Wykład 1 15.10.2007
Podręczniki:
„Polskie prawo konstytucyjne” 2007 - red. Górecki - wersja dla kierunków prawniczych
„Polskie prawo konstytucyjne - zarys wykładu” - L. Garlicki
„Prawo konstytucyjne” - B. Banaszak
J,Ł. Buczkowski, K. Eckhardt(?)
„Prawo konstytucyjne Rzeczypospolitej Polskiej” Sagan
„Prawo konstytucyjne” - Sarnecki
„Polskie prawo konstytucyjne” - Skrzydło
Witkowski
Komentarze:
„Konstytucja RP Komentarz” - Skrzydło
„Komenatrz do Konstytucji Rzeczypospolitej Polskie z 2 kwietnia …” - Wilczorek (?)
„Wybór aktów prawnych do nauki prawa konstytucyjnego” - Mordwinko (?) ==================================================================================
Nazwa i przedmiot prawa konstytucyjnego
Ogólnie prawo jest zespołem norm a więc reguł zachowania ustanowionych i sankcjonowanych przez państwo.
Prawo i państwo kształtowały się równolegle. W pewnym momencie do prawa zwyczajowego zaczęło ingerować państwo.
Podział prawa
- natury - zbiór norm, zachowań wynikających z tak czy inaczej rozumianej natury człowieka
- pozytywne - klasyczne pojęcie prawa pozytywnego w 1832r. sformułował John Austin (??).
- John Austin (??) - Prawo jest rozkazem suwerennej władzy państwowej skierowanym do obywatela pod groźbą użycia przymusu.
- Herbert Hart (??) - prawo jest zespołem ogólnych norm pochodzących od państwa a więc ustanowionych przez państwo, na których straży stoi przymus państwowy. Wg. Harta prawo jest na tyle zróżnicowane że obejmuje wiele dziedzin życia.
Podział prawa wg. Harta
- prawo przedmiotowe - prawo pozytywne - ogół aktów prawnych obowiązujących w danym państwie
- prawo podmiotowe - ogół uprawnień przypisanych jednostce
Podział z punktu widzenia zakresu obowiązywania prawa
- prawo wewnętrzne - zespół norm, obowiązujących na terenie danego państwa, które normują stosunki między podmiotami tego prawa
- prawo zewnętrzne:
- prawo międzynarodowe publiczne - reguluje stosunki między państwami
- prawo ponadnarodowe - prawo europejskie
prawo międzynarodowe prywatne - obowiązuje na terenie danego kraju i reguluje sytuacje kolizji norm prawnych w państwie polskim i innym państwie. Rozstrzyga jaką regulację mamy zastosować dla danej sytuacji np. związki małżeńskie z cudzoziemcami.
Podział na ius i lex
Często dokonuje się podziału prawa na ius i lex ze względu na spór między pozytywistami a niepozytywistami.
lex - normy zawarte w aktach prawnych
ius - pojęcie szersze, normy zawarte w aktach prawnych (lex) a także elementarny zasady sprawiedliwości i moralności politycznej uznane za wiążące nawet w takiej sytuacji gdy nie zostaną zapisane w kodeksie
Prawo:
- materialne - zespół norm prawnych określających podstawy funkcjonowania danej instytucji życia publicznego czy prywatnego, zasady działania tych instytucji, zakres ich kompetencji etc.
- formalne (proceduralne) - sposób realizacji norm prawa materialnego
Najstarszy podział prawa
Został dokonany w antycznej republice rzymskiej na ius i fas
ius - prawo świeckie
fas - prawo sakralne
Podział Ulpiana
Podział ze względu na stosunek państwa do własności:
- publiczne - chroniące interes państwa
- prywatne - chroniące interes jednostki
Prawo możemy zakwalifikować jako element ustroju społeczno-politycznego i polityczno-gospodarczego.
Ustrój
- społeczny określa pozycje poszczególnych grup społecznych w społeczeństwie (a więc w państwie), relacje pomiędzy tymi grupami oraz pozycję (status) jednostki w społeczeństwie i w państwie.
- polityczny - kwestie związane ze sprawowaniem władzy - mechanizmy realizacji władzy w państwie, kwestia budowy aparatu państwowego a więc tego jak państwo jest zorganizowane
- gospodarczy - stosunek państwa do własności - podstawowym elementem tego ustroju jest model pewnej gospodarki jaką w tym państwie się dopuszcza - w Polsce jest to model społecznej gospodarki rynkowej
Własność:
- prywatna
- państwowa (skarb państwa)
- komunalna (budżet gminy, jednostek samorządu terytorialnego)
- spółdzielcza
Dwa ujęcia prawa konstytucyjnego
- wąskie - prawo konstytucyjnego to zespół norm prawnych zawartych w konstytucji a więc w akcie podstawowym dla funkcjonowania i działania państwa
- szerokie - prawo konstytucyjne to zespół norm regulujących podstawowe instytucje ustroju państwowego, politycznego i społeczno-gospodarczego
Przedmiot regulacji prawa konstytucyjnego
- podstawowe instytucje ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego kraju oraz podstawowe prawa, wolności i obowiązki człowieka jako obywatela
Prawo konstytucyjne określa:
- podmiot władzy najwyższej w państwie (suwerena)
- w jaki sposób władza jest sprawowana (pośrednio czy bezpośrednio <referendum>)
- podstawy organizacji aparatu państwowego (organizacje i tryb funkcjonowania organów władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej w państwie) - wskazuje budowę całego systemu organów państwowych, relacje między nimi zachodzące i zasady ich działania
- status jednostki w państwie poprzez określenie podstawowych praw, wolności i obowiązków człowieka i obywatela
- podstawy ustroju społeczno - gospodarczego państwa wskazując stosunek państwa do własności (reguluje stosunki własnościowe w państwie) - mówi czy dana forma własności chroniona jest w większym lub mniejszym stopniu w zależności od przyjętego modelu gospodarczego
Nazwy prawa konstytucyjnego
Prawo konstytucyjne - Nazwa która utrwaliła się w Polsce w 1975r, która wskazuje że podstawowym źródłem jest ustawa zasadnicza stąd pewna niefortunność nazwy.
W XIX w. pojawiła się nazwa „Prawo państwowe” - w życiu społecznym i gospodarczym zaczęła pojawiać się arbitralna działalność władzy.
Prawo państwowe - zawiera normy pochodzące, ustanowione i sankcjonowane przez państwa - jest to nazwa tożsama z systemem prawa (bo nie ma prawa niepaństwowego) a więc jest to nazwa zbyt szeroka.
J-J Rousseau (??)
Prawo polityczne - obejmuje normy dotyczące ustroju politycznego ale jest to ujęcie zbyt szerokie bo elementy polityczne występują także w innych gałęziach prawa a jednocześnie jest to ujęcie zbyt wąskie bo nie uwzględnia stosunków społeczno-gospodarczych w państwie
Prawo ustrojowe - zbyt szeroka nazwa gdyż interesująca nas dziedzina nie reguluje całego ustroju danego państwa bo reguluje podstawowe kwestie
Prawo konstytucyjne zawiera w sobie elementy prawa publicznego jak i prywatnego. Łączy w sobie normy prawa formalnego i materialnego.
Prawo konstytucyjne a inne dziedziny prawa:
- nie jest sztywno oddzielone - granice wyznaczane są w sposób konwencjonalny (najpłynniejsza jest granica z prawem administracyjnym)
- stanowi fundament całego systemu norm prawnych w państwie gdyż określa system źródeł prawa obowiązującego w państwie dlatego mówi się, że jest wiodącą dziedziną prawa
- w ramach prawa konstytucyjnego można wyodrębnić:
- prawo parlamentarne
- prawo wyborcze
2