wyższy	niższy	cum imperio	sine imperio	kurulny	niekurulny	zwyczajny	niezwyczajny	zgromadzenie, które wybierało
	- przysługiwała im władza określana imperium ac potestas, którą otrzymywali na mocy lex curiata de imperio - władza ta obejmowała uprawnienia wojskowe, cywilne (prawo wezwania do stawienia się, uwięzienia, wydania wierzycielowi dłużnika, zajęcia majątku)		- władza, którą posiadali u. wyżsi - prawo decyzji w różnych dziedzinach administracji - prawo wznoszenia projektów ustaw na z. lud. - naczelna władza wojskowa z prawem do życia i śmierci wobec żołnierzy		- oznaki władzy to krzesło kurulne i toga przetykana purpurowym pasem		- wybierani na urząd regularnie	- wybierani na urząd w razie potrzeby, do wykonywania zadań specjalnych
konsul	+ - prawo wymierzenia kary śmierci (z możliwością odwołania się - provocatio ad populum, ale tylko wtedy, gdy nie było wojny) - ius agendi cum populo (zgromadzenie) - ius agendi cum patribus (senat) -> zwoływanie, przewodniczenie, stawianie wniosków (ius referendi), wydawanie zarządzeń (ius edicendi), stosowanie przymusu (ius coërcendi)		+		+		+		c. centuriata
decemwirowie	+		+		+			+	na żądanie plebejuszy
trybun wojskowy z władzą konsularną	+		+		+			+	c. centuriata (chyba)
pretor	+ - ius agendi cum populo (zgrom.) - ius agendi cum patribus (senat) -> zwoływanie, przewodniczenie, stawianie wniosków (ius referendi), wydawanie zarządzeń (ius edicendi), stosowanie przymusu (ius coërcendi)		+		+		+		c. centuriata
dyktator	+ - ius agendi cum populo (zgrom.) - ius agendi cum patribus (senat) -> zwoływanie, przewodniczenie, stawianie wniosków (ius referendi), wydawanie zarządzeń (ius edicendi), stosowanie przymusu (ius coërcendi)		+		+			+	c. curiata, potem senat zlecał wybór konsulom
cenzor	+ mimo że sine imperium (ale z potestas)			+	+		+		c. centuriata
edylowie kurulni	wydawanie zarządzeń (ius edicendi)	+		+ (ale z potestas - władza cywilna niższa niż imperium)	+		+		c. tributa
kwestorzy		+		+ (ale z potestas)		+	+		c. tributa
urzędnicy pomocniczy		+		+ (bez potestas)		+	+		c. tributa
interrex	+		+		+			+	senat
magister equitum (dowódca jazdy)	+		+		+			+	dyktator

- funkcje honorowe, nie pobierali wynagrodzenia

- wybierani spośród obywateli wolno urodzonych (nie mogli być u. wyzwoleńcy i ich synowie)

- obywatel najpierw udawał się do urzędnika prowadzącego wybory, potem nakładał białą togę i prowadził kampanię; po wyborze do dnia objęcia urzędu nazywał się designatus

- urzędy sprawowano kolegialnie

- wobec kolegi w urzędzie lub niższego prawo sprzeciwu (ius intercedendi), które miało skutek kasacyjny

- w stosunku do wyższych kolegów sprzeciw mógł wnieść trybun plebejski

- intercessio nie była dopuszczalna wobec dyktatora

- groźba wniesienia i. zmuszała do uzgodnienia decyzji

Urzędnicy republikańscy

Magistratus - urzędy, urzędnicy.

Urzędy:

Zasada kolegialności w ramach poszczególnych urzędów

Zasada kadencyjności

Urzędnicy wybierani przez Zgromadzenie Ludowe na okres 1 roku

Urzędnicy dzielili się na:

• Wyższych (maiores) - konsulowie, pretorzy, decemwirowie, trybuni wojskowi, dyktator - władza imperium ac potestas : uprawnienia wojskowe, uprawnienia cywilne: prawo wezwania do stanowienia się, uwięzienia, wydania wierzycielowi urzędnika , zajęcia majątku.

• Niższych (minores)

• Kurulnych (zasiadali na specjalnych krzesłach w czasie urzędowania) - dyktator, pretor, cenzor, edyl kuralny

• Niekurulnych

• Zwyczajnych (ordynarii) - konsul, pretor, cenzor, kwestor, edyl kuralny - byli wybierani regularnie na urząd

• Nadzwyczajnych (extraordinarii) - dyktator, interex, trybuni wojskowi, magister equitum, decemwirowie - byli powoływani w razie potrzeby do wykonywania specjalnych zadań.

Magistratus - pełnili swe funkcie honorowo i nie pobierali wynagrodzenia. Wybierani byli na Zgromadzeniach ludowych spośródwolno urodzonych obywateli rzymskich. Od wybrania do dnia sprawowania urzędu nazywał się designatus.

Konsulowie

• Wybierani na Zgromadzeniu Ludowym (comitia centuriata) pierwotnie spośród patrycjuszy, z czasem prawo don konsulatu uzyskali plebejusze

• Konsulat sprawowało kolegialnie dwóch urzędników\

• Funkcje:

• Najwyższe dowództwo wojskowe

• Władza wykonawcza i sądowa

• Ius agendi cum populo - prawo zwoływania zgromadzeń ludowych i posiedzeń senatu oraz przewodniczenia im

• Ius agendi cum patribus - prawo zgłaszania projektów ustaw

• Sprawowali sądownictwo w sprawach karnych i policyjnych

• Towarzyszyło im 12 liktorów

Decemwirowie

• Komisja złożona z 10 mężczyzn (Decem wiri) w celu spisania prawa zwyczajowego na 10 tablicach, potem dodano 2 tablice, w sumie 12. (zostały wystawione na Forum Romanum, stały się źródłem prawa)

• Otrzymali imperium i przez rok sprawowali władzę (na ten czas nie powoływano innych urzędników)

Trybuni wojskowi z władzą konsularną

• Byli powoływani spośród plebejuszy w liczbie od 4 do 6

• Mieli władzę wojskową i polityczną

Pretorzy

• Urząd pierwotnie zarezerwowany dla patrycjuszy, później dostęp do niego uzyskali też plebejusze

• Pretor niższy rangą od konsula

• Pretora wybierano pod znakami bóstw

• Miał imperium

• Podczas nieobecności konsulów w mieście, miał prawo do zwoływania i przewodniczenia zgromadzeniom ludowym i senatowi

• Miał prawo karania

• Korzystał z krzesła kurulnego, na którym sprawował urząd, towarzyszyło mu 6 liktorów

• Miał jurysdykcję

• Urząd pretora dla cudzoziemców - rozstrzyganie w sprawach spornych pomiędzy obywatelami rzymskimi a cudzoziemcami

• Pretor obejmujący urząd ogłaszał edykt na białej tablicy, którym informował jak będzie stosował prawo.

Dyktator

• Najważniejsza rzymska magistratura

• Dyktatora wyznaczał na najwyżej 6 miesięcy jeden z konsulów

• Urząd jednoosobowy

• Wyznaczany najczęściej spośród dawnych konsulów

• Miał imperium maius - najwyższą władzę wojskową i cywilną

• Dyktatorowi towarzyszyło 24 liktorów, do pomocy mianowano też dowódcę jazdy (miał 6 liktorów)

• Mógł zwoływać i przewodniczyć zgromadzeniu ludowemu i senatowi

• Dowodził jazdą w czasie bitwy

Cenzorzy

• Wybierano zawsze dwóch cenzorów spośród byłych konsulów co 5 lat na okres 18 miesięcy

• Sporządzali listę obywateli i majątku (ten kto się nie spisał stawał się niewolnikiem)

• Cenzorzy zapisywali ze względu na majątek do odpowiedniej klasy i centurii oraz ze względu na miejsce pochodzenia do właściwej tribus, ustalali też listę obywateli do jeźdźców oraz sporządzali listę senatorów

• Sprawowali nadzór nad moralnością

Edylowie kurulni

• Wyposażeni w potestas

• Wybierani na komicjach tribusowych

• Należała do nich policja targowa i uliczna

• Sprawowali porządek w mieście i dbali o jego zaopatrzenie

Kwestorzy

• Wyszukiwali sprawców szczególnych przestępstw

• Mianowani byli przez konsula, następnie powierzono im nadzór nad skarbem państwa - wtedy utracili funkcje sądowe w sprawach karnych

• Byli magistraturą niekurulną

• Posiadali tylko potestas

Urzędnicy pomocniczy

• Np.:pisarze, heroldzi, liktorzy

• Wybierani przez zgromadzenia tribusowe

• Razem zajmowali 26 stanowisk

• Zajmowali się sprawami z zakresu administracji i wymiarem sprawiedliwości

• Legaci - powoływani do specjalnych zadań

Zasady piastowania urzędów

• Magistratury w Rzymie były sprawowane przez 1 rok

• O urzędy można się było ubiegać po odbyciu 10letniej służby w legionach

• Vacatio - okres między sprawowaniem kolejnych urzędów (co najmniej 1 wolny rok) - między urzędem konsula vcatio wynosiło 10 lat

• Magistratus podczas sprawowania urzędów byli nietykalni

• Zakaz bezpośredniego kolejnego wyboru na ten sam urząd

• Kolejność sprawowania urzędów: kwestor (wiek: 25lat), trybun plebejski lub edyl kurulny (36lat), pretor (39lat) i konsul ( 42 lata)

---