Narodowy Bank Polski jest polskim bankiem centralnym z siedzibą w Warszawie.

Narodowy Bank Polski rozpoczął działalność w 1945, zastępując ówczesny Bank Polski Spółka Akcyjna. Początkowo funkcjonował jako bank państwowy pod nadzorem ministra skarbu. Aż do końca lat 80. zajmował się działalnością ogólno bankową: był monopolistą nie tylko w dziedzinie emisji pieniądza, ale także udzielania kredytu i gromadzenia oszczędności. W czasie przemian ustrojowych wydzielone zostały z niego banki regionalne i komercyjne, a sam NBP zajął się tylko emisją pieniądza i polityką monetarną państwa

NBP odgrywa bardzo istotną rolę, z którą nierozerwalnie związane są jego funkcje.

Będąc bankiem państwa (bankiem gospodarki narodowej) bank centralny jest z jednej strony regulatorem całego obiegu pieniężnego wewnątrz kraju oraz równowagi bilansu płatniczego, a z drugiej strony — ban­kierem państwa w zakresie udzielania kredytów dla rządu, ob­sługi długu państwowego oraz kasowej obsługi budżetu.

Obo­wiązkiem banku centralnego jest dbanie o stabilność waluty naro­dowej, a także takie oddziaływanie na gospodarkę narodową, żeby następował jej stały rozwój, wzrost dochodu narodowego oraz spadek bezrobocia. Będąc bankiem państwa bank centralny zajmuje się obsługą i organizacją płatności zagranicznych, realizacją polityki państwa w odniesieniu do kursu walut, pośredniczeniem w kupnie złota i dewiz, a także utrzymywaniem rezerw międzynarodowych środków pie­niężnych.

Bank centralny, pełniąc rolę banku państwa, reprezentuje kraj w międzynarodowych instytucjach finansowych a także inicjuje tzw. operacje otwartego rynku.

Operacje otwartego rynku polegają na interwencjach banku central­nego na rynku pieniężnym w formie sprzedaży lub zakupu papierów wartościowych w celu regulowania podaży pieniądza i płynności ban­ków komercyjnych.

Transakcjami kupna i sprzedaży państwowych papierów warto­ściowych zajmuje się bank centralny. Handel dotyczy głównie walo­rów krótkoterminowych, tych jest najwięcej. Stopa procentowa, po jakiej są realizowane operacje otwartego rynku ma duży wpływ na sytuację finansową kraju. Bank centralny jest upoważniony do zakupu i sprzedaży krótkoterminowych papierów wartościowych, przeważnie państwowych. Są to przede wszystkim weksle skarbowe. Zakup papierów wartościowych powiększa aktywa banku centralnego zwiększa też obieg pieniądza. Natomiast sprzedaż papierów wartościowych z własnego portfela banku centralnego zmniejsza aktywa banku i działa restrykcyjnie tj. zmniejsza obieg pieniężny. Bank centralny może połączyć operacje zakupu papierów wartościowych z uzgodnieniem warunków ich odkupienia w określonym terminie. Są to przede wszystkim operacje repo i reverse repo, będące operacjami odkupu.

Operacje repo polegają na kupnie papierów wartościowych po określonej cenie z jednoczesnym odkupieniem tych papierów po ceni wyższej w określonym dniu w przyszłości.

Operacje reverse repo polegają na sprzedaży papierów wartościowych, z jednoczesną ich odsprzedażą w przyszłości. Bank centralny może wpływać na wysokość ceny, po jakiej przeprowadza powyższe operacje. Operacje te są krótkoterminowe (1 dzień - 6 miesięcy), a ich przedmiotem są na ogół papiery wartościowe Skarbu Państwa. W ramach operacji otwartego rynku bank centralny prowadzi także operacje dewizowe typu swap, polegające na kupnie dewiz lub waluty z dostawą natychmiastową przy jednoczesnej umowie sprzedaży tej samej kwoty w określonym terminie, po uzgodnionym kursie do tego samego partnera. W ten sposób bank centralny stawia do dyspozycji bankom swój pieniądz na czas operacji swap (przy kupnie), a w przypadku sprzedaży - zabiera pieniądz bankom komercyjnym. Polityka otwartego rynku wykorzystuje zarówno cenę sprzedaży oraz kupna papierów wartościowych, jak i wielkość sprzedanych lub kupionych papierów wartościowych czy dewiz. Operacje otwartego rynku mogą być efektywne tylko wówczas, gdy istnieje rozbudowany rynek pieniężny, który będzie mógł zakupić papiery wartościowe zaoferowane przez bank centralny albo odstąpić je temu bankowi.

Funkcja emisyjna polega na wykorzystywaniu przez bank centralny wyłącznych uprawnień do wprowadzania do obiegu pieniądza gotówkowego w postaci banknotów i monet. Na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej są to złotówki i grosze. Wielkość znaków pieniężnych jak i termin ich wprowadzenia do obiegu a także wzory i wartość nominalną banknotów oraz masę, stop i próbę monet ustala w drodze zarządzenia Prezes banku centralnego. Znaki pieniężne emitowane w ramach tej funkcji są prawnym środkiem płatniczym i zarazem ostatecznym środkiem zapłaty.

Jako bank banków bank centralny refinansuje inne banki oraz prowadzi ich rachunki, na których gromadzony jest pieniądz rezerwowy. Na rachunkach tych banki komercyjne utrzymują swoje rezerwy pieniężne. Bank centralny uczestniczy również w rozliczeniach dokonywanych pomiędzy tymi bankami będąc współorganizatorem rynku finansowego i rynku międzybankowego. Bank centralny jest bankiem rezerwowym dla banków operacyjnych (komercyjnych).

Bank banków spełnia następujące funkcje:

• reguluje cyrkulację emitowanego pieniądza (gotówkowego i żyrowego);

• reguluje wielkość pieniądza bankowego tworzonego przez banki komercyjne;

• reguluje płynność całego systemu bankowego;

• kształtuje potencjał kredytowy banków komercyjnych poprzez odpowiednie instrumenty pieniężne.

Celem prowadzenie polityki pieniężnej banku centralnego jest umocnienie pieniądza, co można rozumieć jako stabilizację cen, a więc kontrolę tempa inflacji.

Przyjmując, że Bank Centralny ma wpływ na podaż pieniądza wyróżniamy trzy grupy celów polityki pieniężnej, mianowicie:

Cele strategiczne mają charakter finalny, kształtujący długookresową aktywność gospodarczą. Celem takim może być zatem stabilizacja cen, przyspieszenie wzrostu gospodarczego i zwiększenie zatrudnienia.

Celem pośrednim jest kontrola podaży pieniądza i kształtowania kursu walutowego.

Cele operacyjne polegają na kształtowaniu wielkości pieniądza rezerwowego banku centralnego (wielkość płynnych rezerw banków komercyjnych) oraz poziomu stopy procentowej.

W warunkach nie w pełni wykształconego rynku pieniężnego i kapitałowego bank centralny musi wykorzystywać instrumenty różnego charakteru. Dlatego ogromnie istotną sprawą jest zsynchronizowanie działania tych instrumentów. Z jednej strony - bank centralny zestawia plan pieniężny dla całego systemu bankowego oraz określa globalną wielkość kredytów, które mogą być udzielone całej gospodarce.

Z drugiej strony - bank ten pośrednio wpływa na działalność banków poprzez:

• stopę rezerwy obowiązkowej;

• stopę procentową;

• wielkość udzielanych kredytów refinansowych;

Wprowadzenie stopy rezerwy obowiązkowej ma na celu stworzenie instrumentu umożliwiającego regulowanie potencjału kredytowego banków komercyjnych oraz ustalenie dodatkowego zabezpieczenia płynności banków operacyjnych. Zdolność kreowania pieniądza bankowego przez banki zależy od poziomu posiadanych przez nie rezerw w pieniądzu banku centralnego w stosunku do poziomu minimalnej rezerwy. I tak:

1. podwyższenie stopy minimalnej rezerwy ogranicza zdolność ekspansji kredytowej

banków;

b) zmniejszenie stopy minimalnej rezerwy zwiększa możliwość kreacji kredytu przez

banki;

Podstawą, od której oblicza się rezerwę obowiązkową, są wkłady nie banków w bankach. Bank centralny ustala stopę rezerwy obowiązkowej, która określa, jaka część tych wkładów powinna się znaleźć na jego rachunku.

Przy ustalaniu wielkości stopy rezerwy obowiązkowej mogą być stosowane różne stopy procentowe, w zależności od rodzaju wkładu. Zróżnicowanie to może zależeć od:

1. terminów zobowiązań;

2. osoby właściciela;

3. wielkości wkładu;

Wyższa stopa rezerwy obowiązkowej jest na ogół ustalana dla wkładów a'vista.

Polityka obowiązkowych rezerw może służyć określonej redystrybucji środków między banki. Wysokość stopy rezerwy, pozwalająca nagromadzić bankowi centralnemu poważne środki pieniężne, a pozbawić ich bogate banki, stwarza możliwość uruchomienia większego kontyngentu kredytu redyskontowego czy lombardowego. Celowe jest ustalenie przez parlament maksymalnej wysokości rezerwy obowiązkowej. Natomiast wysokość tej rezerwy dla poszczególnych rodzajów wkładów i banków ustala prezes NBP.

Realna stopa procentowa może być dodatnia lub ujemna. Wysoka realna stopa procentowa jest korzystna dla właścicieli kapitału i skłania ich do zwiększania oszczędności, ale równocześnie negatywnie wpływa na koszt kredytu. Natomiast ujemna realna stopa procentowa zniechęca do oszczędzania. Jeżeli inwestycje w dany instrument finansowy cechują się ujemną stopą procentową, to dopływ kapitału w danej dziedzinie maleje na rzecz innych instrumentów finansowych. Obecnie panuje pogląd, iż w gospodarce rynkowej dodatnia realna stopa procentowa jest na dłuższą metę ważnym warunkiem rozwoju gospodarczego.

Bank centralny ustala cenę kredytu refinansowego. Refinansowanie banku polega na udzielaniu kredytów przez bank centralny pozostałym bankom, które w ten sposób mogą upłynnić swoje aktywa oraz państwu. Są to kredyty refinansowe:

• redyskontowy- stopa procentowa kredytu redyskontowego wynosi obecnie 4,00%.

• Lombardowy- stopa procentowa kredytu lombardowego wynosi obecnie 5,75%

• w rachunku bieżącym

• na inwestycje centralne;

• dla budżetu państwa finansując część deficytu budżetowego;

Bank centralny pełni rolę centrum walutowego kraju; z tego względu decyduje on o zapasach złota i walut zagranicznych, czyli pieniędzy innych krajów, a ponadto przeprowadza operacje interwencyjne w obro­nie kursu waluty krajowej.

Bank centralny sprawuje kontrolę w sprawach dewizowych, która realizowana jest na mocy ustawy Prawo Dewizowe.

Funkcja zarządzania rezerwami walutowymi polega przede wszystkim na:

• udzielaniu i zaciąganiu kredytów zagranicznych;

• udzielaniu i przyjmowaniu poręczeń i gwarancji w obrotach z zagranicą;

• udzielaniu zezwoleń dewizowych i dokonywaniu kontroli dewizowej (w myśl przepisów Prawa Dewizowego);

• udzielaniu zezwoleń na działalność kantorową;

• organizowanie współpracy z bankami zagranicznymi;

• kontroli działalności banków krajowych nie posiadających zezwoleń na dokonywanie rozliczeń obrotów z zagranicą (nie każdy bowiem bank ma zezwolenie na dokonywanie takich rozliczeń);

• podejmowaniu interwencji na krajowym rynku dewizowym z wykorzystaniem centralnych dostaw dewizowych;

Bank Centralny pełnieni także nadzór bankowy nad systemem bankowym i instytucjami kredytowymi. Celem nadzoru bankowego jest zapewnienie bezpieczeństwa wkładcom. Dotyczy to zarówno wkładów oszczędnościowych jak i wkładów terminowych. Ponad to bank centralny ma za zadanie zapewnienie zgodności działania banków z Prawem Bankowym. Funkcja ta jest realizowana poprzez: kontrolę, obserwację i koordynację wykorzystania środków pieniężnych przez baki komercyjne. Wśród zadań banku centralnego wyprowadzanych logicznie z dążenia do zapewnienia stabilności cen szczególne znaczenie ma dbałość o stabilność sy­stemu bankowego. To właśnie system bankowy w sensie operacyjno-wykonawczym realizuje założenia polityki pieniężnej banku centralnego, który ma w swojej dyspozycji opisane wyżej instrumenty tej polityki. Dbałość o stabil­ność i bezpieczeństwo systemu bankowego jest tym szczególnym zadaniem, które wiąże się z koniecznością zewnętrznego nadzorczego oddziaływania na sektor bankowy.

Bank centralny odgrywa także dużą rolę w wykonywaniu pewnych czynności administracyjnych, takich jak np. kontrola banków w określonych sytuacjach.

Jest też odpowiedzialny za zarządzanie długiem publicznym, w tym za emisję nowych obligacji mających zastąpić stare, których termin wykupu właśnie mija.

Bank centralny określa warunki funkcjonowania rynków finansowych, czyli wpływa na podaż funduszy kredytowych i popyt na nie. Inaczej mówiąc, wpływa na ceny i rozmiary kredytów, a to określa wielkość podaży pieniądza. W ten sposób bank centralny dąży do takiego ustawiania gospodarki, aby osiągnęła produkcję przy pełnym zatrudnieniu czynników wytwórczych i bez inflacji. Bank Centralny jest instytucją o charakterze publicznym, nie jest więc nastawiony na zyski. Na ogół jest własnością państwa lub państwo ma przeważającą część kapitału finansowego.

Podstawowymi organami Narodowego Banku Polskiego są Prezes NBP, Rada Polityki Pieniężnej oraz Zarząd NBP. Prezes NBP jest powoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta na 6-letnią kadencję. Jest on przewodniczącym Rady Polityki Pieniężnej, Zarządu NBP oraz Komisji Nadzoru Bankowego. Rada Polityki Pieniężnej jest nowym organem NBP, powołanym na mocy Ustawy o NBP z dnia 29 sierpnia 1997 r. W jej skład wchodzi 9 członków, powoływanych po trzech przez Prezydenta, Sejm i Senat oraz przewodniczący, którym jest prezes NBP. Zadaniem Rady Polityki Pieniężnej jest coroczne ustalanie założeń polityki pieniężnej oraz podstawowych zasad jej realizacji. Rada ustala wysokość podstawowych stóp procentowych, określa zasady operacji otwartego rynku oraz ustala zasady i stopy rezerwy obowiązkowej. Zatwierdza ona plan finansowy banku centralnego oraz sprawozdanie z działalności. Zarząd kieruje działalnością NBP. Jego podstawowym zadaniem jest realizacja uchwał Rady, uchwalanie planu działalności i planu finansowego NBP oraz realizacja zadań z zakresu polityki kursowej.

Na mocy ustawy o Narodowym Banku Polskim z dnia 29 sierpnia 1997 r. został powołana Komisja Nadzoru Bankowego. Jej podstawowym zadaniem jest określanie zasad działania banków w celu zapewnienia bezpieczeństwa zgromadzonych w nich depozytów pieniężnych oraz sprawowanie nadzoru nad bankami w zakresie przestrzegania ustaw i przepisów prawa bankowego. Komisja Nadzoru Bankowego posiada uprawnienia dotyczące ustalania planów naprawczych banków, zawieszania kierownictwa oraz wyznaczania zarządu komisarycznego. Organem wykonawczym Komisji jest Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego, który od 1 stycznia 1998 r. został wyodrębniony organizacyjnie w strukturze Narodowego Banku Polskiego. Do zadań GINB-u należy wykonywanie czynności nadzoru bankowego, ocena wypłacalności i płynności płatniczej oraz sytuacji finansowej banków komercyjnych. Nadzór bankowy pełni ponadto funkcje regulacyjne poprzez ustanawianie norm ostrożnościowych, do których przestrzegania zobowiązuje banki. Normy te dotyczą między innymi adekwatności kapitałowej, klasyfikacji należności i tworzenia rezerw celowych, współczynnika wypłacalności.

BANKI KOMERCYJNE

Banki są jednymi z najważniejszych instytucji finansowych w gospodarce rynkowej. Są one podstawowym źródłem kredytu (fundusz pożyczkowych) dla milionów gospodarstw domowych, przedsiębiorstw oraz dla większości instytucji samorządu lokalnego. Bank komercyjny to rodzaj banku, który w oparciu o przyjęte depozyty oraz środki uzyskane z banku centralnego udziela kredytów, które przynajmniej w części stają się nowymi depozytami, kreującymi dodatkową podaż pieniądza bankowego. Bank komercyjny prowadzi rachunki bieżące podmiotów gospodarczych (przedsiębiorstw i gospodarstw domowych) i instytucji, przyjmuje depozyty terminowe, udziela kredytów. Jednocześnie, poprzez odpowiednie nimi gospodarowanie są w stanie generować zyski. Ponadto wykonuje inne usługi bankowe na rzecz swoich klientów: m.in. finansuje ratalne zakupy dóbr trwałego użytku, prowadzi skup i sprzedaż walut, prowadzi biura maklerskie, wypożycza klientom sejfy do przechowywania kosztowności i papierów wartościowych. Banki komercyjne mogą być własnością publiczną, lecz najczęściej są spółkami akcyjnymi. Głównym celem działalności banku komercyjnego jest osiąganie jak najwyższego zysku. Maksymalizacja zysku jest droga do realizacji innych celów, takich, jak wzrost siły i pozycji banku.

Banki komercyjne pełnią w gospodarce rynkowej rolę wyspecjalizowanych pośredników finansowych. Mimo, że działają w warunkach dużego ryzyka gospodarczego potrafią one zapewnić bezpieczeństwo przyjmowanym wkładom pieniężnym. Podstawowe ryzyko banków to ryzyko kredytowe. Wynika ono z ewentualnego nieprzewidzianego opóźnienia zwrotu kredytu i należnych odsetek, a nawet ich utraty. Banki ograniczają to ryzyko dokonując selekcji wniosków kredytowych klientów na podstawie analizy stanu majątkowego kredytobiorcy, oceny założeń projektów inwestycyjnych itp.

Domagają się także od kredytobiorcy złożenia odpowiednich zabezpieczeń zwrotu kredytu. Polskie prawo bankowe uzależnia przyznanie kredytu od zdolności kredytowej kredytobiorcy, rozumianej jako zdolność do spłaty zaciągniętego kredytu wraz z odsetkami w umownych terminach .Banki nawiązują z klientami stosunki umowne, w których obie strony mają zagwarantowane prawa i sprecyzowane obowiązki. Dla właścicieli głównym celem działalności banku komercyjnego jest osiąganie maksymalnego zysku w dłuższym czasie. Maksymalizacja zysku jest drogą do realizacji innych celów takich, jak rozwój banku i umocnienie jego pozycji rynkowej.

W prawie wszystkich krajach świata banki komercyjne odgrywają dominującą rolę w systemie bankowym, przypada na nie ponad 80%, niekiedy - ponad 95% wszystkich depozytów i kredytów.

W miarę upływu lat banki uświadomiły sobie, że niektóre z usług, wykonywanych na własny użytek, mają również wartość dla ich klientów. Jednym z najbardziej charakterystycznych przykładów są usługi zarządzania gotówką, w czasie których banki zgadzają się zajmować pozyskiwaniem i rozdysponowaniem gotówki na rzecz przedsiębiorstwa oraz inwestowanie przejściowych nadwyżek gotówki. Wiele banków oferują obecnie szeroką gamę usług doradztwa finansowego, od pomocy przy wypełnianiu formularzy podatkowych oraz planów finansowych do udzielania porad w zakresie możliwości promocji sprzedaży w kraju i zagranicą dla swoich klientów zajmujących się prowadzeniem przedsiębiorstw.

Rodzaje banków ze względu na rodzaj prowadzonej działalności:

a) banki uniwersalne- instytucje, które dokonują wszystkich czynności bankowych bez ograniczeń w ich działalności; obsługują one wyłącznie osoby fizyczne lub podmioty gospodarcze, bądź też prowadzą działalność mieszaną;

b) banki inwestycyjne- w zakres działalności tych baków zalicza się gromadzenie kapitałów długoterminowych, przyjmowanie lokat długoterminowych, pośrednictwo w przeprowadzaniu publicznych emisji papierów wartościowych, dostarczanie kapitałów nowym podmiotom gospodarczym, prowadzenie bezpośrednich inwestycji, przygotowywanie i przeprowadzanie fuzji przedsiębiorstw, pośrednictwo we wtórnym obrocie instrumentami finansowymi i prowadzenie działalności analitycznej;

c) banki specjalistyczne- zajmują się finansowaniem działalności wymagającej szczególnego rodzaju fachowej obsługi bankowej; do banków specjalistycznych zalicza się:

- banki hipoteczne, zajmujące się udzielaniem kredytów i finansowaniem budownictwa mieszkaniowego i gospodarczego;

- banki samochodowe, tworzone w celu prowadzenia działalności kredytowej związanej ze sprzedażą danej marki samochodowej;

- banki komunalne, zakładane przez władze samorządowe

- banki internetowe, oferujące swoje usługi tylko i wyłącznie za pośrednictwem kanałów teleinformatycznych;

Banki komercyjne różnią się między sobą, dlatego też są, w zależności od przyjętych kryteriów, dzielone na różne rodzaje banków. Najczęściej za podstawowe kryterium podziału przyjmuje się strukturę własności, wtedy banki komercyjne są dzielone na:
- banki o kapitale państwowym ,
- polskie banki prywatne,
- banki o kapitale zagranicznym.
Banki komercyjne można również podzielić na uniwersalne, czyli takie, które realizują wszystkie podstawowe operacje, i wyspecjalizowane, czyli koncentrujące się na określonych operacjach. Do banków komercyjnych należą banki hipoteczne, zgodnie z przepisami koncentrujące się na udzielaniu kredytów zabezpieczonych hipoteką na nieruchomości.
Banki komercyjne odgrywają kluczową rolę w polskim systemie bankowym. Przypada na nie około 94% depozytów zebranych przez wszystkie banki i także około 94% udzielonych kredytów bankowych.

Inne podziały banków komercyjnych:
kryterium - forma prawna: państwowe, w formie spółek akcyjnych i spółdzielcze;
kryterium - struktura własności: polskie, zagraniczne;
kryterium - przedmiot działalności: uniwersalne i wyspecjalizowane (specjalizacja banków może przybierać charakter funkcjonalny, branżowy lub terytorialny).

Produkty bankowe banków komercyjnych to między innymi:
- kredyt samochodowy
- kredyt inwestycyjny (na zakup środków rzeczowych majątku trwałego, na inwestycje w papiery wartościowe)
- kredyt mieszkaniowy
- kredyt dewizowy
- kredyt obrotowy
- konta (osobiste, a vista, bony lokacyjne, lokaty terminowe)
- depozyty
- lokaty
- doradztwo inwestycyjne
- poręczenia i gwarancje
- pośrednictwo w obrocie papierów wartościowych.

---