Wykład 1.
Geografia- opis ziemi- eratostenes 372 - 194; wiek 19- przełomowy dla geogr (zaczęła być nauką); aleksander Huhumbolett19 w. -stworzył georg. fizyczną (moża, góry itp.); Karol Ritter18/19w. Stworzył geografię ekonomiczną (związana z działalnością człowieka);
SYSTEM NAUK GEOGRAFICZNYCH: 1. geogr. Historii- zajmuje się poznaniem ziemi, odkryć geograficznych 2. geogr fizyczna- bada środowisko przyrodnicze w którym odbywa się produkcja : - geomorfologia(szata ziemi); - hydrologia (wody lądowe); oceanologia; glaciologia(góry); klimatologia; geogr gleb(skały, minerały, gleby); biogeografia (zwierząt, roślin); 3 geogr społeczno- ekonom. :- g. Ludności; osadnictwa(tam, gdzie człowiek zakłada gosp, domowe); g. Zasobów przyrodniczych(bogactwa naturalne); przemysłu; rolnictwa; handlu i usług; turystyki; lesnictwa; komunikacji( kolej, szosa, ransport); 4. G. Regionalna- dzieli się ze względu na wielkość badanego obszaru; 5. kartografia- analiza i graficzne przedatawienie zjawisk przestrzannych, zachodzących w gospodarstwie; 6. G. Astronomiczna- ma znaczenie tylko dydaktyczne; 7. historyczna(archeologiczna)8 polityczna.
Wykład 2.
Istota geografii społeczno- ekonomicznej- w procesie rozwoju geografii jako dyscypliny naukowej wykształciły się 3 kierunki, które uzupełniają się wzajemnie: kier. Regionalny: ma związek z wydzielaniem jesnostek terytorialnych w miarę o jednorodnym, lub zbliżonym charakterze przyrodniczo- gospodarczym i zwartych w przestrzeni; kier. Ekologiczny: nadawanie gospodarce charakteru ekologicznego( ekologizacja gospodarki). Ekorozwój- zrównowazony rozwój, czyli wszystkie cele( ekonomiczny, ekologiczny i społeczny) są sobie równe. Gdyby przeważał cel ekologiczny, to rozwój byłby ekologicznie zrównoważony.
Kier. Przestrzenny: do niedawna teoria ekonmii; opisywała i wyjasniała zjawiska i procesy w sposób ogólny (globalny- zatrudnienie, inwestycje, produkcja, PKB). Obecnie przedmiotem badań geografii są przestrzenne struktury i procesy. Inaczej mówiąc, wzrost i rozwój całego kraju(ekonomia) rozpatrywany jest łącznie ze strukturami przestrzennymi(geografia); Geografia ekonomiczna, która bada związki zachodzące niędzy zjawiskami gosp. W układzie przestrzennym spełnia 5 głównych zadań: 1- badanie środowiska geograficznego w którym rozwija się gospodarka; 2. ustalanie przestrzennych zależności m-dzy srodowiskiem geograficznym a gospodarką; 3- analizowanie demografii i jej struktóra szczególnie rozmieszczenia ludnosci w przestrzeni, zatrudnienia i typów osiedli ludzkich 4 - regionalizacja róznych gałęzi gospodarki( produkcji roolnej,miedzi...); 5- wnioskowanie w zakresie rozwoju gospodarczego krajów i reionów . współczesna geografia społ- ekonom. Prowadząc badania naukowe stosuje uzyskane wyniki w wiel dziedzinach: -ochrona środowiska przyrodniczego;- gospodarka przestrzenna;- planowanie przestrzenne;- ludnośc w środowisku przyrodniczym;- bonitacja(waloryzacja) środowiska
PRZESTRZEŃ I JEJ STRUKTURA
Przestrzeń- jest to zbiór punktów charakteryzujący się pewnym okreslonym i zróżnicowanym zespołem cech oraz zjawisk. Przestrzeń, w której koncentruje się zycie jest częścią biosfery. Mamy 3 rodzaje przestrzeni, które należą do biosfery: 1. lądowa: stanowi podłoże kształtowania się systemu osadniczego, sieci infrastruktury, gospodarki. 2. wodna: obszar rybołustwa, żeglugi, rekreacji wodnej, turystyki, zasób wód do zycia 3. przestrzeń powietrzna:ze względu na właściwości gazów, tworzących atnosferę, ta przestrzeń determinuje wszystkie procesy zyciowe. Ograniczoność przestrzxeni geograficznej pod względem ilościowym: mając na uwadze wielkie rezerwy, jakimi dysponuje świat, olbrzymi potencjał zasobów, geniusz ludzki, dochodzimy do wniosku, że przestrzeń ziemska jest w stanie udźwignąć kolejne miliardy ludzi. Przestrze społeczno- ekonomiczna: to lokalizacja w przestrzeni róznych form działalności jednostek ekonomicznych i społecznych. Wyrózniamy 5 przestrzeni społeczno- ekonomicznych: 1. przestrzeń geodezyjna- wynika z pomiarów wielkości i kształtu kuli ziemskiej; 2. geograficzna- ukształtowanie powierzchni, warunki hydrologiczne, klimatyczne, glebowe; 3. ekonomiczna- stanowi tą częśc przestrzeni geograficznej, w której żyje człowiek i prowadzi działalnośc gospodarczą, usługową...;4. polityczna - zbiór państw o różnych cechach politycznych, gospodarczych i społecznych; 5 - kulturowa- zbiór w danych społeczeństwach czy regionach norm, zwyczajów, obyczajów.
WYKŁAD 3
Charakter i uwarunkowanie przestrzeni: a) pierwotna: zamknięta/kompleksowa/ zwarta, stabilna, jednorodna b)wtórna: otwarta/ zwarta/ rozczłonkowana/ zdestabilizowana/ zróznicowana. Przestrzeń pierwotna- nosi cechy środowiska naturalnego. Jego elementy nie są w istotny sposób przetworzone. Przestrzeń wtórna- jest skutkiem radykalnego przetwarzania warunków naturalnych na rzecz środowiska antropogenicznego. Struktury przestrzenne: struktury przestrzenno- ekonomiczne- rozumie się realnie istniejące, rozmieszczone w pewien uporządkowany sposób układy jednostek gospodarczych wraz z powiązaniami między nimi. Struktura gospodarki narodowej: układ pasmowo- węzłowy. Węzły stanowią z reguły skupisko ludności i działalności gosp. A pasma to ciągi infrastruktury. Strefy srodowiska człowieka. 1. strefa przyrodnicza- autentyczne, najcenniejsze walory i zasoby środowiska przyrodniczego; gęstość zalud. Ok. 1os/km2; bardzo sporadyczna działalność człowieka; duże enklawy obszarów chronionych i cennych przyrodniczo;2. strefa działalności produkcyjnej i pozaprodukcyjnej: a) ekstansywna- 100os/km2; obszary chronionego krajobrazu; jest gospodarka ekstansywnasą racjonalna metody wksploatacji surowców, zasobów przyrody b)strefa intensywna- ponad 100 os/ km2; zjawiska antropopresji; rabunkowe metody gospdoarki; silne procesy industrializacji; zjawisko patologii społecznej; przestępczość; zagrożenie zdrowia Konfliktogenność.- jest to kolizja ukształtowanej struktury przestrzennej z przestrzenią przyrodniczą. Złagodzenie konfliktogenności, a tym samym obniżenie stopnia zagrożenia przestrzeni zależy od relacji między gosp. Przestrzenną a funkcją ochrony srodowiska. Z punktu widzenia polityki przestrzennej przyjmuje się za celowe uznanie zasad rozwoju zrównoważonego i związanie z nim ekopolityki jako jednej z ważniejszych procesów rozwojowych kraju. Procesy przestrzenne- polegają na przekształcaniu struktury przestrzennej. Korzystne procesy są stymulowane decyzjami planistycznymi i politycznymi. Cele: wzrost gospodarczy i poziom życia. Charakter procesów przestrzennych- polega na: rozprzestrzenianiu się elementów danego układu(np. na skutek ruchów migracyjnych ludności); i na restrukturyzacji w ujęciu przestrzennym. Cele procesów przesrzennych: nadrzędny: polega na realizacji procesów rozwoju i wzrostu gospdoarczego; samoistny: obliczony na kształtowanie świadomości ekologicznej. Lookalizacja działalności gospodarczej w przestrzeni: A) związana jest z racjonalną gospodarka przestrzenną; b) zamierzonym skutkiem docelowym tego racjonalnego gospodarowania jest prawidłowa lokalizacja i rejonizacja; c) maksymalizacja zysku przy minimalizacji ponoszonych nakładów, ale bez naruszenia ochrony środowiska. Równowaga ekologiczna- równoważenie popytu na dobra i usługi w skali globalnej. Równowaga przestrzenna- oznacza międzyregionalne wyrównywanie się cen na towary konsumpcyjne i środki produkcji, łagodzenie dysproporcji międzyregionalnych w zakresie łagodzenia przestrzeni; zbliżanie poziomu gospodarki , warunków życia w skali regionu. Główne warunki zblizania się do stanu równowagi przestrzennej: 1. przepływ kapitału i zasobów pracy jako wyników produkcji 2. konkurencja przedsiębiorstw: na rozległość rynku zbytu jednego przedsiębiorstwa oddziaływuje lokalizacja konkurencyjnego przedsiębiorstwa 3. kształtowanie rozwoju zrównoważonego, stwarzającego szanse zachowań ładu przestrzennego.
WYKŁAD 4.
Czynniki, które wpływają na poziom przyrostu naturalnego: poziom opieki zdrowotnej/ warunki bytowe ludności/ sytuacja demograficzna ludności/ poziom kultury i wykształcenia. Polityki państwa w kwestii przyrostu: a) ograniczenia: podnoszenie dolnej granicy zawierania małżeństw; ograniczenia dodatków rodzinnych; regulacja rodzin(metody biol- techn.); propaganda; b) aktywizujące: system zachęt materialnych; płatne urlopy macierzyńskie. Migracje: wewnętrzne- przemieszczanie się osób w obrębie danego kraju; zewnętrzne: przemieszczanie się między państwami, kontynentami. Przyczyny migracji: Ekonomiczne: poprawa warunków życia; Proekonomiczne: religijne, narodowościowe. Struktura demograficzna ludności: - wg płci i wieku; w większości krajów jest przewaga kobiet; feminizacja- udział kobiet w ogólnej liczbie ludności; maskualizacja- odsetek mężczyzn w ogólnej liczbie ludności. W krajach gosp. Rozwiniętych jest mały udział młodzieży; odwrotnie jest w afrykańskich. Struktura zaludnienia: l sektor: leśnictwo, rybołówstwo, rolnictwo. ll sektor: przemysł, transport; lll sektor: handel, usługi; lV sek,: nauka. Urbanizacja: a) zawodowa: liczba ludności pracująca w działach pozarolniczych w stosunku do ogólnej liczby pracujących; statystyczna: odsetek ludnosci zamieszkałej w miastach. Tempo urbanizacji zależy od: uprzemysłowienia/ rozwoju usług/ ogólny poziom rozwoju. Zahamowaniem tempa urbanizacji w krajach rozwiniętych jest patologia, niszczenie środowiska, koszty utrzymania. wtórny przejaw urbanizacji: zrastanie się miast w olbrzynie zurbanizowane regiony: podst. Rozwoju jest wielkie miasto, a wokół teorzą się małe miasta. Konurbacja- forma aglomeracji miejsko- przemysłowej, charakterystyczna dla wielu okręgów górniczo- hutniczych. Megalopolis- typ aglomeracji przez połączenie się wielkich miast i otaczających je osiedlimiejskich w jedem zwarty region miejski. Próby ograniczenia aglomeracji: przez środki administracyjne( zakazy i ograniczenia) / środki ekonomiczne (stawki podatkowe, polityka podatkowa, subwencje ). Gosp. Przestrzenna: obejmuje strefę działalności społeczeństwa, w której najważniejszą rolę stanowi zróżnicowanie przestrzeni geograficznej. Polityka przestrzenna: polega na koordynowaniu gosp. przestrzennej (struktury). Nadrzędne cele polityki przestrzennej: zaspokojenie potrzeb społeczeństwa/ podnoszenie ekonomicznej efektywności gospodarki przez optymalne wykorzystanie zasobów/ łagodnienie regionalnych nierówności w poziomie życia ludności/ ochrona środowiska przyrodniczego.
WYKŁAD 5
Środowisko i człowiek. 1. zachowanie wysokiej jakości oraz produktywności naturalnych zasobów środowiska 2. przezwyciężanie ubóstwa, stale powiększającej się ludności w krajach rozwijających się; zacofanych 3. realizacji zadań zróżnicowanego rozwoju(cele społeczne i ekonomiczne są równe). Funkcje zasobów środowiska: 1, stanowią źródło niezbędnych do życia substancji chemicznych , jak powietrze i woda. 2, dostarczają neizbędnych przedmiotów działalności produkcyjnych, czyli surowców. Podział zasobów środowiska: a) wyczerpywalne: bogactwa inieralne, powietrze atm. , wody, gleba, świat roślinny i zwierzęcy; niewyczerpywalne: energia słoneczne, prądy morskie, płyny , energia geotermiczna. Wyczerpywalne: odnawialne: powietrze, wody, gleby, żwiat roslinny, zwierzęcy, deszcz; nieodnawialne: bogactwa mineralne. Znaieczyszczenie i skażenie środowiska: to wprowadzenie do niego subst. Obcych, będących wytworem działalnóści człowieka. 4 podst. Przyczyny antropogenicznych zagrożeń środowiska: 1. demoograficzna: wiąż się ze stale wzrastającą antropopresją i liczbą ludności oraz procesem urbanizacji. 2. geograficzna: koncentracja potencjału przemysłowego i natężenie działalności transportowej w miastach 3. techniczna: zagrożenia spowodowane czynnikami technicznymi: stosowanie przestażałych technologii; lekceważenie wymogów środowiska przy opracowywaniu i wdrażaniu nowych technologii; zbytnia uciążliwość środowiskowa niektórych wyrobów, np. PCV, detergenty. Ekonomiczna: niewłaściwa alokacja zasobów, wynikająca z nieuwzględnienia kosztów reprodukcji środowiska i niewłaściwa struktura gospodarki. ekonomiczny wymiar gospodarowania zasobami śrdoowiska: l fala rozwoju ludzkości rozpoczęła się 8000 lat p n e. (do 18 wieku)- wykorzystywano ogólnie dostępne odnawiale surowce. ll fala - era przemysłowa (18 wiek)- do dziś. Zysk sięgał po zasoby wyczerpywalne, np. spalanie węgla. lll fala- współczesna społeczeństwo- era poprzemysłowa- powinno się wrócić do zasobów odnawialnych. Światowa stopa zużycia niektórych surowców minimalnych wzrasta szybciej, niż liczba ludności. (cyna- 45lat; cynk- 20 lat; miedź- 33 lata; ropa 45; gaz- 50 lat). Należy wprowadzać działania, które prowadza do wielokrotnego zużycia surowców.
Warunkiem sukcesu w pokonywaniu bariery surowcowej jest kompleksowe rozwiązywanie w skali swiata problemów: zanieczyszczenie środowiska; nadmierny wzrost liczby ludności w krajach rozwijających się; zmiejszenie dysproporcji rozwoju krajów północy i południa.
Elementy powrotu do surowców niekonwencjonalnych: już obecnie w gospodarce wielu uprzemysłowionych państw przechodzi się z konwencjonalnych metod wytwarzania energii do bezpiecznych, ale kosztownych: energia wiatrów, huraganów, woda, słońce, prady morskie, en, geotermiczna.
Emisja zanieczyszczeń do atmosfery dodatkowo procesem wspomagającym zmiany klimatyczne XXXXXXXwarstwy ozonowej przed szkodliwym promieniowaniem UV słońca, produkcja freonów, samoloty ponaddźwiękowe, emisja SO 2; emisja płynów przemysłowych.
Rola lasów: jest w swiecie 30 % lasów. Funkcje lasów pozaprodukcyjnych: uwalniają tlen do atmosfery; korony drzew pełnią rolę naturalnych filtrów; las to istotny czynnik glebotwórczy; lasy to zapora modyfikująca siłę i prędkośc wiatru; istotny czynnik regenerujący siłę i zdrowie człowieka; element rozwoju turystyki; miejsce wielu roślin, wykorzystywanych w medycynie; siedlisko zwierzyny łownej; dostarczyciel wielu surowcow przemysłowych;
Zagrożenia: ograniczenie przyrostu areałów nowych ziem, nadających się pod uprawę; dyradacja gleby (pustynnienie, zawodnienie, alkalizacja, zakwaszenie, zasolenie, erozja); zanieczyszczanie wód i gleb- intensywne nawożenie. Szacuje się, że w krajach uprzemysłowionych na skutek zmęczenia gleb traci się 17-20 % terenów uprawnych. Środek zaradczy: ekologizacja rolnictwa.
Przemysł- najważniejsze rzeczy. Największą rolę spełniają surowce energetyczne. Dziś podst. Znaczenie mają: ropa naft. 37% światowej produkcji( 60 w zaroce perskiej; kuwejt, irak, usa, zsrr, chiny, wenezuela, norwegia, anglia; węgiel:29%(chiny, usa, indie, rosja, RPA, ukarine, polska, niemcy, anglia; gaz ziemny: 24% ś, prod. : rosja, ukraina, irak, usa, kanada, norwegia, węgiel brunatny: niemcy, rosja, czechy, polska; surowce promieniotwórcze: uran:kanada, rosja, usa, rpa; wody płynące: usa, kanada, chiny, rosja; hutnictwo żelaza:japonia, chiny, usa, rosja, niemcy, brazylia,, włochy;