BEZROBOCIE

Definicja bezrobocia:

jest to zjawisko gospodarcze polegające na tym iż pewna część społeczeństwa znajdująca się w wieku produkcyjnym nie może znaleźć pracy pomimo podjęcia poszukiwań. W Polsce za ludzi w wieku produkcyjnym przyjmuje się osoby w wieku od 18 do 64 lat. Wśród tej części społeczeństwa wyróżniamy 2 grupy: aktywnych zawodowo ( inaczej zasób siły roboczej ) i biernych zawodowo. Do ludzi aktywnych zawodowo zaliczamy tych, którzy są zdolni do pracy i gotowi do jej podjęcia na typowych dla danej gospodarki warunkach natomiast pozostali zaliczani są do grupy biernych zawodowo.

Stosunek liczby ludności aktywnej zawodowo do liczby ludności znajdującej się w wieku produkcyjnym nazywamy współczynnikiem aktywności zawodowej. Im wyższy jest ten współczynnik tym większa część ludności w wieku produkcyjnym chce podjąć prace. Wysokość tego współczynnika zależy od wielu czynników: poziom płac, preferencje jednostek w zakresie kształcenia, modelu rodziny, liczby dzieci w rodzinie oraz możliwości znalezienia pracy.

Pomiar bezrobocia:

Ogólnie rzecz ujmując rozmiar bezrobocia zależy od 3 czynników : współczynnika aktywności zawodowej, liczby ludności w wieku produkcyjnym oraz rozmiarów zatrudnienia. W krótkim okresie 2 pierwsze czynniki są na ogół bardziej stabilne od trzeciego dlatego też w krótkookresowych analizach większą wagę przywiązuje się do kształtowania się zatrudnienia. Bezrobocie można wyrazić w wielkościach absolutnych określających liczbę osób bezrobotnych lub w wielkościach relatywnych takich jak stopa bezrobocia, która wyraża stosunek liczby bezrobotnych do zasobów siły roboczej czyli inaczej mówiąc pokazuje jaką część zasobów siły roboczej stanowią bezrobotni.

W Polsce stosowane w praktyce stosowane są 2 metody pomiaru bezrobocia:

Wg metody stosowanej przez urzędy pracy bezrobotnymi są:

1. osoby zdolne do pracy i gotowe do jej podjęcia w ramach stosunku pracy

2. osoby pozostające bez pracy i nie uczące się w szkołach z wyjątkiem szkół wieczorowych i zaocznych

3. osoby zarejestrowane w urzędzie pracy jeżeli:

• ukończyły 18 lat

• nie ukończyły 60 lat ( kobiety) lub 65 lat ( mężczyźni )

• nie nabyły prawa do emerytury

• nie są właścicielami lub posiadaczami gospodarstwa rolnego

• nie prowadzą pozarolniczej działalności gospodarczej

Wg metody stosowanej w BAEL ( badaniach aktywności ekonomicznej ludności ) bezrobotnymi są osoby spełniające równocześnie 3 warunki:

• w okresie badanego tygodnia nie pracowały

• aktywnie poszukują pracy

• są gotowe podjąć pracę w badanym tygodniu lub następnym

PRZYCZYNY BEZROBOCIA

- wysokie koszty pracy. Składają się na nie podatki i składki ubezpieczeniowe. Gdy włączymy w to jeszcze zobowiązania socjalne, jak na przykład obowiązek opłacania zasiłku chorobowego i wynagrodzenia za okres choroby, to te koszty zbliżają się do 90 proc. płacy netto. Na tym nie koniec, bo jeszcze są urlopy, które pracodawca musi opłacać pracownikowi, oraz ogromne koszty biurokratycznej obsługi systemu fiskalnego, czyli wszystkie PIT-y i druki ZUS-owskie. To wszystko zmusza pracodawców, zwłaszcza drobnych, do korzystania z kosztownych usług biur rachunkowych.

- druga przyczyna tkwi w tym, że w Polsce coraz trudniej jest prowadzić działalność gospodarczą. Nakłada się na pracodawców coraz nowe obowiązki, np. płacenia podatku VAT przez niemal wszystkich przedsiębiorców w Polsce, czyli przez ok. 2 mln osób. Z tym wiąże się konieczność zakupienia kas fiskalnych, które tak naprawdę nie są przedsiębiorcy do niczego potrzebne. Podobnie jest z pomysłami, żeby objąć wszystkich przedsiębiorców obowiązkiem rozliczania się elektronicznego z ZUS-em. To wszystko spada na barki prostych ludzi, bo większość przedsiębiorców w Polsce nie ma średniego wykształcenia. Bardzo wielu z nich, nie mogąc sprostać tym wymaganiom, po prostu zamyka firmy albo ucieka w szarą strefę.

- ogólne załamanie światowej gospodarki np. w branży motoryzacyjnej

RODZAJE BEZROBOCIA

I - Bezrobocie związane z niedopasowaniami strukturalnymi - może występować zarówno w sytuacji równowagi na rynku pracy czyli wtedy gdy całkowity popyt na prace równy jest całkowitej podaży tej pracy oraz w sytuacji gdy tak nie jest. Ten rodzaj bezrobocia obejmuje bezrobocie frykcyjne i bezrobocie strukturalne.

a) bezrobocie frykcyjne - jest to nieredukowalne minimum bezrobocia. W dynamicznej gospodarce ciągle pojawiają się niedopasowania ( frykcje ) pomiędzy wolnymi miejscami pracy a wolną siłą roboczą gdyż ciągle zachodzą procesy dotyczące:

• tworzenia i likwidacji miejsc pracy

• napływu i odpływu siły roboczej

• zmiany miejsc pracy

W rezultacie tych procesów zawsze występuje pewna liczba wolnych miejsc pracy oraz osób bezrobotnych. Ze względu na to , że informacje posiadane przez pracowników i pracodawców są niedoskonałe musi upłynąć jakiś czas zanim bezrobotni znajdą czekające na nich miejsce pracy. Bezrobocie frykcyjne nie jest wielkością stałą. Mogłoby się obniżyć gdyby informacje o rynku pracy docierały szybciej do obydwu zainteresowanych stron. Pewne znaczenie dla zmniejszenia bezrobocia frykcyjnego ma także intensywność poszukiwania pracy przez bezrobotnych. W ekonomii panuje teoria, że poszukiwania pracy są tym intensywniejsze im wyższe są koszty bycia bezrobotnym z tego wynika że np. obniżenie zasiłków dla bezrobotnych może zwiększyć intensywność poszukiwania przez nich pracy.

b) bezrobocie strukturalne -mówimy o nim wtedy gdy występuje niedopasowanie struktury podaży pracy i popytu na pracę ze względu na posiadane kwalifikacje, wykształcenie, zawód czy miejsce zamieszkania. Wynika ono z niedopasowania kwalifikacji pracowników do nowej technologii i braku kompetencji, trudności w dostosowaniu się do zmian systemu produkcyjnego. Ten rodzaj bezrobocia może mieć charakter dosyć trwały, ponieważ jego likwidacja wymaga zazwyczaj zmiany zawodu, kwalifikacji czy tez miejsca zamieszkania

c ) cykliczne ( koniunkturalne ) - powstaje przede wszystkim w fazach złej koniunktury gospodarczej a maleje w fazach dobrej koniunktury - pracę można znaleźć bez zmiany kwalifikacji.

d) ukryte - jest rozumiane jako bezrobocie wśród zatrudnionych. Występuje w sytuacji, gdy zmniejszenie liczby pracowników w przedsiębiorstwie nie powoduje zmniejszenia rozmiarów jego produkcji ( czyli gdy jest nadmiar siły roboczej )

e) sezonowe - uzależnione od pór roku ( np. budownictwo)

SKUTKI BEZROBOCIA

Analiza następstw bezrobocia pozwala wyróżnić ekonomiczne, psychospołeczne i polityczne skutki tego zjawiska. Jakkolwiek ogólna ocena tych skutków jest jednoznacznie negatywna, to szczegółowa ich analiza prowadzi do wniosku, że ocena skutków bezrobocia zależy przede wszystkim od długości okresu pozostawania bez pracy. Z tego względu należy odróżnić pozytywne skutki bezrobocia frykcyjnego, które z natury ma charakter krótkotrwały, od negatywnych skutków bezrobocia długookresowego (bezrobocie długookresowe - dotyczy osób. które pozostają bez pracy od 6 do 12 miesięcy. Może przekształcić się w bezrobocie długotrwałe, bowiem czym dłuższa przerwa w pracy, tym maleją szanse na ponowne jej uzyskanie. Rosnące wymagania pracodawców, zmiany technik i organizacji pracy, konieczność uzupełniania kwalifikacji lub w ogóle zmiany zawodu nie sprzyjają skracaniu okresu pozostawania bez pracy. Dłuższe pozostawanie bez pracy powoduje, że ewentualni kandydaci stają się, ze względu na dezaktualizację swoich wiadomości i doświadczeń, mało interesujący dla pracodawców).

Bezrobocie frykcyjne nie wynika z masowego i trwałego braku wolnych miejsc pracy, lecz jest rezultatem swobody wyboru rodzaju pracy i zazwyczaj związanej z tym zmiany zakładu pracy. Źródłem tego bezrobocia mogą być również potrzeby restrukturyzacji gospodarki, regulowane i zaspokajane w stosunkowo krótkim czasie przez mechanizm rynku pracy. Bezrobocie frykcyjne jest cechą każdej normalnie rozwijającej się gospodarki. Utrzymuje się ono obecnie w granicach 5-7% zasobów pracy, co nie narusza równowagi na rynku pracy, a zatem odpowiada stanowi pełnego zatrudnienia. Stan taki należy uznać za optymalny, zarówno ze względów ekonomicznych jak i psychospołecznych.

Do pozytywnych skutków ekonomicznych takiego bezrobocia należy zaliczyć przede wszystkim to, że:

- nadwyżka wolnej siły roboczej warunkuje procesy inwestycji i restrukturyzacji gospodarki, które wymagają przemieszczania zasobów pracy pod względem kwalifikacyjno -zawodowym i przestrzennym - zarówno w skali przedsiębiorstw, jak i całych branż i gałęzi gospodarki;

- zwolnienie nadmiernej liczby zatrudnionych w stosunku do potrzeb danego miejsca pracy (tzn. redukcja bezrobocia ukrytego) racjonalizuje strukturę zatrudnienia i umożliwia prowadzenie prawidłowej polityki kadrowej. Redukcja bezrobocia ukrytego sprzyja wzrostowi wydajności i efektywności pracy.

Z kolei pozytywne psychospołeczne skutki bezrobocia frykcyjnego polegają na tym, że:

- wyzwala ono konkurencję między poszukującymi pracy, zwłaszcza gdy chodzi o atrakcyjne i dobrze płatne miejsca pracy, pobudzając konkurentów do większej dbałości o wybór zawodu i podnoszenie kwalifikacji;

- redukuje patologiczne formy fluktuacji zatrudnionych (np. nadmierną płynność, samowolne porzucanie pracy) i osłabia niezdrową konkurencję płacową zakładów pracy, które starają się pozyskać pracowników oferując im nieproporcjonalnie wysokie zarobki;

- podnosi poszanowanie i dyscyplinę pracy (np. obniża nieuzasadnioną absencję)

W przeciwieństwie do bezrobocia frykcyjnego, bezrobocie długookresowe, które w przeważającym stopniu wywołuje skutki negatywne, jest zjawiskiem patologicznym, świadczącym ułomności całego systemu gospodarczego. Bezrobocie to pozbawia człowieka możliwości zaspokojenia jednej z głównych jego potrzeb, to znaczy potrzeby pracy, a co za tym idzie uniemożliwia realizację podstawowych funkcji zatrudnienia ( ekonomicznej, narodowej i społecznej) i staje się źródłem szeregu strat ekonomicznych i psychospołecznych.

Negatywne ekonomiczne skutki bezrobocia długookresowego:

- niewykorzystanie potencjału pracy jako czynnika wzrostu gospodarczego; stratę tę wyraża tzw. luka PNB, czyli różnica między potencjalnym poziomem produktu narodowego brutto (PNB), a poziomem rzeczywistym tego produktu;

- obniżenie materialnego poziomu życia, a niekiedy nawet zagrożenie egzystencji jednostek i rodzin;

- wzrost wydatków budżetowych w związku z przeznaczeniem ich części na zasiłki dla bezrobotnych i świadczenia socjalne oraz na przeciwdziałanie bezrobociu;

- emigrację wysoko wykształconych kadr, zwłaszcza ludzi młodych, którzy nie mogli znaleźć pracy w kraju

Obok strat ekonomicznych , bezrobocie długookresowe pociąga za sobą również wiele negatywnych skutków psychospołecznych, takich jak:

- frustracja poszczególnych jednostek i całych grup ludzi, która spowodowana jest niemożnością włączenia się ludzi w nurt społecznego procesu pracy czego efektem jest poczucie nieprzydatności;

- utrzymująca się frustracja wpływa ujemnie na stan zdrowia fizycznego, a zwłaszcza kondycję psychiczną dotkniętych nią jednostek, czego przejawem jest skrócenie długości życia, wzrost liczby samobójstw itp.

- patologia społeczna przejawiająca się w postaci alkoholizmu, narkomanii, różnych form przestępczości; szczególnie groźne są przejawy tej patologii wśród młodzieży dotkniętej bezrobociem chronicznym, gdyż niemożność uzyskania normalnej pracy skłania młodych ludzi do poszukiwania nielegalnych, często przestępczych źródeł łatwych dochodów, a ostatecznie prowadzi do całkowitego wyobcowania się tej grupy społecznej, co stanowi poważne zagrożenie dla przyszłości danego kraju.

Wszystkie ujemne następstwa długotrwałego bezrobocia rodzą istotne konsekwencje polityczne. Normalnym przejawem tych konsekwencji w państwach demokratycznych jest stosunek ludności do istniejących partii politycznych i prezentowanych przez nie programów, spektakularnym wyrazem nastrojów ludności są zaś wyniki wyborów do władz krajowych czy samorządowych. W skrajnych przypadkach utrzymujące się masowe bezrobocie może być przyczyną różnego rodzaju niepokojów społecznych takich jak strajki prowadzone na wielką skalę, demonstracje, rozruchy. Niepokoje te, stanowiące zagrożenie dla stabilizacji politycznej kraju, są szczególnie niepożądane w okresie transformacji systemu gospodarczego, gdyż mogą zahamować, a nawet odwrócić proces dokonujących się przemian ustrojowych.

Podsumowując przedstawioną systematykę pozytywnych i negatywnych skutków bezrobocia, należy podkreślić, że ma ona do pewnego stopnia charakter umowny, ponieważ w praktyce skutki te nakładają się na siebie, tworząc trudne do rozdzielenia układy. Na przykład, uwypuklając pozytywne skutki bezrobocia frykcyjnego, trzeba pamiętać, iż swoistą psychologiczną „ceną” tych skutków jest często niepewność uzyskania pożądanej pracy lub obawa przed jej utratą. Związany z tym stres ma w wielu przypadkach znaczną siłę motywacyjną, która pobudza do aktywności, jednak u jednostek słabszych psychicznie dłużej utrzymujący się niepokój może stanowić przyczynę zaburzeń zdrowia psychicznego.

Oczywiście, ze szczególną siłą te i inne zagrożenia występują w sytuacji bezrobocia długookresowego, wobec czego temu typowi bezrobocia przypisuje się przewagę skutków negatywnych nad pozytywnymi.

ZWALCZANIE BEZROBOCIA

W działalności państwa mającej na celu redukcję bezrobocia można wyróżnić część aktywną mającą na celu redukcję bezrobocia oraz część pasywną, której celem jest pomoc socjalna dla osób bezrobotnych.

Polityka aktywna na rynku pracy - opiera się na wykorzystaniu instrumentów ekonomicznych. Zgodnie z powszechnie stosowaną klasyfikacją można wyodrębnić politykę makroekonomiczną i mikroekonomiczną:

Polityka makroekonomiczna - polega na wykorzystaniu instrumentów fiskalnych ( podatków, wydatków budżetowych ) oraz instrumentów pieniężnych ( stopa procentowa, podaż pieniądza ). Wykorzystanie odpowiednich instrumentów ukierunkowane może być w stronę stymulowania globalnego popytu na towary lub na stwarzanie producentom korzystniejszych warunków rozwijania produkcji. Polityka makroekonomiczna ma na celu głównie ograniczenie bezrobocia charakterystycznego dla nierównowagi na rynku pracy.

Polityka mikroekonomiczna - obejmuje ona zespół instrumentów mających na celu poprawę funkcjonowania rynku pracy oraz redukcję bezrobocia w określonych grupach siły roboczej. Instrumenty te mają zazwyczaj charakter selektywny czyli adresowane są do określonych grup siły roboczej . Dzięki takiemu charakterowi instrumenty te mają podstawowe znaczenie w ograniczaniu bezrobocia strukturalnego i frykcyjnego. Mogą mieć też znaczenie dla redukcji bezrobocia występującego w warunkach nierównowagi na rynku pracy.

Wśród tych instrumentów należy wymienić:

• publiczne programy zatrudnienia ( programy robót publicznych ) polegające na tworzeniu przez państwo dodatkowych miejsc pracy w dziedzinach nie cieszących się zainteresowaniem sektora prywatnego

• subsydiowanie zatrudnienia polegające na udzielaniu przez państwo bezzwrotnej pomocy finansowej przedsiębiorstwom, które rezygnują z planowanej redukcji zatrudnienia lub tworzą nowe miejsca pracy ( w Polsce prace interwencyjne )

• pożyczki dla przedsiębiorstw w celu tworzenia nowych miejsc pracy oraz pożyczki dla bezrobotnych w celu podjęcia działalności gospodarczej na własny rachunek

• szkolenia zawodowe umożliwiające bezrobotnym zdobywanie kwalifikacji

• usługi pośrednictwa pracy świadczone przez biura pracy, dotyczące gromadzenia i udzielania informacji o wolnych miejscach pracy i bezrobotnych poszukujących pracy

Polityka pasywna - obejmuje różnorodne formy pomocy finansowej dla bezrobotnych takie jak: zasiłki, jednorazowe odszkodowania dla osób zwalnianych oraz dodatki dla osób przechodzących wcześniej na emeryturę. Najważniejszą formą pomocy są jednak zasiłki dla bezrobotnych których wysokość oraz potencjalna długość pobierania przez bezrobotnych zależą od możliwości finansowych danego państwa.

Opracowano na podstawie: - książki pt. „Podstawy Ekonomii” - Roman Milewski

- internetu - www.opoka.org.pl/biblioteka/I/IK/bezrobocie_puste_hasla.html

---