4. ARYSTOTELES ZE STAGIRY
20.03.2006 r. ( Tekst: 3 )
uczeń Platona (Akademia Platońska)
IV w p.n.e.
syn lekarza
po opuszczeniu Aten został powołany na stanowisko nauczyciela Aleksandra Macedońskiego
po powrocie do Aten założył szkołę filozoficzną - Likejon, uczył w niej przez 12 lat
uczniowie Likejonu byli perypatetykami (mieli zwyczaj uczenia się podczas przechadzek)
po śmierci Aleksandra Macedońskiego, Arystoteles zostaje wygnany, umiera po roku
zachowały się głównie notatki do wykładów
twórca logiki
„Etyka Nikomachejska”; „Polityka”; „Poetyka”; „Retoryka”
głosił hylomorfizm - każda rzecz jako byt jednostkowy jest zbudowana z 2 niesamodzielnych zasad wewnętrznych: formy (czynnik aktywny, kształtujący rzecz danego rodzaju) i materii (bierne tworzywo , stanowiące podłoże wszelkiego stwarzania się i wszelkiej egzystencji konkretnej)
obok 2 przyczyn wewnętrznych działają 2 przyczyny zewnętrzne: sprawcza i celowa
byt samodzielny - substancja; byt niesamodzielny - przypadłość
ruch to urzeczywistnianie się przez formę możliwości zawartych w materii
człowiek to ożywiony byt rozumny, zbudowany z ciała i duszy, działający na 3 poziomach: wegetatywnym, zwierzęcym, rozumowym
poznanie ludzkie może być teoretyczne lub praktyczne
eudajmonizm - osiągnięcie szczęścia jest najwyższym dobrem i ostatecznym celem człowieka
arystotelizm
„ M E T A F I Z Y K A ”
Metafizyka - to, co jest poza fizyką (wg. Arystotelesa jest to teologia).
Paginacja - numeracja kolejnych części tekstu.
Księga I (1) Doświadczenie, wiedza, mądrość (filozofia)
Wiedza:
poznanie ogółu
przeciwstawienie doświadczeniu
znajomość przyczyn
ceniona przez Arystotelesa wyżej. Ludzie wiedzy są mądrzejsi od empiryków, bo mądrość zależna jest we wszystkich przypadkach raczej od wiedzy niż od doświadczenia. Ludzie wiedzy znają i przyczynę i skutek, zaś empirycy znają tylko skutek.
Doświadczenie:
znajomość poszczególnych przypadków
znajomość tylko skutków
Doświadczenie tworzy się u ludzi z pamięci.
Doświadczenie jest poznaniem poszczególnych przypadków, a wiedza jest poznaniem ogółu i, że wszelkie działania i wytwory odnoszą się do poszczególnych przypadków.
Wiedza praktyczna rodzi się wtedy, gdy z wielu spostrzeżeń doświadczalnych tworzy się ogólny sąd o podobnych rzeczach.
Im większa mądrość, tym większa znajomość przyczyn elementarnych.
Pamięć umożliwia uczenie się różnych rzeczy (pojętność). Zwierzęta, które nie słyszą nie są pojętne, ale mimo to mogą być inteligentne - np. pszczoły.
Żadnego spostrzeżenia zmysłowego nie można uznać za wiedzę prawdziwą, ponieważ nie daje odpowiedzi na pytanie dlaczego?.
Mądrość jest wiedzą o pewnych zasadach i przyczynach.
Księga VI (1) Podział nauk teoretycznych i wyróżnienie „teologii” jako nauki o bycie jako takim
Nauki:
praktyczne: etyka, polityka (rozumienie i definiowanie relacji ludzkich, działań, zachowań)
wytwórcze: rzemiosło
teoretyczne (matematyka, fizyka, teologia)
fizyka - zajmuje się rzeczami istniejącymi oddzielnie, ale będącymi w ruchu
matematyka - zajmuje się rzeczami nieruchomymi i nieodłącznymi
teologia - zajmuje się rzeczami nieruchomymi (wiecznymi) i istniejącymi oddzielnie; teologia jest zwana „nauka pierwszą” i określa ona „byt jako taki”
Księga IV (1) Metafizyka jako nauka o Bycie jako takim
Metafizyka bada Byt jako taki i przysługujące mu atrybuty istotne.
Nie jest ona żadną z tzw. nauk szczegółowych.
Ze względu na to, że poszukujemy pierwszych zasd i najwyższych przyczyn, musi istnieć jakiś Byt, do którego należą te zasady i przyczyny na mocy jego własnej natury.
Księga VI (2) Cztery znaczenia „bytu”
Byt oznacza istotę albo określoną rzecz, jakość albo ilość, albo każdy tego rodzaju predykat.
1. Byt akcydentalny (prawdziwy)
jego przeciwieństwem jest byt fałszywy czyli nie-byt
o cesze, która jest przypadkowa
nie jest przedmiotem żadnego dociekania, przedmiotem każdej nauki jest to, co istnieje zawsze albo to, co istnieje najczęściej
To, co istnieje w innym znaczeniu niż przypadek, powstaje i ginie, natomiast rzeczy przypadkowe, nie.
To, co nie występuje zawsze ani najczęściej, jest nazywane przypadkiem.
Przypadkom nie odpowiada żadna sztuka ani żadna określona zdolność.
2. Byt potencjalny
3. Byt aktualny
Rzeczy konieczne to takie, które nie mogą być inne.
Księga VII (1) Substancja jako pierwsza kategoria bytu
Substancja:
coś co istnieje przed wszystkim innym i nie jest własnością czegoś innego
podstawa orzekania czegoś (określania cech) - podłoże orzekania (rdzeń przedmiotu)
jest „pierwsza” pod względem pojęciowym, poznawczym i czasowym - musimy ją określić, aby podać jej cechy
żadna inna kategoria nie może istnieć oddzielnie, a substancja tak
to nie materia - substancja ma oddzielną egzystencję oraz byt jednostkowy; w przeciwieństwie do materii nie można jej podzielić
Księga VII (3) Substancja jako substrat
Substancja ma 4 różne znaczenia:
istota
ogół
rodzaj
substrat
Substrat jest to coś, o czym wszystkie inne predykaty są orzekane, podczas gdy on sam nie może już być orzekany o niczym.
W pierwszym rzędzie substrat jest substancją, ale może też być materią, formą lub połączeniem obydwu.
Substancja jest czymś, co nie jest związane z substratem, lecz raczej czymś, z czym inne rzeczy są związane.
Atrybutami są właściwości działania i siły potencjalne ciał; a długość, szerokość i wysokość są ilościami, a nie substancjami.
Substancja (nie równa się) Akcydens
Akcydens:
jego zmiana nie zmienia substancji
jest nie istotny dla tego, czy substancja istnieje, czy nie
to np. określenie (może być takie lub inne, a substancja i tak pozostanie tą samą substancją)
Księga V (2) Przyczyna
Przyczyna:
materialna (materia, z której coś powstało)
formalna (kształt geometryczny)
sprawcza (ktoś, kto wytwarza materię)
celowa (zastosowanie, przeznaczenie, cel czegoś)
Ostały się przyczyny sprawcze i celowe, ale tylko częściowo.
Hylemorfizm: materia (hyle) i forma (morfe) składają się na jakiś przedmiot / rzecz.
Księga VII (8) Wieczność materii i formy
Wytworzyć jakiś konkretny przedmiot znaczy tyle, co wytworzyć go z substratu. Zaokrąglić to nie to samo co wytworzyć okrągłość.
To, co powstaje zawsze da się podzielić na materie i formę.
Materia i forma są wieczne, ale ich połączenia nie.
Dwoje ludzi ma tą samą formę, ale inne materie.
Księga VIII (2) Materia, forma i całość złożona
Dzięki temu, że materia i forma tworzą ze sobą różne kombinacje układ, zmieszanie, wymiana) powstają nowe rzeczy / zjawiska.
Jeżeli substancja jest dla wszystkich rzeczy przyczyna ich istnienia, wobec tego w tych różnicach trzeba szukać przyczyny bytu każdej rzeczy.
Akt jest różny w zależności od różnic występujących w materii i tak samo definicja.
Ci, którzy łączą w definicji potencję i akt, mówią o trzecim rodzaju substancji będącej połączeniem materii i formy.
Księga IX (6) Odróżnienie aktu od potencji
Ruchy są nieskończone, nie mają konkretnego celu (odchudzanie).
Widzi - ruch / Ujrzał - akt
Potencja / Akt
Akt jest realizacja potencji
Drzewo jest potencjalnie skrzynią.
Zmiana to przejście z potencji do innego aktu.
Substancje przechodzą jedne w drugie (stół można przerobić na krzesło).
Księga VIII (8) Akt jest wcześniejszy od potencji w definicji, w czasie, i w substancji
Definicja:
Nazywam „zdolnym do budowania” tego, kto może budować.
Czas:
Z potencjalnie istniejącego powstaje zawsze aktualnie istniejące.
Substancja:
Człowiek jest wcześniejszy od dziecka, człowiek od nasienia, bo on ma już swą formę, a to drugie nie.
Akt pojmowany jest w tym przypadku jako cel. Dorosły osiągnął go przed nasieniem.
Byty konieczne są bytami pierwszymi.
5