Ks. Mg. E. Warmiński, „Ruch Katolicki”, Rok VI, nr 3, Marzec 1936, str. 111-113.
KULTURA A MORALNOŚĆ
Uznając potrzebę kultury jako ważnego czynnika w rozwoju ludzkości, religia chrześcijańska po wszystkie czasy uznawała i popierała wszelkie zabiegi o prawdziwą kulturę i zdrowy postęp ludzkości. Leon XIII w encyklice: „Immortale Dei” broni wprost Kościoła od zarzutu tzw. obskurantyzmu i zacofania. Wszak każdą prawdę, badaniami ludzkimi zdobytą, uważał Kościół za ślad myśli Bożej. Stąd otacza opieką i popiera obok innych gałęzi wiedzy także nauki przyrodnicze i w ogóle wszelkie „pomnażanie rzeczy służących do ozdoby i wygody życia” Nie może zaś Kościół Chrystusowy patrzeć obojętnie na hasła i metody współczesnych prądów naturalistycznych, wysuwających kulturę materialną jako cel wyłączny i ostateczny zapominając o celach królestwa Bożego.
Zwolennikom scientyfizmu zdawało się, że wraz z wzrostem oświecenia i rozwoju kultury wyparta zostanie wszelka ciemnota jako główna przyczyna obniżenia się moralności. Zdaniem ich, osobisty rozwój człowieka zależy tylko od wzrostu kultury. Kultura tępi wszelką niewiedzę, zbrodnię i krzywdę. Wiedza znakomicie wygładza nierówności; wiedza to ostoja szczęścia i dobra moralnego. Bojownikom nowych programów kulturalnych zdaje się, że do dobrobytu ogólnego, jak i nie mniej do rozbudowy gmachu moralności, wystarczy zdobycie należytej wiedzy i odpowiedniego stopnia kultury.
Tymczasem pogański kult doczesności obniża poziom ludzkości i jest wyrazem nie postępu, lecz cofania się. Karmienie ducha ludzkiego abstrakcyjnymi wytworami mózgu, narzucanie człowiekowi kultury tylko zewnętrznej, jest tylko jednostronnym pielęgnowaniem kultury umysłowej z pominięciem kultury moralnej.
Rzeczywistość i doświadczenie dostarczają na to mnóstwo dowodów. Duch egoizmu i bezwzględności, z jakim występuje dzisiejszy człowiek wobec świata, wyrósł na podłożu materialnym współczesnej kultury; dlatego kultura, na nim oparta, nie zrodzi ducha poświęcenia i ofiary, nie zrodzi prawdziwej moralności. Rozum tylko podsuwa racje, przemawia za tym lub owym czynem, ale nigdy nie wleje aktywnej siły życiowej; przeciwnie, swą postawą krytyczną mrozi wszelki zapał i paraliżuje ofiarny czyn.
Gdyby postęp kulturalny był istotnie normą moralności i najwyższym celem człowieka, to wraz z coraz większym wzrostem kultury powinna by stale wzrastać moralność. Ludzkość w miarę rozrostu kultury winna odznaczać się coraz wyższym poziomem moralnym.
Tymczasem przeważnie dzieje się wręcz przeciwnie. Okresy wysokiej cywilizacji są jednocześnie czasami moralnego upadku w życiu jednostek i narodów. Z historii wiemy, iż u wielu narodów, stojących na bardzo wysokim szczeblu kultury, jak w Grecji za czasów Peryklesa w państwie rzymskim za panowania cezarów, rozprzężenie obyczajów tak się wzmagało, aż stało się przyczyną bankructwa politycznego.
Wszystkie wysiłki ludzkości w celu dźwignięcia jej na wyżyny moralności przez kulturę nie zdołały usunąć przejawów kryzysu moralnego w chwilach dla poszczególnych narodów najpomyślniejszych. Wierzenia i nadzieje oportunistów, że przez systematyczne stosowanie zasad i wskazań kultury nastanie kiedyś, po upływie długich stuleci stadium szczęśliwszej przyszłości i niebywały rozkwit moralności, należą do sfery fantastycznych i utopijnych życzeń. Dziś już otwarcie mówimy o kryzysie i bankructwie współczesnej kultury, opartej na czystym rozumie z pominięciem Objawienia i prawd moralnych, rządzących w wszechświecie. Wystarczy przypomnieć barbarzyńskie niszczenie nadmiaru surowców, jak kawy, bawełny, zboża, — pomimo szerzącej się nędzy. Technika, przy najwyższym swoim rozwoju, zamiast pomnażać dobrobyt ludzkości, tworzy miliony nędzarzy, pozbawionych pracy i chleba. Czyż praktyki, które dopuszczają celowe niszczenie nadmiaru żywności i darów Bożych wobec ludzi konających z głodu, nie stwarzają terenu pod posiew bolszewicki, grożący krwawym porachunkiem współczesnej cywilizacji?
Bez całkowitego odrzucenia wszystkich dziś zmurszałych haseł, głoszonych przez pionierów progresywizmu, bez zastąpienia ich nowymi, wysnutymi z etyki chrześcijańskiej, niema mowy o usunięciu przesilenia współczesnej kultury.
Tylko światopogląd chrześcijański, akcentujący prymat sfery duchowej i żądający uzależnienia od niej świata zjawiskowego, może skutecznie przeciwdziałać dzisiejszemu rozkładowi kultury. Ludzkość schodzi na manowce bez kierowniczego światopoglądu religijnego.
Katolicyzm głosi i domaga się moralności nie dla jej wpływów kulturalnych, ale z tego jedynie względu, że takie jest przykazanie Boże. Lecz przez to jednocześnie zapewnia koniecznie i w najwyższym stopniu rozwój moralnej kultury ludzkości. Katolicyzm obwieszcza jako najważniejszy obowiązek człowieka modlitwę i służbę Bożą, nie biorąc prawie w rachubę, że przez to zarazem kładzie jedynie głęboką, prawdziwą i pewną podstawę kultury moralnej. Ileż nieocenionych zysków kulturalnych czerpie społeczność ludzka chociażby z tego, że katolicyzm nie przestaje głosić wielkim i małym, wykształconym i prostaczkom, bogatym i ubogim, — najwyższych zwierzchnich praw Bożych, że nieustannie stawia przed oczyma ludzi Boga, jako najwyższego ustawodawcę i sędziego. Podobnie niezrównaną kulturalną siłę mają w dziedzinie moralności te potężne, aż w zaświaty sięgające sankcje, którymi katolicyzm obwarowując prawa moralne nakłania do ich przestrzegania.
Toteż stwierdzić możemy, że walka o wartości religijne i przyznanie im naczelnego stanowiska w życiu ludzkim jest zarazem obroną najwyższych wartości człowieka i najskuteczniejszym środkiem, przeciwdziałającym rozkładowi kulturalnemu.
Cfr. X. Urban. W poszukiwaniu człowieka, Przegląd Powszechny, 1934, str. 178.
Cfr. Cathrein, Katoltcki pogląd na świat, str. 436.
Cfr. K Potulicki, Quo vadimus, Przegląd Współczesny, 1924, str. 9.
2