BIBLIA
Czym jest Biblia?
„Biblia” inaczej „Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu”, to zbiór ksiąg religijnych judaizmu i chrześc.
jest to najbardziej znana księga na świecie. Tłumaczona na ok. 1200 języków i narzeczy funkcjonuje w różnych społecznościach już ponad 3 tys. lat.
Świętość „Pisma” uznawana przez judaizm i liczne wyznania chrześc.: wiara w objawione Słowo Boże (łac. Verbum Dei); w wypadku postawy laickiej - uznanie głębi humanistycznej refleksji i uznanie wartości moralnych zawartych w księgach biblijnych. Jednakże nawet dla wierzących „Biblia” jest dziełem meandrycznym = bosko-ludzkim: orędzie Boże zostało przekazane ludziom za pośrednictwem ludzi i to ze wszystkimi uwarunkowaniami kulturowymi ich epoki. Doniosłość Biblii trzeba więc rozważać na płaszczyźnie religijnej, moralnej i kulturowej.
„Biblia” to nie tyle księga, ile „cała biblioteka” składająca się z wielu różnych ksiąg i dzieł.
Biblia w kulturze.
Biblia jest źródłem kultury europejskiej. Najpierw w sferze religijno - moralnej: przykazania dekalogu stanowią podstawę stosunków międzyludzkich niezależnie od wyznania i światopoglądu; potem w sferze kulturowej: Biblia jest natchnieniem myślicieli, artystów i pisarzy; inspiracją dla literatury, rzeźby, malarstwa, muzyki. Jest niewyczerpanym skarbcem wzorów osobowych i postaw, fabuł i anegdot, wątków i motywów, symboliki i metaforyki, frazeologii i stylistyki. Utrwalona w powszechnej świadomości pamięć obrazów i wersetów biblijnych powoduje, że stanowią one wspólny repertuar środków wyrazu, które poprzez literaturę wchodzą do języka potocznego.
Szczególną rolę odegrało „Pismo Św.” w rozwoju piśmiennictwa staropolskiego. Wtedy bowiem cała Europa stanowiła wspólnotę kulturową, w której Biblia była niepodważalnym autorytetem. Inspiracje i nawiązania do Biblii nie ograniczają się tylko do początków piśmiennictwa: cała literatura polska jst głęboko zakorzeniona w tradycji chrześc. - od „Bogurodzicy” do pisarzy i poetów współczesnych.
Biblia jest dobrem powszechnym, kulturowym dziedzictwem literatury europejskiej i światowej wszystkich czasów.
Nazwa.
Słowo to, o hebrajskim (qodesz), pierwotnie nie oznaczało etycznej nieskazitelności, lecz tyle, co całkiem inny, oddzielony, mówiąc językiem współczesnej refleksji filozoficznej - transcendentny. Zatem Święty to wyłącznie Bóg. Wyznawcy dwóch wielkich religii, dla których Biblii jest świętą księgą, uważają zatem, że zawiera ona Słowo Boże, mówi o Świętym - Bogu i stanowi miejsce spotkania z Nim.
Już starożytni Izraelczycy używali określenia „Księgi” lub „Pismo”, opatrując je przymiotnikiem „święte”. Dziś używamy zamiennie nazwy „Pismo Św.” lub „Biblia”, która pochodzi od gr. słowa Biblos „łodyga papirusu”. Papirus, rodzaj trzciny rosnącej nad Nilem, był jednym z pierwszych materiałów piśmiennych. Później nazwa ta oznaczała zwój papirusu, księgę. Słowo biblia, znaczy więc dosłownie „księgi”.
Nazwa Biblia pochodzi z jęz. greckiego;
- z drugą nazwą: Pismo Święte - spotykamy się dopiero w NT (II List do Koryntian, św. Paweł)
Podział Biblii.
Wyróżnia się Stary Testament i Nowy Testament.(łac. Testamentum = przymierze). Zbiór pism judaistycznych obejmuje księgi ST, zbiór chrześc. - ST i NT.
Stary Testament Nowy Testament
46 ksiąg 27 ksiąg
Stary Testament.
W ST występują tylko świadectwa pośrednie określające Boga jako przemawiającego;
Tora - prawo
Newim - prorocy
Ketuhim (?) - pismo
Księgi historyczne - Pięcioksiąg, Samuela, Królewska
Księgi dydaktyczne - mądrościowe - Hioba, Psalmy
Księgi prorockie - prorocy więksi (Izaasz, Izacheil), 12 mniejszych
Nowy Testament.
Zna świadectwa bezpośrednie; wielkiej czci były Księgi Św.; przed i po Chrystusie - na jego autorytet powołują się apostołowie;
Księgi historyczne
Księgi dydaktyczne - listy Pawłowe
Księgi prorockie - Apokalipsa
Czas powstania.
ST narastał w ciągu wieków, jego powstanie obejmuje okres dłuższy niż tysiąclecie, a wiec dłuższy niż cała historia Polski ! Na ogół przyjmuje się, że najstarsze teksty powstały w XIII w. p.n.e., zaś proces narastania pism ST zakończył się w I w.p.n.e.
Powstanie ksiąg NT sytuuje się od 51 do 96 r.n.e., kiedy zostały napisane najpóźniejsze księgi - „Ewangelia” i „Apokalipsa św. Jana”.
Najstarsze rękopisy.
Zwoje z Qumran (wcześniej zw. papirusem Nascha); z jednej strony Dekalog, z drugiej Modlitwa Szema;
Kodeks Protetanu - rękopis średniowieczny, prawdopodobnie z 895 r.; powstał na podstawie pism prorockich
Kodeks Petroporit - 916 r.
Kodeks z Aleppo (cały ST) - 930 r.
Kopia Kodeksu z Aleppo, ST. Petersburg - 1008 r.
Kodeksy Nowego i Starego Testamentu.
Kodeks Waticanus - ok. 350 r.; powstał w Egipcie, 634 karty; zawiera ST, NT, pisany w 3 kolumnach
Kodeks Synaicki - ok. 350 r.; zawierał NT; znaleziony w klasztorze św. Katarzyny na Płw. Synaj, odkryty w 1884 r.
Kodeks Aleksandryjski - zwiera całą Biblię
Palimset Etrema - zawiera cały ST, fragm. NT
Bezy - V - VI w.; zawiera 406 kart z tekstem grecko - łacińskim; opisuje dzieje apostolskie (Mateusz, Jan);
Różne postaci materialne.
Zanim biblia dotarła do naszych czasów w postaci grubego tomu obejmującego ok. 1.5 tys. stron, istniała w różnych innych postaciach. Najpierw w formie ustnie przekazywanej tradycji. Izraelici opowiadali synom dzieje narodu sięgające czasów patriarchalnych: Abrahama, Izaaka, Jakuba, tj. do XVIII w.p.n.e., przekazywali więc fakty nieraz sprzed 500 lat. Ludzie starożytni nieustannie ćwiczyli swą pamięć i stosowali formy przekazu służące zapamiętywaniu, np. rytmikę powtórzeń.
Pierwsze zapiski biblijne sięgają początków piśmiennictwa. Biblia istniała więc w postaci kamiennych tablic, zapisów wyrytych na materiale glinianym czy drewnianym, w postaci zwojów z wyprawionych skór i nawijanych na ozdobne drążki (żydowska Tora - Pięcioksiąg - zapisana na zwoju dł.5 m.) lub spisana na papirusie czy pergaminie.
Trzy języki.
Teksty ST pisane w języku hebrajskim, niektóre fragm. w aramejskim i greckim.
Teksty NT pisane w języku greckim, z wyjątkiem „Ewangelii św. Mateusza” napisanej prawdopodobnie po aramejsku.
Wielu autorów.
Prawie żadna księga ST nie została napisana przez jednego człowieka ani też jednym ciągiem. Pierwotny zapis rozszerzał się, rozrastał, uzupełniany nowymi komentarzami. Większość autorów pozostała anonimowa, a niektórym księgom przypisywano niewłaściwe autorstwo. W literaturach orientalnych autorstwo łączono z problematyką, nie z poszczególnymi dziełami. Toteż księgi zawierające teksty prawne łączono zwykle z prorokiem Mojżeszem, twórcą prawa izraelskiego, księgi tzw. mądrościowe - z królem Salomonem, hymny i psalmy - z Królem Dawidem.
Autorzy NT, który powstał w ciągu jednego stulecia, są sobie współcześni lub należą do pokoleń sąsiadujących ze sobą, toteż w „Ewangeliach” i „Listach Apostolskich” znajduje odbicie ta sama historia i kultura. Jezus z Nazaretu, podobnie jak Sokrates, nie zostawił spuścizny literackiej. Czyny i słowa Chrystusa przekazali w „Ewangeliach” Jego uczniowie. Trzy z nich - autorstwa Mateusza, Marka, Łukasza - nazywa się synoptycznymi (gr. wspólne spojrzenie, podobieństwo), gdyż zachodzi tu literackie podobieństwo, choć badacze odnotowali także wiele różnic w ujęciu konkretnych szczegółów.
Natchnienie biblijne - ekstatyczne działanie Boga przekazujące treści nieznane innym ludziom. Jest rodzajem współpracy Boga i człowieka („dzieło bożo - ludzkie”); można dopatrzyć się 2 autorów - Bóg i człowiek; natchnione charyzmatyczne działanie Boga - cały proces powstawania, poprzez ustny przekaz.
Przekłady.
Najdawniejszym tłumaczeniem ST (III - II w.p.n.e.) jest Septuaginta (czyli tłumaczenie „siedemdziesięciu”) - przekład na język grecki sporządzony w Aleksandrii dla Żydów, którzy posługiwali się wyłącznie tym językiem. Pierwotne chrześc., przejmując od Żydów ST posługiwało się właśnie Septuagintą.
Przekładu całej Biblii na język łaciński dokonał w IV w.n.e. św. Hieronim (na zlecenie papieża Damazego I). Sobór trydencki w XVI w. uznał ten przekład - zw. Wulgatą - za tekst wiarygodny i obowiązujący w kościele rzymsko-katolickim. Wulgata była głównym źródłem, z którego korzystali późniejsi katoliccy tłumacze Biblii. Współcześni bibliści wracają do języków oryginalnych.
Wzmożone zainteresowanie tekstem biblijnym wywołały walki wyznaniowe toczone w całej Europie w XV - XVI w. Wtedy też prowadzono liczne prace nad przekładami Biblii na języki narodowe. Kultura polska może się poszczycić aż 6 przekładami całego Pisma Św. i wieloma tłumaczeniami jego części lub fragm.
„Psałterz Floriański” (polski, łaciński, niem), I poł. XIV w.;
Biblia Sokerfenbergera - 1561 r.
Biblia Brzeska - 1563 r.
Biblia Szymona - 1572
Polska Wulgata ks. Jakuba Wujka - 1599 r.;
1916-17 - ks. Szczepański NT;
Biblia Tysiąclecia - ks. Grylewicz, ks. Eugeniusz Dybowski, 1964-65;
Biblia Poznańska, 1973-75;
MASORA, zbiór uwag krytycznych i danych statystycznych do hebrajskiego tekstu Biblii, początkowo przekazywanych ustnie, później spisanych między VI i X w. n.e. MASORECI, uczeni żydowscy, którzy VI-X w. n.e. sformułowali zasady masory. Dodatkowo ujednolicili pisownię tekstu świętego, ustalili wymowę poszczególnych wyrazów oraz wskazali jak czytać Biblię, a także na końcu tekstu podali spis wyrazów komentowanych
TARGUMY, aram. przekłady Biblii hebrajskiej z komentarzem (dosłowne lub zawierające materiał midraszowy) używane początkowo (od V-IV w. p.n.e.) w liturgii w formie przekazu ustnego
EGZEGEZA, wyjaśnianie i komentowanie tekstów religijnych, zwłaszcza Biblii
Pojęcia.
ABRAHAM, Abram, wg Starego Testamentu patriarcha izraelski, założyciel pierwszej religii monoteistycznej — judaistycznej
AMBIWALENCJA, dwoistość uczuć, stan psychiczny charakteryzujący się jednoczesnym przeżywaniem przeciwstawnych uczuć (np. miłości i nienawiści, podziwu i pogardy) w stosunku do tych samych osób, przedmiotów, sytuacji.
APOKALIPSA, utwór, którego tematem jest prorocza, zwykle pełna grozy wizja przyszłości, zwłaszcza czasów przed „końcem świata”; jest to nieprzejrzysty obraz biegu świata;
APOKALIPSA ŚW. JANA, Objawienie św. Jana, ostatnia księga Nowego Testamentu; powstała ok. 95 r. n.e.; Jan napisał ją na wyspie Patmos;
ARCHANIOŁ wg wierzeń chrześcijańskich i żydowskich — anioł wyższego stopnia w hierarchii aniołów. MICHAŁ ARCHANIOŁ, księga Daniela, Objawienie św. Jana; Michał to archanioł otaczający opieką Izrael i Kościół; wypędził z nieba szatana i demony (Apokalipsa). Jego mityczna walka ze smokiem to symbol walki dobra ze złem;
CHRYSTOLOGIA dział teologii zajmujący się bosko-ludzką rzeczywistością i zbawczą działalnością Jezusa Chrystusa
CIERPIĄCY SŁUGA JAHWE - realizacja proroctwa - wypełnia się w postaci Jezusa; pieśni ST o słudze Jahwe jako podstawy Chrystologii
EKLEZJOLOGIA, dział teologii fundamentalnej zajmujący się nauką o Kościele; jednocześnie jest to polemika między starym ludem Bożym a nowym, który ma zastąpić stary
EKLEZJA, określenie Kościoła wzięte z jego gr. nazwy ekklēsia; w Nowym Testamencie zgromadzenie pierwszych chrześcijan, Kościół. Także zgromadzenie z inicjatywy Bożej;
EWANGELIA, w chrześcijaństwie nazwa utworów historyczno-teologicznych z I w., zawierających opis życia i nauk Jezusa; dobra nowina o zbawieniu. 4 ewangelie o życiu o nauce Chrystusa; Ewangelia św. Marka - szczególnie podkreśla mękę Jezusa - uważana jest za najstarszą (70 r.); jako ostatnia powstała ewangelia św. Jana (ok. 100 r.); ewangelie św. Marka, Łukasza i Mateusza = synoptyczne -cechuje je zgodność;
HEREZJA, zakwestionowanie podstawowej prawdy danej religii lub wyznania przez jej wyznawców;
MOJŻESZ, prawdopodobnie 1. połowa XIII w. p.n.e., wg Biblii wódz i prawodawca narodu izraelskiego
NOWY MOJŻESZ - sugeruje że życie Jezusa można porównać z życiem Mojżesza; Mojżesz z Egiptu - Chrystus przed Herodem; Mojżesz daje prawo na G.Synaj - Jezus daje na górze błogosławieństwo; Jezus stawia wyższe wymagania niż prawa Mojżesza; potwierdza je swoim autorytetem;
PROZELITYZM, nawracanie, dążenie do pozyskania nowych wyznawców; PROZELITA, nowo nawrócony, nowy wyznawca jakiejś wiary religijnej lub idei; prozelitami byli początkowo chrześc. wśród pogan;
PSALM, religijna pieśń hebrajska ze Starego Testamentu (150 śpiewów pochwalnych, błagalnych i innych, przypisywanych królowi Dawidowi); zbiór 150 pieśni i poematów biblijnych zawartych w ks. Psalmów (Psałterz Dawida) ST, powstały w X / XI w.p.n.e.
SYN BOŻY, w Nowym Testamencie jeden z tytułów Chrystusa; oznacza Bostwo Jezusa, a uzasadnia przy pomocy ST; oznacza godność mesjańską; Jezus jest w jeden relacji do Boga, ma prawo do wiedzy Ojca.