Przedsiębiorczość jako cecha osobowości.
Rozwijanie przedsiębiorczości u dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym.
Człowiekiem przedsiębiorczym jest ta osoba, która osiąga w życiu sukces. Można powiedzieć, że przedsiębiorczość jest w pewnej mierze wrodzoną dyspozycyjnością psychiczną, jak też nabytą w wyniku nauki umiejętnością. Największe sukcesy odnosi ta jednostka, która jest uzdolniona naturalnie, a jednocześnie posiadła określone umiejętności zdobyte poprzez naukę oraz towarzyszącą nauce praktykę.
Do cech człowieka przedsiębiorczego należą: samodzielność, aktywność, zorganizowanie, komunikatywność, odwaga, przebojowość, kreatywność, stanowczość, spryt, uczciwość oraz rzetelność.
W obecnej reformie edukacji zwraca się uwagę na samodzielność dzieci i młodzieży. Rozwój i kształtowanie tych cech uwzględniane są już w wychowaniu przedszkolnym i szkolnym. Samodzielność człowieka rozumiana jako odpowiedni stopień jego niezależności od warunków zewnętrznych i wewnętrznych oraz umiejętność wychodzenia poza utarte schematy myślenia i działania, jak też związana z tym świadomość podmiotu działającego jest wartością w każdym zakresie i w każdej formie aktywności człowieka. W naukach o człowieku samodzielność postrzegana jest wieloaspektowo: jako cecha osobowości, jako proces, jako cel oraz czynnik, element czy też podstawa takich procesów jak samokształcenie, samowychowanie, samorozwój, samodoskonalenie, samorealizacja, kształtowanie się tożsamości, stawanie się sobą, praca nad sobą, samokształtowanie. W ten sposób jawi się ona jako uniwersalna zdolność poznania, myślenia, działania i rozwoju człowieka.
W historii myśli pedagogicznej, jak też w praktyce kształcenia samodzielność była uwzględniana w różnym stopniu i zakresie. Przykłady doceniania samodzielności w kształceniu i rozwoju człowieka znajdujemy w reformatorskich ruchach pedagogiki początku XX wieku, które generalnie przyjęły nazwę Nowego Wychowania. Założenia niektórych z nich, a szczególnie planu daltońskiego oraz uczenia się pod kierunkiem były realizowane także w szkole polskiej w okresie międzywojennym.
Po drugiej wojnie światowej problematyka ta była także podejmowana. I tak w 1957 roku opublikowany został IV tom Studiów Pedagogicznych pod redakcją W.Okonia zatytułowany „Kształcenie samodzielności myślenia i działania w procesie nauczania”. Zawarte w tym tomie, ustalenia co do istoty samodzielności i jej kształtowania, odegrały niezwykle istotną rolę w innych opracowaniach, jak też w sposobie myślenia o tej problematyce.
Podejmowanie bowiem problematyki samodzielności staje się niezwykle istotnym zadaniem pedagogiki, a w tym dydaktyki w dobie przemian edukacyjnych. Taki wniosek wynika z tendencji rozwoju edukacji wskazywanych zarówno w naszym kraju, jak też i poza jego granicami, w Europie i całym świecie.
Ważnym zadaniem nauczyciela w obecnych czasach jest kształtowanie samodzielności uczniów, uczenie technik pracy umysłowej, rozwijanie kreatywności i innych cech człowieka przedsiębiorczego. . Spośród siedmiu wyodrębnionych oczekiwań rozwojowych dziecka w wieku przedszkolnym i zadań nauczyciela, jedno wprost dotyczy rozwoju i kształtowania samodzielności działania
Od szkoły w jeszcze większym stopniu i zakresie oczekuje się, że wspierać będzie samowychowanie, samokształcenie i kierowanie własnym rozwojem, aktywność poznawczą i twórczą oraz rozwój osobowości w zgodzie z systemem wartości, który respektując prawa innych, wartości uniwersalne i przyjęte normy daje możliwość samorealizacji .
Przed kolejnymi etapami kształcenia stawia się coraz większe wymagania. Przebudowuje się procesy dydaktyczne z systemu podającego na system poszukujący, aktywny i rozwijający samodzielność.
Na etapie klas I-III jednym z podstawowych zadań szkoły jest stwarzanie warunków do rozwijania samodzielności, obowiązkowości, podejmowania odpowiedzialności za siebie i najbliższe otoczenie, pobudzanie aktywności oraz wyrażanie własnych myśli.
W klasach IV-VI zakłada się, że szkoła powinna umożliwiać wykorzystywanie nabywanej wiedzy do rozwijania umiejętności samodzielnej oceny zachowań swoich oraz cudzych, a także przewidywanie ich konsekwencji. Przy czym zarówno wiedza, jak i umiejętności powinny być opanowane w drodze możliwie samodzielnych działań uczniów.
Reforma zakłada zmiany całościowe, dostosowane do wymogów XXI wieku, a wśród nich odejście od encyklopedycznego nauczania, szczegółowych i przeładowanych programów na rzecz samokształcenia, przygotowania do samodzielnego życia i radzenia sobie z problemami.
Realizacja tego zadania nie jest jednak możliwa bez mądrej działalności nauczycieli. Bez działań usamodzielniających ze strony nauczyciela nie jest możliwe kształtowanie i rozwój samodzielności uczniów.
Zmiany ustrojowe w naszym kraju spowodowały, że osoby z niską samooceną, nieśmiałe, są skazane na porażkę.
W czasach wolności gospodarczej i bezwzględnej konkurencji świat należy do ludzi przebojowych. Dzieci i młodzież nie mają wzorców zachowań pożądanych we współczesnym świecie. Większość z nich doświadcza lęku przed nową sytuacją. W szkole podstawowej muszą pokonać 2 trudne etapy: rozpocząć naukę w klasie 4 (zmiana wychowawcy, różne wymagania nowych nauczycieli) oraz w wieku dojrzewania i rozchwiania emocjonalnego, po skończeniu nauki w klasie 6 muszą przejść w zupełnie nowe środowisko, do gimnazjum.
Strach jest wszechobecny, ponieważ współczesne dzieci mają mniej relacji z rówieśnikami (coraz rzadziej mają rodzeństwo), z dorosłymi (rodzice są zapracowani, starają się przede wszystkim zapewnić życie na odpowiednim poziomie materialnym), tak więc nie mają możliwości uczenia się rozmowy z innymi i przekonywania do swoich racji.
Zdobycie takich umiejętności jak: planowanie własnego czasu, zamierzone podejmowanie działań, przyjęcie aktywnej postawy wobec zdobywania wiedzy, radzenie sobie ze współczesną techniką i technologią informacyjną pozwoli uczniom skutecznie pokonywać napotkane trudności, swobodnie poruszać się we współczesnym świecie oraz realizować zamierzone cele.
Dzieci młodszych klas można uczyć, stosując ich ulubioną metodę zdobywania wiedzy, a mianowicie zabawę. Zabawa jest najbardziej efektywnym sposobem uczenia się. W zabawie można zapoznawać dzieci ze skomplikowanymi koncepcjami, które trudno opisać słowami. Zabawy stymulują zarówno ciało jak i umysł. W przeciwieństwie od innych metod nauczania, zabawa całkowicie pochłania dzieci, gdyż angażuje wszystkie zmysły. Dzieci nie tylko widzą i słyszą przekazywaną lekcję, ale ją wykorzystują. Zabawa jest naturalnym sposobem wyobrażania sobie przez nie świata. W doskonały sposób uczy tych wszystkich cech jak samodzielność, odpowiedzialność i przedsiębiorczość.
W klasie czwartej mogą to być zajęcia z komunikacji. Słuchanie i mówienie to podstawowe umiejętności pozwalające na:
- łatwiejsze przyswajanie wiedzy,
- prezentowanie zdobytej wiedzy i umiejętności,
- nawiązywanie kontaktów z rówieśnikami,
- porozumiewanie się z osobami dorosłymi,
- łatwiejszą adaptację w nowym środowisku.
Uczniowie nauczą się wyrażać własne zdanie i szanować opinię innych, rozpoznawać swoje emocje, selekcjonować informacje, rozróżniać fakty i opinie.
W klasie piątej mogą to być zajęcia poszerzające umiejętności słuchania i mówienia o zachowania niewerbalne, uczniowie świadomie będą się posługiwać swoim głosem, określą swoje mocne i słabe strony, poznają swoje uzdolnienia. Nauczą się mówić o emocjach i poznają sposoby radzenia sobie ze stresem.
W klasie szóstej uczniowie mogą uczestniczyć w świadomych działaniach w grupie. Poznają elementarny zarys marketingu, poprowadzą małe przedsięwzięcie uczniowskie; zbadają rynek (teren szkoły), odpowiednio zaplanują swoją działalność, zajmą się reklamą, produkcją, policzą zyski, dochody i wydatki.
Aby uczniowie mogli nauczyć się i wykazać swoją samodzielnością, kształtować umiejętności, przedsiębiorczość i poczucie odpowiedzialności powinno zachęcać się ich do przedstawiania własnych opinii, zadawania pytań i udziału w dyskusji na temat, który jest przedmiotem lekcji. W trakcie wykładów nauczyciele powinni uczniów pytać o ich zdanie i zachęcać do stawiania pytań. Nauczyciele powinni tak kierować pracą na lekcji, by uczniowie brali w niej aktywny udział. Bardzo dobrą metodą pracy, która służy temu celowi jest praca w grupach. Lekcja, podczas której stosowana jest praca w grupach, znacznie różni się od tradycyjnej, prowadzonej w formie wykładu.
Po pierwsze, uczniowie aktywnie w niej uczestniczą, pracują nad zadaniem, nie siedzą pasywnie w czasie, gdy nauczyciel wykonuje całą pracę.
Uczniowie zaangażowani są w pracę ze swoimi kolegami. Jako członkowie grupy, mają motywację do dyskutowania nad pomysłami i opiniami. Aby osiągnąć porozumienie muszą słuchać siebie nawzajem. Zadają sobie pytania, mają różne zdania, proszą o pomoc w razie potrzeby, uczą się pomagać innym. Są to bezcenne umiejętności dla młodzieży oraz ludzi w każdym wieku w demokratycznym społeczeństwie.
Dzieci wolniejsze lepiej radzą sobie w pracy grupowej. Uczeń, którego zazwyczaj nie zauważa się w klasie, ma okazję do zaprezentowania swojej wiedzy w mniej stresującej sytuacji. Kiedy nauczyciel wywołuje do odpowiedzi w klasie tradycyjnej, uczeń boi się poniżenia, jeśli odpowie nieprawidłowo. Raz zawstydzony w obecności całej klasy, obawia się zgłosić dobrowolnie do odpowiedzi, by uniknąć ponownej kompromitacji. W małej grupie uczeń mniej ryzykuje
Wielu uczniów odnosi korzyści z pracy w grupach. Uczniowie zdolni doceniani są przez innych, gdyż występują jako ich nauczyciele, a nie jako rywale. W takich sytuacjach uczniowie chętnie uczą się od swoich kolegów. Nieśmiali uczniowie również odnoszą korzyści z systemu pracy grupowej. Praca w grupie stwarza im poczucie akceptacji. Wśród 3-4 uczniów nieśmiała osoba czuje się swobodniej, niż gdy musi odpowiadać pod tablicą przed całą klasą. Badania dowiodły, że ucząc innych, uczymy się sami.
Aby dzieci umiały być samodzielne, odpowiedzialne i przedsiębiorcze, musimy im stworzyć takie warunki, które będą pożywką dla dojrzewającego charakteru.
Oprócz edukacji w szkole bardzo ważną sprawą jest wychowanie w rodzinie. To właśnie rodzina najlepiej przygotowuje swoich członków do życia i szkoła może jej jedynie w tym pomagać, a nie wyręczać ze wszystkich obowiązków. To rodzice są odpowiedzialni za wychowanie swoich dzieci i trzeba im o tym przypominać. W dobie pośpiechu w zdobywaniu środków na utrzymanie nie mogą zapominać o tym, że ich dzieci to największy skarb, jaki mają i na nich ciąży odpowiedzialność ich należytego wychowania i przygotowania do życia w społeczeństwie
Literatura:
1. Andrukowicz W., (1994), Struktura czynności usamodzielniających i samodzielnych w procesie uczenia się, Szczecin.
2. Parafiniuk-Soińska J., (1976), Struktura i efekty samodzielnego studiowania, Warszawa -
Poznań.
3. Parafiniuk_Soińska J., (1988), Samodzielne uczenie się w procesie dydaktycznym, Sz-cin.
4. Pieter J., (1968), Samodzielność w uczeniu się, “Chowanna”, nr 1.
5. Radwiłowicz R., (1974), red., Treści nauczania a rozwijanie samodzielności. Warszawa. .
6. Starościak J., (1962), Problem samodzielności ucznia, Warszawa.
7. Suchodolski B. (1959), Wychowanie dla przyszłości, Warszawa.
8. Świrko-Pilipczuk J., (1990), Świadomość celów nauczania warunkiem aktywności i samodzielności uczniów w procesie dydaktycznym, w: Kształtowanie samodzielności uczniów klas początkowych, pod red. J.Parafiniuk-Soińskiej, Szczecin.
9. Weston Ch. D.(1998), Co dzień mądrzejsze . Warszawa.