Autyzm
Słowo używane w różnych, aczkolwiek pokrewnych, znaczeniach. Oznacza ogólnie odsunięcie się od rzeczywistości zewnętrznej, z przewagą świata przeżyć wewnętrznych. Twórca terminu, E. Bleuler, stosował go do opisu głębokiej zmiany psychicznej u osób ze schizofrenią. Zmiana ta, będąca jego zdaniem jedną z głównych (osiowych) cech powyższej choroby, polegała na istotnym dystansowaniu się od rzeczywistych zdarzeń, okoliczności, uwarunkowań i pogrążeniu we własnym świecie, trudnym do zrozumienia dla otoczenia. Proces ten ściśle jest związany ze specyficzną zmianą sposobu myślenia; Bleuler pisał o myśleniu autystyczno-niezdyscyplinowanym, wskazując na charakterystyczne nieuporządkowanie wypowiedzi, brak celu i postępu rozumowania, składające się na uderzającą dla tego myślenia jałowość. Przyczyny autyzmu schizofrenicznego nie są przekonywująco wyjaśnione, przypuszcza się, że pozostają w związku z urojeniową zmianą obrazu świata, z lękiem społecznym, prawdopodobnym uszkodzeniem mózgu.
Termin ten bywa też stosowany na określenie dystansu wobec świata, skupienia się na swoich przeżyciach, co ma miejsce u niekórych osób z nerwicą, depresją bądź zaburzeniami osobowości. Doświadczenie kliniczne wskazuje jednak, że mamy tu do czynienia ze zjawiskami istotnie różnymi od autyzmu schizofrenicznego, stanowiącymi jedynie jego daleką analogię.
Autyzm wczesnodziecięcy
Zaburzenie ujawniające się w pierwszych trzech latach życia dziecka, przejawiające się nieprawidłowym rozwojem psychicznym dotyczącym głównie kontaktu z otoczeniem i mowy mimo braku typowego upośledzenia umysłowego. Rozwój dziecka zasadniczo od początku jest nieprawidłowy, zaburzenie wyraźniej może się ujawnić dopiero w drugim czy trzecim roku życia. Choroba polega głównie na upośledzonym kontakcie z otoczeniem oraz na zaburzeniach mowy. Dzieci autystyczne mało interesują się ludźmi (rodzicami), nie manifestują potrzeby ich obecności ani przywiązania do nich. Ich uwagę mogą natomiast skupiać przedmioty, a na zmiany w otoczeniu reagują typowo lękiem, protestem, nieraz z pobudzeniem i agresją. Wybitnie zaburzony jest rozwój mowy, dzieci te bądź nie mówią (mutyzm), bądź używają "własnej mowy" z licznymi nieprawidłowościami, agramatyzmami, nowotwórstwem, zmianą zgłosek, powtarzaniem jak echo. Charakterystyczne jest nieużywanie zaimka "ja". Mowa ta nie ma komunikacyjnego charakteru. Ruchy, zwłaszcza palców i rąk, mają często charakter stereotypowy.
Autyzm może mieć różne postaci i różne stopnie głębokości, zachowanie dwójki dzieci z autyzmem może się bardzo różnić.
Choruje jedna na 500 osób, liczba chorych przewyższa więc liczbę osób z zespołem Downa. Przyczyny autyzmu są słabo poznane, prawdopodobnie różne. Mają odgrywać tu rolę czynniki prowadzące do uszkodzenia mózgu w okresie okołoporodowym, nowoczesne badania MRI i tomografia ujawniają zmiany w budowie mózgu, zwłaszcza w obrębie móżdżku. Niewykluczone, że w niektórych rodzinach odgrywa rolę czynnik genetyczny, ale konkretnego genu nie zidentyfikowano.
Rokowanie w autyzmie jest poważne, znaczna część dzieci nie jest i nie będzie zdolna do samodzielnego życia. Specjalistyczne formy psychoterapii mogą wpłynąć korzystnie na zdolność dziecka autystycznego do kontaktu z otoczeniem. Przy właściwej opiece wiele zachowań autystycznych może złagodnieć, a nawet mogą one ustąpić. Niestety, większość dzieci i dorosłych będzie okazywała pewne stopnie autyzmu przez całe życie. Stosuje się różne rodzaje terapii w zakresie mowy, zachowania, a także leki i zalecenia dietetyczne.