prof. nadzw. dr hab. Aleksandra Korwin-Szymanowska

WSFiZ w Warszawie

Psychologia niestacjonarna

VII semestr

Psychologia sądowo-penitencjarna - wykłady

Wykład 1 - 09.10.2011 r

17 lat - odpowiada przed sądem dla dorosłych.

13-17 r. ż. - nieletni, którzy dopuścili się czynu karalnego. Ma częściowe rozeznanie. Popełnia czyn zabroniony. Środki poprawcze/wychowawcze.

Art. Nr 10 - nieletni 15 lat, który dopuścił się zwłaszcza zabójstwa, gwałtu ze szczególnym okrucieństwem, zamach na prezydenta i inne - staje przed sądem jak dorosły. Jak okaże się, że ta osoba jest w pełni świadoma co zrobiła, to sprawa może być skierowana do sądu dla dorosłych. Konieczna jest opinia psychologa na temat jego poziomu rozwoju.

Przestępstwo jest czynem zawinionym. Sprawcą jest osoba świadoma, co czyni i była w stanie kierować swoim zachowaniem. Orzeczenie o stanie psychicznym osoby - dwóch biegłych psychiatrów i ewentualnie psycholog.

Jeśli osoba, którą psycholog uznał za niepoczytalną w chwili popełnienia przestępstwa, to zostaje ona leczona, umieszczona w zakładzie, nie odpowiada za popełniony czyn.

Ustalenie, do jakiego wieku człowiek jest całkowicie chroniony przed czynami seksualnymi - w Polsce do ukończenia 15 roku życia.

Obrona konieczna - atak usprawiedliwiony we własnej obronie, broniąc swojego życia lub życia najbliższych. Konieczność użycia środka adekwatnego do sytuacji. Przekroczenie w powyższym, czyli użycie środka nieadekwatnego do sytuacji jest uzasadnione (osoba unika odpowiedzialności), jeśli osoba działała pod wpływem bardzo silnego lęku.

3 modele sprawiedliwości:

1. Model retrybutywny - ukaranie sprawcy w myśl zasady „oko za oko, ząb za ząb” bez względu na nic (wiek, płeć, itp.). Osoba ofiary jest zupełnie drugorzędna, nieważne czy i jak cierpiała, ważne jest samo przestępstwo.

2. Model resocjalizacyjny - w XX wieku. Nacisk na przestępcę, aby doprowadzić do zmiany jego poglądów, postawy, systemu wartości, aby po opuszczeniu więzienia był człowiekiem porządnym, odpowiedzialnym itp. Jest to problematyczne w obecnych warunkach (przeludnienie, brak pracy w więzieniach itp.), ponadto wielu recydywistów jest z domów dziecka, domów wychowawczych, poprawczaków, nigdy nie miał rodziców czy rodziny, będąc chwilowo na wolności nigdy nie miał do kogo wracać i nie miał w nikim pomocy i oparcia. Zadawał się jedynie z kumplami z więzienia, których poznał odsiadując karę. Model typowy dla państw opiekuńczych. Rola ofiary jest na drugim planie.

3. Model naprawczy - mediacje. Rozpoczęto w sprawach nieletnich - eksperymentalnie - i okazał się pomocny. Zarówno dla nieletnich jak i dla dorosłych. Model nakierowany na ofiarę, aby otrzymała zadośćuczynienie za krzywdy. Dla sprawcy - możliwość przeproszenia, zadośćuczynienia, nie ma piętna przestępcy. Model charakterystyczny dla państw, które wyrabiają poczucie odpowiedzialności za swoje czyny.

4 typy sądów:

1. Powszechne (większość spraw)

2. Administracyjne (między obywatelem a instytucją)

3. Wojskowe

4. Najwyższy

Instancyjność - sprawa zaczyna się od najniższej instancji właściwej dla przestępstwa, apelacja następuje do wyższej instancji.

Najniższa instancja - sąd grodzki (są tylko tam, gdzie są też okręgowe)

Sąd rejonowy - wiele wydziałów: karny, cywilny, rodzinny i nieletnich, pracy, ksiąg wieczystych, czasem także gospodarczy i ubezpieczeń.

Do Wydziału Karnego - drobne kradzieże, włamania, spory sąsiedzkie, zniesławienie (niskie kary)

W sądzie okręgowym - zabójstwa, gwałty, rozwody, sprawy o ubezwłasnowolnienie.

Sąd rodzinny i nieletnich - apelacja do sądu okręgowego, rejonowego

Sąd okręgowy - apelacja wyżej

Psycholog powoływany na poziomie sądu rejonowego, może uczestniczyć także w przesłuchaniach - decyzja prokuratora. Psychologa powołuje się jako biegłego, gdy świadkiem lub ofiarą jest dziecko.

Wykład 2 - 21.10.2011 r (piątek)- do uzupełnienia

Etapy przesłuchania

Wykład 3 - 23.10.2011 r

Czynniki obiektywne w zeznaniach i przesłuchaniach wpływające na sposób postrzegania:

- czas obserwacji

- odległość obserwacji

- ukształtowanie terenu

Czynniki subiektywne:

- płeć: u kobiet zeznania są bardziej rozbudowane, zwracają uwagę na szczegóły, które uchodzą uwadze mężczyzn, lepiej rozpoznają emocje; u mężczyzn zeznania są krótsze, dotyczą konkretów.

- wiek: u dzieci sposób rozumienia świata jest trochę inny niż dorosłych, sytuacje często są dla nich niezrozumiałe i próbują je tłumaczyć zgodnie z własnym doświadczeniem (co okazuje się błędne), skłonne do konfabulacji, wplatania wymyślonych wydarzeń, podatne na sugestie; u osób starszych musimy sprawdzić pamięć, czy w sposób prawidłowy określa czas i odległość, czasami mają myślenie urojeniowe prześladowcze (ktoś mnie okradł, ktoś chce mnie okraść, skrzywdzić), skłonność do szukania winnych.

- Sprawdzić należy, czy osoba nie była pod wpływem alkoholu, narkotyków, ponieważ to bardzo wpływa na percepcję; czy nie była w stanie znacznego zmęczenia, wyczerpania, również podczas przesłuchania - trzeba przesunąć termin przesłuchania aż to wytrzeźwienia/powrotu do sił.

- cechy osobowości: osobowość typu schizotypowego - nie są zainteresowane tym, co się wokół nich dzieje, będą starać się jak najmniej mówić, aby ograniczyć kontakty do minimum; osobowość psychopatyczna (antysocjalna) - próby manipulacji, oszukiwanie, kłamanie (nie mają rozwiniętego poczucia winy); osobowość histrioniczna (zaburzenia histrioniczne) - eksponują siebie zamiast zeznawać na konkretny temat (są „celebrytami” np. gdy zostanie poproszony na salę sądową), często grają uczucia. Jeśli jest ofiarą z kręgu zachowań seksualnych, często są seksualnie prowokacyjne (ubrania, sposób poruszania się, eksponowanie swoich wdzięków), sprawdzają, czy „działają” na innych; zaburzenia lękowe - osoby, które będą wyolbrzymiały niebezpieczeństwo, które im grozi. Często będą się wycofywać z roli świadka (strach o zemstę osoby oskarżonej), poleganie na opinii, zeznaniach innych osób.

- stan emocjonalny w momencie uczestnictwa w zdarzeniu: gdy osoba była w stanie silnego stresu - wyolbrzymianie niebezpieczeństwa, które jej grozi, wyolbrzymienie np. wyglądu „napastnika”; depresja, silne emocje mogą zaburzać prawidłowe spostrzeganie.

- relacje między świadkiem a sprawcą: osoba, która nienawidzi sprawcy może eksponować wady a może nie wskazać zalet, osoba bliska - na odwrót, będzie usprawiedliwiać, szukać motywu. Nienawiść często sprawia, że się wciąga dziecko w „rozgrywki”, bez względu na konsekwencje, które mogą być dla dziecka.

- rola społeczna - np. lekarz bardziej może się wypowiadać na temat czyjegoś stanu zdrowia

- uprzedzenia i stereotypy - np. gdzieś komuś coś ukradziono, a w pobliżu byli cyganie, więc to na pewno byli oni, itp.

Od oceny wiarygodności jest tylko sąd (nie psycholog). Psycholog musi dostarczyć materiały, na podstawie których sąd ocenia wiarygodność zeznań.

Co brać pod uwagę podczas oceny wiarygodność zeznań:

- nie mogą się bardzo różnić od poprzednich

- nie mogą być identyczne (po upływie czasu część wspomnień ucieka)

Techniki projekcyjne - przesłuchania dzieci, np. bawimy się w dom i obserwujemy w jaką rolę wchodzi, co mówi i jak (odzwierciedla to, co dzieje się w jego domu), np. rysunki (np. rodzinę)

Kłopoty ze snem (budzenie się w nocy z krzykiem), bóle brzucha, nadmierne zainteresowanie seksem, erotyką - wykorzystywanie seksualne dziecka (stereotypowo). Były badania, które wykazały, że dzieci, które nigdy nie były wykorzystywane miało objawy j.w., a dzieci, które były wykorzystywane zdarzało się, że nie miały żadnych objawów.

Rola psychologa w opiniowaniu spraw w sądach rodzinnych, dla nieletnich.

Do 18 roku życia dzieci są chronione przed demoralizacją - sąd rodzinny może rozpatrzeć sprawę, gdy np. dziecko wagaruje, pije alkohol, ćpa.

13-18 r. ż. O czyny karalne

Do 21 r. ż. Postanowienia wykonawcze - np. nadzór

Psycholog określa stan emocjonalny, rozwojowy nieletniego, aby dobrać metody zaradcze wobec procesu wykolejenia dziecka.

Wykład 4 - 06.11.2011 r.

Związki małżeńskie można zawierać po ukończeniu 18 roku życia. Aby zawrzeć związek małżeński, żadne z małżonków nie może być w innym związku małżeńskim.

Aby doszło do rozwodu trzeba stwierdzić:

1. Trwały i zupełny rozpad życia małżeńskiego - ani więzi emocjonalne, ani wspólne gospodarowanie, ani pożycie seksualne.

Rozwód może być orzeczony z obopólnej winy lub jednej ze stron.

Kiedy rozwód nie może zostać orzeczony - kiedy cierpi małe dziecko.

Powody, które podaje się w celu uzyskania rozwodu - jedna ze stron straciła walory, które miała w momencie ślubu.

Wykład 5 - 20.11.2011 r.

Adopcja w Starożytnym Rzymie

Adoptować może mężczyzna:

- w wieku min. 60 lat

- nie posiadający dzieci

- może adoptować mężczyznę (dorosłego), z całą jego rodziną (w celu przekazania mienia)

Adopcja w Starożytnej Grecji

- adoptowany otrzymuje mienie adoptującego po jego śmierci

Adopcja w Polsce w Średniowieczu

- adopcja do nazwiska i do herbu

- córka wychodzi za mąż, więc ojciec adoptuje zięcia (o ile sam ma syna)

Do II Wojny Światowej

- cel adopcji - przekazanie nazwiska, majątku itp.

Konwencja dotycząca adopcji (lata 50-60) w Europie (Rada Europy)

- adoptowanie tylko dziecka do 18 roku życia

- główny cel adopcji - dobro dziecka

- wiek ludzi adoptujących musi być zbliżony do wieku osób, które mają własne biologiczne dzieci w tym samym wieku. (do 35-37 lat)

- różnica wieku między dziećmi a adoptującymi minimum 18 lat

- rodzice adopcyjni muszą być wystarczająco zdrowi psychicznie i fizycznie, aby móc opiekować się dzieckiem

- warunki materialne osób adoptujących - mieszkanie, stałe dochody

- cudzoziemiec może adoptować dziecko, jeśli ono w swoim kraju przez co najmniej pół roku nie znalazło nowej rodziny

W Polsce

- ośrodki adopcyjne oceniają, czy kandydaci nadają się na adopcję

- czas oceny trwa około tyle samo, co ciąża

- adopcja incognito - bez ujawniania danych osobowych (1 spotkanie)

- adopcja jawna - kontakt biologicznych i adopcyjnych rodziców

Rodzaje adopcji

1. Adopcja niepełna - 1 z rodziców (np. mąż adoptuje dziecko żony; więzy pokrewieństwa dotyczą tylko rodziców adoptujących a nie dziadków, adopcja przez matkę nie tyczy męża)

2. Adopcja pełna - dziecko nabywa wszystkie prawa i obowiązki dziecka biologicznego. Może być rozwiązane, po 18 r. ż. Dziecko ma wgląd do swoich danych.

3. Adopcja blankietowa (całkowita) - nie można jej rozwiązać. Najczęściej dzieje się tak, gdy kobieta zaraz po urodzeniu zrzeka się praw rodzicielskich. Najczęściej adoptowane są bardzo małe dzieci. Musi minąć minimum 6 tygodni od porodu, aby kobieta potwierdziła zrzeczenie się praw rodzicielskich.

Kandydaci na rodziców adopcyjnych w Polsce

- często presja otoczenia nakłania do adopcji

- chęć wypełnienia presji życiowej, znalezienia celu życia

- adopcje zagraniczne - cudzoziemiec nie ma problemu z powiedzeniem dziecku, że było adoptowane.

- polskie matki są z reguły bardziej obciążone negatywnymi przeżyciami (np., gdy nie może mieć dzieci), zagraniczne matki łatwiej radzą sobie z takim problemem, mają mniej obniżone poczucie własnej wartości

Wykład 6 - 04.12.2011 r.

Victimologia - Wolfgang

I badania: dot. sprawdzania czy za przestępstwo wina spoczywa tylko na sprawcy czy też w jakimś stopniu na ofierze.

Ofiary mogą być:

- niewinne

- częściowo winne

- winne ta jak sprawca

- bardziej winne niż sprawca

Badania victimologiczne - czy ktoś cię kiedyś okradł? Ile razy? Gdzie? Wartość rzeczy skradzionej?

Pozwala to określić skalę kradzieży; tak samo na temat pobić (czy zdarzyło ci się być pobitą przez partnera? Czym? Itp.)

Ofiary - kategorie osób:

- osoby słabe psychicznie i fizycznie - dzieci, osoby starsze, osoby w stanie depresyjnym, osoby lekkomyślne (opowiadają ile mają pieniędzy, chwalą się np. w restauracji; kobiety, które swoim zachowaniem dają do zrozumienia, że mają ochotę na bliższy kontakt, np. idą po ciemku, po lesie, dają się zaprosić do mieszkania obcej osoby np. na „oglądanie znaczków”)

<rocznie w Polsce - ok. 500 zabójstw

ok. ½ to rodzinne zabójstwa

Zachowania sprawcy często są prowokowane przez ofiarę, lub są w obronie własnej/czyjejś.>

- ofiary prowokujące do popełnienia przestępstwa, - osoby bardzo chciwe, dajęce się nabierać, osoby naiwne, np. dają ludziom pieniądze na załatwienie samochodu zagranicznego za np. 10 tys. - paserstwo; osoby rozbudzone seksualnie

Unieważnienie testamentu

- brak testamentu - następuje dziedziczenie ustawowe - ½ majątku dla małżonka, ½ majątku dla dzieci. Jeśli nie ma dzieci, to wnuki, jeśli nie ma to rodzeństwo, jeśli nie ma - skarb państwa.

- mieszkanie w ½ należy do matki, w ½ do ojca. Gdy jedno umiera - ¼ otrzymuje małżonek, ¼ dzieci.

Wykład 7 - 18.12.2011 r.

Dzisiejsze więzienia są instytucją stosunkowo nową. Kiedyś nie istniała kara pozbawienia wolności. Jest to kosztowne - jedzenie, ubranie, służba.

Główne kary, które kiedyś był stosowane - izolacja od plemienia, banicja; potem - różne formy mediacji - zadośćuczynienia ofierze, np. srebro, przekazanie części bydła; stopniowo później - kary grzywny.

Więzienia jako takich nie było. Funkcjonowały lochy - do czasu orzeczenia sądu o karze, np. przez wychłostanie, zamknięcie w dybach, skrócenie o głowę itp.

W Średniowieczu wyrok śmierci był ogłaszany, wszyscy się zjeżdżali z okolicy, były stragany, wszyscy byli zainteresowani jak on spłonie, zawiśnie, jak kat odetnie mu głowę.

Za kradzieże często był wyrok śmierci. Często w trakcie takich „widowisk” były kradzieże wśród „publiczności” - zafascynowani, nie pilnowali swoich pieniędzy i kosztowności, które mieli przy sobie.

W XVIII w zaczęto się zastanawiać co zrobić z osobami zagrażającymi miastu. Powstały wtedy domy poprawcze - I w Anglii, potem w miastach głównie portowych (bogacące się na handlu). Początkowo sadzano tam ludzi - i żebraków, włóczęgów, prostytutki, dzieci i kobiety itp. - wszystkich razem. Stopniowo robiono domy dla określonych grup - dla dzieci, młodzieży, przestępców.

Wprowadzono przymusową pracę, chłostę.

Zakłady amsterdamskie (pod koniec XVI - XVII w). wprowadzono tam elementy resocjalizacji, wychowanie, dbano o poprawę moralną, wprowadzono pastora, księdza, nauczycieli.

Prądy oświecenia - walka z karą śmierci za wszystkie wykroczenia. Anglia potrafiła skazać na karę śmierci 9-latka za spalenie stodoły. Trzeba ludzi wychowywać, a nie bić i skazywać na śmierć.

POLSKA

- kara za mężobójstwo wobec szlachty - Kara wieży dolnej i górnej. Skazamny sam zwracał się o odbycie kary. 1 rok i 6 tygodni, skrócono do roku.

Kara wieży dolnej - spuszczano skazanego do lochu, strażnik spuszczał mu chleb i wodę, zabierał nieczystości.

Kara wieży górnej - skazany ponad ziemią. Można było zabrać meble, piecyk, ściągać jedzenie z miasta/domu, odwiedziny, można było chodzić do pracy. Tylko wobec szlachty, później dla mieszczan (dla nich była hańbiąca - skuci i ze strażą).

- więzienie marszałkowskie (w XVIII w) założone przez księvis Marszałka Lubomirskiego. Sam je utrzymywał. Drobne przestępstwa, długi. Kara dopóki nie spłaci długu.

Wprowadzono 3 zasady:

• Porządku - nie wolno szykanować, niesprawiedliwie karać/nagradzać więźniów, dbać o porządek - strażnicy.

• Higieny - skazani mieli swoje lóżko, siennik i pościel (zmieniana), zakładowa odzież (zmieniana), codziennie sprzątane pomieszczenie, nieczystości do Wisły. Dla osób chorych - izolatka. Lekarz przybywał, gdy ktoś był chory, a był też taki, który udzielał porad, badał.

• Humanitarne traktowanie - dać ludziom możliwość zachowania zwyczajów, głównie religijnych. Wprowadzano księdza, rabina, pastora, wg religii. Obchodzili święta, katolikom nie dawano mięsa w piątek, żydzi obchodzili szabat; uczono czytać i pisać, dbano o kontakt z rodziną. Jeśli skazany nie miał pieniędzy, to dawano mu papier, pióro, znaczki, aby mógł pisać listy do rodziny.

Dłużnik mógł apelować do rodziny, znajomych o spłatę długu, mógł wychodzić do miasta by pożyczyć pieniądze na spłatę. Gdy nie było takiej możliwości, to dostawali puszki i żebrali w mieście. Intendent potem odpisywał wyżebraną kwotę od długu.

Dostarczano książki. gdy ktoś wychodził z więzienia i nie miał pieniędzy, to dostawał 1,5 złota polskiego na start (aby nie kradł). Gdy dochodziło do kłótni w celach - przenoszono, rozdzielano awanturników do różnych cel.

W Kamieńcu Podolskim - więzienie, na długie kary. Głównie pracowali. Warunki bardzo ciężkie.

EUROPA

Zakład w Gandawie - pojedyncze cele. Podchwycili to Amerykanie.

Sekta Kwakrów - wierzyli w to, że człowieka jest z natury dobry.

I więzienie (z założenia, że człowiek z natury jest dobry) - dostarczano Biblię, do więźnia mógł przychodzić jedynie duchowny, nikt więcej. Większość więźniów umierało lub wariowali. Później nastąpiła zmiana w więzieniu: w dzień była wspólna praca z innymi więźniami, w nocy każdy przebywał w osobnej celi.

ANGLIA

Stworzono listę przestępstw, za które groziła kara śmierci.

Gdy Anglia zdobywała kolonie - panowała kara deportacji. Z reguły do Ameryki i Australii. Tam deportowani budowali drogi itp.

Początkowo karą było więzienie. Gdy osoba wykazywała się dobrym zachowaniem i pracą to mogła być wcześniej zwolniona. Nieliczni wracali do Anglii, większość osiedlała się w kolonii.

Wyspa Norfolk - wybudowano więzienie. System progresywny (lub inaczej - kreskowy, markowy). Odbywanie kary rozpoczynało się od bardzo ciężkiego regulaminu, stopniowo przechodzono na łagodniejszy regulamin za ilość kresek/marek - dostawano je za pracę i za dobre sprawowanie.

AMERYKA

Obecnie bardzo dużo jest skazanych i wiele typów więzień.

POLSKA

W czasach zaborów:

- rosyjski - więzienia rosyjskie

- austriacki - więzienia lokowane w klasztorach

- pruski - wiele więzień, kształt krzyża (Wronki, Wołów, Strzelce Opolskie), małe celki, 2-4 skazanych na jedną celę.

Więzienia po obozach przejściowych - Potulice, Służewiec (rozebrano)

Na ul. Anielewicza w Warszawie (dawna ul. Gęsia) - było więzienie Gęsiówka.

Więzienie w Radomiu - przez okna widać tylko kawałek muru, nie widać spacerniaka, nic nie widać, na spacerniakach w upał jest bardzo gorąco, nie da się wytrzymać. Więzienie jest nowoczesne, ale kiepskie warunki.

Według ostatnich danych - 80-84.000 osób w więzieniach w Polsce.

Kary długoterminowe - powyżej 5 lat pozbawienia wolności - ok. 10.000 osób skazanych

Są różne typy zakładów karnych.

Kategorie podziału zakładów karnych:

- płeć: kobiety - Lubliniec, Grudziądz, Krzywaniec.

W Grudziądzu i Krzywańcu są Domu Matki i Dziecka - kobiety w więzieniach mogą ubiegać się o przebywanie w takim domu ze swoim dzieckiem. Może to trwać 3 lata. Może wystąpić o przerwę w karze, o warunkowe zwolnienie. Ewentualnie zgoda na przedłużenie pobytu dziecka o 0,5-1,5 roku (do zwolnienia warunkowego).

- wiek: młodociani 17-21 r. ż.

W zakładach dla młodocianych przebywają i ci, co trafili po raz I jak i dla recydywistów. Jeśli młodociany podjął naukę to w zakładzie można przedłużyć pobyt, aby skończył naukę. Są zakłady dla pierwszy raz osadzonych i dla recydywistów.

- umyślne/nieumyślne przestępstwo - zakłady otwarte/półotwarte

- wysokość orzeczonej kary:

* zakład zamknięty - wysokie wyroki, niebezpieczni, bardzo zemoralizowani, dobrze zabezpieczone więzienie, cele zamykane, życie w celi. Możliwość zatrudnienia w wewnętrznych zakładach. Za zezwoleniem - własna odzież. Oddziały dla niebezpiecznych (n) - monitorowane cele. Bez kontaktu fizycznego z rodziną - szyba i telefon.

* zakład półotwarty - cele otwarte w ciągu dnia. Mogą się przemieszczać z celi do celi, nie zmieniają jednak miejsca zakwaterowania, spacery, sport na zewnątrz, siłownia. Może pracować poza terenem zakładu, wychodzić do szkoły. Określone widzenia w ciągu miesiąca.

* zakład otwarty - pełna swoboda, kontakty z rodzinami nawet codziennie, mogą być poza murami zakładu.

Kodeks karny:

- grzywna od 10-360 stawek dziennych, jako kara samoistna lub dodatkowo przy karze pozbawienia wolności

- ograniczenie wolności od 1 miesiąca do 1 roku - nie może się swobodnie oddalić z miejsca zamieszkania - melduje się w komisariatach, wykonuje prace społeczne.

- pozbawienie wolności od 1 miesiąca do 15 lat, 25 lat, dożywocie

Przy dobrym sprawowaniu więzień może się ubiegać o warunkowe zwolnienie:

- Przy odbywanej karze 25 lat - po 15 latach odbycia kary,

- Przy odbywanej karze dożywocia - po 25 latach odbycia kary.

Systemy odbywania kary:

1. System zwykły - przestrzeganie regulaminu. Ma dostęp do nauki, pracy, kultury.

2. System programowe oddziaływanie - diagnoza poznawcza (psychologiczno-pedagogiczna) co temu człowiekowi brakuje. Liczba zadań do wykonania - musi te zadania podpisać. Młodociani niechętnie podejmują te zadania. Opracowanie takich programów jest bardzo trudne.

3. System terapeutyczny - decyzja komisji penitencjarnej po wstępnej diagnozie. Osoby uzależnione od alkoholu. Na oddziale do 30 osób. Przez 3 miesiące nie są w stanie wszystkich uzależnionych objąć programem. Oddziały dla narkomanów, dla osób z zaburzeniami niepsychotycznymi, zaburzenia umysłowe, zaburzenia osobowości.

Każdemu skazanemu przysługują prawa:

- do otrzymywania wyżywienia odpowiedniego do stanu zdrowia - normy kaloryczne (młodociany, dorosłym, pracujący czy nie, matka karmiąca). Jeśli skazany ma pieniądze, to może dokupić to czym kantyna dysponuje. Nie ma alkoholu. Może kupić wędlinę, owoce, warzywa.

- do określonej powierzchni. Na Zachodzie jest to 5 m², w Polsce 3 m². W więzieniu nie powinno być więcej niż 40-50 skazanych.

- do opieki lekarskiej. Lekarz bada skazanego na wejściu - prześwietlenia, badanie krwi. Nagłe zachorowanie - leczenie. Są szpitale więzienne. Na Mokotowie jest duży oddział chirurgiczny.

---