Nauki prawne dzielimy na:
Formalne- badają świat form (nauki ścisłe)
Realne- badają rzeczywistość materiału (nauki humanistyczne)
3 aspekty, które badają nauki prawne:
Normatywne- pojmowanie, jako zbiór norm postępowania.
Realne- zbiór reguł postępowania, które funkcjonują w społeczeństwie.
Aksjologiczne- prawo to system reguł, które reprezentują zbiór wartości, które są temu prawu przypisywane.
3 metody badawcze:
Analityczna- analiza tekstów prawnych.
Empiryczna- doświadczenia przeprowadzone na normach.
Metafizyczna- filozofowanie
Gałąź prawa- zbiór norm obowiązujących w państwie, które ze względu na wybrane kryterium konstytuują względnie wspólną całość. Wyróżniamy 3 gałęzie prawa:
-karne- jest prawem publicznym; określa czyny zabronione i wyznacza za nie kary (walka z przestępczością),
-cywilne- prawo prywatne; sfera spraw osobistych i majątkowych między równymi podmiotami (porządek publiczny),
-administracyjne- prawo publiczne; reguluje stosunki administracyjno-prawne, między państwem, a obywatelem (kontrola legalności władz administracyjnych).
Pozytywizm prawniczy:
-państwo jest ściśle określone, sprowadza się do treści leksykalnej,
-sprzeciw ocenianiu prawa z punktu widzenia moralnego,
-prawo nie przestaje działać, gdy jest uznane za niesprawiedliwe lub niemoralne. Norma traci swą moc, gdy uchyli ją kompetentny organ legislacyjny.
Pozytywizm- prawo jest rozkazem; nakazem; zakazem; jest prawem, gdy pochodzi od suwerena (narodu), który jest represyjny. Poznanie naukowe na drodze empiryzmu.
Szkoła naturalna:
-prawo jest określoną wartością. Odwieczne dążenie człowieka do dobra, sprawiedliwości i piękna,
-obok prawa pozytywnego istnieją normy moralne (ustanowione przez Boga lub wynikające z ludzkiej natury),
- zasady moralne powinny mieć pierwszeństwo przed literą prawa.
Naturalizm:
-sofiści (Grecja; V i IV w.p.n.e.)- twierdzili, że prawo ma odpowiadać potrzebom jednostki; wszyscy obywatele i polis są równe; prawo ogranicza człowieka, ale jego nieprzestrzeganie jest gorsze; prawo zostało stworzone dla społeczeństwa, które posiada prawo naturalne.
-Św. Augustyn-wojna między państwem Bożym (niewidzialnym), a szatańskim (widzialne na ziemi); jedyna funkcja prawa-represyjna,
-Św. Tomasz- realnie parzył na państwo; władza pochodzi od Boga. Hierarchiczność praw: 1. Prawo wieczne.2.Prawo natury. 3. Prawo ludzkie. 4. Prawo boskie.
Źródła prawa:
Konstytucja- zawiera uporządkowane kwestie ustroju politycznego. Każdy akt prawny musi się z nią zgadzać. Rodzaje konstytucji: pisane-niepisane, elastyczne-nieelastyczne, jednolite-zlożone.
Umowa Międzynarodowa- ratyfikowana przez prezydenta. Ma pierwszeństwo nad ustawą krajową (jeśli jest między nimi kolizja). Ma formę układu, porozumienia (musi być zgodna z konstytucją).
Rozporządzenie- pochodzi od władzy wykonawczej w celu wykonania ustawy.
Akty prawa miejskiego- obowiązują na obszarze działania organu, który go wydał (województwa).
Przepis prawny- zapis; napis w tekście prawnym. Samodzielna jednostka redakcyjna tekstu prawnego, wskazująca sposób postępowania (zdanie w sensie gramatycznym).
Może być: ogólny, szczegółowy, wprowadzający, końcowy.
Norma postępowania- to nie zasada, ani reguła. To wypowiedź, która nakazuje lub zakazuje, by osoba tak, a nie inaczej postępowała.
W normie postępowania musi być obecny adresat, okoliczności i sposób zachowania się.
Adresat: indywidualny (Jan K.) lub generalny (obywatele).
Okoliczności: indywidualne (określona data) lub generalne (na zawsze).
Zachowanie się: konkretne (jednorazowe) lub abstrakcyjne (powtarzające się).
Uzasadnienia dla norm postępowania:
Aksjologiczne- normy prawne pokrywają się z systemem prawnym w społeczeństwie.
Behawioralne- dana norma jest stosowana, gdy jest duże prawdopodobieństwo jej realizacji w sytuacjach, gdy znajdzie zastosowanie.
Tetyczne- pozytywizm prawniczy. Ustalona przez konkretny organ.
Reguła, a norma prawa:
-reguła- regularne postępowanie (dyrektywa),
-norma- wyznacza postępowanie na przyszłość; brak słowa powinien/niepowinien; występuje nakaz/zakaz; trzeba się do niej dostosować.
Norma prawna- najmniejszy, stanowiący sensowną całość element prawa. To, co uda się nam zinterpretować z przepisów prawnych na podstawie wykładni prawnej. Nie wszystkie normy postępowania są normami prawa, ale wszystkie normy prawa są normami postępowania.
Budowa normy prawnej:
Hipoteza- zakres zastosowania norm; wskazuje na adresata i jego cechy oraz okoliczności,
Dyspozycja- wskazuje sposób zachowania się adresata w okolicznościach wskazanych w hipotezie; określa jego obowiązki i uprawnienia,
Sankcja- określa konsekwencje prawne zachowania niezgodnego z obowiązkami.
Teoria norm sprzężonych- łańcuch norm zbudowanych z normy sankcjonowanej (sposób zachowania) i sankcjonującej (fakt naruszenia normy).
Budowa aktu prawnego - Część nieartykułowana
Określenie rodzaju aktu prawnego
Data uchwalenia
Nazwa i tytuł aktu
Preambuła (w przypadku ustawy zasadniczej)
Część artykułowana
Przepisy ogólne - zakres stosunków społecznych normowanych przez akt
Przepisy szczegółowe - konkretne normy regulujące stosunki społeczne
Przepisy przejściowe i dostosowujące - regulacja wpływu nowego prawa na obowiązujące już normy
Przepisy końcowe - przepisy dotyczące terminu wejścia aktu w życie (vacatio legis)i wygaśnięcia mocy prawnej
Wykładnia prawa- Pojęcie wykładni prawa-zespół czynności zmierzających do ustalenia prawidłowego znaczenia przepisu prawnego(rozumienie pragmatyczne).
Ustroje - (ochlokrację, obok oligarchii i tyranii, jako jedną z niewłaściwych form państwa.)
Monarchia - ustrój polityczny lub forma rządów, gdzie suwerenem jest jeden człowiek, nazywany monarchą.
Tyrania - osoba sprawująca nieograniczoną władzę, zdobytą niezgodnie z prawem. Rządy tyrana (lub tyranów) noszą nazwę tyranii.
Demokracja - ustrój polityczny, w którym źródło władzy stanowi wola większości obywateli, przy respektowaniu praw mniejszości.
Arystokracja - najwyższa warstwa społeczna wykształciła się w starożytnej Grecji, podczas najazdu Dorów w 1200 r. p.n.e.
Oligarchia - forma rządów polegająca na sprawowaniu władzy przez niewielką grupę ludzi. Najczęściej ludzie ci wywodzili się z arystokracji lub warstwy bogatych. Występowała np. w wielu polis starożytnej Grecji, XVII-wiecznej Anglii (protektorat Cromwella) i Wenecji.
Plutokracja - system sprawowania rządów, w którym podstawową zasadą władzy jest bogactwo.
Ochlokracja - zwyrodniała forma demokracji, w której władza jest sprawowana bez żadnych struktur i zasad prawnych, bezpośrednio przez niezorganizowany i ulegający zmiennym emocjom tłum. Wpływ na władzę mają wszyscy, bez względu na urodzenie lub przynależność obywatelską.
Timokracja - forma rządów występująca gł. w antycznej Grecji oraz w Kartaginie, polegająca na podziale obywateli wg statusu majątkowego i spełnianiu określonych związanych z tym obowiązków, wprowadzająca właściwie władzę grupy ludzi najbogatszych.
Reguły kolizyjne (uchylające) -
- hierarchiczne - normy wyższe hierarchicznie uchylają normy niższe hierarchicznie.
- czasowe - norma późniejsza uchyla normę wcześniejszą, wtedy gdy jest wyższa hierarchicznie.
- treściowe - norma szczegółowa uchyla normę ogólna, wtedy gdy jest wyższa hierarchicznie.
System składa się z norm prawnych:
- generalnej - odnoszą się do ogółu ludzi.
-abstrakcyjnej - odnoszą się do regularnych płac ludzi np. alimenty, podatki.
Sprzeczności logiczne - polegają na tym że Danem adresatowi norma pierwsza nakazuje coś zrobić w danych okolicznościach a druga norma temu samem adresatowi w tej samej okoliczności zakazuje tego zrobić.
Przeciwności logiczne - polegają na tym że co najmniej dwie normy nakazują Danem adresatowi różnego rodzaju zachowanie, które nie są możliwe do jednoczesnej realizacji.
Niezgodności prakseologiczne - polegają na tym, że zachowanie zgodne z jedną norma zmienia(przekształca) zachowanie zgodne z drugą norma.
Systemy prawa dzielimy na:
- genezę systemu:
-system naturalny (np. ekosystem).
-system realny (np. las).
-system sztuczny (czyli wytworzony przez człowieka).
-system prawny (tworzony przez państwo, oraz moralność człowieka).
- cechy wspólne.
Tworzenie prawa: - proces odpowiednio zorganizowanych, który dokonuje się w odpowiednich, kompetentnych do tego organach państwowych.
- Prawo precedensowe - tworzy się gdy kiedyś wydano jakiś wyrok i według tego wyroku utworzyło się dane prawo
- Prawo zwyczajowe - tworzy się gdy w danej grupie społecznej upowszechniło się przekonanie, że istniejący zwyczaj jest na tyle istotny, że powinien być sankcjonowany przez organ władzy publicznej.
- Stanowienie prawa - tworzy się przy udziale parlamentu, bez osób, które to prawo dotyczy.
- Zawierani umów o charakterze prawotwórczym - jest czynnością z udziałem co najmniej dwóch stron. Strony umawiają się co jest dla nich normą generalna i abstrakcyjną. (np. umowy międzynarodowe, umowa zlecenia, umowa o dzieło).