O GIMNASTYCE ... TYM RAZEM MÓZGU
W naszej kulturze zakorzeniony jest głęboko pogląd, iż aktywność intelektualna jest związana tylko i wyłącznie z umysłem. Najnowsze odkrycia naukowe dowodzą jednak, że uczenie się, myślenie, twórczość i inteligencja to procesy zachodzące nie tylko w mózgu, ale w całym ciele. Podczas uczenia, ciało gra integralną rolę w całej naszej aktywności intelektualnej od pierwszych ruchów, aż do wieku starości, a ruch integruje i wspiera procesy umysłowe.
W praktyce szkolnej umysł jest "rozdzielany" od ciała. Nauczyciele wychowania fizycznego dbają o sprawność fizyczną, postawę oraz kształtowanie ciała, zaś nauczyciele innych specjalności - o rozwój intelektualny. Jednak ani jedni, ani drudzy nie wyposażają swoich uczniów w zasób wiedzy i metod wpływających na rozwój zdolności związanych z uczeniem się.
Dzięki metodzie "młodej" na polskim rynku edukacyjnym, jaką jest kinezjologia edukacyjna, zwana również gimnastyką mózgu, olbrzymie pole do działania mogą mieć nauczyciele wychowania fizycznego.
Opiera się ona na badaniach z zakresu neurofizjologii i jest metodą holistycznego wspomagania procesów nauczania oraz korygowania poprzez ruch, dysfunkcji rozwojowych dzieci i młodzieży. Mogą ją również z powodzeniem stosować osoby dorosłe, w celu podwyższenia stopnia wykorzystania ich potencjału umysłowego. Twórca metody, dr Paul Dennison proponuje system ćwiczeń fizycznych i metod, nastawionych na rozwój i odtwarzanie naturalnych możliwości człowieka, poprzez usunięcie istniejących wewnętrznych barier tzw. "bloków". Kinezjologia - ("kinesis" - ruch, "logos" - nauka), to nauka o strukturze ruchu oraz prawidłowościach pracy ciała i ich związku z funkcjonowaniem mózgu. Od innych metod wspomagających proces nauczania, kinezjologia edukacyjna wyróżnia się tym, że jest oparta w głównej mierze na ruchu, tj. ćwiczeniach psychomotorycznych usprawniających ciała, aktywujących system nerwowy, rozładowujących napięcia wywołane stresem, podnoszących energię. Świadome stosowanie jej na lekcjach wychowania fizycznego może nie tylko poprawić motorykę uczniów, ale przede wszystkim wpłynąć na procesy pamięci, koncentracji, twórczego myślenia, pisania, czytania oraz poprawnej wymowy. Gimnastyka mózgu jest z powodzeniem stosowana w przypadkach dysleksji, której przyczyn należy szukać w móżdżku, tzn. części mózgu odpowiedzialnej za koordynację ruchów i przetwarzanie informacji związanych z nabywaniem wiedzy i umiejętności. Mając na uwadze fakt, że skuteczność proponowanych ćwiczeń, w dużej mierze, oprócz systematyczności zależy od dokładnego, świadomego i zintegrowanego z oddechem wykonania struktury ruchu, najlepszymi jej propagatorami i realizatorami winni się stać nauczyciele wychowania fizycznego, bo któż zrobi to lepiej od nas?
Wiadomo było już w czasach starożytnych, że między ciałem a umysłem istnieje bardzo ścisły związek, a badania prowadzone obecnie, między innymi przez kinezjologów to w pełni potwierdzają Metoda Dennisona, bo taka nazwa również funkcjonuje, bazuje na odkryciach dotyczących wpływu stanu mięśni oraz pewnych skoordynowanych ruchów ciała, na możliwości efektywnego uczenia się. Odkrycia te dotyczą między innymi specjalizacji półkul mózgowych, korzyści wynikających z ich harmonijnej współpracy i możliwości wykorzystania w tym celu określonych ćwiczeń fizycznych.
Nie wszyscy zdają sobie sprawę, że pod względem pełnionych funkcji, półkule mózgowe różnią się między sobą diametralnie a proces ten rozpoczyna się już w życiu płodowym.
Bardzo wcześnie również kształtuje się dominacja jednej z nich. Półkula lewa - zwana logiczną, odpowiada za pamięć krótkoterminową, racjonalne myślenie, analizę, logikę, poczucie czasu. To dzięki niej łatwo przyswajamy sobie w szkole ortografię, gramatykę i przedmioty ścisłe. Półkula prawa - zwana całościową, związana jest z intuicją, syntezą, emocjami i wyobraźnią. To ona pozwala rozróżnić kształty, kolory, zrozumieć język przenośni. Pomimo swej różnorodności, każda z nich pełni tak samo ważne funkcje w naszym życiu. Przykładem harmonijnej pracy racjonalnego myślenia (lewa półkula) i intuicyjnego wyczuwania (prawa półkula) jest geniusz Einsteina, Leonarda da Vinci, Picassa. Zachodzi pytanie: jaki to ma związek z zawodem nauczyciela wychowania fizycznego? Otóż kinezjologia edukacyjna proponuje ćwiczenia ruchowe, które w bardzo skuteczny sposób powodują harmonijną pracę obu półkul, co zwiększa efektywność uczenia się co najmniej dwukrotnie. Nauczyciele wychowania fizycznego ćwiczenia tego typu często stosują na lekcjach, jednak dobrze byłoby, aby każdy z nas miał świadomość, że dzięki nim możemy doskonalić umysły naszych wychowanków.
Bardzo ważnym odkryciem dr Paula Dennisona jest stwierdzenie ścisłego związku pomiędzy stanem mięśni, a możliwościami uczenia się. Udowodnił on, że człowiek odczuwający stres ma przykurczone, napięte mięśnie, co blokuje przepływ bodźców nerwowych, a tym samym utrudnia uczenie się. Jednym z przykładów, jaki można przytoczyć jest zauważenie związku pomiędzy przykurczeniem mięśni łydki a wymową i zdolnościami językowymi człowieka. Metoda ta proponuje specjalne ćwiczenia rozciągające mięśnie, które są w stanie „odblokować” funkcje związane z wymową, poprawić rozróżnianie i zapamiętywanie dźwięków, pamięć długoterminową, słuchową, a także koncentrację.
Następną grupę zaproponowaną przez Dennisona stanowią ćwiczenia wywodzące się z tradycyjnej medycyny wschodniej. Są to ćwiczenia energetyczne i relaksacyjne, które przygotowują, optymalizują transmisję nerwową oraz relaksują ciało czyniąc go gotowym do przyswajania informacji.
Obecnie wiadomo, że nasza inteligencja, zdolności uczenia się, twórczość, nie zależą od wagi, wielkości mózgu czy też od ilości komórek nerwowych, jak dawniej twierdzono, ale od ilości połączeń miedzy neuronami. Właśnie skoordynowane ruchy jakie proponuje nam gimnastyka mózgu, pobudzają wytwarzanie neurotrofin - naturalnych substancji stymulujących wzrost komórek nerwowych i zwiększanie się liczby połączeń międzyneuronalnych w mózgu. Należy przy tym dodać, że ćwiczenia zaproponowane przez Dennisona są proste i mogą je stosować z powodzeniem nauczyciele wielu specjalności.
Pamiętajmy więc i uświadamiajmy swoim uczniom, że chcąc w prosty i skuteczny sposób usprawnić pracę swojego umysłu, powinni zadbać również o swoje ciało, a rodzice winni zastanowić się, zanim wypiszą dziecku zwolnienie z zajęć.
Opracowała Mariola Szalecka