a)

TPP

T

S

R

b)

MPP

APP

R^I

S^I

T^I

0 A₁ A₂ A₃ A₄

c) TC

VC

TC

FC

AP_A=VC

P_A=1j.p. M

F FC

0

d)

MC

ATC M^I

AVC

L^I

K^I

0 X₁ X₂ X₃ X=TPP

Analiza rys. 5.7. Koszty produkcji w krótkim i długim okresie.

K

K₂

TC₁

K₁

L

0 L₁ L₂ L₃

Krzywe długookresowe koszty całkowite

0 X₁ X₂ X₃ X 0 X₁ X₂ X₃ X

0 X₁ X₂ X₃ X

Z poszczególnych wykresów krzywych kosztów długotrwałych możemy wyprowadzić krzywe kosztów przeciętnych. Pamiętając, że koszt przeciętny równa się nachyleniu promienia wyprowadzonego z początku układu współrzędnych do danego punktu krzywej kosztu całkowitego, krzywe kosztów przeciętnych odpowiadające długookresowym kosztom całkowitym prezentowane są na rysunkach 5.8 i 5.9.

13.01.2003r.: FIRMA I RYNEK W KONKURENCJI DOSKONAŁEJ.

• Wstęp:

• Po wcześniejszym przeanalizowaniu rynkowej krzywej popytu na dobra i usługi konsumpcyjne oraz technicznych i kosztowych aspektów produkcji należy przyjrzeć się zachowaniu firmy pod wpływem informacji napływających z rynku, na którym sprzedaje ona swoje produkty lub usługi. W prawdzie w literaturze przedmiotu analizuje się różne cele działania przedsiębiorstwa takie jak:

• maksymalizacja utargu,

• maksymalizacja dochodu przeciętnego,

• zwiększenie udziału firmy w sprzedaży rynkowej,

• minimalizacja kosztów.

Analizę naszą przedstawiamy jako działanie firmy na rynku zgodnie z klasycznym ujęciem ekonomii, ekonomia ta traktuje motyw zysku jako główną siłę rozwoju przedsiębiorczości.

• Przedsiębiorstwa mogą konkurować ze sobą różnymi metodami w zależności od:

• ilości producentów (sprzedawców na rynku),

• dostępu do rynku i opuszczenia go,

• rodzaju wytwarzanego produktu,

• sposobu w jaki firma odbiera popyt na swoją produkcję.

Wyjaśnienie tych problemów stanowi podstawę klasyfikacji modelu konkurencji rynkowej.

• Charakterystyka konkurencji doskonałej:

• Konkurencja doskonała dotyczy rynku na którym

• na rynku znajduje się wielka liczba producentów i konsumentów to też żadna firma nie posiada dostatecznej siły ekonomicznej by wpływać na poziom ceny swojego produktu jest więc biorcą ceny - tzn. nie konkuruje ceną, lecz tylko kosztami,

• istnieje pełna swoboda dostępu do rynku; szczególnie w długim okresie czasu wejście na ten rynek i jego opuszczenie nie jest chronione żadnymi barierami. Warunek ten wymaga pełnej mobilności zasobów w gospodarce i braku ingerencji rządu w kształtowanie się ceny,

• sprzedawany towar jest jednorodny (homogeniczny) i posiada liczne substytuty dlatego, też brak istotnych różnic w cechach wyrobów różnych producentów eliminuje również potrzebę konkurencji nie cenowej, np. za pomocą reklamy,

• konsekwencją powyższych zjawisk w konkurencji doskonałej oraz założeniu o pełnej informacji rynkowej występuje na tym rynku doskonale elastyczny popyt na dobra i usługi wytwarzane przez poszczególnych producentów.

• Rys. 6.1:

• przy podaży S i popycie D ukształtowała się cena równowagi P₀ (rys. 6.1.a) oznacza to, że firma na rynku konkurencji doskonałej może po cenie P₀ dowolną, nieograniczoną ilość produkcji,

• nawet najmniejsze podwyższenie ceny przez firmę spowoduje całkowitą utratę nabywców ponieważ popyt na produkt firmy jest doskonale elastyczny.

• Funkcjonowanie firmy na rynku konkurencji doskonałej w krótkim okresie czasu:

• firma uczestnicząca w konkurencji doskonałej jest biorcą ceny rynkowej podejmuje tylko decyzje dotyczące wielkości produkcji oraz wielkości sprzedaży. Maksymalizacja zysku wymaga od niej porównania utargu całkowitego (TR) kosztu całkowitego (TC). Utarg sprzedany X - zysk firmy będziemy oznaczać symbolem Π,

• ponieważ firma działająca na rynku konkurencji doskonałej bez względu na ilość sprzedanego dobra w danej jednostce czasu utrzymuje taką samą cenę to jej krzywa utargu całkowitego jest prostą wychodzącą z punktu (0,0) (rys. 6.2.a). Nachylenie krzywej zależy od wysokości ceny - im cena wyższa tym wyższy jest kont nachylenia krzywej utargu całkowitego. Każda dodatkowa sprzedana jednostka zwiększa utarg całkowity o wysokość jego ceny utarg krańcowy (MR) będący przyrostem Δ TR w wyniku wzrostu sprzedaży o jednostkę (Δ X) jest równy cenie produktu P. Ponieważ Δ TR można zapisać TR = Δ X · P, stąd też ten stosunek równa się również utargowi przeciętnemu (AR).

AR = = = P

PODSTAWOWY WZÓR NA RÓWNOWAGĘ W KONKURENCJI

MR = = P = AR

Firma znajduje się w równowadze - osiągnie max sumy zysku, gdy odległość między krzywą utargu całkowitego (TR) i krzywą kosztu całkowitego (TC) jest największa.

• na rys. 6.2.a - największy zysk osiąga firma dla wielkości produkcji X₂ ilustracją tego zysku jest odcinek |AG|,

• równowagę firmy można również wyznaczyć zrównując koszt krańcowy (MC) wyprodukowania ostatniej jednostki z utargiem krańcowym (MR) uzyskanym ze sprzedaży tej jednostki. Oznacza to, że dla wszystkich rozmiarów produkcji od X₀ do X₂ (rys. 6.2.b) utarg krańcowy przewyższa koszt krańcowy. W prawdzie na odcinku |X₂,X₃| produkcja jest również rentowna, bo TC > TR (rys. 6.2.a), lecz koszt krańcowy wyprodukowania dodatkowej jednostki oraz utarg krańcowy uzyskany z jej sprzedaży jest większy od kosztu całkowitego.

20.01.2003r.: FUNKCJONOWANIE FIRM NA RYNKU KONKURENCJI DOSKONAŁEJ; ILUSTRACJE GRAFICZNE POSZCZE-GÓLNYCH PRZYPADKÓW.

Rynek konkurencji doskonałej funkcjonował w czasach ekonomii klasycznej, tzn. końcówka XVII w. oraz wiek 19. Na przełomie wieku XIX i XX wraz z pojawianiem się centralizacji kapitału rozpoczyna się rynek monopolu oraz rynek konkurencji niedoskonałej.

FUNKCJONOWANIE MONOPOLU PEŁNEGO LUB CZYSTEGO.

• W przeciwieństwie do firmy na rynku doskonale konkurencyjnym monopol występuje jako jedyny producent (sprzedawca) dobra, który nie posiada nawet bliskich substytutów.

• Krzywa popytu na wyrób monopolu jest utożsamiana z rynkową krzywą popytu. Ujemna nachylenie tej krzywej powoduje, że jeżeli monopol chce sprzedać więcej musi obniżyć cenę wszystkich sprzedanych dóbr, wówczas jego TR rośnie dla takich wielkości sprzedaży dla której elastyczność cenowa popytu jest > 1. Osiąga minimum, gdy jego elastyczność cenowa równa się 1, spada, gdy elastyczność cenowa jest mniejsza od 1.

• Utarg krańcowy (MR) jest zatem malejący, osiąga wartość 0 dokładnie dla tej wielkości sprzedaży, dla której przychód całkowity jest największy, następnie zaś przyjmuje wartości ujemne.

MR = P -

• Monopol maksymalizujący zysk działa, tylko w obszarze elastycznego popytu to jest dyputant krańcowy MR > 1.

Monopol jest w równowadze przy wielkości produkcji dla której MC = MR i w krótkim okresie czasu może:

• osiągnąć zysk ekonomiczny, gdy TR > TC lub w tym samym AR = P > ATC,

• realizować zysk normalny, gdy TR = TC lub AR = P = ATC,

• minimalizować stratę, gdy TR ≥ VC, TR < TC lub AVC ≤ AR, P < ATC,

• zawiesza produkcję, gdy TR ≤ VC i jednocześnie lub AR = P, P ≤ AVC lub strata jest ≥ TC.

W każdym przypadku monopolista musi zdecydować o wysokości ceny po której chce sprzedać określoną ilość produkcji odczytuje ją z krzywej popytu. Ponieważ monopol jest „cenodawcą”, a wielkość podaży nie jest funkcją ceny więc nie można tutaj bezpośrednio wyznaczyć krzywej podaży.

RYNKOWA SIŁA MONOPOLU zależy od cenowej elastyczności popytu, jest tym większa im mniejszy jest współczynnik elastyczności cenowej popytu E_dp. Siłę monopolu mierzy się formułą Lermer'a:

P - =

W długim okresie monopol musi wykorzystywać korzyści skali. Znajduje się w równowadze, gdy MR = SMC = LMC. Nie koniecznie produkując po najniższym koszcie przeciętnym.

Monopol pełny jest nieefektywną strukturą rynkową; nie spełnia on bowiem warunków efektywności alokacyjnej, ani też efektywności produkcyjnej: P - LATC _min.

Monopol może spowodować politykę różnicowania ceny:

• doskonałego różnicowania cen polegająca na sprzedaży każdej jednostki lub usługi po cenie, którą skłonny jest zapłacić konsument,

• niedoskonałego różnicowania cen, polityka ta polega na segmentacji rynku i ustanawianiu różnych cen w poszczególnych segmentach w zależności od cenowej elastyczności popytu.

Monopol w każdym przypadku polepsza swoją sytuację ekonomiczną przechwytując całą, bądź część nadwyżki konsumenta.

19

m

TPP

A₁ A₂ A₃ A₄

MPP_A

APP_A

X₂

X₁ TC₂ TC₃

K L

X₁ X₂ X₃ X=TPP

Analiza rys. 5.2. Zależność między krzywymi kosztów a krzywymi produkcji.

Jeżeli czynnik wytwórczy A wyrazimy wartościowo przy założeniu, że jego cele 1 jednostce pieniężnej i odwrócimy osie współrzędnych wówczas wielkość produkcji stanie się zmienną niezależną a koszty produkcji zmienne staną się zmienną zależną (oś pionowa).

AFC

ATC

AVC

MC

ścieżka

ekspansji

L - zatrudnienie

K - kapitał

X₁, X₂ - izokwanty

TC₁, TC₂, TC₃ - izokoszty

Rys. 5.2.c.

Krzywa kosztów zmiennych (VC) jest najpierw wklęsła do osi X później zaś wypukła jest, to konsekwencja krzywej produktu całkowitego (TRR). Bo jeśli produkt całkowity rośnie najpierw szybciej później wolniej wraz z wielkością zaangażowanego czynnika A, to wraz ze wzrostem w skali produkcji koszty zmienne muszą rosnąć najpierw wolniej niż proporcjonalnie później zaś szybciej. Z krzywej kosztów zmiennych (rys. 5.2.c) wyprowadzana jest krzywa kosztów krańcowych oraz krzywa przeciętnych kosztów zmiennych (rys. 5.2.b).

Koszt krańcowy danej skali produkcji można obliczyć jako tangens konta utworzonego z osią odciętych przez styczną do danego punkty krzywej kosztów zmiennych bądź kosztów całkowitych. W zależności od tego czy chcemy obliczyć przeciętny koszt zmienny czy całkowity (rys. 5.2.d) wynika

wynika, że minimum kosztu krańcowego wyznaczone jest przez punkt przecięcia krzywej kosztu zmiennego (rzut punktu K; rys. 5.2.c).

Rzut punktu styczności L (rys. 5.2.c) prostej wychodzącej z początku układu współrzędnych z krzywą kosztu zmiennego na przecięciu z rosnącym ramieniem krzywej kosztu krańcowego wyznacza nam minimum krzywej przeciętnego kosztu zmiennego (AVC) jest to punkt L'.

Pionowa odległość między krzywą przeciętnego kosztu całkowitego (ATC) i krzywą przeciętnego kosztu zmiennego (AVC) określa wysokość przeciętnego kosztu stałego (AFC) przy danej skali produkcji.

Wyznacza nam pole korzyści skali, oznaczają że wraz ze wzrostem produkcji maleje koszt przeciętny z tym samym jednostkowy.

ATC

AVC

AFC

MC

Wyznacza nam pole dyzekonomii skali (koszty skali) oraz ze wzrostem produkcji rosną koszty przeciętne a tym samym koszty jednostkowe.

R

? ?

A

D

B

C

G

x₁ x₂ x₃ x₄ x₅ X

(100) (500) (1000) (1500) (3000)

Firma działająca w krótkim okresie natrafią na ograniczenia ze strony kapitału rzeczowego K początkowo osiągana jest produkcja X₁ (ilustrowanych izokwantą X₁) zwiększanie jej rozmiarów do X₂ (ilustrowanych izokwantą X₂) może być osiągnięte w krótkim okresie czasu wyłącznie drogą powiększania rozmiarów zatrudnienia z L₁ do L₃, gdyż zaangażowanie kapitału jest stałe dla L₃ na poziomie K₁. oznacza to, że uzyskanie produkcji X₂ dokonuje się w wyniku kosztów prezentowanego przez izokosztę TC₃.

LRTC

TC₃

TC₂

TC₁

LRTC

TC₃

TC₂

TC₁

rosnące korzyści skali stałe korzyści skali

TC₃

TC₂

TC₁

LRTC

malejące korzyści skali

rosnące korzyści skali stałe korzyści skali malejące korzyści skali

TR

P_x

X

X

Δ X · P

Δ X

A

A'

MC

ATC

P = MC = AR

AVC

X

P

MC

ATC

AVC

AFC

P₁

P₀

Zysk ekonomiczny firmy na rynku doskonałym

P₀ = 10 jednostek

P > ATC

P₀ > AVC

P

MC

ATC

AVC

AFC

P₀

Firma osiągająca zysk normalny na rynku konkurencji doskonałej.

(warunek równowagi na rynku konkurencji doskonałej)

P₀ = ATC

P₀ > AVC

MC

ATC

AVC

P = MC = AR

X

A

P

A'

A

Koszt wytworzenia wynosi 15 jednostek, sprzedaż po 10 jednostek.

Firma powinna zawiesić produkcje i zejść z rynku.

P₀ < AVC

P₀ < ATC

P

MC

ATC

AVC

AFC

P₁

P₀

MC

ATC

AVC

P = MC = AR

X

A'

A

MC

ATC

AVC

P = MC = AR

X

W tym przypadku firma pokrywa wszystkie koszty zmienne a nie stałe.

P₀ = AVC

P₀ < ATC

P

MC

ATC

AVC

AFC

P₁

P₀

E_dp

MC

1

E_dp

P

---