Rany (vulnera)
Rana(vulnus)-jest przerwaniem anatomicznej ciągłości tkanek
Naruszenie ciągłości :
-może dot. powłoki ciała-skóry lub błon śluzowych(rana prosta) lub narządów wewnętrznych, rozciągania się w głąb tkanek(rana głęboka) penetrować do jam ciała (rana przenikająca).
-może być widoczna -rana otwarta (vulnus apertum) lub ukryte -rana wewnętrzna(vulnus occultum)(groźna)
Budowa rany:
-brzegi- stanowi skóra lub błona śluzowa. Mogą tworzyć linię prostą, wyginać się łukowato lub załamywać się pod różnym katem
-ściany-mogą tworzyć mięśnie, powięzie, tkanka łączna
-dno-stanowią różne tkanki w zależności od lokalizacji rany
-jama-przestrzeń ograniczona przez ściany i dno
Wymieniona budowę posiadają rany głębokie, sięgające poza tkankę podskórną.
W ranach powierzchniowych, które dotyczą tylko skóry i tkanki podskórnej występują tylko brzegi i dno, nie wyróżnia się jamy
Czynniki powodujące do powstania rany:
Zewnętrzne
-mechaniczne
-chemiczne
-termiczne
-elektryczne
-promieniowanie X
-energia jądrowa
2. Wewnętrzne:
-ostre odłamy kostne uszkadzające tkanki miękkie
Rana z ubytkiem -obrażenie w którym dochodzi do całkowitego oddzielenia pewnej części tkanek od ciała
Zadrapanie(vulnusculum)- wąskie podłużne uszkodzenie skóry zadane przez ostre wąskie przedmioty lub pazury
Otarcia(excoriatio)-uszkodzenie powierzchownych warstw skóry(naskórek) powstałe przez kontakt z szorstka powierzchnią
Objawy (cechy) rany:
Przerwanie ciągłości anatomicznej tkanki
-następuje w wyniku działania siły, która przekracza granicę elastyczności tkanki
-powoduje upośledzenie czynności danych tkanek lub narządów, w zależności od miejsca zranienia, rodzaju uszkodzonej tkanki i głębokości rany
Np. przecięcie nerwu powoduje-brak czucia danej okolicy(nerw czuciowy) lub porażenie(nerw ruchowy), uszkodzenie przewodu wyprowadzającego jest powodem powstania przetoki (fistula)
-siła urazu i przerwanie dopływu krwi jest przyczyną powstania we wnętrzu rany obszaru komórek martwych. Granica między tkanką żywą a martwą ustala się po około 24 godzinach
Rozziew(dehiscentio)
-jest to rozchylenie brzegów rany
-bierny-zależny od przebiegu włókien sprężystych w tkance łącznej tzw. linie Langera
-czynny-wynikający ze ściągnięcia mięśni kurczących się powierzchni rany
-małe rozziewy sprzyjają gojeniu się ran, większe-opóźniają i SA przyczyna powikłań
3. Ból(dolor)
-powstają przez drażnienie zakończeń nerwów czuciowych przez czynniki powodujące zranienie, a w późniejszym okresie przez produkty rozpadu tkanek w ranie
-intensywność bólu zależy od:
*siły działania czynnika uszkadzającego
*czasu trwania urazu( im szybciej następuje uraz tym mniejsza bolesność)
*stopień unerwienia (najbardziej wrażliwe są okolice nosa, warg, błona śluzowa jamy ustnej, skóra zewnętrzna narządów płciowych i odbytu, tworzywo kopytowe, pazurowe, opuszki palcowe, okostna, opłucna, otrzewna)
*rodzaju bodźców działających w obrębie rany na zakończenia nerwów czuciowych(bodźce termiczne np. wysuszenie , mechaniczne np. drapanie, lizanie, chemiczne np. leki środki drażniące, odkażające)
4. Krwotok(haemorrahagia):
-powstaje przez uszkodzenie naczyń krwionośnych
-nasilenie zależy od: stopnia ukrwienia danej okolicy, rodzaju przeciętego naczynia krwionośnego, sposobu zadania rany
-krwotok miąższowy-przy uszkodzeniu narządów miąższowych, prowadzi do zagrożenia życia, znaczny ubytek krwi
-krwotok kapilarny - z naczyń włosowatych
-krwotok tętniczy- krew jasna wypływająca rytmicznie pulsującym strumieniem
-krwotok żylny-krew ciemna wypływ równomierny bez pulsowania. Następuje po przecięciu naczynia żylnego, ale i przez uszkodzenie splotów żylnych (jama nosowa, ciała jamiste prącia)
Sposoby gojenia się ran:
Przez rychłozrost
Ziarninowanie
Gojenie pod strupem
Podział ran:
Wg. Sposobu ich zadania:
-operacyjne
-przypadkowe
2. W zależności od umiejscowienia:
-warg
-policzka
-szyi
-kończyn itd.
3.W zależności od uszkodzenia tkanki:
-skórne
-mięśniowe
-stawowe
-języka
-gardła
4. W zależności od liczby uszkodzonej tkanki
-proste- dot. jednej tkanki
-złożone- obejmują kilka tkanek
5. W zależności od naruszenia jam ciała
-przenikające(v. transfingens; rana drążąca-v. perforans/penetrant)
- nie przenikające
6. W zależności od sposobu gojenia:
-krwawiące
-ziarninujące
-ropiejące
7. W zależności od czasu trwania:
-świeże
-zakażone
W zależności od sposobu powstania i działającej siły:
- rana cięta(v. incisum s. sectum)
-rana kłuta(v. ictum)
-rana miażdżona(v. conquassatum)
-rana darta(v. laceratum)
-rana rąbana (v.caesum s. scissum)
-rana tłuczona(v.contusum)
-rana postrzałowa(v. sclopetorium)
-rana kąsana (v. morsum)
-rana zatruta(v. venenatum)
Rana cięta:
Zadana ostrym narzędziem np. nóż, kosa
Objawy:
-równe brzegi
-gładkie brzegi
-może być silne krwawienie
-ból niewielki
Leczenie:
-zatamowanie krwawienia
-jeśli rana świeża-zszyć co stanowi warunki do gojenia przez rychłozrost
-jeśli rana stara -opatrunek z antybiotykiem(polzomycyna) i gojenie przez ziarninowanie, ewentualnie można po wygojeniu wyciąć powstałą bliznę i zespolić brzegi rany
Rana kłuta:
-zadana ostro zakończonym, długim narzędziem wbitym w tkanki najczęściej prostopadle do ich powierzchni(gwóźdź, widły, igła)
Objawy;
-mały otwór
-długi kanał (kształt zależy od kształtu przedmiotu)
-brzegi rany mogą być poszarpane
-większość jest zakażona
-często z pozostałością ciała obcego
-może przenikać do jam ciała uszkadzając narządy wewnętrzne
-mogą przechodzić przez jakąś część ciała na wylot(rana przeszywająca)
Leczenie:
-nie zakażone wypełniają się skrzepem i goją się przez ziarninowanie
-zakażone należy rozciągnąć (dostęp tlenu)i leczyć sposobem otwartym- zakażenie beztlenowcami
Rana tłuczona:
-spowodowana tępym urazem(uderzenie młotkiem, prętem) lub upadkiem z wysokości na twarde podłoże
Objawy:
-brzegi nierówne, postrzępione
-tkanki tworzące ściany i dno Są zgniecione i zanieczyszczone
-ból stosunkowo niewielki(tępy uraz znosi lub upośledza przewodnictwo nerwów -szok miejscowy/wstrząśnienie nerwów)
-krwotok nie wielki dochodzi zwykle do rozległych wynaczynień i powstania krwiaków i podbiegnięć krwawych
Leczenie:
-sposobem otwartym z uwagi na duża ilość zgniecionych tkanek i dogodne warunki do rozwoju zakażenia
Rana miażdżona:
-powstaje na skutek bardzo dużej siły działającej płasko i tępo np. kopnięcie kopytem, uderzeniem przez samochód, przygniecenie dużym ciężarem
Objawy:
-brzegi nierówne, zasinione, postrzępione
-duże ubytki tkankowe, otarcia skóry
-tkanki obrębie rany porozrywane, martwe
-obrzęk (związany ze zgnieceniem naczyń)
-duże przestrzenie wypełnionych skrzepami masa obumarłych tkanek
- krwotok zwykle niewielki
- ból niewielki(miejscowy szok)
W wyniku zmiażdżenia mięśni dochodzi do rozwoju stanu klinicznego określonego jako Zespół zmiażdżenia(Crush syndrome). Inne nazwy to traumatic rhabdomyolisis lub Zespół Bywatersa-Bywaters' Syndrome
-Uszkodzenie tkanki mięśniowej poprzecznie prążkowanej powodują uwolnienie do krwi wolnej mioglobiny, której metabolity są neurotoksyczne i doprowadzają do rozwoju ostrej niewydolności nerek
*w początkowym okresie po urazie dochodzi do miejscowych zaburzeń w krążeniu (ischemia) i następnie do rozwoju martwicy i zgrzeli
*wypływ osocza z łożyska naczyniowego do tkanek prowadzi do zmniejszenia objętości krwi krążącej spadku ciśnienia(wstrząs hipowolemiczny)
*po reperfuzji krew przepływająca przez zmiażdżone mięśnie zabiera ze sobą produkty ich rozpadu-głównie mioglobinę, fosforany, kreatynę,potas)
*produkty są częściowo filtrowane wydalane przez nerki, co daje czerwonawe zabarwienie moczu
*z czasem dochodzi do odkładania się tych substancji w kanalikach nerkowych, czemu sprzyja skurcz naczyń nerkowych
*następuje upośledzenie filtracji w kłębuszkach nerkowych co powoduje zmniejszenie wydalania moczu Az do całkowitego zatrzymania(anuria traumatica)
*w 2/3 przypadków następuje śmierć z zatrucia organizmu pod koniec I tygodnia
Syndrom ten został po raz pierwszy opisany przez brytyjskiego lekarza Erica Bywatersa u żołnierzy rannych w II Wojnie światowej
Leczenie:
-wyrównanie krwi krążącej i zwiększenie diurezy!!!
-dostarczenie dużej ilości płynów(najlepiej alkalicznych) np. dwuwęglan sodu lub mannitol
-odciążenie ustroju od trującego wpływu produktów rozpadu tkanek przez rozlegle nacięcia wszystkich przegród łącznotkankowych otaczających obrzękłe mięśnie ,drenaż rany, by umożliwić ewakuację wysięku
Rana darta:
-wywołane przez urazy powodujące rozciąganie tkanek ponad ich fizjologiczne granice elastyczności
Objawy;
-brzegi są poszarpane, z krwawymi podbiegnięciami
-wygląd ścian i dna jest zróżnicowany, stąd krwawienie może mieć różne nasilenie
Leczenie :
-świeże rany darte, po odpowiednim opracowaniu chirurgicznym można zszyć
-rany powikłane z rozległym uszkodzeniem otaczających tkanek i zakażeniem, leczy się sposobem otwartym
Rana rąbana:
-powstaje na skutek działania przedmiotów, które jednocześnie powodują cięcie i zgniatanie tkanek np. siekiera, topór
Objawy:
-Podobne są do ran ciętych , lecz liczba uszkadzanych tkanek jest większa
-rozziew rany jest duży
-krwawienie jest zwykle małe ze względu na zgniecenie tkanek i naczyń
Leczenie:
-świeże rany można szyć
Rana kąsana:
Jest wynikiem pogryzienia. Psy i koty zadają rany kłuto -miażdżone, konie -miażdżone. Są to rany zakażone! Mogą prowadzić do ropowicy(phlegmona), ropni(abscessus), odmy podskórnej
Objawy:
-rozmiary kształt i charakter brzegów i ścian rany jest różny
-zwykle towarzyszy im oderwanie skory od ciała na dużej powierzchni
Leczenie:
-odnaleźć wszystkie rany!!!
-zbadać zgłębnikiem głębokości rany i ewentualnie wykonać przeciwotwór
-drenaż
-nie dopuścić do zamknięcia rany-płukanie sączki
-antybiotyki ogólne i miejscowe
-świeże rany- czasem wystarczy sam antybiotyk
Rana postrzałowa:
-jest zadana pociskiem z broni palnej, odłamkiem granatu, bomby itd. Tkanki ulegają tu zmiażdżeniu, zakażeniu i oparzeniu.
Postrzał-pocisk pozostaje w tkankach. Wyróżnia się wlot i kanał, na końcu którego znajduje się pocisk
Przestrzał-pocisk przebiła ciało na wylot. Jest wlot, kanał i wylot
Objawy:
-zwykle rany wlotowe są małe czasem trudne do odszukania
-krwawienie zwykle silne, w zależności przez jakie tkanki lub narządy przechodzi kanał pocisku
-rana wlotowa jest zawsze mniejsza niż wylotowa i często sierść dookoła ulega spaleniu
Leczenie:
-podobnie jak rany kłute
Rana zatruta:
-jest to rana kąsana zadana przez zwierzęta jadowite np. żmije, skorpiony, pszczoły, szerszenie itd.
Objawy:
-ze względu na zawartość w jadzie różnych białek i enzymów(np. cytolizyny- rozpad tkanek, kardiotoksyny- zaburzające pracę serca, hemolizyny-rozpad erytrocytów, hemoraginy- uszkodzenie ścian naczyn krwionośnych, białka zwiększające krzepliwość krwi, neurotoksyna-działająca na ośrodek oddechowy) występują objawy ogólne takie jak:
*obniżenie wrażliwości ośrodka oddechowego
*duszność
*zaburzenie świadomości
*niepokój
*świąd
*wzrost temperatury
*tachykardia
*ślinienie się
*tachypnoe
-objawy miejscowe:
*bolesny obrzęk
*zasinienie skóry
*martwica skóry w późniejszym okresie
*obrzęk głowy
*krwawe wylewy podskórne
*czerwone smugi
*ślady zębów żmij trudne do odnalezienia
-objawy narządowe(pojawiają się kilkanaście dni po ukaszeniu):
*obrzęk mózgu
*niedokrwistość
*leukocytoza
*trombocytopenia
*uszkodzenia serca
*uszkodzenia wątroby
Najwrażliwsze na jad żmij są:
-owce-giną zwykle w ciągu 2-8 godzin po ukąszeniu
-konie i psy -mogą zginąć w ciągu 12 godzin lub po kilku dniach
-świnie i bydło-mało wrażliwe
Leczenie:
-surowica p/jadowi żmij podawać i.m. lub i.v. np. Biowet W-wa , Antivenin, Ipser Europe
-opaska uciskowa na kończynę powyżej miejsca ukąszenia, na ok. 2 godziny. Zapobiega wchłonięciu i rozprzestrzenianiu jadu koncentruje go na małym obszarze
-zimny okład(15 stopni)
-możliwie szybkie usunięcie trucizny-wypalenie rozżarzonym zgłębnikiem, wyssanie, wycięcie rany
-przydużym obrzęku-wykonać nacięcie
-przy obrzęku górnych dróg oddechowych-tracheotomia
-wlewy dożylne płynów(glukoza, płyny wieloelektrolitowe)
-leki sterydowe
-leki nasercowe(aminy katecholowe, kardiamid)
-leki moczopędne
-leki antyhistaminowe
Jad owadów:
-wywołuje przejściowy, piekący obrzęk skóry i tkanki podskórnej
-bardzo wrażliwe są konie-przy ataku roju pszczół na skutek silnego podniecenia nerwowego, upośledzenia krążenia(zapaść), zaburzeń oddychania, śmierć może nastąpić w ciągu kilku godzinach
-przy mniejszej liczbie ukąszeń występują:
*zaburzenia ruchowe
*objawy morzyskowe
*podwyższenie ciepłoty do 40 stopni
*arytmia
*miejscowe, ciastowate, gorące i bolesne obrzęki w sąsiedztwie rany, które po kilku dniach zanikają i pozostają po nich w skórze twarde, guzki wielkości ziarna grochu lub orzecha laskowego które też po kilku dniach zanikają
*u koni i psów w miejscu ukąszenia spotyka się czasem martwicę tkanek, którą leczy się jak rany zakażone
Leczenie:
-Usunięcie żądła
-oziębnięcie miejsca ukąszenia
-przy objawach ogólnych-leczenie objawowe
-leki p/histaminowe, leki sterydowe podskórnie adrenalina