabycia akcji przez spadkobiercę osoby uprawnionej nie jest wymagane przedstawienie postanowienia sądu o stwierdzeniu nabycia spadku albo zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia sporządzonego przez notariusza.

Tryby prywatyzacji

Tryby prywatyzacji bezpośredniej są następujące:

1) przetarg publiczny;

2) rokowania podjęte na podstawie publicznego zaproszenia.

Sprzedaż przedsiębiorstwa może nastąpić w jednym z tych dwóch trybów.

Jeżeli sprzedaż następuje w trybie rokowań w umowie należy uwzględnić w szczególności zobowiązania kupującego w zakresie przewidywanych inwestycji, ochrony środowiska i dóbr kultury oraz ochrony miejsc pracy. Zobowiązania socjalne ustalone z przedstawicielami pracowników stanowią integralną część umowy. Zapłata należności za przedsiębiorstwo może być dokonana w ratach pod warunkiem zabezpieczenia kwoty pozostałej do zapłaty po uiszczeniu pierwszej raty. W takim przypadku pierwsza rata należności za przedsiębiorstwo wynosi co najmniej 20% tej ceny. Pozostała kwota jest spłacana w ratach przez okres nie dłuższy niż 5 lat. Kwota ta jest oprocentowana w wysokości nie niższej niż wskaźnik wzrostu cen dóbr inwestycyjnych, ogłaszany co kwartał przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski".

Wniesienie przedsiębiorstwa do spółki następuje w trybie negocjacji podjętych na podstawie publicznego zaproszenia. Akcjonariusze inni niż Skarb Państwa powinni wnieść wkłady na pokrycie co najmniej 25% kapitału akcyjnego. Zbycie akcji należących do Skarbu Państwa w spółce, do której zostało wniesione przedsiębiorstwo, następuje na takich samych zasadach, jak w przypadku prywatyzacji pośredniej, o ile nie narusza to przyznanego akcjonariuszom prawa pierwszeństwa nabycia. Uprawnionym pracownikom oraz rolnikom lub rybakom przysługuje prawo do nieodpłatnego nabycia do 15% akcji należących do Skarbu Państwa w spółce, według stanu z dnia objęcia przez Skarb Państwa akcji w spółce. W przypadku, gdy akcjonariuszami spółki, oprócz Skarbu Państwa są wyłącznie osoby będące w dniu wydania zarządzenia o prywatyzacji bezpośredniej pracownikami przedsiębiorstwa państwowego, rolnicy lub rybacy, powinni oni wnieść łącznie wkłady na pokrycie co najmniej 10% kapitału zakładowego. Wówczas statut spółki określi obowiązek corocznego oferowania przez Skarb Państwa tym akcjonariuszom akcji w takiej liczbie, aby ich udział w kapitale spółki z dnia wpisania do rejestru mógł po pięciu latach wynosić 51%.