T: CYKL PŁCIOWY 20.02.2010

PLEMNIK ma wymiary 50- 250 mikrometrów

- składa się z:

• Główki

• Szyjki

• Wstawki

• Witki

• Największą, główną częścią jest główka- w niej jądro komórkowe

Głównym składnikiem jądra jest zagęszczona chromatyna, która jest aktywna, gdy wnika plemnik do komórki jajowej

Przednia część główki pokrywa czapeczkowaty twór- tzw. akrosom- zawiera enzymy, które ułatwiają wniknięcie plemnika do jaja podczas zapłodnienia

• szyjka plemnika- jej największym elementem jest centriola bliższa, na której zawiesza się włókno osiowe witki

• wstawka składa się z włókna osiowego otoczonego włóknami obwodowymi

• witka również składa się z włókna osiowego- ruch witki przypisuje się kurczliwości włókienek

KOMÓRKA JAJOWA

• zawiera duże, centralnie położone jądro komórkowe otoczone warstwą cytoplazmy zawierającą duże ilości żółtka

• cytoplazma otoczona jest błoną żółtkową, na zewnątrz której znajduje się otoczka przejrzysta

• cała komórka jajowa otoczona jest komórkami pęcherzykowymi tzw. warstwy ziarnistej i wieńca promienistego

DOJRZAŁOŚĆ PŁCIOWA- stan rozwoju organizmu, przy którym możliwe staje się zapłodnienie i rozwój ciąży

- objawami dojrzałości są:

• popęd płciowy

• wytwarzanie zdolnych do zapłodnienia gamet

• wydzielanie dużych ilości hormonów płciowych

- osiąganie dojrzałości: (ale jeszcze nie należy zapładniać!!)

• bydło 6- 14m-cy

• konie 12- 18m-cy

• świnie 3- 6m-cy

• owce 5- 8m-cy

• kozy 6- 7m-cy

• psy 7- 14m-cy

DOJRZAŁOŚĆ ROZPŁODOWA (HODOWLANA)- stan rozwoju organizmu pozwalający na dopuszczenie do rozwoju bez ryzyka zahamowania wzrostu, rozwoju oraz miernych wyników użytkowania rozpłodowego

- moment osiągnięcia dojrzałości:

• bydło 12- 20m-cy

• konie 36- 48m-cy

• świnie 8- 12m-cy

• owce 8- 18m-cy

• kozy 8- 18m-cy

• psy 18- 24m-cy

- wiąże się to z osiągnięciem minimum masy ciała 60- 70% dorosłego

- zbyt późne- zbędne koszty utrzymywania zwierząt

DOJRZAŁOŚĆ FIZYCZNA (SOMATYCZNA)- stan rozwoju organizmu, przy którym nastąpiło już zakończenie wzrostu i rozwoju kośćca

- wymiary i masa ciała typowa dla dorosłych osobników- zaczynają się otłuszczać

- moment osiągnięcia:

• bydło 4- 5lat

• konie 5lat

• świnie 1,5- 3lata

• owce, kozy 2,5- 3lata

• pies 2-3lata

CYKL PŁCIOWY- RUJOWY

- powtarzający się cyklicznie zespół zmian w układzie rozrodczym samicy, którego celem jest przygotowanie narządów rozrodczych do zapłodnienia oraz rozwoju zarodka

ZWIERZĘTA POLIESTRALNE- wykazują ruje cyklicznie, o każdej porze roku( co miesiąc) zwierzęta domowe:

• bydło,

• trzoda

ZWIERZĘTA SEZONOWO- POLIESTRALNE- samice wykazują ruje cyklicznie, ale tylko w sezonie rozpłodowym:

• konie

• owce

• kozy

ZWIERZĘTA MONOESTRALNE- samice wykazują ruje 1x w roku:

• dzikie gatunki

ZWIERZĘTA DIESTRALNE- samice wykazują ruje 2x w roku:

• suki

ZEWNĘTRZNY OBJAW GOTOWOŚCI SEKSUALNEJ

• krowa co 21dni

• klacz co 21 dni (w sezonie)

• maciora co 21 dni

• owce co 17 dni (w sezonie)

• kozy co 21 dni

• suka 2x w roku

*pedometry- liczniki kroków-

do wykrywań rui

Cały cykl dzieli się na 2 fazy:

• pęcherzykową

• ciałka żółtego

ad. a) faza pęcherzykowa (estrogenna)

• na jajnikach dojrzewają pęcherzyki jajnikowe (I, II, III rzędu) zawierające komórkę jajową oraz następuje wzrost wydzielania estrogenu- w fazie tej są 2 okresy:

• przed- rujowy-

• występuje 2-3 dni przed wystąpieniem rui właściwej

• w jajnikach dojrzewają pęcherzyki jajnikowe i wytwarzana jest zwiększona ilość estrogennych hormonów

• charakterystyczne zmiany na zewnątrz:

• przekrwienie błony śluzowej macicy i rozwój gruczołów macicznych

• przekrwienie błony śluzowej pochwy i obrzęk sromu

• samice stają się niespokojne i bardziej pobudliwe

• samice mają zmniejszony apetyt (szczególnie krowy)

• rujowy

• jajnik zawiera dojrzały pęcherzyk

• następuje wzrost stężenia estrogenów we krwi, które stymulują szczytowe uwolnienie LH (hormon lutamizujący)- LH powoduje wystąpienie owulacji- pęknięcie pęcherzyka Graffa (III rzędu)

• charakterystyczne zmiany towarzyszące rui:

• zewnętrzne:

• w narządach płciowych:

• obrzmienie i zaczerwienienie sromu

• wypływ śluzu z dróg rodnych

• zaczerwienienie i lekkie nabrzmienie wymienia

• w zachowaniu:

• manifestacja popędu płciowego

• niepokój

• utrata apetytu

• chęć obskakiwania innych osobników

• odruch tolerancji (dają się obskakiwać, tolerancja lędźwiowa)

• wewnętrzne:

• przekrwienie błony śluzowej macicy

• obfita sekrecja (wydzielanie) gruczołów macicznych

• z otwartej szyjki macicy wycieka do pochwy śluz

• owulacja

• dynamiczny wzrost stężenia hormonów estrogennych

DŁUGOŚĆ OKRESU RUJOWEGO

• krowa 18 godzin

• klacz 3- 5dni

• maciora 36- 48 godzin

• owca 30 godzin

• koza 36 godzin

• suka 2- 4dni

• kotka 4- 10 dni

06.03.2010

ad. b) faza ciałka żółtego

• w miejscu pękniętego pęcherzyka Graffa tworzy się ciałko żółte, które wydziela progesteron- hormon, stanowiący główny czynnik regulacji cykli płciowych oraz czynnik chroniący ciążę i przygotowujący macicę do przyjęcia zapłodnionej komórki jajowej

• zwiększenie wydzielania progesteronu działa hamująco na wzrost pęcherzyków- czyli kolejne pęcherzyki jajnikowe nie rosną, uniemożliwiając kontynuacje cyklu płciowego (brak menstruacji…)

• wyróżniamy w tej fazie 2 okresy:

• po rujowy- trwa 6- 8dni po zakończeniu rui

- w miejscu pękniętego pęcherzyka tworzy się ciałko żółte

- w przypadku zapłodnienia cykl płciowy kończy się w tym momencie- progesteron hamuje kolejne pęcherzyki i przygotowuje

- ciałko żółte pozostaje na jajniku jako ciałko żółte ciążowe- jego obecność wstrzymuje występowanie cyklu płciowego

- charakterystyczne zmiany:

• zaczyna się sekrecja gruczołów macicznych

• ustępuje przekrwienie błon śluzowych macicy i pochwy

• zanika obrzęk sromu

• między rujowy- trwa ok. 9dni i stanowi kontynuację cyklu płciowego w przypadku, gdy nie dojdzie do zapłodnienia

- charakterystyczne zmiany:

• zanik ciałka żółtego

• uwstecznienie gruczołów macicznych

• narządy rozrodcze powracają do normalnego stanu (ustępuje przekrwienie, zanika obrzęk sromu)

METODY WYKRYWANIA RUI U LOCH:

1. Obserwacja zewnętrznych objawów rui- dotyczy zewnętrznych narządów płciowych oraz charakterystycznego zachowania się samicy będącej w stanie rui- mało skuteczna, bo czasem występują tzw. ciche ruje (taki przebieg, gdzie nie widać na zewnątrz objawów rujowych)

2. Obserwacja odruchu tolerancji- odruch tolerancji występuje tylko podczas rui właściwej; można go stwierdzić uciskając grzbiet lub dosiadając lochę- lochy będące w stanie rui pozostają w bez ruchu, mają wyprężony grzbiet i stojące uszy- najlepiej stwierdzić ten odruch w obecności knura

3. Wykrywanie rui może ułatwić rozpylenie preparatu zawierającego syntetyczne pochodne feromonów w okolicy pyska i sprawdzamy odruch tolerancji

4. Pomiar oporności elektrycznej śluzu pochwowego- używa się przyrząd elektryczny z sondą - oporność maleje, kiedy zbliża się ruja ( w okresie poprzedzającym ruję); na 24godziny przed owulacją ponownie wzrasta; uchwycenie momentu wzrostu oporności pozwala określić okres owulacji- tą metodą można wykryć tzw. cichą ruję; wadą jest to, że należy kilka razy dziennie przeprowadzać badanie

METODY WYKRYWANIA RUI U BYDŁA:

1. Obserwacja zewnętrznych objawów- najczęściej 3 razy dziennie i najczęściej występują te objawy w godzinach wieczornych- kiedy jest spokój

2. Stwierdzenie odruchu tolerancji- zazwyczaj wykorzystuje się buhaja

3. Pomiar oporności elektrycznej śluzu pochwowego

4. Pomiar ruchliwości zwierząt- edometry (do liczenia kroków)

5. Pomiar stężenia progesteronu we krwi lub mleku krów

6. Można zastosować pomiar temperatury ciała- wzrost o 0,3stopnia

Kiedy wykryjemy ruję - inseminator inseminuje

INSEMINACJA- sztuczne zapłodnienie samic, poprzez wprowadzenie do dróg rodnych nasienia wcześniej pobranego od samca, odpowiednio rozrzedzonego i konserwowanego

Korzyści odnoszone z inseminacji:

• Maksymalne wykorzystanie najlepszych rozpłodników

• Przy kryciu naturalnym 1 buhaj na 100 krów i 1 knur na 100 loch

• Inseminacja nasieniem o krótkotrwałej konserwacji- 1 buhaj - 1tys. do krów, 1 knur do 3tys. loch

• Inseminacja nasieniem o długoterminowej konserwacji: 1 buhaj- na 10tys. krów

• Lepsze wykorzystanie nasienia = ostrzejsza selekcja

• Obniżenie kosztów produkcji poprzez zmniejszenie liczby rozpłodników

• Korzyści hodowlane (możemy wybierać)

• Ułatwienie zwalczania chorób zakaźnych

• Możliwość zapłodnienia nasieniem o sprawdzonej zdolności zapładniającej, co wpływa na skrócenie czasu jałowienia

• Ułatwienie stosowania krzyżowania użytkowego

Zagrożenia stwarzane przez inseminację:

• Wzrost ryzyka INBREDU (pokrewieństwa)

• Sprzyja zmniejszeniu zmienności genetycznej w populacji

• Zwiększa ryzyko rozprzestrzeniania punktowych mutacji genowych

METODY POBIERANIA NASIENIA

1. Pobieranie za pomocą sztucznej pochwy- buhaj i ogier (by nie doszło do szoku termicznego- stopniowe obniżenie temperatury)

1. Gdy samiec pokrywa fantom jego prącie jest wprowadzone do sztucznej pochwy

2. Po ejakulacji nasienie zbiera się do odpowiedniego naczynia przymocowanego do sztucznej pochwy

2. Metoda elektro-ejakulacji (buhaj, tryk)- polega na pobudzeniu samca do oddania nasienia za pomocą bodźców elektrycznych-

1. przed zabiegiem usuwa się z odbytnicy kał

2. wykonuje się lewatywę

3. elektrodę przed wprowadzeniem do odbytnicy smaruje się wazeliną

4. pobudzenie samca do oddania nasienia polega na zmianie napięcia podawanego stopniowo prądu- wzrasta aż do punktu szczytowego

5. krótka przerwa i powtórka aż do oddania nasienia

6. zaletą tej metody jest otrzymywanie nasienia od wartościowych samców, którzy z jakichś powodów nie mogą normalnie oddać nasienia

7. wady- występują zakłócenia w procesie oddychania, nasienie jest bardziej rozcieńczone

3. Masaż nasieniowodów- polega na wprowadzeniu ręki do prostnicy (przez odbyt) a potem wykonaniu masażu gruczołów pęcherzykowych i masażu baniek nasieniowodu; nasienie tak pobrane charakteryzuje się mniejszą koncentracją plemników i występowaniem zanieczyszczeń; również pobiera się to nasienie do sztucznej pochwy

4. Punkcja ogona najądrzy przyżyciowo lub po uboju (buhaj)

5. Metoda naturalna= manualna (tylko u knura)

EJAKULAT- porcja nasienia uzyskana podczas jednej ejakulacji:

Składa się z PLEMNIKÓW i OSOCZA NASIENIA:

- wydzieliny:

• kanalików krętych

• najądrzy

• nasieniowodów

• gruczołów płciowych dodatkowych

- produkty przemian:

• związków energetycznych

• metabolity plemników

CECHY FIZYCZNE EJAKULATU:

1. objętość

2. ogólna liczba plemników

3. koncentracja plemników

4. ruch plemników

5. pH

6. barwa

7. konsystencja

8. zawartość frakcji galaretowatej (pierwszej, oczyszczającej )

SPRZĘT UŻYWANY PRZY INSEMINACJI ZWIERZĄT:

1. bydło:

1. stosujemy pistolety inseminacyjne:

• do słomek francuskich (mini i midi)

• do słomek niemieckich

• do słomek uniwersalnych (mini i midi)

1. słomki- są do przechowywania nasienia z PCV- napełnione nasieniem posiadają nadruki zawierające:

• nazwę buhaja

• numer buhaja

• nazwę stacji, gdzie się pobiera

• numer nasienia

• rasę

- są słomki:

• francuskie:

• midi 0,5 cm3

• mini 0,25 cm3

• niemieckie:

• tzw. mini tuby o połowę krótsze o zawartości 0,25- 0,3cm3

2. lochy:

1. kateter- rurka z gumową końcówką w kształcie spirali najbardziej zbliżonym do wymiaru i budowy prącia knura

2. zbiorniczek na nasienie- jest to plastikowa tubka lub pojemnik jednorazowego użytku o objętości ok. 90ml

8

---