Wykład ten został skomponowany na podstawie ręcznych notatek z tegorocznych wykładów oraz zapisów z lat poprzednich. Uznałam, że w związku z dużym podobieństwem obydwu sformułowania pozostawię w wersji bardziej mi odpowiadającej. Jak zwykle występują 2 typy czcionek
Notatki pisane tą czcionką stanowią zapis tegorocznych wykładów, jednak sformułowania mogą być zapożyczone z lat poprzednich; różnicy nie ma żadnej, a jeśli dopatrzycie się rozszerzeń, to wynikają z moim zdaniem sensowniejszej wersji zapisu.
Notatki zapisane tą czcionką stanowią dopiski, treści ich nie znalazłam w posiadanej przeze mnie tegorocznej wersji. Nie posiadam slajdów z tego wykładu (o ile takowe istniały), więc jeśli treść zapisana tą czcionką się pokazała, to tylko z pożytkiem dla nas :D
Wykład 7
ROZTWORY LECZNICZE (Solutiones medicinales)
Określenie rozpuszczalności |
Rozpuszczanie 1 cząstki substancji w x cz. rozpuszczalnika |
Bardzo łatwo rozpuszczalny |
≤ 1 |
Łatwo rozpuszczalny |
1 - 10 |
Rozpuszczalny |
10 - 30 |
Dość trudno rozpuszczalny |
30 - 100 |
Trudno rozpuszczalny |
100 - 1000 |
Bardzo trudno rozpuszczalny |
1000 - 10 000 |
Praktycznie nierozpuszczalny |
> 10 000 |
Roztwory - płynna postać leku, przeznaczona do stosowania zewnętrznego lub wewnętrznego, otrzymana przez rozpuszczenie jednej lub kilku substancji leczniczych w odpowiednich rozpuszczalnikach.
Jako rozpuszczalniki możemy stosować:
Wodę
Glicerol
Etanol (wyższy niż 40°)
Parafiny
Mieszaniny itd.
Glikol propylenowy, parafina płynna, oleje roślinne i zwierzęce
Roztwór jest układem jednofazowym, w którym składniki znajdują się w rozproszeniu cząsteczkowym.
Odznaczają się łatwością dozowania przez chorego. Ważnym jest aby zawarte w nich substancje pomocnicze (środki konserwujące, substancje regulujące ciśnienie osmotyczne, smak, zapach, lepkość, solubilizatory) nie wywierały własnego działania farmakologicznego.
Roztwory - podział ze względu na użyty rozpuszczalnik:
Roztwory wodne (Solutiones aquosae) - otrzymywane przez rozpuszczenie jednej lub więcej substancji w wodzie oczyszczonej (Aqua purificata)
Roztwory etanolowe (Solutiones spirytuoes) - otrzymane przez rozpuszczenie jednego lub kilku składników w etanolu
spirytusy lecznicze (Spirytuosa medicata) - roztwory o stężeniu powyżej 40°
Glicerynowe (Solutiones glicerinatae) - otrzymane przez rozpuszczenie składników w glicerolu
Olejowe (Solutiones oleosae) - otrzymane przez rozpuszczenie składników lipotropowych w używanych w lecznictwie olejach roślinnych (arachidowym, lnianym, rzepakowym, bawełnianym, sojowym, słonecznikowym), zwierzęcych (tran) lub w olejach mineralnych np. parafinie ciekłej
Roztwory zapisywane w ilościach 50-250g, do tej granicy są refundowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia.
Określanie stężenia
Wyraża się w stosunkach wagowych xg : xg - stosunek masy substancji rozpuszczonej do masy gotowego roztworu
% - ilość gramów składnika w 100 gramach roztworu
W recepturze spotyka się następujące sposoby określenia roztworów
w procentach (%) np. 3% Acidi borici solutio czyli 3g substancji na 100g roztworu
w promilach np. 1‰ najczęściej epinefryna (adrenalina) - 1g substancji na 1000g roztworu
w stosunkach wagowych np. 1:20 to 1 część w 20 częściach roztworu
przez określenie ilości rozpuszczalnika lub podanie masy leku określonego
Rp.
Acidi borici 3,0
Aquae purificata 97,0
M.f.sol.
Kwasu bornego (Acidi borici) maksymalnie 3%!
Rp.
Acidi borici 3,0
Aquae purificata ad 100,0
M.f.sol.
(ta sama recepta zapisana dwoma sposobami )
Leki do wstrzykiwań, do infuzji - stężenia roztworów mogą być określone w stosunkach wagowo-objętościowych w g lub mg w przeliczeniu na jednostkę objętości
Np. gentamycyna (Gentamicin) - 20mg w 2ml
Solutio Glucosi - 10g w 100ml
Termin roztwór zawsze oznacza roztwór wodny.
Wody oczyszczonej nie możemy konserwować.
Woda oczyszczona do bezpośredniego użycia - otrzymywana, termin zużycia 24 godziny.
Woda oczyszczona gotowa - termin zużycia 16 godzin od momentu otwarcia butelki (patrz warunki przechowywania i użytkowania wody oczyszczonej wykład 1)
Na szybkość rozpuszczania wpływa:
Powierzchnia substancji (in. stopień rozdrobnienia)
Temperatura np.
Kwas borny (działanie dezynfekujące) - lepiej rozpuszcza się w podwyższonej temperaturze
Metyloceluloza - lepiej w niższej temperaturze - powyżej 50°C obserwowane wytrącenie związku
Mieszanie (ruch cieczy)
Sposoby zwiększania rozpuszczalności
Zmiana pH roztworu tworzenie soli
Fenobarbital - bardzo trudno się rozpuszcza w środowisku kwaśnym lub obojętnym, łatwo w zasadowym gdyż tworzy sole fenobarbitalu
Alkaloidy (słabe zasady) - łatwiej rozpuszczają się w środowisku kwaśnym np. papaweryna nie rozpuszcza się w wodzie, a chlorowodorek papaweryny wykazuje już rozpuszczalność w wodzie
Chemiczna modyfikacja cząsteczki
Kompleksowanie związku z substancjami hydrofilowymi np. płyn Lugola (wodny roztwór jodu w jodku potasu (I2 w KI)); jod sam jest nierozpuszczalny w wodzie, ale rozpuszcza się w obecności jodku potasu - dysocjuje na K+ i I-
Dodawanie współrozpuszczalnika - wprowadzenie do roztworu rozpuszczalników innych niż woda np. etanol, glicerol
(więcej w skrypcie AMB „Technologia Postaci Leku” - wydanie 2005, s.32-36)
Podział roztworów pod względem fizykochemicznym
roztwory rzeczywiste - wielkość cząsteczek rozpuszczonych poniżej 1nm
roztwory koloidalne - wielkość cząsteczek od 1 do 200 nm
Roztworów koloidalnych nie sączy się tylko cedzi.
Roztwory rzeczywiste sączymy w celu uzyskania pełnej przezroczystości
Nie sączy się roztworów barwnych.
Zasady wykonywania roztworów
przygotować potrzebny sprzęt
odważenie substancji rozpuszczanej
rozpuszczenie jej w części rozpuszczalnika
dodanie reszty rozpuszczalnika w takiej ilości, aby uzyskać końcową masę lub objętość roztworu
dokładne wymieszanie
sączenie
Rp.
Papaverini hydr. sol. 0,3/80,0
M.f.s.
S. 3 x dziennie łyżkę
1 łyżka stołowa zawiera 15g wody lub roztworu wodnego, a w analizowanym roztworze w 80g znajduje się 0,3 chlorowodorku papaweryny
0,3 - 80,0
x - 15,0 x = 0,05625g
Zasady wykonywania roztworów c.d. (przygotowanie roztworu w zlewkach)
zlewki, butelki powinny być szklane, należy przygotować plakietki
rozpuszczalnik stanowi woda - płuczemy wodą destylowaną
odważamy substancję stałą
bierzemy zlewkę, tarujemy i wlewamy część rozpuszczalnika
kolejno rozpuszczamy składniki stałe poczynając od tego o najmniejszej ilości
po całkowitym rozpuszczeniu jednej możemy wsypać następną
roztwór sączymy do wytarowanej butelki
uzupełniamy rozpuszczalnikiem do masy roztworu
bierzemy sygnaturę (pomarańczowa - do użytku zewnętrznego; biała - do użytku wewnętrznego), zapisujemy
odpis recepty
sposób wykonania
kto wykonał
kto zlecił wykonanie
Roztwory rzeczywiste - wymagania stawiane roztworom
przezroczyste, pozbawione osadów i nierozpuszczalnych zanieczyszczeń
pozbawione zanieczyszczeń mechanicznych
winny się mieścić w określonych wielkościach, dotyczy to zarówno substancji leczniczej/ych jak i rozpuszczalnika
Odchylenia od deklarowanej zawartości nie mogą przekraczać
w substancji poniżej 1 g to ± 10%
w substancji powyżej 1 g to ± 5%
Masie całego leku gotowego odpowiadają
Od 5 - 10g w kroplach ± 10%
Od 10 - 20g ± 8%
Od 20 - 50g ± 5%
Od 50 - 100g ± 3%
Od 100 - 200g ± 3%
Powyżej 200g ± 1%
Roztwory zapasowe czyli pomocnicze
sporządzane w aptekach roztwory często stosowanych w recepturze substancji w stężeniu większym niż zazwyczaj stosowane
cel: zaoszczędzenie czasu
można wykonywać te roztwory tylko z substancji, które nie ulegają rozkładowi i nie stanowią pożywki dla drobnoustrojów.
stężenia wyraża się w % wagowych lub stosunkiem ilości substancji do ilości gotowego roztworu
1:10; 1:20; 1:100 (np. 1 do 20, czyli 1 część substancji znajduje się w 19 częściach roztworu lub 1 część substancji + 19 części rozpuszczalnika)
Najczęściej sporządzane roztwory zapasowe :
roztwór aminofenazolu 1:20 - 5% roztwór
roztwór kofeinobenzoesanu sodu 1:4 - 25% roztwór
Rp.
Aminophenazoni 1,75
Aquae purificatae 150,0
M.f.sol.
S. 3 razy dziennie łyżkę deserową
1g - 20g
1,75g - xg x = 35g
Rp.
Papaverini hydrochloridi 0,8/125,0
M.f.sol.
S. 3xdziennie łyżkę
Roztwory oficynalne - roztwory przygotowane wg odpowiednich przepisów z FP; ich skład, stężenie, sposób przygotowania musi być zgodny z FP
Złota reguła mieszania
Często jest konieczność sporządzania roztworów o danym stężeniu z roztworów wyjściowych.
Rozcieńczenia (Dilutiones) - roztwory o stężeniu niższym od stężenia wyjściowego
Np. perhydrol 30%, woda utleniona 3%, kwas mlekowy 25%
Rp.
Solucio formaldehydi 10% 500,0
M.f.sol.
40% formaldehyd stanowi roztworów wyjściowy
40 10 40 - 10
500 - x x = 125g (40% roztworu formaliny)
0 30
0 - stężenie rozpuszczalnika
10 - stężenie jakie mamy otrzymać
Roztwory do użytku zewnętrznego
Rp.
Oleum camphoratum 25,0
M.f.sol.
S. zewnętrznie
10% roztwór w oleju rzepakowym ciepłym rozpuszczony
zawsze w szczelnie zamkniętych zimnych miejscach
(adnotacja do przepisu wyżej w skrypcie AMB „Technologia Postaci Leku” - wydanie 2005, s. 41)
Rp.
Iodi solutio spirituosa 20,0
S. wiadomo
Spirytusowy roztwór jodu na 100g (przepis):
Jedną część KI rozpuszczamy w 6 częściach wody i dodajemy 3 części jodu, stopniowo mieszając dodajemy 90 części etanolu 95% (inaczej 95°).
(adnotacja do przepisu wyżej w skrypcie AMB „Technologia Postaci Leku” - wydanie 2005, s. 41)
Rp.
Spiritus camphoratus 175,0
10% roztwór kamfory w etanolu. Skład: na 100g kamfora stanowi 10 części, etanol 95% 65 części, woda oczyszczona do 100g. Kamforę rozpuszczamy w etanolu i dodajemy wody do określonej masy.
(adnotacja do przepisu wyżej w skrypcie AMB „Technologia Postaci Leku” - wydanie 2005, s. 42)
Rp.
Aphtin 20,0
M.f.sol.
S. do pędzlowania
Aphtin - 20% roztwór boraksu w glicerynie.
Działanie p/bakteryjne, przeciwgrzybicze
Odważamy boraks
20 - 100
x - 20 x=4g
i rozpuszczamy na gorąco w 16 gramach gliceryny (20 g roztworu - 4g boraksu = 16g)
(adnotacja do przepisu wyżej w skrypcie AMB „Technologia Postaci Leku” - wydanie 2005, s. 43)
Rp.
1% Sol. Iodi gliceroli 50,0
M.f.sol.
S. do pędzlowania gardła
Odważać 2x więcej jodku potasu niż w recepcie jest przepisane jodu. Jod rozpuścić w KI i uzupełniamy gliceryną do wymaganej ilości leku (tu do masy 50g) (sprawdzić jeszcze tę receptę)
(adnotacja do przepisu wyżej w skrypcie AMB „Technologia Postaci Leku” - wydanie 2005, s. 44)