WSTĘP DO PEDAGOGIKI
Temat 4: Wychowanie w rodzinie.
1. Rodzina jako naturalne środowisko wychowawcze.
Rodzina rozumiana jako grupa społeczna to zbiorowość krewnych mieszkających zarówno we wspólnym gospodarstwie domowym, jak i poza nim. Stanisław Kawula stwierdza, iż ”…jest to grupa społeczna (mała, pierwotna), za podstawę której przyjmuje się instytucję małżeństwa (w naszych warunkach kulturowych jest to związek monogamiczny) i wynikający z niego stosunek pokrewieństwa lub adopcji”. Pedagog ten odróżnia rodzinę małą od kręgu rodzinnego i zakłada że chodzi tylko o „osoby powiązane najbliższym pokrewieństwem (dzieci, rodzice lub rzadziej dziadkowie), zamieszkujące razem i prowadzące z reguły wspólne gospodarstwo domowe”. Jeszcze inaczej traktuje rodzinę, grupę Zbigniew Zaborowski. Jest ona dla tego psychologa, prezentującego w tym przypadku orientację psychopedagogiczną, nie tylko „… grupą naturalną opartą na związkach krwi, małżeństwa lub adopcji”, ale także „…grupą społeczno-wychowawczą, która kultywuje określone normy i wartości, realizuje je za pomocą mniej lub bardziej świadomych metod i technik, posiada taką a nie inną strukturę wewnętrzną, tj. układ ról, pozycji i wzajemnych stosunków.
Rodzina spełnia kilka doniosłych funkcji, rozumianych jako pierwszoplanowe jej zadania na rzecz swych członków i społeczeństwa. Istnieją różne klasyfikacje funkcji rodziny. Szczególnie przydatna wydaje się klasyfikacja M. Ziemskiej Wyróżnia ona:
-funkcję prokreacyjną, zapewniającą społeczeństwu ciągłość biologiczną i zaspo o zaspokajaniu niezbędnych środków utrzymania rodziny;
-funkcję usługowo- opiekuńczą w stosunku do członków rodziny;
-funkcję socjalizującą, to jest przekazywanie dzieciom języka, wzorów kulturowych, norm moralnych, obyczajowych, obejmującą proces adaptacji małżonków do przyjętych na siebie ról rodzinnych;
-funkcję psychologiczną, czyli wymiany emocjonalnej lub ekspresji uczuć, rozumienia i uznania, której celem jest zapewnienie członkom rodziny zdrowia psychicznego.
2. Potencjalne i faktyczne zagrożenia prawidłowego funkcjonowania rodziny.
Nie wszystkie rodziny spełniają swe funkcje w jednakowym stopniu. Zależy to często od konfiguracji rodzinnej, to znaczy rodzaju rodziny. Najbardziej optymalne warunki dla spełnienia swych funkcji ma rodzina pełna, składająca się z dwojga rodziców i dzieci, połączonych ze sobą silną więzią emocjonalną, w której przestrzega się społecznie uznawanych zasad, norm, wartości, ideałów. Wszystkie pozostałe rodziny mają mniej korzystne warunki dla sprawowania funkcji rodzinnych. Należą do nich - zgodnie z klasyfikacją przyjętą przez St. Kowalskiego i N. Han-Ilgiewicz:
- rodziny rozbite wskutek trwałej nieobecności kogoś z rodziców w wyniku rozwodu, separacji, dezercji, a niekiedy z powodu śmierci albo wyjazdu za granicę;
- rodziny zrekonstruowane przez zawarcie po ich rozbiciu nowego lub kolejnego małżeństwa albo też przez adoptowanie nowego dziecka;
- rodziny zdezorganizowane (rozbite wewnętrznymi niepowodzeniami), których członkowie pozostają ze sobą niemal w permanentnych konfliktach; przyczyną dezorganizacji może być: alkoholizm, wzajemna niechęć, podejrzliwość;
- rodziny zdemoralizowane, pozostające w konflikcie z prawem lub z sąsiadami, co nie wyklucza bliskich i serdecznych kontaktów między poszczególnymi członkami rodziny;
- rodziny zastępcze, oparte na więzi współżycia z dziećmi i stałej troski o ich rozwój, w warunkach braku więzi biologicznej z nimi,
- rodziny adopcyjne, których celem jest zapewnienie dziecku takich samych praw, jakie przysługują dzieciom z racji ich pokrewieństwa z rodzicami.
Wymienione typy rodzin niepełnych pociągają za sobą ujemne skutki pod względem wychowawczym. Np w
-rodzinach zrekonstruowanych dochodzi często do zaburzeń w stosunkach interpersonalnych między naturalnymi i przybranymi rodzicami a dziećmi, a także między rodzeństwem pochodzącym z pierwszego i drugiego małżeństwa.
- w rodzinach zdezorganizowanych powstaje klimat wzajemnej nieufności i wrogości, niekiedy zawiści i odwetu; z rodzin tych rekrutuje się duża liczba uczniów drugorocznych.
- najgroźniejsze skutki dla wychowania powodują rodziny zdemoralizowane; są one poważną przyczyną niedostosowania społecznego dzieci i młodzieży.
- najmniej kłopotów wychowawczych sprawiają rodziny zastępcze i adopcyjne. Mówi się, że kompensują one braki, na jakie były narażone dzieci w domach dziecka.
3. Współpraca rodziców z nauczycielami.
Dobra współpraca wychowawcy z rodzicami i opiekunami dziecka polega na ciągłym, wzajemnym uzupełnianiu się. Właściwe współdziałanie powinno polegać na wspólnej organizacji procesu wychowania w szkole i w domu rodzinnym poprzez podwojenie sytuacji wychowawczych, ich zróżnicowanie, ujednolicenie sposobu oddziaływań, metod nagradzania i karania, roztaczania kontroli, pobudzenia do działań pożądanych.
Można sformułować kilka ogólnych dyrektyw współdziałania wychowawców, rodziców i opiekunów dzieci:
- Zasada pozytywnej współpracy: mówi, że ważnym warunkiem skutecznej współpracy wychowawców rodziców jest całkowicie dobrowolny w nim udział. Chodzi o to, aby wszyscy byli świadomi współpracy, jak również korzyści z nią związanych.
- Zasada partnerstwa: podkreśla równorzędne prawa i obowiązki wychowawców rodziców. Chodzi o to, aby żadna ze stron nie czuła się mniej wartościowa od drugiej, aby tworzyły rodzaj wspólnoty, której członkowie mają w miarę jednakowy udział w podejmowaniu decyzji i razem ponoszą odpowiedzialność za wprowadzenie ich w życie.
- Zasada jedności oddziaływań: przypomina o konieczności realizowania przez wychowawców i opiekunów dziecka zgodnych celów w pracy wychowawczej. Oprócz zgodności celów ważne jest także uzgadnianie metod i form oddziaływań.
- Zasada systematycznej współpracy: ukazuje potrzebę czynnego i stałego zaangażowania się w wykonywanie zadań inicjowanych i organizowanych podczas współdziałania wychowawców i rodziców.