Bohner, G., Wanke, M. (2004). Postawy i zmiana postaw. Rozdział 2. Pomiar postaw (s. 32-60). Gdańsk: GWP.

1. Poziomy pomiaru:

• skala nominalna- najniższy poziom- informacja o tym czy dane obiekty można przyporządkować do tej samej kategorii (np. płeć, kolor skóry)

• skala porządkowa- odzwierciedla uporządkowanie obiektów pod względem danej wartości (np. skala Richtera)

• skala przedziałowa- skala porządkowa + relatywne różnice między wynikami przedstawiają relatywne różnice między obiektami pod względem mierzonej cechy (np. skale temperatury). Skala ta jest najczęściej wykorzystywana przy pomiarach postaw.

• skala ilorazowa- skala przedziałowa + reprezentacja stosunku między samymi wynikami; ma naturalny i stały punkt zerowy

2. Sposoby pomiaru:

1. Bezpośredni (zapytanie o postawę wprost):

• Procesy związane z odpowiadaniem na pytanie:

• Dokonywana przez respondenta interpretacja pytania i decyzja, czego pytania dotyczy

• Sygnały dostarczane przez kontekst, które mogą nadawać kierunek interpretacji (badania: Strack, Schwarz i Wanke, 1991 )

• Jeśli postawa nie została wcześniej ukształtowana i zmagazynowana w pamięci to respondenci mogą konstruować ją na bieżąco (z informacji, które przyjdą im na myśl w konkretnej sytuacji) - taka sytuacyjna informacja może wpływać na oceny

• Możliwe źródła wpływu: alternatywne odpowiedzi, użyte skale, osoba przeprowadzająca wywiad, cel badania i in.

• Niechęć respondentów do ujawniania prawdziwych postaw (dopasowywanie do norm społecznych)

• Reaktywność

• Narzędzia do bezpośredniego pomiaru postaw:

• Miary jednopozycyjne (ekonomiczne, dość rzetelne i trafne)

• Miary wielopozycyjne (większa rzetelność: wynik oblicza się jako sumę lub średnią ważoną wszystkich pozycji)

• Dyferencjał semantyczny (Osgood i in., 1957) - Składa się z szeregów dwubiegunowych skal przymiotnikowych, z których każda jest podzielona na siedem kategorii odpowiedzi. Skala rozciąga się od -3 do 3, a liczby dodatnie odnoszą się do pozytywnego przymiotnika. Trzy podstawowe czynniki: wartość, siła i aktywność.

• Skala Likerta (Likert, 1932) - Badanych prosi się o zaznaczenie w jakim stopniu zgadzają się ze stwierdzeniami dotyczącymi obiektu postaw. Swoje zdanie wyrażają na skalach siedmiostopniowych(lub 5stopniowych), gdzie 1 oznacza całkowity brak zgody, a 7-całkowitą zgodę.

• skala Thurstone'a (Thurstone, 1928): 1 ETAP- skalowanie bodźca, 2 ETAP- skalowanie osób

• Sposoby radzenia sobie ze zniekształceniami odpowiedzi:

• Skala Aprobaty Społecznej (Crowne i Malone, 1964) - mierzy tendencję do przedstawiania się w korzystnym świetle

• Zrównoważony Inwentarz Pożądanych Odpowiedzi (Paulhusa, 1998) - mierzy tendencję do przedstawiania się w korzystnym świetle

• Technika rzekomego wskaźnika postawy (Jones i Sigall, 1971)

• Inne czynniki wpływające na pomiar:

• Błąd losowy: źródło: błędne odczytanie pytania, pora badania itp. Błędy te mają tendencję do znoszenia się

• Błąd stały: np. gdy badany chce sprostać oczekiwaniom eksperymentatora

• Rzetelność- określenie w jakim stopniu pomiar jest wolny od błędu losowego.

• stałość czasowa

• zgodność wewnętrzna:

• rzetelność połówkowa

• wskaźnik alfa Cronbacha- średnia ze wszystkich współczynników rzetelności połówkowej

• Trafność teoretyczna- pomiar wolny od błędy losowego i błędu stałego

• trafność zbieżna

• trafność różnicowa

• trafność prognostyczna lub kryterialna

2. Pośredni:

• Ukryte miary postaw:

• Metoda wyboru błędu (Hammond, 1948) - pytanie z wymuszonym wyborem odpowiedzi (gdy żadna z odpowiedzi nie jest prawidłowa)

• Miara postaw oparta na błędach w rozumowaniu logicznym (Thistlethwaite, 1950) - metoda wykorzystuje fakt, iż ludzie są b. skłonni uznawać logicznie niepoprawne wnioski w sylogizmach za poprawne, jeśli są one zgodne z ich postawami

• Techniki projekcyjne (np. lista zakupów) - prezentowanie niestrukturalizowanego lub wieloznacznego materiału i oszacowaniu sposobu ich interpretacji

• Miary niereaktywne - Uczestnicy badania w ogóle nie zdają sobie sprawy z faktu pomiaru.

• Obserwacja zachowania

• Badanie fizycznych śladów(np.: stopień zużycia płytek posadzki przed eksponatami muzealnymi)

• Badanie zapisów archiwalnych

• Miary fizjologiczne- szczególny rodzaj danych obserwacyjnych (reakcja skórno- galwaniczna, rozszerzanie lub zwężanie źrenic, aktywność mięśni twarzy mierzona za pomocą elektromiografii (EMG), aktywność mózgu mierzona przy użyciu elektroencefalografii (EEG))

• Argumenty za pośrednim pomiarem postaw:

• Postawy utajone (oceny czy wartościowania, których pochodzenie jest jednostce nie znane, a które wpływają na jej utajone reakcje. Te ostatnie są albo poza kontrolą jednostki, albo nie rozpoznawane przez nią jako wyraz jej postaw)

• Badania postaw utajonych:

• Procedury poprzedzania (priming)

• Test Skojarzeń Utajonych (IAT - Greenwald, McGhee i Schwartz, 1998)

2