Kronika polska (łac. Chronica Polonorum) - spisana przez Wincentego Kadłubka na polecenie księcia Kazimierza II Sprawiedliwego. Kronika historii Polski, obejmująca jej dzieje od czasów pradawnych po rok 1202. Dzieło to liczące cztery księgi zostało napisane po łacinie i obok Kroniki Galla Anonima stanowi główne, aczkolwiek niezbyt wiarygodne, źródło historii tamtego okresu.
Wincenty Kadłubek rozpoczął swą pracę pisarską najprawdopodobniej w 1190 r. i trwała ona jeszcze z pewnością w 1205 r. (w IV księdze można znaleźć informacje dotyczące bitwy pod Zawichostem, która rozegrała się 19 kwietnia 1205 r.), a została przerwana w 1208 r., kiedy to Mistrz Wincenty objął godność biskupa krakowskiego. Kronika została wydana (po łacinie) po raz pierwszy w 1612 r., wydanie polskojęzyczne pochodzi z 1862 r.
Księgi kroniki przedstawiają:
Księga pierwsza: przedstawia pochodzenie narodu polskiego w świetle legend i podań etnogenetycznych. Wincenty poza cyklem podań wielkopolskich, napisanych już przez Galla umieścił także cykl legend małopolskich: o Kraku zwanym Grakchem, pokonaniu smoka i założenia miasta, o Wandzie i o podstępie Lestka z kolcami. Podania te w zamyśle miały łączyć przeszłość narodu z tradycją starożytną.
Księga druga: Obejmuje okres od założenia państwa aż po konflikt Bolesława Krzywoustego ze Zbigniewem.
Księga trzecia: Przedstawia losy kraju podczas rozbicia dzielnicowego.
Księga czwarta: Rozpoczyna się wstąpieniem na tron Mieszka III Starego, a urywa się w momencie opowiadania o roku 1202. Ma zupełnie inny charakter literacki. Zawiera narracje z okresu znanego mistrzowi z autopsji. Zmiana formy narracji pozwoliła ją ożywić i zdynamizować. Opowiadanie stało się bardziej dramatyczne. Wincenty był nie tylko kronikarzem ale także apologetą Kazimierza II Sprawiedliwego. Stworzył wizerunek idealnego władcy. Opis zewnętrzny zbiega się z prezentacją zalet wewnętrznych Kazimierza II. Jego charakterystyka jest wygłaszana przez "jednego z najznakomitszych mężów", co podnosi jej prestiż. Władca opisywany posiada zestaw "cnot oczyszczających". Były to zalety polityczne (we współżyciu z ludźmi i w rządzeniu), oczyszczające (wyzwalające ducha od ciała, wspomagające w walce ze złem), ducha oczyszczonego oraz zalety egzemplaryczne.
Ideał władcy łączy się w Kronice polskiej z koncepcją państwa (res publica) jako monarchii rządzonej na mocy prawa ustanowionego przez panujących, wybieranych przez obywateli. Łączy się to z podaniem o Grakchu. Kadłubek jako pierwszy wprowadza do języka polskiego pojęcie ojczyzny (patria).
Całość dzieła została poprzedzona przez autora Prologiem. Jest to utwór niezwykle charakterystyczny dla współczesnych tendencji exordialnych. Jest to krótka opowieść o trzech postaciach o antycznych imionach symbolizujących topos skromności. Autorskim zamierzeniem było ukazanie swoich motywacji odnośnie powstania dzieła. Pisanie o losach narodu jest tu ujęte jako przedsięwzięcie moralne i polityczne służące współczesnym oraz potomnym. Wincenty wskazuje także na księcia Kazimierza Sprawiedliwego, który zlecił mu napisanie tej kroniki.
Dialogowość trzech pierwszych ksiąg kroniki była czymś wyjątkowym w średniowiecznej historiografii. Wincenty wprowadził dwóch rozmówców uzasadniając ich wybór dojrzałym wiekiem oraz wiarygodnością gwarantującą autorytatywność ich sądów i ocen. Wobec siebie zastosował literacką konwencję świadka dialogu. Dialog kończy się wraz z księgą trzecią. Pojawia się tu topos przerwania intelektualnej biesiady z powodu wieczornego zmęczenia i senności uniemożliwiających dalszą rozmowę. Został on wprowadzony również jako aluzja do śmierci dwóch konwersatorów.
Pod postaciami interlokutorów prawdopodobnie kryją się postaci historyczne. Mają to być:
Jan, arcybiskup gnieźnieński - jest on inicjatorem rozmowy, osobą stawiającą pytania a następnie komentującą odpowiedzi i wzbogacającą ich treść analogiami zaczerpnietymi z historii Rzymu
Mateusz, biskup krakowski, rzekomy autor listu do św. Bernarda z Clairvaux - przypadła mu rola narratora przedstawiającego bieg wydarzeń historycznych. Nie unika jednak ocen bohaterów i formułowania sądów o państwie, prawie, sprawiedliwości itp.
Ich kwestie wzajemnie się uzupełniają, dając nie tylko obraz dziejów ale także wykład poglądów na temat Polski.
Obaj zmarli pod koniec lat 60. XII w.
Styl Kroniki określa się jako trudny i ozdobny (ornatus difficillis) - wg stylistycznej sztuki "trudnej ozdobności" postulującej mówienie o rzeczach nie wprost, lecz poprzez stosowanie wyszukanych figur i myśli, gry słów, metafor. Chętnie używano alegorii, personifikacji.
Zobacz też
Linki zewnętrzne
Kronika Wincentego Kadłubka - tekst Kroniki