EPIDEMIOLOGIA
Dział medycyny, nauka zajmująca się badaniem przyczyn, rozwoju i szerzenia się procesów zakaźnych - a także innych chorób niezakaźnych i stanów patologicznych, występujących masowo w zbiorowiskach ludzi - spowodowanych czynnikami fizycznymi, chemicznymi, warunkami socjalnymi lub brakiem czy też niedoborem koniecznych dla ustroju czynników. Epidemiologia obejmuje tez zapobieganie czy zwalczanie tych chorób.
STRATEGIA BADAŃ EPIDEMIOLOGICZNYCH
Choroba- przedmiot epidemiologii.
Głównym i podstawowym zadaniem epidemiologii jest stworzenie naukowych podstaw zwalczania chorób poprzez programy ochrony zdrowia społecznego. Występowanie chorób rozpatruje się na 3 płaszczyznach, stąd wyróżniamy:
- badania opisowe
- badania etiologiczne (analityczne)
- badania interwencyjne (eksperymentalne)
Badania naukowe dzielimy w zależności od rodzaju zastosowanej metody badawczej na eksperymentalne (badacz świadomie i celowo kontroluje określone czynniki np.. szczepionki, które są przedmiotem oceny oraz przydziela obiekty badania-osoby do poszczególnych grup) i nieeksperymentalne (badacz prowadzi obserwacje na grupach ludności występujących samorzutnie w przyrodzie-brak kontroli)
BADANIA OPISOWE
Stanowią opis częstości występowania choroby w populacji w zależności od cech demograficznych i cech środowiska( bez analizowania) a także określenie powiązania między nimi (charakter przyczynowo-skutkowy np. wilgotne środowisko- zapadalność na malarię).
Cechy demograficzne-najczęściej wiek i płeć. Mówiąc o środowisku należy zaznaczy, ze dzielimy je na makro- i mikrośrodowisko.
W odniesieniu do makrośrodowiska brane są pod uwagę: warunki klimatyczne, typ zbiorowości (miasto, wieś), stopień urbanizacji regionu.
W odniesieniu do mikrośrodowiska brane są pod uwagę: charakterystyka zawodu, zarobki, standard mieszkania.
Badanie opisowe w praktyce pozwala wstępnie określić warunki determinujące rozprzestrzenianie się choroby w populacji oraz rozdział środków inwestycyjnych i zaopatrzenia medycznego, jak również wprowadzenie odpowiedniego programu ochrony zdrowia.
Przykład: Badanie opisowe wykazało w jakimś regionie wysoką umieralność niemowląt. Jest to sygnał dla organizatora służby zdrowia o przeznaczenie większych środków na ten problem.
BADANIA ANALITYCZNE (ETIOLOGICZNE)
Polega na interpretacji obserwowanych zależności(człowiek- środowisko) w kategoriach przyczynowo-skutkowych. Badanie to ma duże praktyczne znaczenie dla medycyny zapobiegawczej.
Sposób uzyskiwania wyników dotyczących etiologii (powstawania ) choroby zależy od tego, czy punktem wyjścia badania jest CHOROBA czy CZYNNIK ŚRODOWISKOWY
o domniemanym szkodliwym oddziaływaniu na zdrowie człowieka.
Jeżeli punktem wyjścia badania jest CHOROBA, poszukuje się jej przyczyn w przeszłości (badanie retrospektywne), próbując wykazać szkodliwy wpływ środowiska.
Wybór odpowiedniej grupy przypadków dla zbadania jaka część spośród niej była narażona na domniemany czynnik etiologiczny w przeszłości (analiza retrospektywna). Uzyskany wynik w grupie chorych porównuje się następnie z obserwacjami w grupie kontrolnej. W obydwu grupach analizuje się przebytą w przeszłości ekspozycję na dany czynnik chorobowy.
Jeżeli punktem wyjścia badania jest czynnik ŚRODOWISKOWY, stosuje się poszukiwanie w obserwacji długofalowej (badanie prospektywne) odpowiednich dla niego skutków zdrowotnych (prognoza na przyszłość;-))
BADANIA EKSPERYMENTALNE (INTERWENCYJNE)
Badania analityczne dają ogólny pogląd o danej chorobie w populacji. Aby podjąć działania zapobiegawcze stosuje się badania eksperymentalne na grupie ochotników lub na zwierzętach (;-p). Jeżeli eksperyment się powiedzie, znalezione rozwiązanie może zostać zastosowane w tej populacji.(np. wprowadzenie skutecznej szczepionki).
Szybka notatka: Kohorta- przez kohortę w epidemiologii rozumie się pewną grupę ludzi, którzy wykazują jakąś wspólną cechę (ekspozycję). Szczególnym rodzajem kohorty jest grupa ludzi urodzona w tym samym czasie.
W powyższych badaniach stosujemy 2 METODY OBSERWACJI:
1) KLINICZNO-KONTROLNA (RETROSPEKTYWNA)
Polega na wyborze odpowiedniej grupy przypadków chorobowych w celu zbadania, jaka część spośród nich była narażona na domniemany czynnik etiologiczny. Uzyskany wynik w grupie chorych porównuje się z obserwacjami dokonanymi w grupie kontrolnej. Grupa kontrolna składa się zwykle także z chorych hospitalizowanych, ale z powodu innych chorób. Taki rodzaj badania nazywamy dlatego retrospektywnym, że w obydwu grupach analizuje się przebytą w przeszłości ekspozycję na domniemany czynnik chorobowy.
2) KOHORTOWA (PROSPEKTYWNA i RETROSPEKTYWNA)
Badania tą metodą muszą spełnić warunki:
a)grupę lub grupy osób (kohorty), które mają być objęte badaniami długofalowymi określa się przed wystąpieniem choroby na podstawie określonych cech (uwarunkowań), stanowiących przedmiot zainteresowania badacza
b)wybrane grupy obserwuje się przez pewien czas dla ustalenia częstości choroby (zapadalności i umieralności).
Wyróżniamy badania kohortowe retrospektywne i prospektywne. Rozróżnienie zależy od tego, czy w danej kohorcie analizuje się zachorowania, które miały miejsce w przeszłości, czy też przypadki, które wystąpiły w toku obserwacji prospektywnej po rozpoczęciu badania.
WCZESNE WYKRYWANIE CHORÓB (BADANIE PRZESIEWOWE)
Przez badanie przesiewowe (przeglądowe) rozumiemy zastosowanie stosunkowo prostych i niekosztownych testów diagnostycznych w badaniach dużych grup ludności, w celu wykrycia wczesnych stadiów choroby. Strategicznym celem badania przesiewowego jest zmniejszenie chorobowości (umieralności) z powodu określonej choroby wśród osób poddanych tym badaniom. Najważniejszym praktycznym celem masowych badań przeglądowych ludności jest wykrycie chorób w najwcześniejszym okresie ich rozwoju, aby nie dopuści do pełnego rozwoju choroby. Badania te umożliwiają również zdobycie pełniejszych informacji o częstości występowania poszczególnych stadiów choroby w populacji. Przykładem choroby, w której cel ten został osiągnięty jest gruźlica płuc.
Od strony proceduralnej bierze się pod uwagę podział na 2 grupy:
- prawdopodobnie chore
- z dużym prawdopodobieństwem wykluczenia choroby
(Koncepcja testu przesiewowego różni się od koncepcji klinicznego badania diagnostycznego, który klasyfikuje stan zdrowia danej osoby ściśle wg skali zdrowy- chory, a tutaj na zasadzie prawdopodobieństwa).
Screening= badanie przesiewowe
RANDOMIZACJA - (ang. random - przypadkowy) - w metodologii nauki termin oznaczający losowy rozdział badanych obiektów do grup porównawczych.
Randomizacja jest jednym z zabiegów metodologicznych stosowanych w celu zniwelowania wpływu niekontrolowanych zmiennych na wyniki eksperymentu (na zmienną zależną).
Przykład: Chcemy zbadać czy nowy lek polepsza pamięć. Tworzymy dwie grupy osób badanych: grupę eksperymentalną, w której ludzie otrzymują ten nowy lek i grupę kontrolną, w której ludzie dostają placebo. Prosimy aby nauczyli się listy słów. Następnie sprawdzamy w której grupie ludzie więcej zapamiętali. Jeżeli grupa eksperymentalna zapamiętała znacząco więcej słów, to możemy wnioskować, że nowy lek rzeczywiście polepsza pamięć.
Randomizacja polega tutaj na tym, że skład obu grup jest dobierany losowo - np: rzut monetą decyduje o tym, czy dana osoba znajdzie się w grupie eksperymentalnej, czy w grupie kontrolnej. Dzięki takiemu zabiegowi można zasadnie twierdzić, że obie grupy nie różniły się statystycznie pod żadnym ważnym dla eksperymentu względem. W związku z tym można zasadnie twierdzić, że różnice w zapamiętywaniu wynikają tylko z własności badanego leku.
Ślepa próba - metoda prowadzenia eksperymentu medycznego badającego wpływ substancji (zwykle leku), polegająca na utrzymaniu osób przyjmujących lek w nieświadomości co do tego czy przyjmują lek, czy też substancję obojętną (placebo). Ślepą próbę stosuje się w celu wykluczenia efektu oczekiwania u osób, na których sprawdza się działanie substancji
Podwójnie ślepa próba (ang. double-blind experiment) polega na tym, że nikt z osób biorących bezpośrednio udział w eksperymencie, i mających kontakt z osobami badanymi, nie wie który środek jest naprawdę lekiem, a który w rzeczywistości jest substancją obojętną. W ten sposób wyklucza się możliwość nieświadomego wpłynięcia na osoby badane (i w ten sposób na wyniki badania) przez lekarza prowadzącego i osoby podające lek. Podwójnie ślepą próbę zastosowano po raz pierwszy w 1950 roku.
Podwójna ślepa próba ma duże znaczenie dla zapewnienia obiektywnych wyników badań, ponieważ:
jeśli pacjent sam przyjmuje leki niemożliwa jest obiektywna ocena wpływu leku
jeśli lekarz wydaje leki może on swoim działaniem (np. podając dodatkowe leki) nieświadomie sfałszować wynik eksperymentu
Metodę ślepej próby, np. podwójnej, stosuje się przy badaniu środków farmakologicznych i niefarmakologicznych.
Na szeroką skalę zastosowano próbę podwójnie ślepą w Stanach Zjednoczonych (1954) podczas badania eksperymentalnego nad szczepionką Salka przeciw Poliomyelitis (choroba Heinego i Medina). Badanie zakończyło się sukcesem. Obejmowało ponad milion dzieci, a dzięki zastosowaniu placebo i próby podwójnie ślepej uniknięto błędów systematycznych w procesie diagnostycznym, zwłaszcza że rozpoznanie i analiza w dużej mierze zależały od oceny subiektywnej lekarza i pacjenta.
PLACEBO (łac. spodobam się) - substancja lub działanie (np. zabieg chirurgiczny) obojętne, nie mające wpływu na stan zdrowia pacjenta, podawane choremu jako terapia. Chory nie wie, że to, co zastosowano nie jest prawdziwym leczeniem, zaś wszystko (dla leku głównie: wygląd, zapach, smak, konsystencja), oprócz leczniczych właściwości placebo jest takie samo, jak rzeczywistej terapii.
Często zastosowanie prawdziwego leku mogłoby być szkodliwe dla pacjenta, ale oszukanie go przez wmówienie, że przyjął lek, może poprawić jego sytuację psychiczną.
Placebo stosuje się również w badaniach nad działaniem leków, zabiegów medycznych i niekonwencjonalna Placebo jest prawdopodobnie tak stare, jak sama medycyna[potrzebne źródło]. Było głównie wykorzystywane, aby poprawić siły pacjenta. Począwszy na drobnych operacjach usunięcia migdałków, które rzekomo stanowiły źródło zakażenia paciorkowcami, po wycinanie okrężnicy u pacjentów z epilepsją (co w obu przypadkach przynosiło wyraźną poprawę stanu zdrowia, mimo pozbawienia prawidłowo funkcjonującego organu). W średniowieczu powszechne było stosowanie zasady ante patientum latina lingua est (w obecności chorego używaj tylko łaciny), czy informowanie chorych księży, że zostali "awansowani" do godności biskupich. Podobnie aktualne dyskusje "czy należy informować umierających pacjentów o ich stanie" i "czy należy informować chorego o przypuszczalnym rozpoznaniu bez jego potwierdzenia" w gruncie rzeczy opierają się na wierze w placebo (czy chęci uniknięcia efektu nocebo)...lnych, używając go w podwójnie ślepej próbie.
Zdarza się, że pacjent, który przyjął placebo, zamiast prawdziwego leczenia, naprawdę zdrowieje. Okazuje się także, że sama wizyta lekarza, czy drobna porada udzielona niekoniecznie w gabinecie może znacznie poprawić stan pacjenta. Ta sfera psychiki człowieka nie jest do końca zbadana.
Z drugiej strony chory, wierząc, że przyjął silną dawkę leku, zauważa u siebie poprawę (przecież tak musi być!), chociaż ona w rzeczywistości nie nastąpiła.
Placebo jest wykorzystywane do testowania leków i różnych terapii (eksperyment kliniczny). Grupie pacjentów, chorych na tę samą chorobę, mówi się, że zostaną poddani działaniu pewnego leku. Część z nich otrzymuje rzeczywisty lek, a część - identycznie wyglądające placebo. Testowany lek okaże się skuteczny, jeśli w grupie leczonej lekiem testowanym odsetek osób wyleczonych lub z poprawą będzie większy niż w grupie leczonej placebo. Dodatkowo porównuje się częstość występowania działań niepożądanych w obu grupach. Te, które występują częściej w grupie leczonej lekiem testowanym, można przypisać działaniu testowanego leku. Działania niepożądane występują również w grupie leczonej placebo.
Zasadniczo silny efekt placebo widoczny jest w terapii zabiegowej, ważna jest także forma podania leku (zastrzyki wywołują silniejszy efekt aniżeli tabletki, czy krople). Firmy farmaceutyczne dostosowują kolor tabletek kierując się badaniami efektu placebo. Różne nurty medycyny niekonwencjonalnej wykorzystują twórczo efekt placebo (np. bardzo rzadkie zioła sprowadzane z daleka, etc) - stosunkowo niski efekt placebo jest w homeopatii (nie można barwić granulek, jednolity sposób podawania leku).
RODZAJE BŁĘDÓW W BADANIACH EPIDEMIOLOGICZNYCH
Błąd pomiaru- różnica pomiędzy rzeczywistą wartością cechy, a uzyskanym wynikiem pomiaru tej cechy.
Błędy pomiaru dzielimy na:
Przypadkowe (są niewielkie, w bardzo małym stopniu obciążają wyniki badań, można je wykryć poprzez powtarzanie obserwacji). W zasadzie błędy przypadkowe są różnokierunkowe i znoszą się, a ich efekt można zmniejszy poprzez zwiększenie liczebności prób.
Systematyczne (zagrażają poważnie badaniu, ponieważ jednokierunkowo wypaczają wyniki i prowadzą do formułowania fałszywych wniosków)
Aby uniknąć błędów konieczne jest jasne określenie definicji i kryteriów diagnostycznych oraz konsekwentne postrzeganie w toku badania, a także zastosowanie takich testów diagnostycznych, aby dawały wyniki powtarzalne i trafne. Wartościowa diagnoza daje możliwości porównywania rezultatów badań z wynikami przedstawionymi przez różnych obserwatorów z różnych środowisk.
EPIDEMIA- wystąpienie zachorowań na daną chorobę pochodzących z jednego źródła wśród ludności na określonym terenie i w określonym czasie w liczbie wyraźnie większej niż w poprzednich latach (zwiększona zapadalność).
Szczyt epidemii- okres wystąpienia najwyższej liczby zachorowań w czasie epidemii.
Ogon epidemii- pojedyncze zachorowania występujące w okresie wygasania epidemii.
ENDEMIA- występowanie zachorowań na daną chorobę wśród ludności na określonym terenie w liczbie utrzymującej się przez wiele lat na podobnym poziomie.
PANDEMIA- epidemia obejmująca kilka krajów lub kontynentów.
EPIDEMIOLOGICZNA TRIADA OPISOWA (OSOBA, MIEJSCE CZAS)
Głównym zadaniem epidemiologii opisowej jest określenie wartości liczbowej współczynników chorobowości, zapadalności i umieralności w różnych populacjach i w różnych podgrupach ludności. Jest to niezbędne przy formułowaniu hipotez wyjaśniających uwarunkowania stanu zdrowia populacji. Opisu częstości występowania choroby w populacji dokonuje się wg cech charakterystycznych, odnoszących się do:
Osób: wiek, płeć, grupa etniczna, stan cywilny, zawód, stan społeczno-ekonomiczny (czyli KTO zachorował?)
Czasu: zmiany chwilowe (dzienne, godzinowe), sezonowe, inne zmiany cykliczne, zmiany długofalowe (czyli KIEDY zachorował?)
Miejsca: kraj, województwo lub powiat, miasto, wieś, gromada (czyli GDZIE zachorował?)
ŁAŃCUCH EPIDEMICZNY- kolejne etapy przenoszenia zarazka; może być:
-jednoogniwowy, gdy między źródłem zakażenia i wrażliwym organizmem pośredniczy jeden element, np. woda, kropelki śluzu, kleszcz, wesz,
-wieloogniwowy, gdy pośredniczy więcej elementów, np. muchy, owoce lub wody powierzchniowe i produkty spożywcze; wyjątkowo mogą być 3 lub 4 elementy.
Łańcuch epidemiczny zawiera:
- źródło zakażenia
- mechanizm przekazywania zakażenia
- ludność wrażliwą na zakażenie.
EPIDEMIOLOGIA OPISOWA
ZMIENNA: Zmienną nazywamy dowolną właściwość badanego obiektu lub grupy obiektów (np. wiek, płeć, objawy chorobowe). Zmienna jest więc pojęciem, które obejmuje różne wartości liczbowe lub różne jakości cech jednostek objętych badaniem.
Zmienne współzależne
Zależna- skutek
Niezależna- przyczyna
Zmienne dodatkowe
Kontrolowane (zmienne niezależne, które nie stanowią przyczyny w danym przypadku, ale wywierają wpływ na zmienną zależną, czyli na skutek i z tego względu są kontrolowane przez badacza) np.
Nie kontrolowane (zmienne niezależne, wywierają wpływ na skutek, ale nie są kontrolowane w trakcie badania)
Zmienne zakłócające należą do kategorii zmiennych niezależnych, wpływając na zmienną zależną współwystępującą stale z przyczyną. Jeśli zmienna zakłócająca jest kontrolowana przez badacza, to znaczenie czynnika przyczynowego nie może być oddzielone od roli zmiennej zakłócającej.
ZASADY I FORMUŁOWANIE HIPOTEZ BADAWCZYCH
HIPOTEZA jest prostym, ale rzeczowym przypuszczeniem opartym na wstępnych danych o chorobie, które wskazują, ze istnieje prawdopodobnie jakaś zależność pomiędzy występowaniem danej choroby a ekspozycją na domniemany czynnik. Nie ma żadnej recepty na formułowanie dobrych hipotez badawczych, chodzi tu bowiem o umiejętności kojarzenia obserwowanych faktów i wyciąganie z nich logicznych wniosków. Formułowanie hipotezy dla potrzeb badania epidemiologicznego muszą by szczegółowe, ponieważ tylko takie hipotezy określają dobór materiału, niezbędne zmienne, metody badawcze oraz metody analizy wyników, które będą musiały zostać użyte do jej sprawdzania. Ogólnikowo sformułowane hipotezy prowadzą do zastosowania tasiemcowych kwestionariuszy, licznych testów diagnostycznych, bezproduktywnego przetwarzania lawiny danych, które pozornie stwarzają nadzieję natknięcia się przypadkowo na jakieś związki.
Hipotezy mogą by proste lub złożone. Hipoteza prosta jest tylko uogólnieniem obserwacji. Hipotezy złożone postulują istnienie powiązań między zdarzeniami lub nawet bardzo skomplikowanych łańcuchów przyczyn i skutków.
Mamy 4 zasady formułowania hipotez:
Na podstawie analogii do innych zjawisk (np. podobieństwo rozkładu wg płci i wieku przypadków gruźlicy płuc i raka płuc, spowodowanego paleniem tytoniu, skłoniło badaczy do przyjęcia hipotezy, ze palenie tytoniu ma również wpływ na niekorzystny przebieg gruźlicy w starszym wieku)
Metoda analogii bywa zwodnicza np. uwarunkowania genetyczne nie muszą być przyczyną choroby, a środowisko, w jakim żyje rodzina z pokolenia na pokolenie.
Metoda tzw. jedynej zgodności stwierdza, ze jeżeli okoliczności prowadzące do danego zdarzenia miały w każdym przypadku jeden wspólny czynnik, to czynnik ten może stanowi poszukiwaną przyczynę np. występowanie cholery i duru brzusznego w konsekwencji złego stanu sanitarno-bytowego miejsca zamieszkania.
Model tzw. jedynej różnicy- jeżeli z dwóch zespołów okoliczności różniących się jednym czynnikiem, zespół zawierający ten czynnik prowadzi do danego wydarzenia, drugi zaś zespół nie prowadzi, to czynnik ten może by uważany za przyczynę danego wydarzenia.
Model tzw. metody jednoczesnej zmienności stwierdza, ze jeżeli zmienność natężenia danego czynnika wywołuje równoległą zmienność drugiego (skutku), to czynnik ten jest przyczyną.
Klinicysta ustala diagnozę lekarską, stosując albo proste metody diagnostyczne, lub w zależności od potrzeb wykonuje wiele pracochłonnych badań i konsultacji specjalistycznych. Zwykle w klinicznej praktyce diagnoza choroby opiera się na dużej liczbie klinicznych i laboratoryjnych testów, których wyniki powinny by zestawione w taki sposób, aby możliwy błąd jednego badania mógł być poprawiony przez inne badanie.
Stosowane testy diagnostyczne powinny być powtarzalne i trafne, gdyż elementy te decydują o wartości diagnozy w badaniu masowym oraz o możliwości porównywania z wynikami osiągniętymi w różnych grupach ludności przez innych lekarzy (obserwatorów).
Bioterroryzm
(to jest fragment wywiadu Rozmowa z gen. bryg. dr. n. med. Andrzejem Trybuszem. Głównym Inspektorem Sanitarnym)
Atak bioterrorystyczny może mieć różne formy. Na przykad, do bioterroryzmu można wykorzystać skażoną żywność i jej składniki. Obiektem ataku mogą być też ujęcia wody, obiekty handlowe. Pożądanym dla terrorysty celem ataku są skupiska ludzkie, szkoły, szpitale, środki lokomocji, instytucje publiczne, obiekty wojskowe i wiele innych miejsc. Każdemu z nich nie da się zapewnić ochrony fizycznej. Trzeba więc, przy stosowaniu metod prewencyjnych, być przygotowanym na wypadek ataku, tak aby maksymalnie ograniczyć jego skutki. Ważną sprawą jest stworzenie, w każdej fazie produkcji skutecznego systemu kontroli żywności. Jeszcze w tym roku uruchomione zostaną laboratoria zajmujące się badaniem żywności genetycznie zmodyfikowanej. Polska zostanie włączona do Systemu Wczesnego Ostrzegania o Niebezpiecznych Produktach żywnościowych i środkach żywienia Zwierząt. W ramach tego systemu dokonywana będzie ocena ryzyka zagrożenia wywołanego pojawieniem się na rynku środków spożywczych szkodliwych dla zdrowia.
Na przełomie 2001 i 2002 roku udało się nam przeszkolić około tysiąca lekarzy pierwszego kontaktu. Wszystkie Wojewódzkie Stacje Sanitarno-Epidemiologiczne posiadają plany działania W sytuacjach kryzysowych, ujmujące m.in. postępowanie w przypadku bioterroryzmu. Stworzono procedury współdziałania służb (Policja, Staż Pożarna, Straż Graniczna) z Państwowa Inspekcja Sanitarna na wypadek postępowania Z niebezpiecznymi i podejrzanymi przesyłkami. Dla pracowników laboratoriów WSSE i personelu medycznego oddziałów zakazanych przygotowano kombinezony i maski chroniące przed drobnoustrojami. Zgromadzono również zapasy antybiotyków skutecznych przy zwalczaniu wąglika. Ponadto w Wojskowym Instytucie Higieny I Epidemiologii utworzono laboratorium III klasy bezpieczeństwa. Dzięki niemu możemy diagnozować najbardziej niebezpieczne szczepy bakterii. Jest to laboratorium na bardzo wysokim, europejskim poziomie
MONITORING ŚRODOWISKA, badanie, analiza i ocena stanu środowiska w celu obserwacji zachodzących w nim zmian; niekiedy obejmuje także prognozowanie zmian środowiska. Monitoring środowiska może być prowadzony w skali globalnej (światowej), kontynentalnej, ogólnokrajowej i lokalnej (np. w strefie oddziaływania obiektu przemysłowego); może dotyczyć powietrza atmosferycznego, wód powierzchniowych i podziemnych, gleby i hałasu oraz przyrody ożywionej. Ważnym uzupełnieniem monitoringu środowiska są pomiary ilości zanieczyszczeń wprowadzanych do środowiska, np. wielkości emisji pyłów i gazów do atmosfery, ilości i składu ścieków odprowadzanych do wód, nagromadzenia i charakterystyki odpadów. W Polsce do podstawowych zadań państwowego monitoringu środowiska należy dostarczanie informacji o: aktualnym stanie i stopniu zanieczyszczenia poszczególnych komponentów środowiska, ilości zanieczyszczeń odprowadzanych do środowiska, dynamice antropogenicznych przemian środowiska przyrodniczego i przewidywanych skutkach użytkowania środowiska. Monitoring środowiska odznacza się systematycznością badań prowadzonych według ustalonych zasad i metod pobierania prób oraz ich analizy. System kontroli jakości pomiarów obejmuje rejestrację i akredytację laboratoriów, kontrolę uzyskiwanej dokładności metod analitycznych oraz legalizację aparatury. W monitoringu środowiska stosuje się metody manualne — pomiary okresowe (nieautomatyczne), półautomatyczne stacje pomiarowe lub automatyczne systemy pomiarowo-alarmowe — pomiary ciągłe; odrębną grupę stanowi zdalne monitorowanie jakości środowiska — teledetekcja przy użyciu promieniowania elektromagnetycznego. Coraz większego znaczenia nabiera monitoring biologiczny, tj. bioindykacja zanieczyszczeń; polega on na wykorzystaniu roślin lub organizmów zwierzęcych do rejestracji szkodliwego oddziaływania zanieczyszczeń.(!)
Systemy informatyczne w postaci komputerowych baz danych (np. stężeń zanieczyszczeń w atmosferze, analiz wód powierzchniowych i podziemnych, zawartości metali ciężkich w glebach) w powiązaniu z geograficznymi systemami informacyjnymi umożliwiają wizualizację danych na mapach tematycznych.