Pytanie 70
Procesy urbanizacyjne na przykładzie wybranych państw świata
Najpierw opracowałem to na podstawie książki Szymańskiej - Urbanizacja, streszczając rozdział „przebieg urbanizacji w wybranych krajach świata”. Widzę jednak, że inna osoba, która to opracowywała, zrobiła to zupełnie inaczej, jedynie dopisując do każdego etapu kilka państw, być może tak jest poprawnie, muszę zapytać dr Zuzańskiej-Żyśko, to to zedytuję (a do Japonii i Brazylii dopiszę Polskę), na razie daję obie wersje.
URBANIZACJA jest złożonym procesem przemian przestrzennych, ekonomicznych i społecznych, który skutkuje rozwojem miast, obszarów miejskich oraz zwiększaniem odsetka ludności miejskiej w danym regionie.
Wyróżnia się cztery rodzaje urbanizacji:
przestrzenna (powstawanie nowych miast i przestrzenny rozwój już istniejących),
demograficzna (wzrost liczby ludności w mieście, migracje ze wsi do miast),
społeczna (upowszechnianie się tzw. miejskiego stylu tycia),
ekonomiczna (zwiększenie odsetka ludności pracującej w zawodach pozarolniczych).
Proces urbanizacji przebiega w czterech etapach:
URBANIZACJA WSTĘPNA - powolna koncentracja ludności w miastach, będąca skutkiem dużego zapotrzebowania na pracowników w sektorach przemysłu i usług. W tym etapie dominuje urbanizacja demograficzna i urbanizacja ekonomiczna, np.w Nigerii, Tanzanii, Pakistanie, Wietnamie, Nepalu, Bangladeszu
SUBURBANIZACJA (ang. suburb - przedmieście) - szybki wzrost liczby ludności w strefie podmiejskiej. Tworzą się slumsy, w których zamieszkuje uboga ludność migrująca z terenów wiejskich. Następuje stopniowe zmniejszanie liczby mieszkańców w centrum miasta. Najbogatsi mieszkańcy przenoszą się na obszary podmiejskie, skąd dojeżdżają do pracy w centrum. W tym etapie mamy do czynienia z urbanizacją demograficzną, ekonomiczną oraz przestrzenną, np. w Chinach, Egipcie, Tajlandii,
DEZURBANIZACJA - intensywne migracje ludności ze stref centralnych i podmiejskich na tereny mniej zamieszkałe. Jest to tzw. "kryzys śródmieścia", który powoduje zwiększanie obszaru zajmowanego przez miasto i tworzenie się ogromnych obszarów zurbanizowanych. Do wystąpienia tego etapu, przyczynia się zmiana sposobu produkcji w zakładach przemysłowych (automatyzacja produkcji) oraz relokacja firm na tereny pozamiejskie. W tym etapie dominuje urbanizacja ekonomiczna i urbanizacja przestrzenna. W Europie.
REURBANIZACJA - migracja ludzi z obszarów zurbanizowanych na tereny wiejskie lub małomiasteczkowe, gdzie istnieje możliwość odpoczynku od miejskiego hałasu i zanieczyszczenia. Przyczyną jest również kryzys śródmieścia. Na obszarze miejskim obserwuje się urbanizację demograficzną i ekonomiczną, a na wiejskim urbanizację społeczną charakteryzującą się upowszechnianiem miejskiego stylu życia. Poza tym stopniowo, wraz ze wzrostem napływu ludności z miast, rozwija się urbanizacja w sensie przestrzennym. Japonia i USA
Proces urbanizacji na świecie przebiega różnie, a uzależniony jest przede wszystkim od poziomu rozwoju gospodarczego. W krajach słabo rozwiniętych wydzielić można trzy grupy:
GRUPA - kraje rozwinięte najsłabiej (Wietnam, Bangladesz Pakistan, Nepal), w których obserwuje się dopiero początki procesu urbanizacji. Większość ludzi w tych państwach pracuje w rolnictwie, a migracja ze wsi do miast przebiega powoli. W miastach nie rozwijają się sektory gospodarki, które mogłyby stworzyć miejsca pracy, więc ludzie wolą pozostać tam gdzie mieszkają.
GRUPA - kraje będące obecnie w fazie suburbanizacji (Chiny, Indie, Filipiny). W państwach tych następuje gwałtowny rozwój miast, który powodowany jest migracją ze wsi do miast Ludzie przybywający / przeludnionych wsi zamieszkują na peryferiach miasta tworząc slumsy - dzielnice nędzy.
GRUPA - państwa, w których występuje tzw. urbanizacja pozorna (część krajów Ameryki Środkowej i Południowej). Obserwuje się w nich dynamiczny rozwój aglomeracji miejskich, a przede wszystkim stolic.
W państwach wysoko rozwiniętych (Japonia, Stany Zjednoczone, Wielka Brytania, Niemcy, Francja) migracja ze wsi do miast stopniowo się zmniejsza. W wielkich aglomeracjach nie ma szybkiego przyrostu ludności, a wielu dotychczasowych mieszkańców osiedla się w strefach podmiejskich, lub nawet peryferyjnych. Dzieje się tak za sprawą coraz większego zanieczyszczenia i zatłoczenia w obszarach miejskich oraz przenoszenia zakładów przemysłowych w obszary pozamiejskie.
Brazylia, największy pod względem powierzchni i liczby ludności (178,5mln - 2003) kraj Ameryki Łacińskiej, należy do krajów, gdzie ponad 80% ludności mieszka w miastach. Wskaźnik urbanizacji jest jednak nieporównywalny do innych krajów (szczególnie europejskich) z powodu różnych kryteriów przydzielania statusu miejskiego.
W przeszłości główna strefa urbanizacji Brazylii była silnie związana z wybrzeżem (wyjątkiem były miasta których rozwój związany był ze złożami surowców mineralnych). Pod koniec lat 50-tych w celu aktywizacji interioru brazylijskiego zaczęto budować nowe miasta (budowa nowej stolicy Brasilia). Miasta na obszarze Brazylii są nadal rozmieszczone nierównomiernie, megalopolis Sao Paolo - Rio de Janeiro skupia 48 mln ludzi (28,3% ludności kraju). Jeszcze w XVIII najważniejszym miastem było Sao Salvador - było stolica kolonii portugalskiej i ważnym centrum obszaru północno-wschodniego, bazującego na eksporcie trzciny cukrowej. Później głównym miastem (stolica) i portem kraju staje się Rio de Janeiro, zaczęło rozwijać się dzięki wydobyciu diamentów i złota. W 1960 stolice przeniesiono do Brasilii. Obecnie największym miastem jest Sao Paolo (zawdzięcza rozwój ulokowaniu w nim różnych gałęzi przemysłu).
W Brazylii rozpowszechnia się zjawisko makrocefalizmu (hiper znaczenia wielkich miast - wykazywania bardzo dużych wzrostów ludnościowych i gospodarczych), np. w aglomeracji Sao Paolo skoncentrowane jest 75% ludności miejskiej stanu Sao Paolo. Szacuje się, ze do roku 2030 galopująca urbanizacja Brazylii osiągnie 91%. Jest to groźne, gdyż powoduje stan nierównowagi rozwoju obszarów wiejskich i mniejszych miast (ich niedoinwestowanie). Problemy Brazylii w zakresie urbanizacji to: zapewnienie zrównoważonego rozwoju regionalnego oraz żywiołowy i nieograniczony rozwój obszarów metropolitalnych. Potrzebna jest polityczna interwencja w postaci strategii rozwoju i działań systemowych, mających na celu zmniejszyć różnice między regionami.
Japonia jest krajem ponad 3000 wysp zamieszkałych przez 127,7 mln ludzi (10 miejsce na świecie, 2004 r.). Kraj odznacza się dużą lesistością (70%) , a większość jego powierzchni zajmują góry. Najgęściej zaludniona jest subtropikalna część kraju - południowy wschód wyspy Honsiu.
Jedną z najbardziej charakterystycznych cech urbanizacji w Japonii jest pionowa ekspansja skierowana zarówno w górę jak i w dół. Kilkanaście lat temu zniesiono ograniczenia w budowie drapaczy chmur. Ekspansja w dół oznacza wielką liczbę podziemnych centrów handlowych (chikagai), parkingów oraz betonowych budynków, jest ona spowodowana małą ilością ziemi na i ponad poziomem gruntu na tak duże inwestycje.
Innym ważnym aspektem urbanizacji w Japonii jest wielkomiejskość i nadmierna megalopolizacja. Japonia ma obecnie 228 miast pow. 100 tys. mieszańców, (w tym 13 pow. miliona) i mieszka w nich 61% ludności kraju (2002 r.). Bliskie sprzężenie dużych miast w pasie między Tokio i Osaką uległo przyśpieszeniu dzięki powstaniu linii kolejowej Tokaido i drogi ekspresowej Tokio-Osaka-Kobe. Koncentracja w megalopolis Tokaido (Nippon) wynosi 40 mln ludzi, jest to największa aglomeracja miejska w Japonii.
Dzięki ogromnym inwestycjom przemysłowym japońska gospodarka przed długi czas przeżywała ożywienie gospodarcze, wzrósł standard życia, a zarazem powstało ogromne zapotrzebowanie na domy dla ludności miejskiej. Wielka budowa domów na obszarach podmiejskich przyniosła w rezultacie miejski bezład, spowodowała wzrost cen ziemi, utrudniła planowanie jej użytkowania (np. brak terenów rekreacyjnych).
Szczególną rolę odgrywają w urbanizacji Japonii odgrywają centra uniwersyteckie i naukowe, gdyż przyciągają nowe firmy przemysłowe, których produkcja wykorzystuje miejscowy potencjał naukowy. Powstają i rozwijają się miasta nauki (np. technopolie japońskie) - doskonale wyposażone w infrastrukturę ekonomiczną, ośrodkami badawczo-rozwojowymi, ogromnymi przestrzeniami do rekreacji, położone w pobliżu dużych miast. Technopolie mają być w przyszłości centrami rozwoju przemysłu japońskiego.