MANDALE

JAKO METODA PRACY

W PRZEDSZKOLU

warsztaty przeprowadzone

w ODM i DN

25.10.2007r

Opracowała;

mgr Jolanta Witczak

MANDALA- ze starohinduskiego języka tzw. sanskrytu oznacza cały świat, centrum, koło życia.

Jest to rysunek na planie koła. Koło uważne jest za kształt doskonały, symbolizuje kosmos, wieczność, odbicie naturalnego porządku.

Mandali przypisuje się wiele właściwości, np. energetyzujące, relaksujące, wyciszające, uspokajające, terapeutyczne w leczeniu nerwic oraz zaburzeń psychicznych. Wykorzystanie mandali w pracy z dziećmi daje duże efekty wychowawcze i dyscyplinujące grupę, pomaga dzieciom w ćwiczeniu koncentracji uwagi, daje możliwości zrelaksowania się i zajęcia się czymś, co sprawia przyjemność, czyli tworzenie mandali.

MANDALA W KULTURZE WSCHODU

JAKO FORMA MEDYTACJI

Mandala pojawiła się w Tybecie w VIII w., sprowadził ją z Indii guru Padmasambhawa. W życiu tybetańskich mnichów pełni ona bardzo ważną rolę - jantry-, czyli rytualnego instrumentu, który służy do medytacji. Wspomaga ona koncentrację poprzez zawężenie pola widzenia i ograniczenie go do centrum. Mandala przybiera bardzo różnorodne formy: rysunków, rzeźb, a nawet układów tanecznych (okrągłe wzory w figurach tanecznych w klasztorach Derwiszy).

MANDALA W KULTURZE ZACHODU

JAKO NARZEDZIE TERAPEUTYCZNE

Praca słynnego szwajcarskiego psychoanalityka i psychiatry C. G. Junga (1875-1961) była ściśle związana z mandalą, przy jej pomocy leczył on swoich pacjentów z nerwic i depresji. W książce, którą poświęcił terapeutycznej roli rysunków, "Mandala. Symbolika człowieka doskonałego", pisze: "Doświadczenia dowiodły, iż mandale wywierają ogromny terapeutyczny wpływ na swoich autorów". W rysunkach odbija się jaźń, która zawiera całość psychiki tzn. świadomość i nieświadomość; rysowanie mandali było doskonałym sposobem obserwowania zmian podczas pracy nad sobą. Kompozycje te interpretowano na podstawie użytych kształtów i kolorów, w oparciu o nie określano stan psychiki, dominujące emocje i ukryte problemy pacjenta. Korzystając z doświadczeń Junga współcześni psychologowie nadal chętnie wykorzystują mandale, nie tylko podczas sesji terapeutycznych, ale również polecają kolorowanie mandali tuż przed spotkaniem, jako sposób na zrelaksowanie się. Stąd wiele ścian poczekalni jest udekorowanych barwnymi kompozycjami.

Obecnie praca z mandalą coraz częściej wykorzystywana jest w arteterapii. Tworzony w trakcie swobodnej ekspresji magiczny, fascynujący, tajemniczy, barwny krąg, umożliwia wewnętrzną przemianę i ma ogromne działanie terapeutyczne. Tworzenie mandali umożliwia bardzo intymny kontakt z własnym wnętrzem i dlatego powinno wynikać ze spontanicznej potrzeby i nie podlegać naciskom z zewnątrz. Twórca mandali przy pomocy symboli, barw wyraża swoje przeżycia i emocje w bezpiecznych warunkach.

Fakt, że właśnie ten rodzaj autoterapii pojawia się u ludzi chorych lub u małych dzieci, przechodzących okresy dezintegracji, świadczy o tym, że jest to naturalna metoda pomocna w stanach rozbicia i chaosu, umożliwiająca powrót do stanu równowagi, harmonii wewnętrznej.

JAK PRACOWAĆ Z MANDALĄ

Popularną formą pracy z mandalą jest jej kolorowanie. Chciałabym jednak zaproponować inne rozwiązania np. tworzenie mandali poprzez wypełnianie tylko konturu koła, wycinanie, układanie z mozaiki geometrycznej, wyklejanie resztkami tkanin, wyklejanie różnymi ziarnami na podkładzie z plasteliny bądź w zakrętce od słoika czy też na płycie kompaktowej. Wykonanie mandali jako witrażu z wykorzystaniem farb witrażowych, bądź wycinając i podklejając ją bibułą, lepiąc ją z masy solnej, plasteliny poprzez lepienie wałeczków itp. Sądzę, że pomysłów można mnożyć …

Mandala daje także duże możliwości diagnozujące dziecko, uwzględniając zastosowane kolory, kształty, połączenia kolorów, rodzaje zastosowanych linii.

Aby zajęcia z mandalami przyniosły oczekiwany efekt, proponuję zachować odpowiednią kolejność działań.

1. Narzędzia i przybory powinny być przygotowane na stolikach przed rozpoczęciem zajęć, aby później nie rozpraszać dzieci.

2. Dzieci siedzą w kole i słuchają muzyki relaksacyjnej z dłońmi na kolanach odwróconymi wewnętrznymi stronami w górę. Oczy zamknięte w miarę możliwości. Wprowadzamy dzieci w miły nastrój.

3. Po wysłuchaniu muzyki i relaksie dzieci mogą przez chwilę wpatrywać się w karty z mandalami.

4. Przejście do stolików i rozpoczęcie pracy wybraną techniką przez nauczyciela (zapobiegnie to zamieszaniu w wyborze narzędzi pracy).

5. Zorganizowanie wystawy prac lub rozmowa na temat wykonanej mandali. Mandale można wykorzystać również do utrwalenia poznanych liter, cyfr czy nowo prezentowanego materiału.

INTERPRETACJA MANDALI

Interpretacja mandali wymaga dobrej znajomości symboliki barw, kształtów, liczb oraz wielkiej intuicji. Znana arteterapeutka S. F. Fincher, autorka pracy pt. "Kreatywna mandala", tak opisuje swoje doświadczenia:
"Nigdy nie dokopiesz się do ostatecznego dna mandali. Użyte kolory i formy są odbiciem procesu życia(.). Powrót do mandali po miesiącu lub roku może przynieść świeży, odmienny wgląd, który będzie nie mniej prawdziwy. Najprawdopodobniej natrafisz też na różne tajemnicze formy, których nigdy nie zrozumiesz, mimo, że będą się one regularnie pojawiać i znikać w twoich mandalach. Mając już pewne doświadczenie w rysowaniu i studiowaniu mandali można identyfikować typowe formy i kolory oraz obserwować ich ewolucję, dokonującą się w miarę rozwoju i zmian osobowości"                                       .

Zarówno terapeuta, jak i uczestnik zajęć, powinien powstrzymywać się przed nadmierną analizą powstałej wypowiedzi. Jung uważał, że najistotniejszy jest związek pomiędzy twórcą, a jego własną, wyobrażeniową, często nieuświadomioną w pełni, interpretacją kolorów i form. W trakcie tworzenia, jak i w kontakcie z powstałą formą, bardzo istotne są subiektywnie doświadczane   wrażenia i emocje.                                     

Interpretację mandali najlepiej jest rozpocząć od nadania jej tytułu przez osobę, która ją stworzyła. Tytuł powinien być nadany spontanicznie. Powinien stanowić podsumowanie dzieła. Następnie powinno się wypisać barwy zawarte w rysunku, rozpoczynając od najbardziej dominującej po najsłabszą. Potem należy podjąć próbę opisu zawartych w mandali elementów, ich liczby, barwy, formy. Wszystkie zawarte w okręgu elementy mogą oznaczać emocje, myśli, odczucia psychiczne lub fizyczne, ludzi, miejsca, lub przekaz podświadomy. Często zdarza się, że górna część okręgu jest jaśniejsza od dolnej. Może to być odbiciem całości sfery psychicznej człowieka. Wówczas warto górną część rozpatrywać jako zbiór treści świadomych, dolną zaś jako całość podświadomości. Linia dzieląca obie te przestrzenie może być uznana jako dzieląca to, co zrozumiałe, od tego, co nieuświadomione. Istotną rolę pełni też intensywność nałożonych barw i elementów, oraz ich powtarzalność. Cały obraz mandali można odczytywać jako jednolity obraz o określonym przekazie, lub można dokonać analizy każdego poszczególnego elementu.

CO MÓWIĄ KOLORY?

Susan F.Fincher, autorka książki „Kreatywna mandala”, tak pisze o roli kolorów w mandali:

Przyglądając się mandali, trzeba zwrócić uwagę na kolor umiejscowiony w centrum. Kolor ten symbolizuje to, co jest dla ciebie w danym momencie najważniejsze. Jeśli w twojej mandali przeważa jeden kolor, to ukazuje on, co chwilowo pochłania cała twoja uwagę. [...] Kolory umieszczone w górnej części mandali odnoszą się najczęściej do procesów świadomych. Te w dolnej połowie maja tendencje do ukazywania, co dzieje się w nieświadomości.

Jeśli potraktujemy mandale jako tarczę zegara, wówczas to, co znajduje się przy dwunastej, jest w pełni dostępne twojej świadomości. To, co umiejscowione jest przy cyfrze sześć, jest najbardziej odległe od świadomości.

ŻÓŁTY

Znaczenie pozytywne - słonce, światło, pogoda ducha, radość, zadowolenie, oświecenie, rozwój, uwolnienie intelektu, rozbudzona wyobraźnia, chęć działania, dążenie do wolności.

Znaczenie negatywne - strach przed ciasnotą /klaustrofobia/, powierzchowność, zazdrość, mania wyższości.

POMARAŃCZOWY

Znaczenie pozytywne - optymizm, energia, radość życia, ambicja, łatwość nawiązywania kontaktów, aktywność, czułość, zdecydowanie, odwaga, siła,

serdeczność, młodość, wiara w siebie.

Znaczenie negatywne - traktowanie życia zbyt lekko /beztroska/, wygórowana ambicja/.

CZERWONY

Znaczenie pozytywne - miłość, chęć życia, zmysłowość, wiara w siebie, siła, wytrwałość, samodzielność.

Znaczenie negatywne - nienawiść, złość, pobudliwość.

RÓŻOWY

Znaczenie pozytywne - romantyzm, przychylność, poświęcenie, wrażliwość, kobiecość, wstrzemięźliwość, delikatność, zdolność rozkoszowania się nawet małą rzeczą, elegancja, zgodność.

Znaczenie negatywne - tajemniczość, potrzeba ochrony, nierealność, niesamodzielność.

FIOLETOWY

Znaczenie pozytywne - zdolność do medytacji, duchowość, mistyczność, umiejętność łączenia przeciwieństw, zdecydowanie w uczuciach, indywidualizm.

Znaczenie negatywne - cierpienie, ból, melancholia, rezygnacja, „odwrócenie się”, zrzeczenie się np. własnej racji.

NIEBIESKI

Znaczenie pozytywne - pewność siebie, zrównoważenie, opanowanie, zgodność, spokój, odprężenie, tęsknota, wierność, idealizm, rozsądek.

Znaczenie negatywne - pustka, nuda, obezwładnienie, naiwność.

TURKUSOWY

Znaczenie pozytywne - przyjaźń, komunikatywność, pomysłowość, pewność siebie, urok osobisty, wdzięk, humor, „dusza towarzystwa”.

Znaczenie negatywne - kaprysy, mania wyższości, żądzą uznania.

ZIELONY

Znaczenie pozytywne - żywotna natura, nadzieja, silna wola, równowaga emocjonalna, wytrzymałość, zdrowie, uznanie, ambicja.

Znaczenie negatywne - wygórowana ambicja, nieszczerość, żądzą władzy.

CZARNY - SZARY

Znaczenie pozytywne - honor, zachowanie godności, odnawianie się, powracanie.

Znaczenie negatywne - śmierć, zniszczenie, żałoba, grzech, strach, obawa, strata, niebezpieczeństwo, beznadzieja, niechęć, przymus, przesycenie /obrzydzenie/.

BIAŁY

Znaczenie pozytywne - czystość, niewinność, doskonałość, szlachetność, cnota, rzeczowość, wzniosłość, wybawienie.

Znaczenie negatywne - obojętność, chłód, abstrakcyjność, przesadny perfekcjonizm

SYMBOLICZNE KSZTAŁTY W MANDALI I ICH ZNACZENIE

OKO - odnosi się do widzenia, zarówno w sensie dosłownym, jak i metaforycznym. To symbol rozumienia, jasnowidzenia;

DRZEWO - symbolizuje człowieka. Należy zwrócić uwagę na jego ukorzenienie, liście lub ich brak. Ważne jest czy drzewo sprawia wrażenie pełnego życia, wzrastającego, lub pełnego owoców, czy przeciwnie jest suche, słabo ukorzenione;

BŁYSKAWICA - może stanowić obraz pobudzenia, dramatycznej zmiany, wzbudzenia energii. Może ona wzniecić pożar, nawet zabić. Jest znakiem olbrzymiej energii;

KWIATEK - to symbol nawiązujący do pozytywnych treści w świadomości. Kojarzony jest z wiosną, czyli budzeniem się nowego życia. Ważny w ich interpretacji jest kolor;

TRÓJKĄT SKIEROWANY W DÓŁ- woda, nieświadomość, kobiecość

TRÓJKĄT SKIEROWANY DO GÓRY- siły życiowe, zmiana, kreaty6wność, pierwiastek męski;

TRÓJKĄT SKIEROWANY DO ŚRODKA- agresja skierowana przeciwko sobie

KOŁO- symbolizuje potrzebę ochraniania wszystkiego, co jest wewnątrz. Może być również znakiem zamknięcia się w sobie, lub nie możności wyjścia z jakiejś sytuacji;

SERCE- miłość, błogostan, odwaga, uczucia, wola i poznanie;

KRZYŻ- powiązanie nieba i ziemi, nieświadomości i świadomości, życia i śmierci, trudności, rozpoznanie własnych ciemnych stron, przezwyciężanie instynktów;

LABIRYNT- poszukiwanie własnego środka;

KWADRAT- symbolizuje równowagę, stabilność, rozwagę. Może być też znakiem dążenia psychiki do równowagi związanej ze zmysłowością, intuicyjnością, odczuwaniem, czy myśleniem;

MOTYL- może on być odzwierciedleniem naturalnego rytmu powstawania życia i rozwoju. Ludzie religijni, jednakże postrzegają motyle jako symbole życie, śmierci oraz zmartwychwstania, przez metamorfozę, jaką przechodzą.

PAJĘCZA SIEĆ - z nią kojarzy się proces symbolicznego tkania w celu uzyskania jakiejś formy. Może stanowić też symbol przedzierania się przez trudne do przejścia tereny, strach przed nieznanymi pustymi miejscami. Może też być symbolem osoby lubiącej wykonywać prace, które wymagają dokładności w szczegółach

GWIAZDA - o pięciu ramionach, podobna jest to człowieka stojącego w lekkim rozkroku, z rozpostartymi ramionami. Wówczas jest to znak oczekiwania, gotowości na to, co przyniesie przyszłość.

LICZBY I ICH ZNACZENIE W MANDALI

1 - z jedynką na przykład najczęściej kojarzy się początek, indywidualizm, samoświadomość.

2 - może być znakiem wewnętrznego podziału lub wytworzenia symetrii.

3 - to liczba energii i działania.

4 - można odnieść do stanu harmonii i równowagi. Tak, jak są cztery pory roku, cztery kierunki świata, tak w mandali może być to liczba poszukiwania harmonii, lub swojego miejsca w kosmosie.

5 - często odnoszone jest do ciała, może też symbolizować chęć obdarowywania innych.

6 - to liczba, którą interpretuje się jako symbol działania. Tyle też dni biblijny Bóg stwarzał świat. Liczba ta, zatem oznacza zakończenie jakiegoś aktu twórczego, pochłaniającego przedsięwzięcia.

7 - to symbol czasowości i przemijania.

Liczby podobnie, jak barwy i figury, mogą podlegać indywidualnej interpretacji przez osobę, która podejmuje próbę interpretacji własnego dzieła

A TERAZ COŚ DLA CIEBIE…

Poniżej znajdziesz dwie mandale. Sama możesz narysować inne, używając do tego celu różnych kolorów. Jak masz używać mandali? Usiądź w odosobnionym, spokojnym miejscu, w wygodnej pozycji, ze świadomą intencją osiągnięcia stanu relaksu i koncentracji. Gdy skierujesz swój wzrok na środek mandali (tylko na środek!), zaczniesz się relaksować. Wpatruj się w środek mandali przynajmniej przez 5 minut, (gdy na początku nie utrzymasz wzroku tak długo, nie przejmuj się, tylko w miarę swoich możliwości wydłużaj stopniowo czas). Po kilku sesjach z mandalami odkryjesz, że twoje zmartwienia i natłok myśli zniknęły. W takim stanie przystąp do nauki, pracy….

UWAGA: Pracując z mandalami, nie próbuj analizować ich wzorca, bo wtedy „włączasz" analityczną lewą półkulę. ZADANIE: Nie tracąc czasu, wykonaj ćwiczenie z mandalą. Jest ono proste i nawet leniuchom nie sprawi kłopotów

Przyjemnej zabawy !!!

Literatura

1. Mandala- sposób na odprężenie i wyciszenie dla dzieci w młodszym wieku szkolnym- wydawnictwo „JEDNOŚĆ”;

2. Mandala buddyjska terapia uspakajająca - Sascha Wuillemet,

Andrea -Anna Cavelius, wydawnictwo Świat Książki;

3. http://www.edukacja.edux.pl/p-509-mandale.

4. http://www.cudownyportal.pl/article.php?article_id=865

5. http://www.maclogo.fsnet.co.uk/praca/

---