Socjolingwistyczna teoria Basila Bernsteina

Basil Bernstein to brytyjski socjolog, uznawany za jednego z najwybitniejszych socjologów XX wieku.

Teoria Bernsteina powstała na gruncie jego badań nad niepowodzeniami szkolnymi

angielskich dzieci pochodzących z klasy robotniczej, które to niepowodzenia zamykały im w pewien sposób drogę do kontynuacji edukacji, a przez to zmiany swojego położenia klasowego. Bernstein zaobserwował, że niepowodzenia szkolne tych dzieci nasilają się z biegiem lat co powoduje przerwanie nauki na najniższym możliwym szczeblu edukacji. W konsekwencji studia wyższe w Wielkiej Brytanii podejmują niemal wyłącznie osoby pochodzące z klasy średniej lub wyższej. Ma to oczywiście skutki społeczne: powstrzymywanie awansu zawodowego i materialnego dużych warstw ludności klasy robotniczej. Bernstein wyróżnił kilka oczywistych czynników wpływających na taka właśnie sytuację:
- różnice majątkowe
- charakter pracy rodziców oraz czas, który mogą poświęcić dziecku
- metody wychowawcze.

Dzięki swoim obserwacjom znalazł jeszcze jeden bardzo istotny czynnik, którym jest język, który dla badanych dzieci (w wieku 8-11 lat) był językiem ich

socjalizacji pierwotnej, czyli język, którym posługuje się dziecko, kiedy zaczyna swoją edukację, język, który w procesie socjalizacji został „zaszczepiony” dzieciom.
Bernstein wyróżnił dwa systemy porozumiewania się:
- kod rozwinięty (klasa średnia)
- kod ograniczony (klasa robotnicza)

Dodatkowo Bernstein wykazał, że struktura angielskiego szkolnictwa oraz wymagania stawiane uczniom faworyzują dzieci, które posługują się kodem rozwiniętym. Więc jedną z przyczyn niepowodzeń szkolnych może być fakt, iż dziecko umie używać jedynie kodu ograniczonego (nauczyciele sami wywodzą się głównie z klasy średniej).

Bernstein wziął pod uwagę tylko dwie klasy społeczeństwa miejskiego: robotniczą i średnią.
Wykazał, że mają one inny, pod względem psychologicznym, sposób działania i orientacji w świecie oraz inny system mowy. Według Bernsteina członkowie klasy średniej tworzą dużo szersze struktury poznawcze. Struktura świata opisywanego i poznawanego za pośrednictwem języka jest złożona. Dodatkowo zauważył, że sposób wychowania dzieci w rodzinie jest w pełni racjonalny a wszelkie zachowania podporządkowane są długofalowym celom. Można więc stosować bardziej stabilny system kar i nagród, który wywołuje pożądane zachowania.

Dziecko od samego początku ma jasno określony cel życiowy i ideał własnej kariery.
dziecko z klasy robotniczej postrzega jedynie oderwane przedmioty, nie tworzy związków przyczynowo-skutkowych. Nie definiuje się również długofalowych celów, brak jest elementów planowania przyszłości (skupienie na teraźniejszości).

Bernstein podkreśla, iż bardzo ważne są doświadczenia i postawy rodziców, wpajające dzieciom wzory zachowań uznawanych za właściwe. Np. w klasie średniej nie ma miejsca na bezpośrednie wyrażanie uczuć , szczególnie gwałtownych i nieprzyjaznych. Także przekazywanie życzeń czy rozkazów odbywać się może w dwojaki sposób. Jedna matka powie: „wolałabym żebyś robił mniej hałasu, bo…” i tu następują pewne argumenty. Natomiast inna powie po prostu: „cicho” albo nawet „zamknij się”.
Dziecko z klasy średniej jest w rodzinie raczej partnerem, który jest indywidualna jednostką z prawami i możliwościami. A rodzice starają się zaszczepić mu taki sposób komunikowania się, aby mogło ono dokładnie przedstawić swoje poglądy stosując argumenty logiczne a nie emocjonalne.
W klasie robotniczej jest zupełnie inaczej. Uczucia przekazywane są bardziej bezpośrednio, przy czym ważną rolę odgrywa siła głosu, ton, gesty i mimika twarzy ( paralingwistyczne elementy wypowiedzi).
Język jest prosty, skrótowy i zwraca się uwagę raczej na emocjonalne niż logiczne aspekty wypowiedzi. Warto tutaj wspomnieć, iż kod ograniczony używany jest często w małych grupach, mających wspólne doświadczenia, dużo razem przebywających oraz doskonale się znających. Dzieci klasy średniej znają więc oba systemy i swobodnie przechodzą z jednego do drugiego, natomiast dzieci z klasy robotniczej posługują się wyłącznie kodem ograniczonym.

Cechy kodu ograniczonego:

- krótkie, proste, często niedokończone zdania, uboga konstrukcja składniowa

- ograniczone używanie przymiotników i przysłówków

- używanie krótkich, nieuargumentowywanych rozkazów, opartych

raczej na autorytecie nadawcy.

- rzadko używa się zaimków nieosobowych jako podmiot

- częste posługiwanie się konstrukcjami oznajmująco-pytającymi
Cechy kodu rozwiniętego:

- ścisły porządek składniowy,

- bogactwo i różnorodność określeń,

- używanie skomplikowanych konstrukcji gramatycznych i konstruowanie długich logicznych ciągów zdań

- chętne posługiwanie się formami bezosobowymi, ogólnymi i abstrakcyjnymi

- różnorodność spójników

- przekazywanie własnych doświadczeń z indywidualnymi znaczeniami.

Podobne badania zostały przeprowadzone w Polsce w latach siedemdziesiątych i w pełni potwierdziły wyniki Bernsteina.

1

---