Sobór watykański II, dwudziesty pierwszy sobór powszechny, zwołany 25 XII 1961 i zainaugurowany 11 X 1962 przez papieża Jana XXIII. Cele soboru określił on w encyklice Ad Petri Cathedram z 29 VI 1959 - jednym z nich miało być dostosowanie dyscypliny kościelnej do wymogów czasu (aggiornamento).
Odbyły się 4 sesje - Jan XXIII przewodniczył pierwszej, jego następca Paweł VI trzem kolejnym. W obradach uczestniczyło łącznie 3058 ojców soborowych i grono ekspertów; przysłuchiwali im się audytorzy (siostry zakonne i katolicy świeccy) oraz obserwatorzy wydelegowani przez chrześcijańskie wspólnoty niekatolickie (w czasie ostatniej sesji ich liczba sięgnęła 106 osób). Ogłoszono 16 uchwał: konstytucji, dekretów i deklaracji, w tym najważniejszą - "Konstytucję dogmatyczną o Kościele".
Omawiane na soborze tematy dotyczyły m.in. kwestii eklezjologicznych i liturgicznych, działalności misyjnej i ekumenizmu, środków masowego przekazu, problemu wolności religijnej i stosunku Kościoła katolickiego do judaizmu oraz innych wyznań niechrześcijańskich. Powołano Synod Biskupów jako organ doradczy papieża. Utworzono sekretariaty ds. religii niechrześcijańskich i niewierzących. W ramach reformy liturgii postanowiono, że msza odprawiana będzie "przodem do ludu" (a nie, jak wcześniej, tyłem), a łacinę zastąpią języki narodowe bądź używane w danym miejscu narzecza.
Podczas trwania soboru, Paweł VI nawiązał bliskie stosunki z patriarchą Konstantynopola Atenagorasem I; 5 XII 1965 odwołano ekskomuniki, którymi 1054 (schizma wschodnia) obłożyły się nawzajem Kościół Zachodni i Kościół Wschodni.
Sobór watykański II uważany jest za jeden z najważniejszych w historii Kościoła katolickiego. Zgodnie z wezwaniem inicjatora Jana XXIII skupił się na działaniach konstruktywnych, rezygnując z sądów potępiających; w dyskusji nad wszystkimi poruszanymi zagadnieniami kierował się zasada wolności wyrażania przekonań. Dokonał m.in. odnowy struktur organizacyjnych Kościoła, wypracował nowe sposoby realizowania jego posłannictwa w świecie, stanowił poważny krok naprzód w dziele ekumenizmu.
Obradował od 1962 do 1965 r. Był to sobór pastoralny, przygotowujący Kościół do podjęcia wyzwań epoki i dialogu ze współczesnym światem . Sobór Watykański II zapoczątkował wielką odnowę Kościoła katolickiego. Otworzył też Kościół na dialog ekumeniczny z innymi wyznaniami oraz wprowadził reformę liturgii. Sobór uważany jest za jedno z najważniejszych wydarzeń chrześcijaństwa XX w.
Sobór otwarty został 11 października 1962 r. przez papieża Jana XXIII. Zakończył się 8 grudnia 1965 r. za pontyfikatu Pawła VI. W otwarciu soboru uczestniczyło 2850 ojców soborowych. Nowością było uczestnictwo w obradach obserwatorów niekatolickich reprezentujących 28 Kościołów i wspólnot chrześcijańskich.
Sobór był ważnym impulsem zapoczątkowującym dialog ekumeniczny z wyznaniami niekatolickimi. Jednym z symbolicznych wydarzeń było odwołanie 5 grudnia 1965 r. ekskomunik, którymi obłożyli się w 1054 r. hierarchowie Wschodu i Zachodu, zapoczątkowując największy podział chrześcijaństwa.
Sobór Watykański II zreformował liturgię Mszy św. wprowadzając języki ojczyste zamiast łaciny i "odwracając" kapłana sprawującego Eucharystię "twarzą do ludu".
Reformy soboru były dla Kościoła swoistą 'rewolucją' i nie wszędzie spotkały się z odpowiednią percepcją. Jak w sposób właściwy odczytywać postanowienia i ducha soboru? - wielką inspiracją dla Kościoła katolickiego stał się pod tym względem pontyfikat Jana Pawła II .
Dokumenty Soboru Watykańskiego II:
KONSTYTUCJE
Konstytucja o liturgii świętej "SACROSANCTUM CONCILIUM"
Konstytucja dogmatyczna o Kościele "LUMEN GENTIUM"
Konstytucja dogmatyczna o Objawieniu Bożym "DEI VERBUM"
Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym "GAUDIUM ET SPES"
DEKRETY
Dekret o środkach społecznego przekazywania myśli "INTER MIRIFICA"
Dekret o kościołach wschodnich katolickich "ORIENTALIUM ECCLESIARUM"
Dekret o ekumenizmie "UNITATIS REDINTEGRATIO"
Dekret o pasterskich zadaniach biskupów w Kościele "CHRISTUS DOMINUS"
Dekret o przystosowanej odnowie życia zakonnego "PERFECTAE CARITATIS"
Dekret o formacji kapłańskiej "OPTATAM TOTIUS"
Dekret o apostolstwie świeckich "APOSTOLICAM ACTUOSITATEM"
Dekret o działalności misyjnej Kościoła "AD GENTES DIVINITUS"
Dekret o posłudze i życiu kapłanów "PRESBYTERORUM ORDINIS"
DEKLARACJE
Deklaracja o wychowaniu chrześcijańskim "GRAVISSIMUM EDUCATIONIS"
Deklaracja o stosunku Kościoła do religii niechrześcijańskich "NOSTRA AETATE"
Deklaracja o wolności religijnej "DIGNITATIS HUMANAE"