Maści (unguenta) postać leku przeznaczona do nanoszenia przede wszystkim na skórę lub błony śluzowe w celu: dział. Miejscowego , ogólnego lub nawilżającego i ochronnego. Maja konsystencje półstałą i wł plastyczne. Powinny mieć jednorodny wygląd. Składają się z podłoża (jedno lub wielo składnikowego ) i subst leczniczych (rozp lub zawieszonych) wyróżnia się maści : na skórę , błony śluzowe do uszu, oczu doodbytnicze, dopochwowe, do oczu. Służą one do leczenia chorób dermatologicznych. Nie mogą one powodować uczuleń i drażnić skóry
Wyróżniamy maści :
Dział powierzchniowo - przeciwgrzybicze, antyseptyczne, wysuszające i ściągające
Epidermalne - na żywy naskórek (kortykosteroidy)
Diadermalne - to tk głębokich ibuprofen diklofenak naproksen
Trensdermalne - np. leki nasercowe , hormony
maść rozumie się preparat sporządzony na podłożu litofilnym, bezwodnym,
krem jest to układ emulsyjny 2fazowy (o/w lub w/o)
żel - na podłożu hydrofilowym uwodnionym lub bezwodnym
Maści hydrofobowe (lipofilowe) -podłoża bezwodne, mogą absorbować mało wody, typowe subsą to węglowodory stałe, półstale, ciekłe, oleje
Maści absorpcyjne - bezwodne preparaty na podłożach które mogą absorbować większe ilości wody, zawierają emulgator w/o (lanolina, estry sorbitanu, monoglicerydy, alk tłuszczowe) najczęściej stosowana wazelina z lanolina lub euceryna
Maści hydrofilowe - podłoża mieszają się z wodą, składają się z ciekłych i stałych makrogoli, wyróżniamy:
Kremy hydrofobowe - faza ciągla lipofilowa, emulgator w/o (lanolina, monoglicerydy)
Kremy hydrofilowe - faza ciągłą jest faza wodna, emulgatory o/w
Żele hydrofilowe (hydrożele) - podłoże sklada się z wody, glicerolu lub glikolu propylenowego i w nich rozp są subst żelujące: tragakanta, skrobia, poch celulozy, polimery karboksywinylowe i krzemiany magnezowo glinowe
Żele hydrofobowe - składniki ciekłe SA lipofilowe, np. parafina ciekła z dodatkiem polietylenu.
Podłoża maści lipofilowych :
Wazelina - podłoże węglowodorowe złożone z węglowodorów nasyconych, o łańcuchach rozgałęzionych z domieszką cyklicznych. Frakcja stalych 10-30% (te o dłuższych łańcuchach) wyróżniamy wazelinę biała (Vaselinum album ) i żółtą (Flaum) oba typy są bez zapachu lub o słabym swoistym zapachu, mogą wykazywać słabą niebieskozieloną fluorescencję, rozp się w chloroformie i eterze etylowym. Jest to pozostałość destylacji ropy naftowej . wazelina biała - jest bardziej oczyszczona od żółtej ale może wykazywać dział drażniące ze względu na pozostałości kwasu siarkowego. Wazelina sztuczna jest otrzymywana przez zmieszanie stopionej parafiny stałej i ciekłej 6:4
Ma ona małą liczbę jodowa (mało węglowodorów nienasyconych, może ulegać powolnemu utlenianiu dlatego dodaje się tokoferolu.
Wazelina ma bardzo małą liczbę wodną ulega ona zwiekszeniu przez dodanie emulgatorów: lanolina cholesterol, alkohol cetylowy.Ma ona działanie okluzyjne zapobiega wyparowywaniu wody ze skóry.
Parafina (Parfinum solidum, Ceresinum)- otrzymywana z ropy naftowej lub przez oczyszczanie wosku ziemnego, stała, biała lub bezbarwna prześwitująca masa o temp topnienia 50-57stC jest dodawana w celu utwardzenia zbyt płynnych podłoży. Parafina ciekła (parafinum liquidum) - bezbarwna przeźroczysta ciecz produkt dest ropyy naftowej. Wrze powyżej 300stC dodawana do podłoży w celu ich zmiękczenia.
Liczba potliwości- badanie zawartości składników plynnych, dla wazeliny nie może być większa niż 130, mierzy się wysokośc wzniesienia fazy plynnej na bibule chromatograficznej
Podłoża takie stosowane SA głownei dla maści o działaniu powierzchniowym (epidermalnym)
Smalec wieprzowy (Adept suillus, Axungia porci) obecnie małe znaczenie , stosowane do maści siarkowej. Jest mieszaniną truglicerydów kw tluszczowych nasyconych i nie nasyconych. Otrzymywaniy przez wytapianie, ma bardzo małą liczbę wodną. Jako subst lipofilowa łatwo ulega wchłanianiu. Obecnie otrzymywane są triglicerydy syntetyczne (zmydlanie tluszczy , frakcjonowanie kwasów tluszczowych i synteza triglicerydów o pożądanym składzie ) Softisan
Lipofilowe składniki podłoży - oleje roślinne(utwardzone w wyniku uwodornienia) (z oliwek, migdałowy sojowy , półsyntetyczny - Migloyol), estry mirystynoian i palmitynian izopropylu (nie dają efektu tłustości). Stosowane są także silikony - polimery krzemoorganiczne , łańcuch stanowią atomy Si i O poł z innymi grupami organicznymi np. dimetikon. Są one bardzo trwale nie ulegają procesą utleniania ani hydrolizy.
Maści o charakterze lipofilowym można tworzyć przez żelowanie składników olejowych za pomocą skł stalych np. woski , krzemionka - takie związki zalicza się do podłoży żelowych - Oleożele
Podłoża absorpcyjne i ich składniki
Są to zawsze podłoża jednofazowe ale kilkuskładnikowe, zawierają składnik lipofilowy np. wazeline i sł o char amfifilowym będące emulgatorami w/o. Po dodaniu do maści wody ulega ona zemulgowaniu i tworzy się układ dwufazowy krem typu w/o. Najstarsza w tej grupie jest lanolina
Lanolina bezwodna (lanolinom anhyratum) - tłuszcz z wełny owczej, mieszanina estrów kwasów tłuszczowych z alkoholami sterolowymi - grupa wosków. Zawiera ona także wolne alkohole sterolowe, gł: cholesterol i izocholesterol, oraz ok. 20% alk. Alifatycznych. Jest to żółta mazista masa o swoistym zapachu nieczyszczonej wełny. Stanowi wydzielinę skóry owiec a otrzymywana jest przez wymycie subst woskowych z wełny i jej oczyszczenie. Może zawierac przeciwutleniacz - butylohydroksytoluen. Nieprzyjemny zapach ogranicza stosowanie. Wchodzi w skład : maści prostej i maści miękkiej. Ma ona dużą liczbę wodno ok. 200 (Liczba wodna jest to ilośc wody wyrażona w gramach jaka jest w stanie trwale związac 100g podłoża). W aptekach stosowana jest także lanolina uwodniana stanowiąca mieszanine 3cz lanoliny i 1cz wody jest to przykład maści emulsyjnej a wiec kremu. Lanolina uwodniona w przeciwieństwie do bezwodnej może sama stanowić podłoże maściowe, jest miękka i łatwo się rozsmarowywuje. Stosowane pochodne lanoliny: alkohol steroidowy(euceryt,lanoceryt)olej lanolinowy, wosk lanolinowy, hydroksylowana lanolina, lanolan izopropylu.
Euceryna stanowi podstawowe podłoże absorpcyjne stosowane w aptekach, służy do otrzymywania kremów w/o, liczba wodna wynosi ponad 300. Otrzymuję się ją jako mieszanine wazeliny i 2 podstawowych alkoholi wyst. w eucerynie : cetylowego i cholesterolu.
Cholesterol - białe woskowate krysztalki , nierozp w wodzie, dość dobry emulgator w/o, wchodzi w skład maści cholesterolowej
Alkohol cetylowy - jest słabym emulgatorem, większą zdolność emulgowania wykazuje w mieszaninie z alk stearynowym.
Woski są słabymi emulgatorami w/o , stanowią one estry wyższych alkoholi i kw. tłuszczowych . stosowane Są naturalne woski pszczele biały (Cera alba) i żółty (Cera flava). Otrzymywane przez stopienie plastrów pszczelich bez miodu. Odgrywają one rolę emulgatorów pomocniczych i jako składniki utwardzające. Występuje np. w wazelinie hydrofilowej i maści białej
Olbrot(Cetacetum) stanowi wosk pochodzenia zwierzęcego, otrzymywany z masy wypełniającej głowy waleni, podstawowym składnikiem jest palmitynian cetylu. (Obecnie otrzymywany syntetycznie)
Inne emulgatory: monoglicerydy oraz estry sorbitanu i wyższych kw. tłuszczowych (Span)
Kremy
Kremy hydrofobowe typu emulsji w/o wytwarzane są z zastosowaniem podłoży absorpcyjnych, do których wprowadzana jest woda lub wodny roztwór subst leczniczej. Wody może być do 60% Przykładem takiego kremu jest Maść zmiękczająca
Kremy hydrofilowe typu emulski o/w . Podłoża zawierają emulgatory takie jak: laurylosiarczan sodu, polisorbaty, Myrj , Brij. Zawartośc wody może być 90%, rozcieńczane wodą tworzą płynne emulsje (mleczka), są łatwo rozsmarowywane , szybko się wchłaniają, nie dają uczucia tłustości. Podłożem farmakopealnym jest maść emulsyjna niejonowa. Krem typu w/o uzyskuje się przy niewielkiej ilości wody do 40% a o/w powyżej 40%.
W skład kremów powinny wchodzić środki konserwujące.
Podłoża hydrofilowe
Ulegają one rozpuszczeniu w wodzie i nie zawierą fazy lipofilowej , istnieją 2 typy : makrogolowe oraz koloidy hydrofilowe - hydrożele
Podłoża makrogolowe - są zazwyczaj bezwodne ale mogą zawierać wodę. Otrzymywane SA przez zmieszanie ze sobą odpowiednich makrogoli o różnej masie cząsteczkowej (np. 1500 i 400 1:1 - maść makrogolwa - biała, prześwitującam stosowana do maści antyseptycznych, jest silnie higroskopijna!)
Hydrożele- woda i ciecze hydrofilowe żelowane przez odpowiednie substancje, wytwarzające charakterystyczną dla maści strukturę sieciową. Mogą to być związki organiczne lub nieorganiczne. Hydrożele stosowane są głownie jako podłoże w maściach na blony ślizowe, doodbytniczych i na skórę owłosioną glowy. W celu zapobiegania szybkiemu wysychaniu dodaje się glicerol lub glikol propylenowy. Korzystną cechą jest przezroczystość i łatwe zmywanie. Powinny być one konserwowane przez dodatek subst przeciwbakteryjnych. Ich składnikiem jest często etanol lub innych alkohol.
Hydrożele organiczne - roztwory polimerów w wodzie lub mieszanini wody z innymi rozp (glicerol glikol propylenowy, etanol). Poza subst żelotwórczymi pochodzenia naturalnego : agar, tagakanta, algininay , obecnie stosowane są przede wszytki polimery półsyntetyczne i syntetyczne : metyloceluloza, karmelowa sodowa, hydroksyletyloceluloza, kw. poliakrylowy, alkohol poliwinowy. Ich wadą jest to ze wysychając na skórze pozostawiają rodzaj blonki , nie występuje to przy kw. poliakrylowym (karbomer). Przykładem jest maść glicerolowi
Hydrożele nieorganiczne- niektóre substancje nieorganiczne maja zdolność tworzenia struktur żelowych. Zostały wykorzystane w tym celu bentonit ( to glinka kopalna, steżenie zapewniające odpowiednia konsystencje - 5%, są one trwale w zakresie ponad pH 4,5) i koloidalna krzemionka (biały bardzo lekki proszek, niektóre z odmian tworzą żele, ich stężenie wynoi 15-20%, po dodaniu elektrolitów lub tenzydów 4%, dodatek gliceroli pozawala uzyskać przezroczyste hydrożele)
Żele nieorganiczne w przeciwieństwie do organicznych nie tworzą na skórze filmu lecz dają efekt lekkiego przypudrowania.
Struktura wewnętrzna podłoży maściowych i maści
Maść ma strukturę żelową będącą połączeniem fazy sztywnej i cieklej. (wynikają z tego jej cechy fizyczne)
Faza stała jest uporządkowana, cząsteczki mogą łączyć się ze soba za pomca oddziaływań typu Can der Waalsa, dipol-dipol lub wiązań wodorowych. W wazelinie fazę stałą tworzą węglowodory długołańcuchowe, w smalcu triglicerydy. Układy takie to izożele obie fazy należa do tej samej grupy chemicznej,różnią się tylko masa cząsteczkową, gdy subst należa do różnych grup to - heterożele .
W wazelinie istnieją warstwowe skupiska połączone siłami Van der Waalsa tzn krystality, tworzą one sieć w której kanałach znajduje się faza płynna. Pod wpływem sił równolegle ułożone łańcuchy ślizgają się i mogą być wyciągane w nitki. Analogicznie jest w smalcu i maści makrogolwej..
W podłożach absorpcyjnych emulgatory występują w postaci krystalitów tworząc strukturę sieciową.
Bardziej złożony układ tworzą kremy hydrofilowe. Fazę stałą tworzą ułożone warstwowo krystality mieszane emulgatorów zamknietą wewnątrz wodą, fazę plynną stanowi woda nie związana
Sporządzanie maści
Etapy:
Przygotowanie podłoża
Przygotowanie subst leczniczej
Wprowadzenie subst leczniczej do podłoża
Homogenizacja
Pakowanie
Maści emulsyjne - w zlewkach
Maści sporządza się na ciepło lub zimno . na ciepło topi się podloże w temp ok. 60-80 stC , w razie potrzeby cedzi, chłodzi i rozpuszcza subst lecznicze, podczas chlodzenia należy ciągle mieszac. W ten sposób robi się maści zawierające składniki lipofilowe lub makrogole.
Łączenie fazy wodnej z lipidową w maściach emulsyjnych może następować na ciepło lub zimno
Subst leczniczą rozpuszczamy w stopionym podłożu lub w jednej z faz, można ją także zawiesić. W celu łatwiejszego rozpuszczania subst powinna być bardzo miałko sproszkowana
Maści roztwory - np. kamforowa, majerankowa, z mentole, tymiankiem, Ol. Eterycznymi. Subst lecznią rozpiscza się na ciepło w stopionym podłożu, jeżeli jest ciekła Moza ja wymieszać na zimno z podłożem lipofilowym. Subst nie powinna być w stanie nasycenia podłoża gdyż może wykrystalizować.
Maści zawiesiny - są najczęściej sporządzane, głównie podłoże jednofazowe (hydrofobowe lub filowe) i wtedy staje się układem 2fazowym. Jeżeli subst zawieszona jest w ukł emulsyjnym powstaje ukł. Wielofazowy. Przygotowywuje się je przez ucieranie subst. leczniczej z podłożem ( w pierwszym etapie w stos 1:1 potem dodaje się stopniowo podłoże), cząstki powinny być mniejsze niż 90mikro metrów. W celu lepszego roztarcia można subst ucierać z gliceryną , subst pow. Czynna lub parafiną. Przykłady: maść z tlenkiem cynku, maść siarkowa, maść pięciornikowi złożona.
Maści emulsyjne (kremy) - mają charakter w/o lub o/w. subst lecznicza może być rozpuszczona w fazie wodnej lub olejowej, lub zawieszona. Fazę wodną łączy się z olejową zazwyczaj na ciepło pozwala to na uzyskanie stabilniejszych układów. Substancje powinny być w temp 60-80st i podczas laczenia powinno się je caly czas mieszać aż do ochłodzenia. W recepturze często wodę wprowadza się na zimno (do euceryny lub wazeliny z lanoliną) Przykłady: maść z kw. bornym , maść do nosa z efedryną
Żele hydrofilowe - Maści hydrofilowe są na podłożu składającym się z mieszaniny makrogoli, sporządzonym przez ich stopienie i mieszanie do zastygnięcia. Subst lecznicza może być rozpuszczona lub zawieszona. Podstawową grupę żeli hydrofilowych stanowią jednak hydrożele tworzące roztwór (subst rozpuszczona w fazie wodnej) lub zawiesinę subst leczniczej. Powinny one zawierać środki konserwujące. Przykłady : żel bentonitowy z siarką, żel z ichtiolem na podłożu z metylocelulozy.
Technologia maści z niektórymi substancjami leczniczymi
Maść z antybiotykami - korzystniejsze są podłoża bezwodne, np. absorpcyjne, dla antybiotyków trwałych w wodzie można stosować podłoża typi krem w/o lub o/w, należy stosować bufory stabilizujące odczyn, środki konserwujące. Do maści stosuje się :
Siarczan neomycyny - wykazuje niezgodność z laurylosiarczanem sodu (anionowy a neomycyna kationowa)
Siarczan gentamycyny - stabilny w śr wodnym, postać maści lub kemu,
Chloramfenikol - do podłoża wprowadzamy w postaci rozpuszczonej w glikolu propylenowym
Maść z kortykosteriodami - działanie p/zapalne w stanach alergicznych, łuszczyc, często łączone z antybiotykami. Występują najczęściej w postaci maści zawiesin. Wprowadza się je do podłoża ucierając najpierw z olejem, a gdy są w małym stężeniu to rozpuszone w glikoli propylenowym.
Maści dziegciowe i zawierające sulfobituminiany - są to produkty suchej destylacji surowców poch naturalnego .
dziegcie - prod smołowe suchej destylacji węgla kamiennego (Pix Lithantracis) lub różnych gat drewna np. brzoza, buk sosna. Są to ciecze niepolarne o działaniu p/świądowym, p/zapalnym , antymitotyczne i keratoplastyczne. Stosowane w wypruskach łojotoku, łuszczycy
Sulfobituminiany - czarnobrunatne ciecze o zapachy amoniaku, są polarne (dobrze rozp w wodzie) np. ichtiol - sulfonowany olej rącznikowy, działanie: bakteriostatyczne, p/zapalne, znosi obrzęki, stosowany w leczeniu: owrzodzeń, trądziku, stanów zapalnych. Do maści z ichtiolem dobrym podłożem są podłoża absorpcyjne, w celu ulatwienai wymieszania ichtiol można rozetrzeć z olejem rycynowym
Pasty
Pasty są stężonymi maściami typu zawiesin, zawieraja co najmniej 40% subst stałych, mają one twardszą konsystencję, trudno rozsmarowywują się na skórze. Substancjami leczniczymi są zazwyczaj subst: sciągające, odsorbującem p/bakteryjne,p/zapalne. Do past najczęściej stosowane są podłoża lipofilowe. Nie należy ich stosować na owłosioną skórę. Pasty przygotowuje się podobnie jak maści zawiesiny, uciera się je z podłożem ogrzanym do zmięknięcia lub stopionym. Nie należy stosować do ucierania dodatkowych subst płynnych Przykłady : pasta cynkowa (dział wysuszające, ściagające) maść cynkowa z kwasem salicylowym, pasta cynkow z ichtiolem
Maści ochronne
Stosowane są profilaktycznie do ochrony skóry. Wyróżniamy 2 rodzaje:
Maści hydrofobowe - stanowiące skuteczną ochrone przed czynnikami hydrofilowymi (woda, kwasy, zasady, sole żrące) składnikami są subst hydrofobowe np. dimetikon
Maści hydrofilowe - chronią przed czynnikami lipofilowymi (rozp organiczne, oleje mineralne, zw aromatyczne) są to podłoża zmywalne i rozpuszczalne w wodzie: hydrożele, makrogole, kremy hydrofilowe. Mogą zawierać substancje zobojętniające kwasy lub zasady, utleniające, redukujące, kompleksujące
Działanie ochronne bada się za pomocą:
Test immersyjny - zanurzeniowy - obserwowanie wpływu subst szkodliwej pod mikroskopem
Test czetsch - lindenwalda - krązek bibułowy z maścią umieszczony na dnie cylindra , obserwacja wytrzymałości maści w czasie
Test dyfuzyjny - filtr z maści pomiedzy komorami, badanie zawartości subst szkodliwej w komorze z woda
Kremy kosmetyczne
Mają one taką samą strukture fizykochemiczną jak maści lecznicze, najczęściej są to układy emulsyjne, ale również stosuje się kremy na podłożach beztłuszczowych. Kremy kosmectzne się dzieli się na : nawilżające, podkładowe, odżywcze, regeneracjne, oczyszczające, na noc, na dzień
Stosuje się o wiele bardziej różnorodne emulgatory, subst konserwujące i przeciwutleniające. Mogą one wywoływac uczulenia.
Kremy nawilżające maja zmniejszyc TEWL - wskaźnik epidermalnej utraty wody, przez wpływ na mechanizm regulujący nawilżanie (wprowadzanie naturalnych czynników nawilżających). Dodaje się także emolienty - subst o działaniu zmiękczającym.
Kremy promieniochronne
Chronią skórę przed UVA (wnika głęboko, odpowiedzialne za opalanie) i UVB (wnika płytko, odpowiedzialny za rumienie, oparzenia słoneczne, ma działanie kancerogenne), zawierają filtry słoneczne - substancje absorbujące promieniowanie, lub odbijące i rozpraszające światło (ekrany słoneczne). Występują w wielu rodzajach (np. plazowe , wodoodporne)
SPF - wskaźnik ochrony przed promieniowaniem - określa ile razy można przedłużyć bezpieczne opalanie.
6