Istota i struktura publicznego systemu finansowego Finanse publiczne przedstawia się jako gałąź prawa publicznego, której przedmiotem jest badanie norm dotyczących publicznych zasobów pieniężnych oraz operacji tymi zasobami. Finanse publiczne zajmują się zjawiskami oraz procesami dotyczącymi powstawania i rozdysponowania pieniężnych środków publicznych, niezbędnych dla realizacji funkcji państwa. Funkcje finansów publicznych: - funkcja alokacyjna - przesuniecie rozporządzalnych czynników produkcji na różne cele które umożliwiałyby podniesienie poziomu ogólnego dobrobytu społeczeństwa, - funkcja redystrybucyjna - korygowanie podziału dochodu poprzez transfery, - funkcja stabilizacyjna - wykorzystanie czynników produkcji dla osiągnięcia zrównoważonego wzrostu gospodarczego przejawem czego jest m.in. ograniczenia bezrobocia i inflacji. System finansów publicznych odnosi się do ogółu zasad i instytucji stanowiących podstawę dokonywania publicznych operacji finansowych. Przedstawia się go w wielu płaszczyznach do których należy:
a)władze ustawodawcze szczebla centralnego(parlament), pośredniego(rady regionalne) oraz samorządowego ( rady gminne), b) władze wykonawcze wymienionych wyżej szczebli, c) aparat skarbowy(finansowy) zajmujący się realizacją dochodów i wydatków publicznych, d)podmioty(jednostki), które są finansowane z funduszy publicznych, - przekrój prawny: a) konstytucja zawierająca ogólne zasady tworzenia funduszy publicznych oraz obowiązki poszczególnych władz publicznych w zakresie uchwalania, wykonywania i kontroli funduszy publicznych, b)prawo budżetowe w randze ustawy, c)coroczne ustawy budżetowe i uchwały budżetowe samorządów, d)ustawy podatkowe e)ustawy o pozabudżetowych funduszach publicznych, f)ustawa o finansach samorządowych(lokalnych, regionalnych ), g)ustawy regulujące działalność Ministra Finansów, h)ustawa o zobowiązaniach podatkowych, - przekrój instytucjonalny: a) budżet państwa, b) budżety samorządowe szczebla podstawowego lub wyższego (powiatu samorządowego, regionu samorządowego), c) ubezpieczenia społeczne, d) pozostałe fundusze publiczne, e) fundacje publiczne, - przekrój instrumentalny:
- przekrój techniczny:
Budżet państwa- jest podstawą finansów publicznych, w którym gromadzi się i dzieli największą część środków publicznych. Można go zdefiniować jako scentralizowany fundusz publiczny, służący gromadzeniu środków pieniężnych w związku z funkcjami państwa. Budżet jest aktem prawnym, tworzonym na podstawie ustawy przyjętej przez parlament, obowiązującym przez określony czas. Można go też nazwać planem finansowym, gdyż sporządza się go na przyszły okres. Zawarte jest w nim zestawienie stałych dochodów i wydatków państwa na okres jednego roku kalendarzowego. Budżet państwa dokonuje istotnych transferów na rzecz podmiotów systemu finansów publicznych. Najczęstszymi nadzwyczajnymi transferami wewnątrz systemu są transfery z budżetu państwa do budżetu gmin ora z budżetu państwa do państwowych funduszy celowych. Budżet państwa jest też ważnym instrumentem finansowym stosunków międzynarodowych. Budżet ma szczególne cechy: - jest on funduszem scentralizowanych zasobów pieniężnych gromadzonych i dzielonych przez państwo w związku z realizacją zadań, - wyróżnia go charakterystyczny-przymusowy sposób gromadzenia zasobów budżetowych, - odgrywa szczególną rolę w funkcjonowaniu państwa, - procesy gromadzenia i dzielenia przez państwo dochodów w budżecie są realizowane z uwzględnieniem zasad ustrojowo- konstytucyjnych, co wymaga nadania budżetowi państwa formy ustawy, - ma charakter ekonomiczny i społeczny w związku z procesem gromadzenia i dzielenia dochodów, - dochody gromadzone w budżecie mają charakter bezzwrotny, - jest planem dochodów i wydatków na z góry określony czas, - wydatki budżetowe podlegają rygorom prawnym, - budżet państwa tworzą strumienie dochodów i strumienie wydatków. Zasady budżetowe: - równowagi - dążenie, by dochody były równe wydatkom, co w praktyce rzadko się zdarza, - zupełności (powszechności) - wymaga ujęcia w budżecie wszystkich dochodów i wydatków państwa, - jedności formalnej - całość dochodów i wydatków jest prezentowana w jednym akcie prawnym; budowa budżetu zbiorczego, obejmującego budżet władz centralnych i budżety władz terenowych, - jedności materialnej - budżet jest traktowany jako jedna pula środków, - szczegółowości(specjalizacji)- czyli:
- jawności - czyli konieczność prezentowania dochodów i wydatków społeczeństwu, a praktycznie organom przedstawicielskim, różnym ciałom i organizacjom społecznym, - przejrzystości - pozwalająca na rozpoznanie procesów zachodzących w obszarze budżetu państwa, - realności - postuluje maksymalną precyzję w planowaniu dochodów i wydatków budżetowych, - uprzedniości - związana jest z uchwaleniem budżetu przed okresem, w jakim ma on być wykonywany, - gospodarności - wymaga racjonalnego, oszczędnego wydatkowania środków budżetowych, - operatywności - opracowanie w układzie podmiotowym, czyli wskazanie zadań w zakresie gromadzenia dochodów i realizacji wydatków na konkretne cele, - jednoroczności - budżet sporządzany jest na okres jednego roku kalendarzowego. Funkcje budżetu państwa : Funkcje ekonomiczne: - redystrybucyjna - budżet stanowi narzędzie redystrybucji dochodu narodowego, czyli jego istotą jest gromadzenie dochodów, głównie w postaci podatków, - stabilizacyjna - stworzeniu warunków skłaniających poszczególne podmioty gospodarcze do podejmowania lub zaniechania określonych działań, czyli bieżące sterowanie za pomocą instrumentów budżetowych procesami gospodarczymi, - bodźcowa - osiągniecie pozytywnych zachowań podmiotów wobec stosowanych przez pastwo instrumentów budżetowych, - koordynacyjna - narzędzie kontrolo i koordynacji w zakresie dochodów i wydatków sektora publicznego, - kredytowa - rozeznanie zdolności kredytowej państwa(takiej zdolności nie posiada państwo o nieuporządkowanym, niezrównoważonym budżecie). Funkcje polityczne: - ustrojowa - budżet państwa jest narzędziem danego ustroju społeczno - gospodarczego, jest atrybutem władzy, - demokratyczna - zainteresowanie i wpływ społeczeństwa na opracowanie i wykonywanie budżetu, - planowania - zestawienie ex ante dochodów i wydatków budżetowych, - administracyjna - może dotyczyć zmiany zakresu działania organów państwowych, przegrupowań i reorganizacji a także redukcji zatrudnienia. Możliwość skonstruowania budżetu wymaga wystąpienia dwóch warunków: - gospodarka musi mieć charakter pieniężny, - państwo musi istnieć jako instytucja. Nieodłączną częścią budżetu jest jego saldo dochodów i wydatków. Różnicę między dochodami a wydatkami budżetu nazywamy wynikiem budżetu. Wynik ujemny oznacza deficyt budżetowy, dodatni zaś nadwyżkę budżetową. Jednym ze sposobów sfinansowanie deficytu jest zaciągnięcie długu publicznego. Długiem publicznym są wszystkie zobowiązania zaciągnięte przez Skarb Państwa, państwowe fundusze celowe posiadające osobowość prawną oraz gminy. Formy zaciągania długu publicznego: - emisję skarbowych i komunalnych bo nów skarbowych, - zaciąganie kredytów w bankach krajowych, - zaciąganie kredytów i pożyczek w zagranicznych bankach i instytucjach finansowych. W systemie finansów publicznych bardzo istotną rolę odgrywa sektor publiczny na który składa się majątek publiczny wraz z jego organizacją do której należą jednostki budżetowe i jednostki gospodarki pozabudżetowej. Jednostki pozabudżetowe rządzą się podobnymi zasadami jak podstawowy budżet, ale dysponują własnymi dochodami, służącymi finansowaniu przypisanych im zadań. Jednostki takie niekiedy nazywamy parabudżetowymi. Gospodarka pozabudżetowa może przybierać różne formy działalności: jako odrębna jednostka (zakłady budżetowe, fundusze celowe) lub jako wyodrębniona, szczególnego rodzaju działalność w ramach jednostki budżetowej(gospodarstwo pomocnicze). Różnice pomiędzy gospodarką pozabudżetową a jednostkami budżetowymi: - jednostki budżetowe nie mają żadnych uprawnień do dysponowania gromadzonymi przez siebie dochodami publicznymi, natomiast jednostki gospodarki pozabudżetowej są upoważnione do finansowania swych wydatków swoimi dochodami, - podstawowym parametrem finansowym dla jednostek budżetowych jest bezwzględna kwota przyznanego im limitu wydatków zaś w przypadku gospodarki pozabudżetowej podstawą jest saldo rozliczeń z macierzystym budżetem (saldo otrzymanych dotacji i wpłat na rzecz budżetu)
|
Jednostka budżetowa swoje wydatki pokrywa z środków uzyskanych z budżetu państwa, a uzyskane dochody odprowadza do tegoż budżetu rozliczając się z nim metodą brutto. Nie może ona korzystać ze zgromadzonych przez siebie dochodów. To, jakie wydatki będzie mogła realizować, zależy tylko od jednostki zasilającej ja w środki budżetowe. Podstawą gospodarki finansowej jest plan finansowy ustalany przez kierownika jednostki na podstawie parametrów otrzymanych od dysponenta nadrzędnego środków budżetowych. W formie jednostek budżetowych działają w szczególności: - urzędy (kancelarie) naczelnych organów państwowych, - wszystkie urzędy administracji rządowej i gminnej, - sądy i prokuratury, więzienia, - jednostki organizacyjne MON i MSW, - szkoły i zespoły szkół podstawowych i średnich, zakłady opiekuńczo - wychowawcze - szpitale i inne placówki służby zdrowia, - domy pomocy społecznej, - jednostki dróg publicznych, - parki narodowe, - dyrekcje gospodarki wodnej, - niektóre jednostki obsługi rolnictwa. Przykładem jednostki gospodarki pozabudżetowej są zakłady budżetowe, będące wyodrębnioną jednostką, ale tak jak jednostka budżetowa nie posiadająca osobowości prawnej. Tworzone są decyzją dysponenta części budżetowej i z nim rozliczają się metodą netto. Obowiązkiem dysponenta środków jest określenie na początku działalności przedmiotu działania, źródła dochodów, przeznaczenie rozchodów, a także stanu jego początkowych środków obrotowych. Zakład budżetowy przekazuje do budżetu centralnego, samorządowego nadwyżkę finansową, natomiast na swoim rachunku może pozostawić tylko taką jej część, która ma zapewnić rytmiczne funkcjonowanie. Warto podkreślić, że wszelkie inwestycje zakładów budżetowych finansowane są z dotacji budżetowych. W formie zakładów budżetowych działają: - ośrodki szkolenia i dokształcania kadr, - jednostki gospodarcze MON, - zakłady obsługi rolnictwa, - ośrodki sportu i rekreacji, - placówki wypoczynku dla dzieci i młodzieży, - Polska Agencja Prasowa. Jako formy takich zakładów w gminach można wymienić instytucje użyteczności publicznej( zakłady komunikacji miejskiej, wodociągi, zakłady oczyszczania, itp.) i przedszkola. Inną formą gospodarki pozabudżetowej są gospodarstwa pomocnicze. Mają one zbliżoną formę do zakładów budżetowych. Rożni je jednak fakt, iż zakład budżetowy jest samodzielną jednostką, a gospodarstwo pomocnicze jest wyodrębnioną organizacyjnie częścią jednostki budżetowej. Gospodarstwo pomocnicze może finansować swoje wydatki z własnych dochodów. Nie może jednak czerpać zysków z usług świadczonych jednostce macierzystej jaką jest jednostka budżetowa. Przykłady gospodarstw pomocniczych to: - hotele pracownicze, - ośrodki wypoczynkowe organów administracji, - pomocnicze jednostki gospodarcze i warsztaty przy jednostkach wojskowych, szkołach, zakładach karnych i opiekuńczych oraz innych placówkach, - wiele organów obsługi administracji państwowej. Fundusze celowe Zasady dotowania gospodarstw pomocniczych są takie same jak w przypadku zakładów budżetowych. Tworzone są przez kierownika jednostki budżetowej. Gospodarstwa pomocnicze rozliczają się z budżetem wpłacając do budżetu 50% swojego zysku netto. Formą gospodarki pozabudżetowej są fundusze celowe nazywane często parabudżetami, co dobrze oddaje ich sens, gdyż są one „małymi” budżetami z własnymi dochodami i wydatkami. Ich zadaniem jest finansowanie tylko jednej, wybranej części zadań państwa. Dochody funduszy celowych pochodzą w dużej mierze ze świadczeń o charakterze publicznoprawnym (zbliżonym do podatków) a nie ze sprzedaży produkcji i usług. Publiczny fundusz celowy można zdefiniować jako, w randze ustawy, formę organizacyjną, służącą organom władz publicznych do gromadzenia środków pieniężnych ze ściśle określonych źródeł. Zgromadzone środki muszą być przez nią przeznaczone na z góry dokładnie określony cel co oznacza, że wybrana dziedzina działalności ma zapewnione finansowanie dając niezależność od decyzji parlamentu i corocznego uchwalonego budżetu. Zadanie z wybranej działalności jest więc zadaniem o podniesionej randze stosunku do pozostałych zaś władz publicznych. Fundusz taki istnieje z reguły dłużej niż rok i działa na podstawie planu finansowego. Funkcje funduszu celowego: - funkcja alokacji środków publicznych - alokacja zasobów gospodarczych poprzez mechanizm administracyjny, - funkcja redystrybucji dochodów w gospodarce i społeczeństwie - ingerencja w dochody osób i podmiotów gospodarczych, która prowadzi do przekazywania funduszom środków a te z kolei przekazują je na rzecz innych podmiotów, - funkcja mobilizacji środków publicznych - fundusze celowe mogą sprzyjać powiększaniu środków publicznych, zwłaszcza gdy zwiększanie to jest niemożliwe przy użyciu tradycyjnych instrumentów fiskalnych, takich jak podatki czy cła, - funkcja racjonalności wydatków publicznych - funkcja kierowania, stabilizacji dochodów, zapewnianie ciągłości finansowania, elastyczne kształtowanie wydatków. Kryteria podziału funduszy celowych: - rodzaj gestora gromadzonych środków publicznych: a)państwowe fundusze celowe, b)samorządowe fundusze celowe, - przedmiot finansowany ze środków funduszu: a)fundusze finansujące pieniężne świadczenia społeczne, b)fundusze wspomagające finansowo dziedziny o ograniczonych możliwościach finansowania, c)fundusze finansujące infrastrukturę społeczną, d)fundusze finansujące ochronę środowiska e)fundusze finansujące dziedziny stricte gospodarcze
a)oparte na przymusowych dochodach typu budżetowego takich jak podatki, opłaty, składki, b)bazujące na dobrowolnych wpłatach różnych podmiotów, c)zasilane wyłącznie lub częściowo datacjami z budżetu ( transfery wewnątrz systemu finansów publicznych). Istotną rolę odgrywają celowe fundusze ponadnarodowe, które powstają ze składek różnych krajów i są przeznaczane na ściśle określone cele. Taka forma od dawna jest wykorzystywana przez ONZ, UE. Fundacje są organizacjami o wysokiej użyteczności publicznej. Mogą one powstawać i działać przy jednostkach sektora publicznego, np. uniwersytetach, szpitalach lub jako prywatne instytucje. Są one dużą konkurencją dla funduszy bowiem zasadą jest, że opierają się na dobrowolnych wpłatach ludności i podmiotów gospodarczych. Ubezpieczenia społeczne są instytucją zabezpieczenia społeczeństwa na przyszłość. Sytuacją w której możemy skorzystać z ubezpieczenia społecznego jest: - brak możliwości znalezienia pracy lub jej utrata, - przejściowa niemożność podjęcia pracy ze względów zdrowotnych, - trwała niemożność podjęcia pracy, np. na skutek kalectwa, które powstało podczas wykonywania pracy, - niemożność pracy ze względu na wiek. Do zakresu odpowiedzialności państwa w odniesieniu do ubezpieczeń społecznych należą: - świadczenia emerytalno - rentowe, - ubezpieczenia zdrowotne, - ubezpieczenia na wypadek bezrobocia. Ubezpieczenia społeczne, w tworzeniu których państwo odgrywa wiodącą rolę należą do najważniejszych osiągnięć socjalnych. Polityka fiskalna - istota, cele i narzędzia Polityka fiskalna to całokształt polityki podatkowej państwa, decyzje władzy ustawodawczej, rządu, Ministra Finansów odnośnie ilości, rodzajów i wysokości wprowadzanych podatków. Można rozróżniać politykę fiskalna:
W przypadku fiskalnej polityki aktywnej rząd stosuje wybrane środki w celu przeciwdziałania cyklicznym fluktuacjom, zapewnienia stabilizacji cen, ograniczenia bezrobocia. Narzędziami realizacji tych celów są zmiany stawek podatkowych, wydatki na roboty publiczne. Pasywna polityka fiskalna wykorzystuje automatyczne stabilizatory koniunktury. Nie wymagają one aktywności legislacyjnej państwa lecz działają samoczynnie. Stabilizatory mają „ wbudowaną giętkość” tzn. zmiany ich rozmiarów dokonują się przy niezmiennych zasadach opodatkowania i zmiennych zasadach dokonywania wydatków. Jeżeli wielkość wpływów podatkowych zależy od wielkości np. dochodów osobistych ludności to zmiana poziomu dochodów powoduje zmianę poziomu wpływów. Stabilizatory koniunktury: - podatki od dochodów osobistych, - podatki od dochodów osób pranych, - podatki pośrednie, - zapomogi dla bezrobotnych inne świadczenia społeczne Zadania polityki fiskalnej koncentrują się na: - zaspokojeniu popytu państwa na pieniądz - jest to kluczowe zadanie, bowiem państwo nie jest w stanie wytwarzać dochodów, a jeśli tak, to musi sięgać po dochody innych podmiotów, - realizacji statutowych zadań władz publicznych za pomocą zgromadzonych środków pieniężnych, - realizacji pozafiskalnych cele państwa ale przy wykorzystaniu instrumentów polityki fiskalnej. Fiskalizm- jest to pojęcie wieloznaczne. Może być ono rozumiane jako przymusowe przejmowanie dochodów podmiotów prywatnych przez władze publiczne. Mierniki fiskalizmu: - stosunek wydatków systemy finansów publicznych do wielkości PKB, - stopień pokrycia wydatków publicznych z dochodów, - progresywne skale podatkowe, - różnice między nominalną a efektywną stopą opodatkowania, - zakres występowania tzw. Szarej strefy w gospodarce. Podatek - jest świadczeniem pieniężnym na rzecz państwa, pobieranym na podstawie przepisów prawnych określających warunki, wysokość oraz terminy ich płatności. Pieniężny charakter świadczeń podatkowych wiążę się z jego wymiarem i poborem w jednostkach pieniężnych danego kraju. Cechy podatku to: - przymusowy tzn. płatny w określonej wysokości i terminie, wyznaczony przymusem prawnym, opartym na aktach prawnych, - bezzwrotny charakter świadczeń podatkowych oznacza definitywne przekazanie środków pieniężnych przez podmiot zobowiązany na rzecz budżetu państwa. Cecha ta pozwala odróżnić świadczenia podatkowe od innych rodzajów dochodów budżetowych, które mają charakter pieniężny, przymusowy, lecz podlegają zwrotowi,
|
- niepopłatność podatku oznacza, iż nie jest on związany z żadnym wzajemnym świadczeniem ze strony państwa i jego budżetu, - powszechność podatku oznacza świadczenie nakładane na podmioty wyznaczone ze względu na określone cechy i zobowiązane w związku z tym do jego płacenia według reguł ustalających rozmiary świadczenia, czas i sposób zapłaty. Funkcje podatku:
Zasadnicze znaczenie ma funkcja fiskalna, związana z nakładaniem takich podatków, które najwydatniej zasilają budżet. Podatek bowiem musi służyć pokryciu obciążeń publicznych jak i jest narzędziem regulowania podziału dochodów w warunkach gospodarki rynkowej. Funkcja regulacyjna podatku kształtuje dochody będące w dyspozycji podatników. Funkcja stymulacyjna podatku kształtuje określone reakcje podatników, ich zachowania i działania oraz procesy społeczno - gospodarcze. Oznacza to wykorzystanie instrumentów podatkowych w celu wywarcia wpływu na warunki działania jednostek oraz na kierunki i tempo ich rozwoju. Funkcja informacyjna dostarcza informacji o prawidłowościach lub nieprawidłowościach w przebiegu procesów gospodarczych. Cele podatku:
Cel fiskalny powinien być głównym celem podatku. W systemie podatkowym powinny przede wszystkim występować podatki wydajne fiskalne, które zapewniałyby budżetowi jak największe dochody przy minimalnych kosztach ich poboru bez powodowania ubocznych skutków ujemnych w sferze gospodarczej i społecznej. Posługiwanie się podatkami do celów gospodarczych, społecznych czy politycznych, powoduje osłabienie fiskalnej wydajności podatku. Cele społeczne i gospodarcze można więc realizować za pomocą polityki kredytowej, polityki z zakresie wydatków publicznych. Klasyfikacja podatków: - według kryterium przedmiotu opodatkowania - na podatki przychodowe, dochodowe, majątkowe i od wydatków, - według kryterium stosunku przedmiotu opodatkowania do źródła podatku - na podatki bezpośrednie i pośrednie, - według kryterium podziału dochodów podatkowych pomiędzy państwo a samorząd - na podatki państwowe i samorządowe. Podatek przychodowy należy do najstarszych konstrukcji podatkowych. Jego zadaniem jest opodatkowanie przychodu, czyli realnej wartości, która stanowi samodzielne źródło korzyści. Przychód podatkowy jest dochodem brutto tzn bez potrącenia kosztów jego uzyskania. W podatku przychodowym znajdują zastosowanie stawki stałe. Przychód podatkowy może pochodzić ze sprzedaży towarów i usług, z czynszów, z kapitału, z nieruchomości. Podatek dochodowy ma charakter osobisty. W jego zakresie brany jest pod uwagę całokształt okoliczności związanych z osobą podatnika. Przedmiotem podatku jest dochód jako nadwyżka przychodów nad kosztami ich uzyskania. Podatki dochodowe są niejednorodną grupą podatków obejmującą ludność(podatek dochodowy od osób fizycznych) i podmioty gospodarcze (Podatek dochodowy od osób prawnych) Podatek majątkowy ma na celu opodatkowanie posiadanego majątku albo jego przyrostu spowodowanego nadzwyczajnymi okolicznościami. Może też obciążać zbycie majątku. Podatek od posiadania majątku może mieć charakter nominalny lub realny, zależnie od tego, czy dla zapłacenia podatku trzeba naruszyć substancję majątkową, czy też taka potrzeba nie zachodzi. Podatki majątkowe spełniają pewną uzupełniającą rolę w stosunku do podatku dochodowego. Wśród tych obciążeń są podatki pobierane z tytułu posiadania nieruchomości oraz podatek od spadków i darowizn. Podatkiem konsumpcyjnym określa się obciążenia finansowe zawarte w cenach artykułów i dóbr materialnych których ciężar ponosi konsument. Szczególnymi konsumpcyjnymi są: akcyza, podatek od gier i opłaty monopolowe. Kryterium podziału podatków na bezpośrednie i pośrednie jest związane z przerzucalnością podatku czyli możliwością legalnego przesunięcia ciężaru podatkowego na inne podmioty. Podatkami bezpośrednimi są podatki przychodowe, dochodowe oraz podatki majątkowe natomiast podatkami pośrednimi są podatki od obrotu majątkiem i od wydatków. Ze względu na rodzaj skali podatkowej rozróżnia się:
Podatki progresywne - w których stawka podatku rośnie szybciej niż podstawa opodatkowania Podatki proporcjonalne - charakteryzują się tym, że dochody z tytułu podatku rosną w takim samym tempie jak dochody będące przedmiotem opodatkowania Podatki degresywne - prezentują wzrost kwoty podatku, który jest mniejszy niż wzrost podstawy opodatkowania. Instrumenty polityki fiskalnej:
Instrumenty monetarne - są wykorzystywane przez władze monetarne do kształtowania podstawowych zjawisk w sferze pieniężnej. Wykorzystanie instrumentów monetarnych wywołuje tzw. Efekt transmisji na realne(rzeczowe) sfery gospodarki. Do instrumentów monetarnych należy zaliczyć: - stopę procentową, - kursy walutowe, - stopy rezerw obowiązkowych lub banków komercyjnych, - limity kredytowe, - poziom gwarancji lub depozytów w bankach. Instrumenty fiskalne - mają na celu przede wszystkim zgromadzenie potrzebnych państwu dochodów w związku z pełnionymi przez państwo funkcjami. Środki publiczne mogą być alokowane przez państwo w różny sposób co nie pozostaje bez wpływu na efektywność ich wykorzystania. Instrumenty fiskalne:
Instrumenty makroekonomiczne to: -podatki i inne daniny publiczne, - wydatki, - deficyt budżetowy, dług publiczny, - gwarancje i poręczenia kredytów dla podmiotów gospodarczych, - stabilizację cyklu koniunkturalnego - korygowanie nadmiernego zróżnicowania dochodów w społeczeństwie Cechą charakterystyczną instrumentów makroekonomicznych jest możliwość oddziaływania na całą gospodarkę. Instrumenty mikroekonomiczne to przede wszystkim podatek, opłata, cło, dotacja, subwencja, bony skarbowe, obligacje skarbowe, poręczenia i gwarancje rządowe. |