WYKŁAD IV
SYSTEMATYKA KREDYTU
Banki komercyjne przeprowadzają różne operacje kredytowe, które są dostosowywane do potrzeb klientów. Udzielane kredyty mogą być klasyfikowane wg różnych kryteriów, nie ma jednorodnej klasyfikacji.
Podział:
podmiotowy:
dla podmiotów gospodarczych,
dla ludności, czyli osób fizycznych,
dla jednostek samorządu terytorialnego,
Rozróżnienie to jest istotne z uwagi na odmienne sposoby oceny zdolności kredytowej i ze zwg na tryb udzielenia kredytu.
przedmiotowy (cel kredytu):
obrotowe - służą zaspokojeniu bieżących potrzeb podmiotu,
inwestycyjne,
na sfinansowanie projektów inwestycyjnych.
Dwa ostatnie kredyty powinny być spłacane z przychodów osiągniętych z przedsięwzięć sfinansowanych kredytem.
okres kredytowania:
podział tu jest dość umowny, bowiem banki odmiennie interpretują przedziały czasowe. Najwięcej rozbieżności występuje w rozróżnianiu kredytów średnio- i długookresowych (3 do 5 lat)
waluta kredytu:
złotowe,
dewizowe,
Na przedsięwzięcia realizowane w Polsce głównie jest zapotrzebowanie na kredyty złotowe. Natomiast obrót zagraniczny wymaga zaciągania kredytów w określonej walucie ze względu na konieczność regulowania zagranicznych zobowiązań.
forma kredytu:
wekslowy:
akceptacyjny,
dyskontowy,
czekowy,
dewizowy,
leasing,
skup wierzytelności, czyli factoring,
forfighting.
Istotę kredytów wekslowych należy wiązać z trzema zagadnieniami:
z teorią powstawania weksla,
z cechami charakteryzującymi zobowiązania wekslowe,
...
Powstanie zobowiązania wekslowego powstaje przez złożenie podpisu na dokumencie. Podpis ten identyfikuje osobę wystawcy, akceptanta, poręczyciela albo indosanta weksla. Wskazane osoby odpowiadają za powstałe zobowiązanie zgodnie z cechami charakteryzującymi weksel. Weksel jest pap.wart. Osoby te odpowiadają zgodnie z postanowieniami prawa wekslowego.
Cechy weksla:
abstrakcyjność, czyli zobowiązanie oderwane od przyczyn swego powstania,
solidarność, czyli każda osoba podpisana na wekslu odpowiada solidarnie za powstałe zobowiązania,
samoistność weksla, wiąże się z honorowością osób uczestniczących w procesie wekslowym. Tzn. każda osoba składająca podpis na wekslu świadoma jest tego, że odpowiada samoistnie nie bacząc na odpowiedzialność innych.
Weksel w obrocie gospodarczym spełnia określone funkcje:
kredytową - najważniejsza, polega na odroczeniu terminu płatności zobowiązania,
obiegową - umożliwia przenoszenie praw własności z tego dokumentu w sposób uproszczony, przez zastosowanie tzw. indosu,
gwarancyjną - weksel może stanowić formę zabezpieczenia zwrotności kredytu,
refinansową - daje posiadaczowi weksla legitymacje do jego dyskontowania lub redyskontowania.
Podstawowe rodzaje kredytu wekslowego:
dyskontowy,
akceptacyjny,
abale.
Dyskonto weksla dokonywane jest przede wszystkim przez banki. Dokument ten przekształcany jest przez kredyt bankowy na gotówkę. Bank nabywający weksel staje się kolejnym indosariuszem i może go przedstawić do redyskonta w innym banku, albo w Banku Centralnym. Operacje te odbywają się zgodnie z regulaminem, gdyż tylko prawidłowo zdyskontowane weksle są przyjmowane przez Bank Centralny.
Kredyt akceptacyjny polega na akceptowaniu przez bank ciągnionych trat. Jeśli klient nie dostarczy środków płatniczych na wykup weksla, bank udziela mu kredytu akceptacyjnego.
Abalizowanie weksli jest czynną operacją związaną z wekslami. Operacja ta przypomina gwarancje bankowe. Jest oparta o prawo wekslowe i związana jest z wynikającymi z tego prawa przepisami.
Kredyt czekowy - udzielany w wysokości kwoty na czeku. Niektórzy ekonomiści uważają, że czek może spełniać funkcję czekową. Kredyt czekowy oznacza przenoszenie praw czekowych drogą indosu w ciągu 10 dni.
Kredyt dewizowy - jest udzielany w walutach obcych przez banki polskie, które posiadają zezwolenie dewizowe. Kredyty te udzielane są przez banki i instytucje zagraniczne, np. Bank Światowy. Instytucje te określają cele, na jakie kredyty mogą być udzielone, warunki ich udzielenia oraz zlecają bankom polskim ich udzielenie. Banki polskie występują w roli pośrednika finansowego.
Leasing - forma kredytu rzeczowego umożliwiającego korzystanie za stosowną opłatą z określonej rzeczy, albo z zespołu rzeczy.
Factoring, czyli skup rzeczy - polega na zawarciu umowy pomiędzy bankiem (factorem), a przedsiębiorstwem (factorantem) na zakup przez bank wierzytelności, które powstały w wyniku świadczonej przez przedsiębiorstwo działalności. W zależności od zawartej umowy wyróżnia się:
factoring z regresem - wówczas, gdy nastąpiła cesja należności z przeniesieniem ryzyka za wypłacalność dłużnika na bank,
factoring bez regresu - nie następuje przeniesienie ryzyka na bank, pozostaje ono na przedsiębiorstwie.
Forfaighting - forma kredytu udzielonego za pomocą wykupu średnio- i długoterminowych weksli przed terminem płatności, z pobraniem z góry odsetek dyskontowych.
sposób (forma) zabezpieczenia:
zabezpieczone:
kredyty lombardowe - zabezpieczone zastawem ustanowionym na przedmiotach, pap.wart. lub towarach,
kredyty hipoteczne - warunkiem udzielenia takiego kredytu jest zaświadczenie o posiadaniu nieruchomości. W przypadku niskich wartości kredytu lub na krótki czas nie opłaca się brać tego kredytu, gdyż wycena nieruchomości kosztuje. Kredyt hipoteczny to przeważnie kredyt średnio- lub długookresowy.
Kredyt hipoteczny pod zabezpieczenie hipoteczne, udzielany może być przez każdy bank na bazie zdecentralizowanego pieniądza wkładowego (depozyty zgromadzone przez banki)
Kredyt emisyjny - stanowi podstawową czynność banków hipotecznych. Kapitały na udzielenie tego kredytu pochodzą z emisji pap.wart. zwanych listami zastawnymi. Banki hipoteczne obowiązuje zasada, że wartość udzielonych kredytów musi odpowiadać wartości wyemitowanych listów zastawnych.
Przy udzielaniu kredytów hipotecznych banki analizują wstępnie przedsięwzięcia, których realizacji mają służyć kredyty. Warunkiem udzielenia takiego kredytu jest najczęściej określony udział środków własnych potencjalnego dłużnika oraz analiza kosztów inwestycji i sytuacji materialnej inwestora.
niezabezpieczone
Prawo bankowe nie obliguje banków do ustanawiania zabezpieczenia w każdym przypadku. Banki b. rzadko udzielają kredytów niezabezpieczonych.
technika kredytowania:
Wyróżnia się kilka sposobów wykorzystania i spłaty kredytów:
kredyt w formie doraźnej transakcji, czyli docelowy - jest przeznaczony na sfinansowanie jednej lub kilku określonych transakcji,
linia kredytowa - w ramach określonego w umowie limitu kredytowego można sfinansować wiele powtarzających się transakcji. Nie ma określonych rat ani terminów spłaty. Obowiązujący jest ostateczny termin spłaty kredytu, zawarty w umowie. Kredyt w postaci linii kredytowej może być udzielony jako:
nieodnawialny - każda wpłata dokonana w ciężar rachunku powoduje zmniejszenie limitu kredytu.
odnawialny (rewolwingowy) - powoduje iż każda spłata całości lub części kredytu powoduje, iż odnawia się ten kredyt o spłaconą kwotę, i może być wielokrotnie wykorzystany, aż do wygaśnięcia umowy.
kredyt rolowany - polega na tym, że bank wielokrotnie przedłuża termin jego spłaty. Kredyt ten dotyczy najczęściej okresu wieloletniego. Czas przedłużania tego kredytu jest nie dłuższy niż 1 rok. Oprocentowanie tego kredytu jest zmienne. Rolowanie tego kredytu jest możliwe po spełnieniu przez klienta szeregu warunków (kondycja finansowa, zdolność kredytowa)
kredyt pomostowy - jest udzielany wówczas, gdy klient potrzebuje środków finansowych jeszcze przed udzieleniem kredytu zasadniczego. Kredyt taki może być udzielony w pełnej sumie kwoty docelowej, albo w części. W momencie uzyskania kredytu zasadniczego, kredyt pomostowy jest spłacony. Kredyt ten jest udzielony wówczas, gdy sytuacja finansowa i gospodarcza kwalifikuje przedsiębiorcę do kredytu zasadniczego, zawarcie takiej umowy jest uzależnione przez bank od spełnienia przez kredytobiorcę dodatkowych wymagań. Wymogiem takim może być np. ustanowienie hipoteki.
tryb kredytowania:
kredyt w rachunku bieżącym - krótkoterminowy kredyt odnawialny. Kredytobiorca uzyskuje prawo do zadłużania się we własnym rachunku bieżącym. Wielkość zadłużenia jest określona i jest to limit przyznanego kredytu. Kredyt ten jest narzędziem b. elastycznym i dostępnym dla klientów sprawdzonych i niezawodnych
kredyt w rachunku kredytowym - przyznawany jest kredytobiorcy na wydzielonym rachunku bankowym uruchamianym specjalnie dla tego kredytu.
częstotliwość wykorzystania i spłaty kredytu:
kredyty jednorazowe,
kredyty uruchamiane w transzach,
kredyty ciągnione z wpływów na rachunek,
O wysokości i terminach transz decyduje umowa. Wykorzystanie kredytu w ciągnieniach występuje w rachunku bieżącym i linii kredytowej.
zasady oprocentowania kredytu:
kredyty o stałym oprocentowaniu,
kredyty o zmiennym oprocentowaniu,
preferencyjność kredytu:
preferencyjne - udzielane na korzystniejszych warunkach, przeznaczone dla określonej grupy kredytobiorców, oraz na określone cele, np. kredyty studenckie, dla rolnictwa. Koszty takiego kredytu są znacznie niższe dla kredytobiorców, niż kredytów komercyjnych. Różnica między oprocentowaniem kredytów komercyjnych i preferencyjnych jest zwracana przez różne instytucje, np. agencje czy skarb państwa.
komercyjne - udzielane są przez banki na warunkach pełnej opłacalności bez żadnych udogodnień dla kredytobiorców.
liczba banków kredytujących:
kredyty udzielane przez jeden bank
kredyty udzielane przez jeden bank, ale z udziałem finansowym innego banku,
kredyty konsorcjalne (syndykalne) - udzielane są wspólnie przez co najmniej kilka banków, żeby np. rozłożyć ryzyko niewypłacalności kredytobiorcy. Udzielane są zazwyczaj w dużej wysokości na długie i średnie terminy. Na czele konsorcjum stoi jeden bank, tzw. organizator, który prowadzi negocjacje z kredytobiorcą, zawiera z nim umowę, a następnie administruje kredyt. Bank ten dzieli też zysk z kredytu proporcjonalnie do wkładu.
3
4