T: CYKL PŁCIOWY 20.02.2010
PLEMNIK ma wymiary 50- 250 mikrometrów
- składa się z:
Główki
Szyjki
Wstawki
Witki
Największą, główną częścią jest główka- w niej jądro komórkowe
Głównym składnikiem jądra jest zagęszczona chromatyna, która jest aktywna, gdy wnika plemnik do komórki jajowej
Przednia część główki pokrywa czapeczkowaty twór- tzw. akrosom- zawiera enzymy, które ułatwiają wniknięcie plemnika do jaja podczas zapłodnienia
szyjka plemnika- jej największym elementem jest centriola bliższa, na której zawiesza się włókno osiowe witki
wstawka składa się z włókna osiowego otoczonego włóknami obwodowymi
witka również składa się z włókna osiowego- ruch witki przypisuje się kurczliwości włókienek
KOMÓRKA JAJOWA
zawiera duże, centralnie położone jądro komórkowe otoczone warstwą cytoplazmy zawierającą duże ilości żółtka
cytoplazma otoczona jest błoną żółtkową, na zewnątrz której znajduje się otoczka przejrzysta
cała komórka jajowa otoczona jest komórkami pęcherzykowymi tzw. warstwy ziarnistej i wieńca promienistego
DOJRZAŁOŚĆ PŁCIOWA- stan rozwoju organizmu, przy którym możliwe staje się zapłodnienie i rozwój ciąży
- objawami dojrzałości są:
popęd płciowy
wytwarzanie zdolnych do zapłodnienia gamet
wydzielanie dużych ilości hormonów płciowych
- osiąganie dojrzałości: (ale jeszcze nie należy zapładniać!!)
bydło 6- 14m-cy
konie 12- 18m-cy
świnie 3- 6m-cy
owce 5- 8m-cy
kozy 6- 7m-cy
psy 7- 14m-cy
DOJRZAŁOŚĆ ROZPŁODOWA (HODOWLANA)- stan rozwoju organizmu pozwalający na dopuszczenie do rozwoju bez ryzyka zahamowania wzrostu, rozwoju oraz miernych wyników użytkowania rozpłodowego
- moment osiągnięcia dojrzałości:
bydło 12- 20m-cy
konie 36- 48m-cy
świnie 8- 12m-cy
owce 8- 18m-cy
kozy 8- 18m-cy
psy 18- 24m-cy
- wiąże się to z osiągnięciem minimum masy ciała 60- 70% dorosłego
- zbyt późne- zbędne koszty utrzymywania zwierząt
DOJRZAŁOŚĆ FIZYCZNA (SOMATYCZNA)- stan rozwoju organizmu, przy którym nastąpiło już zakończenie wzrostu i rozwoju kośćca
- wymiary i masa ciała typowa dla dorosłych osobników- zaczynają się otłuszczać
- moment osiągnięcia:
bydło 4- 5lat
konie 5lat
świnie 1,5- 3lata
owce, kozy 2,5- 3lata
pies 2-3lata
CYKL PŁCIOWY- RUJOWY
- powtarzający się cyklicznie zespół zmian w układzie rozrodczym samicy, którego celem jest przygotowanie narządów rozrodczych do zapłodnienia oraz rozwoju zarodka
ZWIERZĘTA POLIESTRALNE- wykazują ruje cyklicznie, o każdej porze roku( co miesiąc) zwierzęta domowe:
bydło,
trzoda
ZWIERZĘTA SEZONOWO- POLIESTRALNE- samice wykazują ruje cyklicznie, ale tylko w sezonie rozpłodowym:
konie
owce
kozy
ZWIERZĘTA MONOESTRALNE- samice wykazują ruje 1x w roku:
dzikie gatunki
ZWIERZĘTA DIESTRALNE- samice wykazują ruje 2x w roku:
suki
ZEWNĘTRZNY OBJAW GOTOWOŚCI SEKSUALNEJ
krowa co 21dni
klacz co 21 dni (w sezonie)
maciora co 21 dni
owce co 17 dni (w sezonie)
kozy co 21 dni
suka 2x w roku
*pedometry- liczniki kroków-
do wykrywań rui
Cały cykl dzieli się na 2 fazy:
pęcherzykową
ciałka żółtego
ad. a) faza pęcherzykowa (estrogenna)
na jajnikach dojrzewają pęcherzyki jajnikowe (I, II, III rzędu) zawierające komórkę jajową oraz następuje wzrost wydzielania estrogenu- w fazie tej są 2 okresy:
przed- rujowy-
występuje 2-3 dni przed wystąpieniem rui właściwej
w jajnikach dojrzewają pęcherzyki jajnikowe i wytwarzana jest zwiększona ilość estrogennych hormonów
charakterystyczne zmiany na zewnątrz:
przekrwienie błony śluzowej macicy i rozwój gruczołów macicznych
przekrwienie błony śluzowej pochwy i obrzęk sromu
samice stają się niespokojne i bardziej pobudliwe
samice mają zmniejszony apetyt (szczególnie krowy)
rujowy
jajnik zawiera dojrzały pęcherzyk
następuje wzrost stężenia estrogenów we krwi, które stymulują szczytowe uwolnienie LH (hormon lutamizujący)- LH powoduje wystąpienie owulacji- pęknięcie pęcherzyka Graffa (III rzędu)
charakterystyczne zmiany towarzyszące rui:
zewnętrzne:
w narządach płciowych:
obrzmienie i zaczerwienienie sromu
wypływ śluzu z dróg rodnych
zaczerwienienie i lekkie nabrzmienie wymienia
w zachowaniu:
manifestacja popędu płciowego
niepokój
utrata apetytu
chęć obskakiwania innych osobników
odruch tolerancji (dają się obskakiwać, tolerancja lędźwiowa)
wewnętrzne:
przekrwienie błony śluzowej macicy
obfita sekrecja (wydzielanie) gruczołów macicznych
z otwartej szyjki macicy wycieka do pochwy śluz
owulacja
dynamiczny wzrost stężenia hormonów estrogennych
DŁUGOŚĆ OKRESU RUJOWEGO
krowa 18 godzin
klacz 3- 5dni
maciora 36- 48 godzin
owca 30 godzin
koza 36 godzin
suka 2- 4dni
kotka 4- 10 dni
06.03.2010
ad. b) faza ciałka żółtego
w miejscu pękniętego pęcherzyka Graffa tworzy się ciałko żółte, które wydziela progesteron- hormon, stanowiący główny czynnik regulacji cykli płciowych oraz czynnik chroniący ciążę i przygotowujący macicę do przyjęcia zapłodnionej komórki jajowej
zwiększenie wydzielania progesteronu działa hamująco na wzrost pęcherzyków- czyli kolejne pęcherzyki jajnikowe nie rosną, uniemożliwiając kontynuacje cyklu płciowego (brak menstruacji…)
wyróżniamy w tej fazie 2 okresy:
po rujowy- trwa 6- 8dni po zakończeniu rui
- w miejscu pękniętego pęcherzyka tworzy się ciałko żółte
- w przypadku zapłodnienia cykl płciowy kończy się w tym momencie- progesteron hamuje kolejne pęcherzyki i przygotowuje
- ciałko żółte pozostaje na jajniku jako ciałko żółte ciążowe- jego obecność wstrzymuje występowanie cyklu płciowego
- charakterystyczne zmiany:
zaczyna się sekrecja gruczołów macicznych
ustępuje przekrwienie błon śluzowych macicy i pochwy
zanika obrzęk sromu
między rujowy- trwa ok. 9dni i stanowi kontynuację cyklu płciowego w przypadku, gdy nie dojdzie do zapłodnienia
- charakterystyczne zmiany:
zanik ciałka żółtego
uwstecznienie gruczołów macicznych
narządy rozrodcze powracają do normalnego stanu (ustępuje przekrwienie, zanika obrzęk sromu)
METODY WYKRYWANIA RUI U LOCH:
Obserwacja zewnętrznych objawów rui- dotyczy zewnętrznych narządów płciowych oraz charakterystycznego zachowania się samicy będącej w stanie rui- mało skuteczna, bo czasem występują tzw. ciche ruje (taki przebieg, gdzie nie widać na zewnątrz objawów rujowych)
Obserwacja odruchu tolerancji- odruch tolerancji występuje tylko podczas rui właściwej; można go stwierdzić uciskając grzbiet lub dosiadając lochę- lochy będące w stanie rui pozostają w bez ruchu, mają wyprężony grzbiet i stojące uszy- najlepiej stwierdzić ten odruch w obecności knura
Wykrywanie rui może ułatwić rozpylenie preparatu zawierającego syntetyczne pochodne feromonów w okolicy pyska i sprawdzamy odruch tolerancji
Pomiar oporności elektrycznej śluzu pochwowego- używa się przyrząd elektryczny z sondą - oporność maleje, kiedy zbliża się ruja ( w okresie poprzedzającym ruję); na 24godziny przed owulacją ponownie wzrasta; uchwycenie momentu wzrostu oporności pozwala określić okres owulacji- tą metodą można wykryć tzw. cichą ruję; wadą jest to, że należy kilka razy dziennie przeprowadzać badanie
METODY WYKRYWANIA RUI U BYDŁA:
Obserwacja zewnętrznych objawów- najczęściej 3 razy dziennie i najczęściej występują te objawy w godzinach wieczornych- kiedy jest spokój
Stwierdzenie odruchu tolerancji- zazwyczaj wykorzystuje się buhaja
Pomiar oporności elektrycznej śluzu pochwowego
Pomiar ruchliwości zwierząt- edometry (do liczenia kroków)
Pomiar stężenia progesteronu we krwi lub mleku krów
Można zastosować pomiar temperatury ciała- wzrost o 0,3stopnia
Kiedy wykryjemy ruję - inseminator inseminuje
INSEMINACJA- sztuczne zapłodnienie samic, poprzez wprowadzenie do dróg rodnych nasienia wcześniej pobranego od samca, odpowiednio rozrzedzonego i konserwowanego
Korzyści odnoszone z inseminacji:
Maksymalne wykorzystanie najlepszych rozpłodników
Przy kryciu naturalnym 1 buhaj na 100 krów i 1 knur na 100 loch
Inseminacja nasieniem o krótkotrwałej konserwacji- 1 buhaj - 1tys. do krów, 1 knur do 3tys. loch
Inseminacja nasieniem o długoterminowej konserwacji: 1 buhaj- na 10tys. krów
Lepsze wykorzystanie nasienia = ostrzejsza selekcja
Obniżenie kosztów produkcji poprzez zmniejszenie liczby rozpłodników
Korzyści hodowlane (możemy wybierać)
Ułatwienie zwalczania chorób zakaźnych
Możliwość zapłodnienia nasieniem o sprawdzonej zdolności zapładniającej, co wpływa na skrócenie czasu jałowienia
Ułatwienie stosowania krzyżowania użytkowego
Zagrożenia stwarzane przez inseminację:
Wzrost ryzyka INBREDU (pokrewieństwa)
Sprzyja zmniejszeniu zmienności genetycznej w populacji
Zwiększa ryzyko rozprzestrzeniania punktowych mutacji genowych
METODY POBIERANIA NASIENIA
Pobieranie za pomocą sztucznej pochwy- buhaj i ogier (by nie doszło do szoku termicznego- stopniowe obniżenie temperatury)
Gdy samiec pokrywa fantom jego prącie jest wprowadzone do sztucznej pochwy
Po ejakulacji nasienie zbiera się do odpowiedniego naczynia przymocowanego do sztucznej pochwy
Metoda elektro-ejakulacji (buhaj, tryk)- polega na pobudzeniu samca do oddania nasienia za pomocą bodźców elektrycznych-
przed zabiegiem usuwa się z odbytnicy kał
wykonuje się lewatywę
elektrodę przed wprowadzeniem do odbytnicy smaruje się wazeliną
pobudzenie samca do oddania nasienia polega na zmianie napięcia podawanego stopniowo prądu- wzrasta aż do punktu szczytowego
krótka przerwa i powtórka aż do oddania nasienia
zaletą tej metody jest otrzymywanie nasienia od wartościowych samców, którzy z jakichś powodów nie mogą normalnie oddać nasienia
wady- występują zakłócenia w procesie oddychania, nasienie jest bardziej rozcieńczone
Masaż nasieniowodów- polega na wprowadzeniu ręki do prostnicy (przez odbyt) a potem wykonaniu masażu gruczołów pęcherzykowych i masażu baniek nasieniowodu; nasienie tak pobrane charakteryzuje się mniejszą koncentracją plemników i występowaniem zanieczyszczeń; również pobiera się to nasienie do sztucznej pochwy
Punkcja ogona najądrzy przyżyciowo lub po uboju (buhaj)
Metoda naturalna= manualna (tylko u knura)
EJAKULAT- porcja nasienia uzyskana podczas jednej ejakulacji:
Składa się z PLEMNIKÓW i OSOCZA NASIENIA:
- wydzieliny:
kanalików krętych
najądrzy
nasieniowodów
gruczołów płciowych dodatkowych
- produkty przemian:
związków energetycznych
metabolity plemników
CECHY FIZYCZNE EJAKULATU:
objętość
ogólna liczba plemników
koncentracja plemników
ruch plemników
pH
barwa
konsystencja
zawartość frakcji galaretowatej (pierwszej, oczyszczającej )
SPRZĘT UŻYWANY PRZY INSEMINACJI ZWIERZĄT:
bydło:
stosujemy pistolety inseminacyjne:
do słomek francuskich (mini i midi)
do słomek niemieckich
do słomek uniwersalnych (mini i midi)
słomki- są do przechowywania nasienia z PCV- napełnione nasieniem posiadają nadruki zawierające:
nazwę buhaja
numer buhaja
nazwę stacji, gdzie się pobiera
numer nasienia
rasę
- są słomki:
francuskie:
midi 0,5 cm3
mini 0,25 cm3
niemieckie:
tzw. mini tuby o połowę krótsze o zawartości 0,25- 0,3cm3
lochy:
kateter- rurka z gumową końcówką w kształcie spirali najbardziej zbliżonym do wymiaru i budowy prącia knura
zbiorniczek na nasienie- jest to plastikowa tubka lub pojemnik jednorazowego użytku o objętości ok. 90ml
8