POLITYKA REGIONALNA
WYKŁAD 12-03-2004
EGZAMIN 4 DO 5 PYTAŃ PISEMNIE PYTANIE CZAS 5 MINUT ODPOWIEDŹ I KOLEJNE PYTANIE SYNTETYCZNIE OPISAĆ 2-3 ZDANIA
Obowiązująca literatura do przedmiotu:
Autor: prof. dr hab. Irena Pietrzyk
„ Polityka regionalna Unii Europejskiej i regiony w państwach członkowskich” wydawnictwo PWN Warszawa 2000 r /2001/2002 wydania
Aktualne do 2006 roku
REGION
Może być przedmiotem zainteresowania różnych dyscyplin naukowych i może być różnie rozumiany.
Ostatnio szczególne zainteresowanie tym pojęciem wykazują dwie dyscypliny naukowe:
międzynarodowe stosunki gospodarcze / MSG/
ekonomia regionalna
W pierwszym przypadku chodzi o region rozumiany jako ugrupowanie sąsiadujących ze sobą krajów( Unia Europejska , Pół. NAFTA to tzw. regiony w tym znaczeniu)
Regiony międzynarodowe, ponadnarodowe jako ugrupowania różnych części świata
Wg drugiego znaczenia chodzi o region rozumiany jako część państwa lub część ugrupowania
międzynarodowego np. euroregiony.
W obu przypadkach stosowane są te same pojęcia / terminy/
regionalizacja
regionalizm
Regionalizacja * wg MSG to podział świata na regiony ekonomiczne
* wg ER to podział państwa na regiony
Regionalizm termin ten powstał w XIX we Francji oznacza oddalone tendencje zmierzające w kierunku ochrony tożsamości , zwyczajów, strojów, języka, kultury, itp. Czyli to, co odróżnia dany region od innych regionów.
Termin używany jest również dla określenia tożsamości regionalnej ,używa się też w odniesieniu do regionów międzynarodowych
Region w mniejszej skali to przedmiot naszych wykładów
Region jako część państwa może mieć różne kategorie / znaczenia/
Przykłady:
1.może oznaczać i być rozpatrywany z punktu widzenia geografii fizycznej
regiony górskie
wyżyny i niziny
tereny nadmorskie
pojezierza
jako kryterium wyodrębnia się położenie geograficzne np. ukształtowanie powierzchni położenia.
2. może być rozpatrywany z punktu widzenia historyczno-kulturowego
wspólna historia
wspólna tradycja
dialekty regionalne
obyczaje
/ kategorie np. Małopolska, Wielkopolska, Mazowsze /
3.może być rozpatrywany jako region traktowany jako jednostka administracyjna
/ podziału administracyjnego \ mogą mieć bardzo zróżnicowany status prawny.
W państwach unitarnych /np. Polska/
wyróżnia się 4 rodzaje statusów prawnych
a/ regiony rządowe
/ jeżeli jednym organem władzy w regionie jest przedstawiciel rządu centralnego np. w Polsce wojewoda/
b/ regiony rządowo - samorządowe
/ występuje wtedy gdy władza stanowiąca / rada regionalna/ w Polsce sejmik wojewódzki/
wyłaniana jest w demokratycznych wyborach a władza wykonawcza w regionie należy do przedstawiciela rządu centralnego /podporządkowany społeczności i władzy centralnej/
Takie rozwiązania stosowane są w Holandii - gminy ,prowincje/
c/ regiony samorządowo - rządowe
/ stanowią min polskie województwa oznacza to ,że faktycznym gospodarzem w regionie są pochodzące z wyborów demokratycznych władze samorządowe jest też przedstawiciel władzy centralnej / wojewoda/
d/ regiony samorządowe
/nie ma przedstawiciela rządowego jest tylko samorząd/
Należy tu odróżnić pojęcia decentralizacji administracyjnej od dekoncentracji administracyjnej
DECENTRALIZACJA- oznacza przekazywanie części kompetencji władzy centralnej pochodzącej z demokratycznych wyborów organom władzy w terenie.
DEKONCENTRACJA -oznacza przekazywanie niektórych uprawnień władzy centralnej jej przedstawicielom w terenie.
Z pojęciem decentralizacji wiąże się ściśle pojęcie
SUBSYDIARNOŚCI - oznacza rozłożenie kompetencji pomiędzy różne szczeble władzy wyłanianej w demokratycznych wyborach , ale w odróżnieniu od decentralizacji jest zasadą bardzo starą / starożytność - Arystoteles/
Zasada subsydiarności mówi ,że tylko te kompetencje w których skuteczne wykonywanie przekracza możliwości lub zasięg przestrzenny w szczebla niższego wykonywane są przez szczebel wyższy.
Zasada na język polski została przetłumaczona jako zasada pomocniczości.
Zasada ta może być rozpatrywana w 2-ch aspektach
jako adekwatne rozłożenie kompetencji pomiędzy różne szczeble władzy
jako wspieranie władz niższych szczebli w wykonywaniu swoich kompetencji przez szczebel wyższy
REGIONY ADMINISTRACYJNE W PAŃSTWACH FEDERALNYCH
Mają o wiele szerszy zakres kompetencji niż w państwach unitarnych a przede wszystkim oprócz kompetencji wykonawczych , administracyjnych posiadają także kompetencje legislacyjne. Na tym polega istotna różnica pomiędzy państwami unitarnymi a złożonymi / federalnymi/
Nie kiedy w państwach unitarnych występują przykłady asymetrycznej regionalizacji ,która oznacza ze szczególnych względów niektóre regiony mogą posiadać także kompetencja legislacyjne. Np. Portugalia -część kontynentalna nie wprowadzono organów administracji regionalnej np. Finlandia nie ma tam szczebla regionalnego , Azory ii Madera wprowadzono status autonomiczny - wyspy alanckie / Alania/- ludność tam mówi językiem szwedzkim
Rada Europy jako jedyny wspólny mianownik dla struktur regionalnych wykazała , że jest to szczebel organizacji terytorialnej państwa znajdujący się tuż po niżej szczebla centralnego.
Organizacja terytorialna państw członkowskich nie może ingerować / Unia Europejska/
Region może być też rozpatrywany jako kategoria ekonomiczna. Regiony ekonomiczne są wyodrębnione z punkty widzenia cech gospodarczych.
REGION EKONOMICZNY- jest to obszar przestrzennie zwarty posiadający przynajmniej jedna większą aglomerację i charakteryzujący się swoistymi formami zagospodarowania odróżniającymi go od otaczających obszarów. Region ekonomiczny posiada określoną specjalizację w określonych dominujących dziedzinach gospodarki, produkcji i usług. Regiony: przemysłowo-rolnicze, rolniczo-leśne, turystyczne.
Granice regionu ekonomicznego mogą być bardziej płynne od regionu administracyjnego. Regiony administracyjne nie muszą się pokrywać z regionami ekonomicznymi.
Występować mogą tzw. regiony funkcjonalne, które bardzo często nie są jednostkami podziału administracyjnego lecz wyodrębnione są w celu pełnienia określonych funkcji.
Najczęściej występującym przykładem regionów funkcjonalnych są regiony planistyczne czyli tworzone dla potrzeb planowania regionalnego np. Portugalia w części kontynentalnej.
MAKROREGION- w zależności od zasięgu może występować w rozróżnieniu na :
makroregiony -kilka sąsiadujących ze sobą regionów podstawowych.
regiony podstawowe
subregiony - część regionu podstawowego może stanowić subregion (przynajmniej dwa powiaty)
mikroregiony - w zależności od realizowanego problemu, którym się zajmujemy (gmina, kilka lub kilkanaście gmin)
EWOLUCJA POGLĄDÓW NA ROZWÓJ REGIONALNY
W zależności od tego jakie panowały poglądy taka była polityka regionalna.
Można mówić o istnieniu paradygmatów:
paradygmaty egzogenicznego rozwoju regionalnego
paradygmaty endogenicznego rozwoju regionalnego
koncepcja mieszana - stanowiąca połączenie pewnych cech egzogenicznych i endogenicznych.
PARADYGMAT- T. Kuhn z łac. Consensus omnium- zgoda powszechna, zgoda większości.
PARADYGMAT ROZWOJU EGZOGENICZNEGO REGIONU:
Paradygmat ten wywodzi się z dwóch głównych nurtów ekonomicznych a mianowicie key'nesizm i szkoły neoklasycznej. Jego podstawę stanowi przekonanie, że samoczynnie działające mechanizmy rynkowe uzupełniane regulująca rolą państwa są w stanie zapewnić sprawne i efektywne funkcjonowanie gospodarki.
Wyrazem tego poglądu była tzw. synteza neoklasyczna, która dominowała w ekonomii do lat 70-tych XX wieku. Jej autorami byli Poul Samuelson.
Inaczej mówiąc paradygmat rozwoju egzogenicznego oznaczał przemieszczenie dominujących w teorii ekonomii poglądów na problematykę wzrostu gospodarczego ze skali całego kraju na skalę regionalną.
Inne teorie (cząstkowe teorie ekonomiczne), które wywarły wpływ na wykształcenie paradygmatu egzogenicznego można zaliczyć między innymi:
teorie korzyści skali i efektów zewnętrznych (A. Marshall) -produkcja na większą skalę jest bardzo efektywna bo koszty rozkładają na dużą skalę produkcji
teoria trzech sektorów gospodarki obejmuje:
rolnictwo + przemysł wydobywczy
przemysł przetwórczy + budownictwo
usługi ( w pojęciu szeroko rozumianym)
usługi wyższego rzędu - w związku z wyższym stadium rozwoju
Cechą charakterystyczna rozwoju egzogenicznego było ilościowe podejście do rozwoju (chodziło o tempo wzrostu gospodarczego) oraz założenie o decydującej roli popytu w ukierunkowaniu wzrostu gospodarczego w regionie.
Specyfikę tego paradygmatu rozwoju oddają jeszcze inne jego określenia tj.
rozwój odgórny, scentralizowany. Rozwój zstępujący, skierowany na zewnątrz, region sektorowy
Decydującą rolę w stymulowaniu rozwoju przypisuję się czynnikom zewnętrznym z ang. TOP DOWN - z góry w dół.
W paradygmacie rozwoju egzogenicznego główną rolę odegrały dwie doktryny:
TEORIA BAZY EKONOMICZNEJ (EXPORTOWEJ)
DOKTRYNA BIEGUNÓW WZROSTU I ROZWOJU SPOLARYZOWANEGO.
I. Teoria bazy ekonomicznej- jej początki są przedmiotem kontrowersji. Sformułowana została przez amerykańskich uczonych przed II wojna światową w wyniku prowadzonych przez nich badań nad rozwojem miast.
Teoria ta opiera się na stwierdzeniu, że rozwój miast uzależniony jest od tworzonych w nich nowych miejsc pracy przy czym warunkiem istnienia miasta są tzw. bazowe miejsca pracy. Bazowe miejsca pracy znajdują się w gałęziach wytwarzających produkty przeznaczone na export inaczej mówiąc na zagospodarowanie potrzeb zewnętrznych. Sektor bazowy przeciwstawiany jest sektorowi rezydencjalnemu produkującemu na potrzeby wewnętrzne, lokalne.
Sektor rezydencjalny tworzą tradycyjne rodzaje działalności: rzemiosło. To sektor, którego rozwój zależy od dochodów lokalnych bo dostarcza produktów i usług na potrzeby lokalne.
Nośnikiem wzrostu jest sektor bazowy ponieważ zapewnia przypływ dochodów z zewnątrz w ten sposób pociąga za sobą rozwój sektora rezydencjalnego.
Teoria bazy eksportowej dalszy rozwój miała po II wojnie światowej i stała się podstawą do sformułowania zasad rozwoju regionalnego (Douglas NORTH-laureay Nobla w dziedzinie ekonomii.)
1