Aglomeracja - złożony układ osadniczy skupiony wokół głównego ośrodka miejskiego. Układ taki jest ściśle funkcjonalnie powiązany (zwłaszcza w relacjach praca, usługi i mieszkania). Analiza tych funkcji umożliwia określenie zasięgu aglomeracji.
Architektura - jest to w znaczeniu potocznym umiejętność projektowania i budowania budynków mających poza zaletami użytkowymi i funkcjonalnymi także walory estetyczne. Można podzielić na arch.: miejska, wiejska, sakralna, ceglana, drewniana, pałacowa, francuska itp.
Arkada - element architektoniczny, składający się z dwóch kolumn, filarów bądź jednego filara i kolumny, połączonych górą łukiem. Pełni funkcję konstrukcyjną lub dekoracyjną. W zależności od rodzaju podpór wyróżniamy arkady filarowe, kolumnowe lub filarowo-kolumnowe. Bywają pojedyncze arkady, ale najczęściej występują w rzędzie. Od starożytności do czasów współczesnych arkada jest jednym z podstawowych motywów architektury. Była używana w akweduktach rzymskich, portalach, galeriach, loggiach, nawach kościelnych, krużgankach itp. Występuje także arkada przyścienna (zw. ślepą)
.Attyka - pas muru w postaci balustrady, ścianki czy rzędu sterczyn, zbudowany ponad gzymsem budowli. Attyka wieńczy budynek, zasłania dach i pełni funkcję zapory przeciwogniowej. Pojawiła się w architekturze antycznej, rzadka w średniowieczu. Rozpowszechniona od renesansu, zwłaszcza w Europie środkowej (Polska, Czechy, Węgry), kiedy to wykształcił się specyficzny typ tzw. attyki polskiej, bogato zdobionej ślepymi arkadami, pilastrami, zębami, maszkaronami czy hermami i wolutami. Była stosowana gł. na budynkach świeckich (kamienice, zamki, ratusze), w budownictwie sakralnym występowała na synagogach, rzadsza w kościołach.
Budowla - nieruchomy obiekt, wybudowany z różnego materiału, trwale połączony z gruntem i stanowiący użytkową całość. Budowlą jest zarówno blok mieszkalny, biurowiec, szpital, garaż, most, zapora, tor kolejowy, lotnisko, jak komin fabryczny, słup energetyczny, piec hutniczy czy ogrodzenie. Każda budowla jest przede wszystkim dziełem inżynierskim i nie musi posiadać cech artystycznych pozwalających na jej zakwalifikowanie do dzieł sztuki.
Cele urbanistyki - ustalenie programu, wybór miejsca oraz projekt miasta, ustalenie zasad technicznych, estetycznych, ekonomicznych.
Centrum miasta - główna część miasta (główna część śródmieścia) w której koncentrują się główne usługi, ośrodki zarządzania, zwykle są to ośrodki o znaczeniu ponadlokalnym. Centrum jest miejscem największej aktywności społecznej, strefie o zwiększonej liczbie użytkowników.
Czynniki wpływające na formę arch. - potrzeby i oczekiwania przyszłych użytkowników, skala ludzka, lokalizacja i orientacja, funkcja wewnętrzna, prawo i ekonomia, epoka w jakiej obiekt powstaje, inwencja twórcza, materiał, rodzaj i typ konstrukcji.
Decyzja administracyjna - wydawany przez organ administracyjny indywidualny akt administracyjny, który rozstrzyga sprawę danego adresata (grupy adresatów). Wg polskiego kodeksu postępowania administracyjnego każda decyzja administracyjna musi zawierać oznaczenie organu
Hipoteka - forma zabezpieczenia wierzytelności oparta na zastawie nieruchomości na rzecz wierzyciela.
Infrastruktura - zespół podstawowych urządzeń i instytucji koniecznych do właściwego funkcjonowania danego obszaru.
Infrastruktura społeczna - termin do określenia sieci obiektów i urządzeń zaspokajających potrzeby społeczne w danym układzie osadniczym.
Infrastruktura techniczna - są to urządzenia techniczne służące do zaspokajania potrzeb bytowych i gospodarczych w danym układzie osadniczym.
Inwentaryzacja urbanistyczna - spis terenów i obiektów danego obszaru wykonany dla potrzeb planistycznych zawierający dane o stanie technicznym sposobie użytkowania, zmianach własnościowych.
Klasyfikacja bonitacyjna gleb - podział i wycena gleb (gruntów) ze względu na ich wartość użytkową dla prowadzenia gospodarki. Wyróżnia się 4 grupy gruntów:
1) grunty orne - obejmujące 9 klas bonitacyjnych, opartych głównie na właściwościach gleby: I - gleby orne najlepsze, II - gleby orne bardzo dobre, IIIa - gleby orne dobre, IIIb - gleby orne średnio dobre, IVa - gleby orne średniej jakości lepsze, IVb - gleby orne średniej jakości gorsze, V - gleby orne słabe, VI - gleby orne najsłabsze, VIRz - gleby orne pod zalesienia.
2) użytki zielone - obejmujące 6 klas bonitacyjnych (I-VI) w zależności od właściwości gleby oraz produkcyjności i wielkości plonów siana.
3) grunty pod lasami - obejmujące 6 klas bonitacyjnych (I-VI) zależnych od jakości czynników środowiska wpływających na wzrost roślinności drzewiastej.
4) grunty pod wodami - obejmujące także 6 klas bonitacyjnych (I-VI), zróżnicowanych na podstawie klas glebowych przeważających w otoczeniu wycenianego zbiornika wodnego (np. stawu, sadzawki).
Linia rozgraniczająca - w planie zagospodarowania określa rozdział terenu o różnym przeznaczeniu i różnym sposobie użytkowania.
Loggia - pomieszczenie znajdujące się zwykle na piętrze, zawarte w bryle budynku, lecz otwierające się na zewnątrz, z kolumnadą lub arkadami zamiast ścian, nie będące ciągiem komunikacyjnym. Służyła głównie jako miejsce wypoczynku oraz widokowe. W okresie gotyku loggie stanowiły otwarte, ozdobne pawilony służące do zebrań gildii. Była często stosowana w architekturze włoskiego Odrodzenia (renesans). Obecnie loggią nazywane są balkony wnękowe.
Ład przestrzenny - stan zagospodarowania przestrzennego odpowiadający kryteriom funkcjonalnym estetycznym, społecznym, przyrodniczym. Jest uważany za cel nadrzędny. Określony w danym czasie i miejscu pożądany stan zagospodarowania przestrzennego. Jest oceniany przez społeczeństwo
Miasto - jednostka osadnicza o przewadze funkcji nierolniczych i ze znaczną intensywnością zabudowy typu miejskiego, posiada prawa miejskie.
Makroregion - coś większego niż region, powinien stanowić system współpracujący ( w Polsce obecnie 9 makroregionów) wyznaczony przez Centralny Urząd Planowania jako jednostka planowania ponadregionalnego.
Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego (MPZP)- podstawowe narzędzie polityki przestrzennej przy pomocy którego samorząd lokalny określa Plan ochrony - jest to dokument planistyczny opracowany dla obszaru chronionego np. parków narodowych, krajobrazowych i ich nasłonecznienie, zadrzewienie,
otuliny. Ustalenie planu ochrony są wiążące dla planu zagospodarowania przestrzennego. Plany te sporządza się na okres 20 lat i zatwierdza rozporządzeniem wojewody
Planowanie przestrzenne - podstawowy instrument gospodarki przestrzennej, celem jest opracowanie planów zapewniających prawidłowy rozwój jednostek osadniczych, administracyjnych (gminy, regiony). Punktem wyjścia jest racjonalność wykorzystania przestrzeni i środowiska. Charakteryzuje się głównie horyzontem czasowym. Skutki są długotrwałe. Zasady planowania są regulowane ustawowo.
Polityka przestrzenna - świadome oddziaływanie organizacji i instytucji publicznych (władz rządowych i lokalnych) na gospodarkę przestrzenną w sposób spójny z ustalonymi celami społecznymi. Oddziaływanie obejmuje:
-sterowanie rozwojem przestrzennym,
-inicjowanie rozwoju przestrzennego.
Zasady polityki przestrzennej wyznaczone są przez: zasady, kompetencje władzy, instrumenty, cele.
Polityka przestrzenna jest procesem decyzyjnym związanym z zarządzaniem i planowaniem. Do jej podstawowych kompetencji należy: polityka lokalizacyjna, polityka z zakresu użytkowania terenu, polityka z zakresu obrotu nieruchomościami,
-polityka inwestycyjna.
Zasady polityki przestrzennej zawarte są w strategii rozwoju gminy.
Pozwolenie na budowę - decyzja administracyjna upoważniająca do prowadzenia robót budowlanych. Jej uzyskanie wymaga spełnienia:
-wcześniej wydana decyzja lokalizacyjna - warunki zabudowy i zagospodarowania terenu musi być zgodna z MPZP
-tytuł upoważniający do władania terenem
-zatwierdzony projekt budowlany.
Pewne rodzaje robót nie wymagają pozwolenia na budowę - wystarczy zgłoszenie. Obiekty zbudowane bez pozwolenia podlegają rozbiórce na koszt właściciela.
Rozeta - koliste okno witrażowe umieszczane w szczycie lub nad portalem gł. fasady kościoła, zdobione bogatą dekoracją geometryczną, właściwe gotykowi
Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Rolnictwa nr 15 (poz. 140/1999r)- rozporządzenie określa warunki techniczne jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie. bezpieczeństwo konstrukcji przeciwpożarowe i użytkowe, ochronę środowiska, warunki higieniczne, ochronę przed hałasem i drganiami, odpowiednią izolacyjność ciepłą i oszczędność energii, ochronę uzasadnionych osób trzecich, osób niepełnosprawnych. ]
Rynek - główny plac miejski z najważniejszymi gmachami administracyjnymi i handlowymi. W starożytnej Grecji agora, w Rzymie forum. W zachodniej i środkowej Europie rynek uformował się w XII i XIII w. Miewał różne kształty: wydłużonego prostokąta, trójkąta, kwadratu, głównymi jego elementami były: ratusz, sukiennice, kramy, jatki, budynek wagi itp. Rynek średniowieczny pełnił przede wszystkim funkcję handlową, rynek nowożytny był placem reprezentacyjnym, którego pierzeje zdobiono często podcieniami administracyjnego, datę wydania, oznaczenie stron postępowania (adresata), powołanie przepisów prawa, które były podstawą jej podjęcia, treść rozstrzygnięcia, prawne i faktyczne uzasadnienie, pouczenie o możliwości odwołania lub złożenia skargi do sądu oraz podpis z podaniem imienia, nazwiska i stanowiska służbowego podpisującego decyzję administracyjną.
Działka budowlana - fragment terenu który jest czyjąś własnością jest w planach zagospodarowania przestrzennego przeznaczony pod zabudowę. Musi posiadać dojazd umożliwiający zabudowę
Elementy niepożądane na działce:
-drzewa owocowe można usunąć bez względu na wiek i bez pozwolenia
-drzewa sadzone na plantacjach
-drzewa poniżej 30 lat gdy znajdują się na działkach osób fizycznych na nieruchomościach prawnych do kat. 5. Na wycięcie starszych drzew potrzebne są pozwolenia. Za pozwolenie się nie płaci.
Dziedzictwo kulturowe- to co na danym terenie stanowi jakąś wartość(związanych z tradycja historyczną) lub posiadających wartość artystyczną zarówno w skali kraju jak i lokalnej. Zaliczamy tu też zwyczaje, obrzędy, dzieła artystyczne, budynki, budowle i ich zespoły (fragmenty i całe wioski), cmentarze, szlaki turystyczne, miejsca gdzie toczyła się jakaś bitwa itp. Zaliczamy też obiekty archeologiczne jak i nowoczesne budynki. Plany zagospodarowania przestrzennego powinny chronić dziedzictwo kulturowe, zarówno te chronione prawnie jak i te, które nie są chronione przez prawo.
Dzierżawa - umowa, na podstawie której wydzierżawiający zobowiązuje się oddać dzierżawcy rzecz do używania i pobierania pożytków przez czas oznaczony lub nieoznaczony, a dzierżawca zobowiązuje się płacić wydzierżawiającemu umówiony czynsz w formie ustalonej przez strony, w szczególności w pieniądzach, w świadczeniach innego rodzaju (np. w rzeczach zamiennych jak: zboże itp.) lub stanowiący ułamkową część pożytków.
Ewidencja gruntów i budynków - jednolity prowadzony w całym kraju zbiór informacji o gruntach (klasie bonitacji, oznacz. księgi wieczystej) oraz budynkach. Jest prowadzona na podstawie prawa geodezyjnego i geotechnicznego (nowelizacja 1989r.)
Funkcje miastotwórcze - powodują że miasto zaczyna się rozwijać: handel i usługi, miasta obronne, administracyjne, komunikacyjne, wydobywcza, górnicza, oświatowa, kulturowa, naukowa, uzdrowiskowa, rekreacyjna, turystyczna.
Gęstość zabudowy - miara wykorzystania terenu pod zabudowę (ilość m2 pow. ogólnej budynków na 1 ha terenu) wyrażona w %.
Gospodarka przestrzenna - racjonalne wykorzystanie środowiska drogą właściwego rozmieszczenia środków trwałych. Jest to proces polegający na transformacji istniejącego stanu przestrzeni w stan pożądany, uwzględniający wynegocjowane cele społeczne. Muszą być określone regulacje prawne określające zakres swobody, muszą być określone instrumenty umożliwiające osiągniecie stanu pożądanego. G.P. to termin najbardziej ogólny zawierający w sobie wielką działalność człowieka wywołującą skutki przestrzenne zarówno pozytywne jak i negatywne. Celem G.P. jest odnowa określonych wartości przestrzeni i racjonalne gospodarowanie przestrzenią.
zagospodarowania przestrzennego na terenie swojej gminy (może obejmować cały obszar gminy, jej część lub kilka gmin). Gmina ponosi koszty sporządzenia planu. Czasami MPZP jest obligatoryjne co wynika z ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym. Ustalenia planu określają sposób zagospodarowania terenu w formie zakazów, nakazów i innych stwierdzeń. Taki plan uchwala Rada Gminy. Po uchwaleniu traktowany jest jako przepis gminny (prawo lokalne).
Nieruchomość - część powierzchni ziemi (gruntu) wraz z budynkami, drzewami itp., stanowiącymi również przedmiot własności.
Obszar metropolitalny - region wielkiego miasta z otaczającymi je gminami których życie gospodarcze i społeczne jest przez to miasto zdominowane. Jest jednym z typów aglomeracji miejskiej. Kryteria określania o.m. : powiązania (dojazdy do pracy), gęstość zabudowy, zaludnienia, liczba zatrudnionych.
Ochrona gruntów rolnych - wprowadzone ustawowo ograniczenie zmiany użytkowania gruntów związanych z funkcją rolną. Wyłączenie wymaga specjalnego zezwolenia gminy, a w przypadku najlepszych gleb zezwolenia wojewody.
Ochrona zabytków - ustawa o ochronie obiektów historycznych i ich zespołów realizowana jest przez służbę konserwatorską. Obiekty zabytkowe są wpisane do specjalnego rejestru. Obok nadzoru i procedur prawnych przewidziano też instrukcje finansową aby udzielać ulg tym którzy zajmują się tymi obiektami.
Osoba fizyczna - w sensie prawnym to każdy pełnoletni człowiek z dostępem nieograniczonym do zdolności prawnej.
Osoba prawna - każda jednostka posiadająca osobowość prawną otrzymaną z chwilą do rejestru sądowego.
Państwowy Nadzór Budowlany - organ administracyjny sprawujący nadzór nad budowami. Rodzaje:
-nadzór arch.-bud. Prowadzony przez organ administracyjny (MSWiA) i głównego inspektora budowlanego, czynności tego nadzoru mogą być powierzane organom samorządowym.
-nadzór specjalistyczny - związany z obronnością, bezpieczeństwem państwa, transportem, górnictwem i gospodarką morską
Park krajobrazowy - obszar chroniony ze względy na wartości przyrodnicze, historyczne, kulturowe. Tworzony decyzją Ministra Ochrony Środowiska i Zasobów Naturalnych w celu zachowania popularyzacji i upowszechnienia tych wartości. Tu możliwa jest działalność człowieka ale podlega ograniczeniom
Park narodowy - obszar chroniony wyróżniający się szczególnymi wartościami przyrodniczymi społecznymi, kulturalnymi na którym ochronie podlega całość przyrody i swoiste cechy krajobrazu. Powierzchnia parku narodowego nie może być mniejsza niż 1000 ha nadrzędnym celem jest powiązanie i zachowanie całości systemów przyrodniczych oraz odtworzenie zanikających i zniekształconych ogniw. Decyzje o utworzeniu parku narodowego podejmuje Rada Ministrów.
Pierzeja - ciąg elewacji frontowych domów stojących w jednej linii zamykających jedną stronę placu lub ulicy
z arkadami. W pobliżu rynku sytuowano kościół farny.
Tereny zabudowy mieszkaniowej - lokalne warunki naturalne, warunki techniczne, nawietrzenie, warunki komunikacja zewnętrzna, możliwość ukształtowania komunikacji wewnętrznej.
Ryzalit, wysunięta z lica elewacji, do przodu część budowli, zazwyczaj tej samej wysokości co reszta i tworząca z nią integralną całość. Ryzalit stosowano w nowożytnej architekturze pałacowej (renesansie, baroku i klasycyzmie), przyjmował on kształt prostokąta, półkola lub trapezu. Rozróżnia się ryzalit środkowy, zaznaczający oś główną elewacji, a także ryzality boczne i narożne. Zadaniem ryzalitów było powiększenie powierzchni pomieszczeń i urozmaicenie bryły budynku. Spotyka się też ryzalit pozorny, który otrzymywano poprzez zwiększenie grubości muru.
Urbanistyka - sztuka planowania miast, osiedli oraz różnego rodzaj zespołów budowli a także zagospodarowania terenów zgodnie z ich przewidywanym przeznaczeniem. Istniała już w starożytności. W Europie kontynuacja rozwiązań stosowanych w Grecji i Rzymie.
Wykusz - dobudówka nadwieszona na zewnętrznej ścianie budynku, podtrzymywana wspornikami, z oknami lub otworami strzelniczymi, nakryta oddzielnym dachem. Wykusz wywodzi się z architektury Bliskiego Wschodu. W Europie stanowił charakterystyczny element architektury świeckiej, głównie obronnej, późnego średniowiecza, renesansu i baroku, służył też czasem (np. w południowych Niemczech) jako kaplica domowa.
Zrównoważony rozwój - rozwój trwały, harmoniczny, zintegrowany rozwój przestrzennego, gospodarczego, społecznego i kulturowego zgodnie z wymaganiami:
-ma zachodzić jakościowa i ilościowa ciągłość wywyższonych zasobów
-określone za pomocą określonych standardów pojemności środowiska.
-poszukiwanie stanów równowagi pomiędzy poszukiwaniami człowieka a zasobami środowiska
-ma być sprawiedliwy dostęp do zasobów środowiska
-trzeba określać cele rozwoju w kontekście wymagań ochrony środowiska i sprawdzać w całym procesie urbanistycznym jaki będzie wpływ
-kryterium energooszczędności.