Ewa Maj

Grupa 109

Nr albumu 136026

NORMY PRAWNE A NORMY POZAPRAWNE

(Specyfika norm moralnych, religijnych; Skąd się biorą? Jak są sankcjonowane?)

Prawo jest najszerszym systemem norm postępowania, gdyż jako część systemu kontroli, obejmuje stosunki panujące w całym społeczeństwie zorganizowanym w państwo. Jednak w życiu społecznym oprócz norm prawnych istnieją również normy moralne, religijne, kulturowe oraz obyczajowe.

Norma prawna jest to wypowiedź zawierająca żądanie władzy publicznej, aby w określonych w niej okolicznościach ci, do których jest ona adresowana, zachowywali się w wyznaczony w niej sposób. Norma prawna jednej stronie nadaje uprawnienia, a na drugą nakłada obowiązki odpowiadające temu uprawnieniu.

Moralność to ukształtowany w procesie rozwoju społeczeństwa zespół norm postępowania, według którego określa się postępowanie jako dobre lub złe. Normy moralne odnoszą się do tych „zewnętrznych” zachowań człowieka i do tych jego intencji i postaw, które poddawane są ocenie z punktu widzenia szeroko rozumianej idei dobra. Rolę norm moralnych oddaje cytat:

„Postępowanie moralne - to tyle, co oliwa w maszynie społecznej. Zmniejsza nieuniknione tarcia i umożliwia bieg życia społecznego, nie psując machiny społecznej. Etyka normatywna to racjonalny zbiór przepisów na ten smar i przepisy jego życia.”

Normy religijne obejmują normy uzasadniane w kategoriach dobra i zła. Mogą się pokrywać z normami moralnymi lub nawet prawnymi („nie zabijaj”, „nie kradnij”). Wśród norm religijnych wyróżnić można też normy przypominające normy obyczajowe, np. regulujące sposoby obchodzenia świąt.

Normy kulturowe to takie reguły, których przedmiotem są właściwe, oczekiwane, obarczone powinnością sposoby czy metody działania, a więc środki stosowane do osiągnięcia celu. W pewnym stopniu społeczeństwo narzuca jednostce obowiązujące wzory myślenia, np. kultura wskazuje, co trzeba czytać, na jakie filmy chodzić, jakiej muzyki słuchać.

Natomiast normy obyczaju odwołują się do konwencji społecznej i dotyczą zachowań ujmowanych w kategoriach „jest - nie jest przyjęte”, „wypada - nie wypada” czynić coś w danych okolicznościach, w danym środowisku.

Pomiędzy normami prawnymi i moralnymi występuje wiele różnic:

• Prawo interesuje się przede wszystkim czynami i słowami człowieka (myśli nie podlegają karze). Przedmiotem normy moralnej jest nie tylko „zewnętrzne” zachowanie człowieka, ale także jego przeżycia emocjonalne i intelektualne.

• Norma prawna wynika z przepisów, wydanych przez państwo. Na straży prawa stoi aparat państwowy z środkami przymusu (policja, wojsko). Norm moralnych nie tworzy żaden organ, nie ma żadnej instytucji związanej z ich funkcjonowaniem. Nie są też z reguły spisane i uporządkowane.

• Źródłem obowiązywania norm prawnych są akty normatywne, a norm moralnych - spontanicznie rozwijające się oceny słusznego i niesłusznego zachowania, mające oparcie w społeczeństwie. Normy moralne wpajane są jednostce w procesie wychowania.

• Normy prawne mają charakter dwustronny - obowiązek i przymus. N. moralne - jednostronny - obowiązek i brak przymusu.

• Za naruszenie normy prawnej grożą sankcje, natomiast konsekwencją naruszenia normy moralnej mogą być z jednej strony wyrzuty sumienia, wstyd, żal, z drugiej - potępienie i odrzucenie ze strony grupy społecznej, do której należy osoba działająca niezgodnie z powinnością. Wyjątkiem jest tu norma religijna nakładające pokutę kościelna na grzesznika.

• Podmiotami prawa mogą być osoby fizyczne, prawne, a także jednostki organizacyjne. Podmiotem moralności są wyłącznie ludzie.

• Prawo w państwie jest jedno obowiązujące, a w społeczeństwie może występować wiele różnych systemów moralnych.

Między prawem a moralnością mają miejsce rozmaite powiązania, z których można wyodrębnić dwa rodzaje: treściowe i funkcjonalne. Pierwsze skupiają uwagę na przedmiotach i zachowaniach, których dotyczą normy. Można wyróżnić:

• Normy prawne moralnie pozytywne - normy prawne i moralne są zgodne, co do treści, wzmacniają nawzajem siłę swojego oddziaływania. Konsekwencje naruszenia tych norm nie wykluczają się, a dopełniają. Reakcją państwa za złamanie prawa jest sankcja prawna (kara więzienia), a reakcją grupy - potępienie moralne czynu i negatywny stosunek do jego sprawcy (np. wykluczenie z grupy).

• Normy prawne moralnie negatywne - polega to na tym, że jedne normy zakazują czynić coś, co inne dozwalają. Tak jest np. w przypadku norm moralnych zakazujących rozwiązywania związków małżeńskich i norm prawa rodzinnego dopuszczających rozwód pod pewnymi warunkami.

• Normy prawne moralnie neutralne - zachowanie wskazane przez normę prawną jest moralnie obojętne.

Związki funkcjonalne polegają na celowym wprowadzeniu norm moralnych do prawa. Są to np. takie zasady, jak prawo do stowarzyszania się, wyznawania i praktykowania religii, głoszenia poglądów filozoficznych, politycznych. Równocześnie wśród norm prawnych istnieją świadomie niedoprecyzowane i ogólne przepisy, które ocenę konkretnego stanu faktycznego powierzają podmiotowi przestrzegającemu prawo lub organowi stosującemu prawo.

Prawo powinno regulować tylko te sfery życia społecznego, co do których istnieje społeczne przyzwolenie. W pozostałych dziedzinach człowiek powinien mieć możliwość kierowania się akceptowanymi przez siebie wzorcami religijnymi, moralnymi, kulturowymi i obyczajowymi.

Bibliografia:

1. J. Jabłoński-Bonca, Podstawy prawa dla ekonomistów, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2002.

2. Dr P. Lewandowski, wykład z Prawa Cywilnego.

3. T. Staweczki, P. Wieczorek, Wstęp do prawoznawstwa, C. H. Beck, Warszawa 1998.

4. P. Sztompka, Socjologia. Analiza społeczeństwa, Wydawnictwo Znak 2002.

J. Jabłoński-Bonca, Podstawy prawa dla ekonomistów, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2002.

T. Staweczki, P. Wieczorek, Wstęp do prawoznawstwa, C. H. Beck, Warszawa 1998.

W. Witwicki, Pogawędki obyczajowe.

Ibidem.

P. Sztompka, Socjologia. Analiza społeczeństwa, Wydawnictwo Znak 2002.

T. Staweczki, P. Wieczorek, Wstęp do prawoznawstwa, C. H. Beck, Warszawa 1998.

3

---