Charakterystyka zagrożeń cywilizacyjnych w regionie
Rosji i innych krajów WNP
1. Zasięg i ogólna charakterystyka regionu
Rosja to największe państwo na świecie, położone w Europie Wschodniej i północnej Azji.
Powierzchnia to 17 075,2 tys. km2.
Ludność to 143,4 mln mieszkańców, a średnia gęstość zaludnienia: 9 osób/km2.
Przyrost naturalny -0,37%.
Warunki naturalne
Na europejską cześć kraju przypada 25% powierzchni i 78% ludności, na azjatycką (Syberia) aż 75% powierzchni i tylko 22% ludności.
2. Pojęcie WNP
do uzupełnienia
3. Pojęcie zagrożeń cywilizacyjnych
do uzupełnienia
Transformacja społeczna w państwach WNP jest konsekwencją przeobrażeń gospodarczych na terenie dawnego Związku Radzieckiego, czyli po roku 1991. Po uzyskaniu niepodległości gwałtowny spadek produkcji na większości obszarów w znacznym stopniu spowodował proces zubożenia społeczeństwa. Problem ubóstwa istniał co prawda zdecydowanie wcześniej, jednak przemiany ustrojowe pogłębiły jedynie ten problem.
Transformacji społecznej towarzyszą liczne patologie społeczne. Głównym problemem, który istniał zarówno w czasie istnienia ZSRR, jak i po jego rozpadzie można wymienić nadmierne spożycie alkoholu, prowadzące do dezorganizacji życia rodzinnego i społecznego. Ma to wyraźne podłoże psychologiczne, ponieważ bardzo duże spożycie alkoholu pomaga ludziom niwelować stres, jaki powoduje życie w takich a nie innych warunkach.
W okresie poprzedzającym transformację spożycie alkoholu było zmniejszone. Stało się tak za sprawą kampanii antyalkoholowej Gorbaczowa w 1985 r. Podniesiono wówczas ceny, ograniczono dostawy samogonu (alkoholu rodzimej produkcji), otwarto przychodnie prowadzące przymusowe leczenie i prowadzono kampanie informacyjne. W efekcie tych działań konsumpcja alkoholu zmniejszyła się średnio o 25% i jednocześnie zmniejszyła się liczba przypadków śmiertelnych spowodowanych przez alkohol.
Sytuacja zmieniła się natomiast po okresie transformacji ustrojowej. Zwiększenie spożycia alkoholu po rozpadzie ZSRR mogło wynikać z braku poczucia stabilności i bezpieczeństwa socjalnego, a także tego że więzi społeczne (sąsiedzkie, przyjacielskie) ulegały niekiedy szybszej dezintegracji.
Szczególnie duża konsumpcja alkoholu występuje w Rosji, gdzie średnie spożycie alkoholu jest największe na świecie i wynosi 17 l na mieszkańca. Wyłączając z ogólnego zaludnienia noworodki oznacza to, że w latach 90. XX w. wypijano około 30 l czystego alkoholu rocznie. Większe spożycie na Syberii i Dalekim Wschodzie wynikało zaś z panujących tam warunków środowiskowych, zwłaszcza klimatycznych, ponieważ to właśnie alkohol rozszerzając naczynia krwionośne prowadzi przynajmniej do krótkotrwałego podniesienia temperatury ciała.
Na początku XXI w. w wyniku zatrucia alkoholem umierało rocznie około 35 000 osób. W 2001 r. w całym kraju żyło zaś 2 500 000 nałogowych alkoholików, a kolejnych 400 000 osób nadużywało alkoholu, a dane te jedynie dotyczyły osób zarejestrowanych, które podjęły leczenie. Szacuje się zatem, że rzeczywista liczba alkoholików w Rosji na początku XXI przekroczyła 10 000 000.
Alkohol oczywiście pośrednio przyczynia się także do chorób serca i układu krążenia, w związku z czym jest on przyczyną 30% zgonów mężczyzn a jednocześnie jedną z przyczyn zapaści demograficznej.
Kolejnym czynnikiem charakteryzującym transformację społeczna w państwach WNP jest duże spożycie papierosów. Może to wynikać również z poczucia braku stabilności i bezpieczeństwa socjalnego, ale także z dużego wpływu koncernów tytoniowych. Nie pozwalają one na prowadzenie kampanii antynikotynowych, ponieważ ich skutki mogłyby wpłynąć na ograniczenie ich dochodów. Natomiast na ten temat nie ma szerzej opracowanych danych.
Wśród patologii społecznych rozwiniętych dopiero po rozpadzie ZSRR jest narkomania. Wg rosyjskiego ministerstwa zdrowia liczba narkomanów w latach 1991-2000 zwiększyła się o 10% i wzrosła do 1 500 000 uzależnionych. Narkotyki również prowadzą do wzrostu śmiertelności zarówno w sposób bezpośredni, jak i pośredni, m. in. stają się przyczyną samobójstw, zabójstw i wypadków. Ponad to kraje należące do WNP są pewnego rodzaju ośrodkiem tranzytowym przemytu narkotyków z Azji do Europy, na co pozwala niezbyt szczelna południowa granica Rosji.
Z powodu przedawkowania umiera około 40 000 osób, na ogół pomiędzy 16 a 30 rokiem życia. Podaje się, że co 5 narkoman jest nadal uczniem, a wzrost konsumpcji wśród najmłodszych jest ucieczką od niedostatku, przeciętności a także efektem ulegania panującej modzie.
Nowym zagrożeniem występującym na tym obszarze jest HIV i AIDS. W 2005 r. na obszarze WNP mieszkało 4% wszystkich zarażonych wirusem HIV na świecie. Większość przypadków odnotowano w północnej części WNP, zwłaszcza w Rosji, w mniejszym stopniu zaś na Ukrainie i Białorusi. Obecnie co setny mieszkaniec jest zarejestrowany jako osoba zarażona wirusem. Jedynie w 2002 r. zaraziło się HIV 500 000 mieszkańców dawnego ZSRR, głównie w Rosji, której problem w największym stopniu dotyczy. W krajach WNP odsetek nowych zakażeń spowodowanych dożylnym spożywaniem narkotyków sięga 80%, w przypadku kontaktów seksualnych 33%. Członkowie grup wysokiego ryzyka są zazwyczaj ofiarami izolacji społecznej, spowodowanej biedą i uwięzieniem. Wyraźny wzrost przypadków zakażeń odnotowuje się w przeludnionych zakładach penitencjarnych regionu WNP.
Rosja próbuje bronić się przed AIDS kontrowersyjnymi metodami, jak odmowa wiz pobytowych cudzoziemcom zakażonym wirusem HIV, choć sama jest głównym ośrodkiem wirusa w Europie i północnej Azji. Zapowiedziały jednak gwałtowny wzrost wydatków na zapobieganie epidemii - z roku 2005 na 2006 o 20 razy większe.
Rozwijające się patologie w dużym stopniu pogłębiają obserwowany regres demograficzny. Występuje tam przede wszystkim tzw. "nadumieralność mężczyzn", ponieważ to właśnie ich patologie dotykają najczęściej. Dezintegracja więzi rodzinnych, towarzyszące im spożycie alkoholu oraz narkomania stały się ważnymi czynnikami powodującymi wzrost zabójstw, samobójstw, nieszczęśliwych wypadków oraz zwiększonej liczby rozwodów w krajach WNP.
Wśród nagłych zgonów dużą rolę odgrywają samobójstwa. W 2001 r. ich wskaźnik w Rosji wynosił 39,7 na 100 000 mieszkańców, gdzie w Polsce jest to zaledwie 15,2. Najwięcej z nich dokonywano na Syberii i Dalekim Wschodzie, a dochodziło do nich głównie w wyniku powieszenia, utonięcia lub zatrucia. Decydowali się na to najczęściej mężczyźni, ponieważ ich odporność psychiczna jest niższa niż kobiet. W 1991 r. w grupie wiekowej 50-54 lata wskaźnik wynosił 139,6 na 100 000 osób, co jest nieporównywalne z żadnym innym krajem na świecie. Przyczyny takiej sytuacji to między innymi: kryzys gospodarczy, zmiany na rynku pracy i obniżenie dochodów, co spowodowało pogorszenie warunków życia. Ponad to następował wtedy znacznie częstszy rozpad więzi rodzinnych. Skale tego zjawiska pokazuje zestawienie statystyk z lat 1988 i 1993. W 1988 r. samobójstwo popełniło 26 796 mężczyzn a 1993 r. aż 46 016.