Systemy operacyjne i ich ewolucja
1. System operacyjny
a) definicja,
b) zadania,
c) budowa,
d) podział
2. UNIX
3. CP/M
4. MS DOS
5. QNX
6. MacOS
7. GEOS
8. Linux
9. Windows-y
10.Novell NetWare
Czy komputer mógłby się obyć bez systemu operacyjnego?
Tak, ale...
Program użytkowy musiałby zawierać wszelkie procedury obsługi pamięci, urządzeń
wejścia i wyjścia, dysków itd.
Program musiałby sprawdzać czy urządzenia są gotowe, czy nie są aktualnie
wykorzystywane przez inne programy,
Program musiałby znać np. organizację danych na dysku, protokół komunikacji
sieciowej itd
Po przeniesieniu na inny, nawet bardzo podobny komputer, trzeba by w programie
zmienić większość procedur obsługi sprzętu
Istniałyby ogromne problemy ze standaryzacją i kompatybilnością
Przykład takiego oprogramowania użytkowego to na
przykład tzw. firmware sprzętu elektronicznego
zawierającego procesory.
Do czego służy system operacyjny ?
Zadaniem systemu operacyjnego jest tworzenie
bezpiecznego i niezawodnego środowiska, w którym
użytkownik może wykonywać swoje programy
w sposób wygodny i wydajny.
Bez niego nie da się korzystać komputera.
Zarządza pracą komputera.
Umożliwia uruchamianie innych programów.
Systemy operacyjne
Brak jednoznacznych definicji systemu operacyjnego
Najczęściej podawane cechy wyróżniające to oprogramowanie to:
duża złożoność
praca z wykorzystaniem przerwań (zdarzeń)
konieczność działania od włączenia, aż do wyłączenia komputera
(ładuje się jako pierwszy i jako ostatni się zamyka)
System operacyjny w postaci zestawu programów został zastosowany do
komputerów IV generacji. Komputery poprzednich generacji nie
dysponowały systemami operacyjnymi i wszystkie funkcje związane z
obsługą jednostki centralnej i urządzeń peryferyjnych oraz
oprogramowania były w nich wykonywane przez odpowiednio
przygotowanych pracowników .
System operacyjny - zbiór programów i procedur zarządzających zasobami
komputera (elektroniką, dostępem do dysków, portów), decydujący o możliwościach
wykorzystania sprzętu oraz ułatwiający współpracę człowieka z komputerem.
Dzięki niemu programy działają na różnych konfiguracjach sprzętowych
Najbardziej popularne systemy operacyjne:
• Microsoft Windows
• DOS (historia)
• Linux
• Unix
• MacOs
• FreeBSD
• BeOS
• OS/2
Zadania systemów operacyjnych
Zarządzanie zasobami maszyny. System operacyjny optymalizuje
wykorzystanie poszczególnych urządzeń wchodzących w skład komputera
oraz steruje nimi. Specjalne moduły wchodzące w skład systemu
operacyjnego (sterowniki) udostępniają aplikacjom jednolity sposób
programowania urządzeń (interfejs), dzięki czemu każdy nowy sprzęt
będzie współdziałał ze wszystkimi aplikacjami, o ile producent sprzętu
przygotuje odpowiedni sterownik.
Gromadzenie danych na dyskach i zarządzanie nimi. Każdy system
operacyjny jest wyposażony w moduł obsługujący system plików. System
plików to struktura danych umieszczonych na dysku, która pomaga
logicznie uporządkować dane, dzieląc je na pliki i grupując w katalogach.
Maszyny wirtualne. System operacyjny udostępnia aplikacji tzw. maszynę
wirtualną, czyli uproszczony obraz maszyny, na której pracuje aplikacja.
System udostępnia aplikacji szczegóły dotyczące komputera oraz
dodatkowe rozszerzenia, które ułatwiają pracę (np. katalog udostępniony
przez sieć aplikacja widzi tak samo, jak znajdujący się na lokalnym dysku).
Aplikacja korzystająca z takiego katalogu nie zajmuje się obsługą sieci. Aby
mogła się tam dostać, system operacyjny "udaje", że jest to katalog lokalny
i udostępnia go aplikacji.
Zadania systemów operacyjnych
Wielozadaniowość. Na jednym komputerze może działać wiele aplikacji
jednocześnie. Każda otrzyma własną maszynę wirtualną i będzie mogła
działać tak, jakby była jedyną aplikacją pracującą na komputerze. Dzięki
temu nie trzeba specjalnie przystosowywać aplikacji, aby mogła "podzielić
się" maszyną z innymi (np. przez zwrócenie procesora innej aplikacji).
Interakcja z użytkownikiem. Tę rolę spełnia zewnętrzna warstwa systemu,
nazywana powłoką (shell), która umożliwia użytkownikowi uruchomienie
aplikacji. W środowiskach graficznych do tej części systemu zalicza się
również standardowe elementy interfejsu wykorzystywane przez aplikacje,
np. standardowe okienka dialogowe, kontrolki itd.
Komunikacja z innymi maszynami. Dzięki modułom obsługującym sieć
mamy dostęp zarówno do Internetu, jak i do dysków komputera stojącego
na sąsiednim biurku lub do drukarki sieciowej.
Podział systemów operacyjnych pod względem zastosowania
• Systemy do użytku domowego (łatwość obsługi, niski
poziom zabezpieczeń, małe wymagania sprzętowe)
• Systemy do użytku biurowego (lepsze zabezpieczenia,
ułatwienia w pracy w sieci, większe wymagania
sprzętowe)
• Systemy operacyjne serwerów (bardzo wysoka
stabilność i niezawodność, trudniejsza obsługa, bardzo
duże wymagania sprzętowe)
Podział systemów operacyjnych pod względem architektury
monolityczne - o najprostszej strukturze, jednozadaniowe
(system może jednocześnie wykonywać tylko jedno zadanie).
warstwowe - o hierarchicznej strukturze poleceń systemowych,
system może wykonywać w tym samym czasie kilka poleceń (np.
nadzorować proces drukowania w czasie edycji tekstu
w programie).
klient/serwer - o bardzo rozbudowanej strukturze, gdzie pełnią
nadzór nad podrzędnymi systemami zainstalowanymi w
poszczególnych komputerach sieci. Aplikacje postrzegane są
przez system operacyjny jako "klienci" dostarczających im
swoich usług serwerów. "Klienci" komunikują się z serwerami
poprzez jądro systemu, a każdy serwer pracuje w własnej,
wydzielonej i chronionej przestrzeni adresowej pamięci
operacyjnej, dobrze odizolowany od innych procesów.
Systemy operacyjne - podział pod względem architektury
Systemy typu klient/serwer rozporządzają i wykonują zadania na
trzy sposoby
wszystkie aplikacje wykonywane są przez serwer, a wyniki
wyświetlane są na ekranie "klienta”,
serwer dostarcza danych dla aplikacji uruchamianych na
komputerze "klienta” ,
wszystkie komputery współpracują ze sobą jak równy z równym
(peer to peer), korzystając wzajemnie ze swoich zasobów
Systemy operacyjne - podział ze względu
na sposób komunikacji z użytkownikiem
systemy tekstowe - komunikujące się za pomocą wydawanych z linii
poleceń komend, bardzo stabilne, obsługa mało wygodna (CP/M,
DOS)
systemy graficzne - komunikujące się za pomocą graficznych
okienek i symboli (ikon). Obsługa komputera polega na
manipulowaniu, za pomocą kursora myszy lub klawiszami,
symbolami które odpowiadają określonym zadaniom. Czasami mało
stabilny, obsługa bardzo wygodna. (Windows, MacOS i inne)
Systemy operacyjne Microsoft
Systemy
do użytku domowego
Systemy
do użytku biurowego
Windows 3,1 Windows NT
Windows 3.11 for Workgroup
Windows 95 (OSR1 i OSR2) Windows NT 3,51
Windows NT 4,0
Windows 98 (SE)
Systemy operacyjne Microsoft
Systemy
do użytku domowego
Systemy
do użytku biurowego
Windows Me
Windows NT 4,0
Windows 2000
Windows XP
Home Edition
Windows XP
Professional Edition Windows 2008
Server
Windows Vista
Windows
Server
Budowa systemów operacyjnych
W każdym systemie operacyjnym występują mniej lub bardziej
wyodrębnione warstwy, spełniające różne funkcje. W ogólnym
modelu są to:
warstwa odpowiedzialna za współpracę ze sprzętem
jądro systemu realizujące jego funkcje
powłoka, stanowiąca interfejs użytkownika.
O różnicach między systemami decydują przede wszystkim
sposoby komunikowania się systemu z aplikacjami oraz same
rozwiązania realizacji poszczególnych funkcji w systemie.
Ewolucja systemów operacyjnych
System operacyjny w postaci zestawu programów został
zastosowany do komputerów IV generacji. Komputery poprzednich
generacji nie dysponowały systemami operacyjnymi i wszystkie
funkcje związane z obsługą jednostki centralnej i urządzeń
peryferyjnych oraz oprogramowania były w nich wykonywane
przez odpowiednio przygotowanych pracowników.
Pierwsze, ośmiobitowe komputery, nie miały instalowanego
systemu operacyjnego w postaci oddzielnego oprogramowania
umieszczonego na dysku. Potrzebne, do sterowania hardwarem,
procedury były umieszczane w poszczególnych programach
(głównie w grach).
Algorytm procesu uruchomienia komputera:
W pierwszej kolejności po uruchomieniu komputera (wciśnięciu
przycisku Power) odczytywana jest informacja z pamięci ROM
(Read Only Memory) zawierająca program BIOS, który
przeprowadza podstawowe testy układów i urządzeń systemu,
zwanych auto testem po włączeniu zasilania - POST (Power On Self
Test), oraz uruchamia typowe procedury obsługi urządzeń wejścia /
wyjścia (np. klawiatura, monitor, stacje dysków, porty szeregowe i
równoległe, itp.),
Następnie zostaje odczytana i sprawdzana konfiguracja komputera
zapisana w pamięci CMOS. Zapisane są w niej m.in. informacje o
typie monitora, rodzaju dołączonych stacji dysków, typie i
parametrach dysku twardego, sposobie wykorzystanie pamięci itp.
Inicjalizacja pracy systemu (instrukcje pobierane podczas startu
pracy procesora, programowanie układów programowalnych,
takich jak sterowniki przerwań, wpisanie wartości początkowych
do struktur systemowych w pamięci, na przykład inicjacja tablicy
wektorów przerwań),
UNIX
stworzony przez Kena Thompsona i Dennisa Ritchie'go z AT&T w
1969 roku (system rozwijany do dnia dzisiejszego)
pierwsze prace nad systemem to początek lat 60 (system Multics -
projektu zaniechano)
początkowo jednozadaniowy
Współczesne wersje UNIX-a mogą nadzorować pracę maszyn wielu
różnych typów, od telefonów komórkowych, przez komputery
osobiste PC, do superkomputerów.
Wzorowany na UNIX-ie otwarty system GNU/Linux zyskuje obecnie
coraz większą popularność. Pochodnymi UNIX-a są także: system
BSD (Berkeley System Distribution), system AIX firmy IBM, system
HPUX firmy Hewlett-Packard oraz systemy SunOS i Solaris firmy Sun.
Unix - budowa systemu
System Unix ma budowę
warstwową. Centralnym
elementem systemu jest sprzęt
komputerowy (hardware).
Bezpośrednio ze sprzętem
komunikuje się jądro systemu
(kernel), które pośredniczy
pomiędzy urządzeniami
komputerowymi, a programami.
Nad jądrem znajduje się powłoka
(shell). Dopiero w shellu można
uruchamiać programy i skrypty.
System Unix umożliwia
wykorzystywanie różnych shelli,
które różnią się możliwościami,
ilością komend, składnią.
Unix - budowa systemu
Hardware - sprzęt komputerowy
Kernel - Jądro (ang. kernel) samo stanowi system operacyjny w
najwęższym tego słowa znaczeniu, tzn. program nadzorczy szeregujący
procesy i wykonujący je we właściwy sposób i we właściwym czasie. Na
ogół jądro współpracuje bezpośrednio ze sprzętem danego komputera, ale
zdarzają się takie implementacje Unixa, w których jądro współdziała z
innym systemem operacyjnym, a ten z kolei steruje pracą sprzętu.
Jądro Systemu UNIX pełni 3 podstawowe funkcje:
• szereguje, koordynuje i zarządza wykonaniem procesów.
• zapewnia usługi systemowe (np. operacje we/wy) i zarządza systemem
plikowym
• obsługuje wszystkie inne operacje związane ze sprzętem.
Unix - budowa systemu
Powłoka (shell - ang.) przyjmuje polecenia od użytkownika, analizuje je i przekazuje
jądru życzenia użytkownika. Bezpośrednio po zgłoszeniu się użytkownika do
Systemu UNIX następuje automatyczne uruchomienie interpretera (powłoki), który
rozpoczyna pracę na rzecz użytkownika (każdy użytkownik otrzymuje własny
i odrębny egzemplarz). Powłoka od razu sygnalizuje na ekranie terminala (znakiem
$ ) gotowość przyjęcia polecenia.
Pojawienie się tego znaku rozpoczyna cykl, w jakim pracuje powłoka.
Na jeden cykl składają się:
1) wypisanie prompt'u ( znak zachęty - $ ),
2) czekanie na wprowadzenie tekstu polecenia przez użytkownika,
3) analiza wiersza polecenia, wyszukiwanie odpowiedniego programu realizującego
to polecenie,
4) powłoka zleca, aby jądro wykonało odszukany program,
5) powłoka przyjmuje od jądra odpowiedź, rozpoczyna nowy cykl od pktu 1.
Najczęściej spotykane rodzaje sheli to:
• Bourne Shell
• Korn Shell
• C Shell
• Bash Stell
UNIX -charakterystyka systemu
wysoce scentralizowany, wieloprogramowy i wieloużytkowy:
• w systemie UNIX jeden logiczny system plików, który widzi użytkownik
może składać się z kilku systemów plików znajdujących się na różnych
urządzeniach. Jednakże w systemie musi istnieć jeden wyróżniony system
plików zawierający katalog pierwotny - korzeń całego systemu. System
ten znajduje się na dyskach niewymiennych i do niego są dołączane inne
systemy plików przechowywane na nośnikach wymiennych (np. CD)
• wieloprogramowość systemu Unix pozwala użytkownikom na
współbieżne wykonywanie w danej chwili wielu programów, czyli
istnieje współbieżna praca procesów wykonujących programy,
(system Unix odróżnia proces, czyli obiekt dynamiczny tworzony
przez system od wykonywanego przez proces programu, czyli
obiektu statycznego, zapisanego jako plik). Można uruchomić
dwa razy ten sam program dla różnych danych.
stosowany głównie w sieciach komputerowych
może pracować praktycznie na wszystkich rodzajach komputerów
system nie jest sprzedawany a jedynie licencjonowany (istnieje kilkaset
jego odmian)
UNIX -charakterystyka systemu
hierarchiczny system i ścieżki dostępu do plików (każdy plik wyższego
poziomu może zawierać oodsyłacze do plików niższego poziomu, a każdy
plik niższego poziomu musi znajdować się w wykazie co najmniej jednego
pliku wyższego poziomu. W praktyce katalogiem nadrzędnym wobec
wszystkich innych jest tzw. Katalog pierwotny (ang. root - korzeń),
zawierający wykaz katalogów kilku podstawowych rodzajów:
• bin - programy usługowe w wersji gotowej do wykonania (binarnej),
• dev - pliki specjalne odpowiadające urządzeniom zewnętrznym,
• lib - programy biblioteczne, związane z językami wysokiego poziomu, wywołaniami
systemowymi oraz obsługą wejścia/wyjścia,
• usr - wykaz wszystkich katalogów niższego poziomu, w których przechowują swoje
pliki użytkownicy,
• tmp - pliki tymczasowe, tzn. mające ograniczony czas istnienia, używane przez inne
programy,
• etc - dane i programy podlegające szczególnej ochronie,
• inne katalogi - np. lost+found, zawierające pliki utracone, tzn. takie które straciły
właściwe powiązania z systemem plików.
Oprócz wymienionych katalogów w katalogu pierwotnym znajduje się jeden
plik o nazwie unix - nie będący katalogiem. Jest to jądro systemu
operacyjnego.
UNIX -charakterystyka systemu
ochrona dostępu do katalogów i plików (każdy plik ma ściśle określone
prawa dostępu, stwierdzające, czy dany użytkownik jest uprawniony do
czytania lub zapisywania pliku, lub do jego wykonania, jeśli jest to
program lub plik poleceń. Dodatkowo powodem odmowy dostępu do
określonych plików jest to, że nawet drobny błąd może spowodować
poważne zniszczenia w systemie. UNIX zawiera schemat uprawnień do
korzystania z plików.
Prawa są niezależne i posiadanie jednego nie jest warunkiem posiadania
innego. Prawo pisania oznacza zezwolenie na zmiane zawartości plików
oraz jego zniszczenie. Prawo czytania oznacza jednocześnie prawo do
kopiowania. Prawo wykonywania oznacza, że zawartość pliku może być
potraktowana jako program do wykonania, ale nie wiąże się ono z prawem
do czytania (czyli kopiowania)).
łatwe dostosowanie interpretera poleceń do użytkownika.
UNIX -charakterystyka systemu
Zalety:
większe możliwości wielozadaniowej i wielodostępnej pracy niż inne
systemy;
lepsze skalowanie, przetwarzanie rozproszone, stabilna praca.
Wady:
za dużo wersji,
orientacja tekstowa, każde polecenie ma wiele parametrów
niewielka pomoc - tylko strony man podręcznika napisanego w bardzo
techniczny sposób
nie dla amatorów - wymaga menedżera systemu
brak standardu graficznego interfejsu, pomimo powstania
OpenWindows na CDE (Common Desktop Interface),
drogie programy i drogie systemy - chociaż są wyjątki.
Przykłady:
SCO Unix
Solaria
Wybrane polecenia systemu operacyjnego UNIX
date - wyświetla czas oraz datę systemową
cal - wyświetla kalendarz
cal - wyświetla kalendarz na bieżący miesiąc
cal rok - wyświetla kalendarz na wybrany rok (rok podać czterocyfrowy np. 2002) cal
miesiąc rok - wyświetla kalendarz na wybrany miesiąc danego roku
echo - wyświetla podany tekst
echo "tekst"
banner - wyświetla tekst powiększonymi literami
banner "tekst"
clear - czyści okno terminala
man - wywołuje opis komendy z podręcznika elektronicznego (manuala)
man komenda
apropos - wyświetla wszystkie komendy związane z wprowadzonym tekstem
apropos tekst
logname - wyświetla nazwę pod jaką zalogowałeś się do systemu
whoami - podaje jako kto pracujesz w systemie
who am i - podaje oprócz nazwy użytkownika nr terminala i godzinę zalogowania
Wybrane polecenia systemu operacyjnego UNIX
who - wyświetla listę użytkowników obecnie pracujących w systemie
Nazwa użytkownika terminal, z którego użytkownik jest podłączony data i czas zalogowania
użytkownika adres IP komputera w sieci
id - wyświetla nazwę i numer użytkownika oraz jego grupy
tty - wyświetla nazwę bieżącego terminala
stty - wyświetla parametry terminala i umożliwia ich zmianę
uptime - wyświetla informacje o systemie: godzinę, czas pracy systemu, ilość zalogowanych użytkowników
w - wyświetla dokładne informacje o systemie (godzina, czas pracy systemu, ilość pracujących osób) oraz
listę zalogowanych użytkowników
nazwa użytkownika terminal, z którego użytkownik jest podłączony data i czas zalogowania
użytkownika czas bezczynności procesora czas zajęcia procesora przez wszystkie procesy
czas zajęcia procesora przez aktywne procesy nazwa aktualnie wykonywanej komendy
uname - wyświetla nazwę systemu, w którym pracujesz
uname - a - wyświetla wszystkie (all) informacje o systemie nazwa systemu operacyjnego
nazwa sieciowa identyfikująca system numer wersji systemu operacyjnego numer komputera i
model identyfikator komputera
hostname - wyświetla nazwę komputera, do którego się zalogowałeś
Wybrane polecenia systemu operacyjnego UNIX
finger - wyświetla dokładne dane o użytkowniku
nazwa użytkownika imię i nazwisko użytkownika terminal, z którego użytkownik jest
podłączony czas bezczynności procesora data i czas zalogowania użytkownika adres IP
komputera w sieci
finger użytkownik - wyświetla dane o wybranym użytkowniku nazwa użytkownika jego imię i
nazwisko katalog domowy domyślny shell czas zalogowania informacje o poczcie informacje
o planach i projektach (większość z tych informacji pobierana jest z pliku użytkowników -
passwd)
W systemie Unix informacje o grupach i użytkownikach zapisane są w plikach systemowych:
grupy w pliku /etc/group
użytkownicy w pliku /etc/passwd
System plików i folderów Unix
Bardzo istotną częścią systemu UNIX jest system plikowy, którego
zadaniem jest zapewnienie wygodnego zarządzania informacją poprzez
uwolnienie programisty od konieczności przydzielania obszarów pamięci
(masowej) do przechowywania informacji, projektowania sposobów
fizycznego reprezentowania informacji, wykorzystania operacji we/wy w
sposób charakterystyczny dla urządzeń fizycznych realizujących te
operacje. System plikowy umożliwia przekazywanie informacji i jej
późniejsze identyfikowanie przy pomocy nazwy (a nie poprzez szczególny
dla każdego urządzenia pamięciowego sposób adresacji). Wielką zaletą
systemu plikowego jest unifikacja operacji we/wy dla wszystkich urządzeń
i we wszystkich sytuacjach. Użytkownik w Systemie UNIX nie komunikuje
się bezpośrednio z urządzeniem, lecz z systemem plikowym, w którym
urządzenia zewnętrzne są pewnymi wyróżnionymi plikami o zastrzeżonych
do dyspozycji systemu nazwach.
System plików i folderów Unix
/bin - programy wykonywalne.
/boot - jądro systemu
/dev - pliki urządzeń komputera, portów, terminali.
/etc - pliki i narzędzia administracyjne systemu, skrypty startujące i
zatrzymujące system, podsystemy autoryzacji i ustawień jądra
systemu.
/home - katalog domowy, w którym znajdują się katalogi oraz pliki
użytkowników systemu.
/lib - biblioteki programistyczne używane przez programy i
narzędzia.
/mnt - katalog do montowania FDD, CDROM, HDD.
/proc - katalog z procesami.
/root - katalog domowy administratora systemu.
/tmp - katalog plików tymczasowych.
/usr - zawiera aplikacje, informacje użytkowników systemowych,
dokumentację, pliki pomocy, biblioteki.
/var - logi systemowe oraz logi programów
System plików i folderów Unix
Nazwy plików w Systemie V mogą składać się z co najwyżej 14 znaków:
znaki alfabetu łacińskiego (A-Z, a-z); System Unix rozróżnia duże litery od małych,
cyfry 0-9
znaki specjalne takie jak :+,-,_,.
W systemie plikowym systemu UNIX występują następujące rodzaje plików:
pliki zwykłe, ang. regular file) zawiera pewną liczbę (zero lub więcej) bajtów danych,
katalog, (ang. directory) zawiera nazwy oraz numery I-węzłów innych plików. (I-węzeł (ang. inode)
jest strukturą danych na dysku, zawierającą informację o pliku, takie jak jego
umiejscowienie na dysku),
znakowy plik specjalny (ang. character special file) i blokowy plik specjalny (ang. block special
file) sa urządzeniami wejcia-wyjscia, które wygladają jak zwykłe pliki w systemie Unixa. Obsługa
plików specjalnych zalezy od tego, do jakiego urządzenia wejścia-wyjścia odnosi się dany plik,
Kolejka FIFO (ang. fifo queue), zwana także łączem nazwanym (ang. named pipe), jest specjalnym
plikiem, uporządkowanym zgodnie z zasadą : pierwszy przyszedł - pierwszy obsłużony. Kolejki FIFO
występują tylko w Systemie V.
dowiązanie symboliczne (ang. symbolic link ) jest plikiem, który zawiera nazwę ścieżki drugiego
pliku,
sieciowy plik specjalny (ang. network special file), zawiera adres innego systemu zdalnego,
gniazdo (ang. socket) jest specjalnym rodzajem pliku, który występuje w Unixie.
CP/M (Control Program for Microprocessors)
8-bitowy system operacyjny (pracował głównie na komputerach
z procesorem Intel 8080 i Zilog Z80)
powstał w 1972 roku
system opracował Gary Kildall (przedtem pracownik Intel'a), założył firmę
Digital Resarch w celu sprzedaży napisanego systemu. Kildall wyodrębnił
możliwie najmniejszą, odpowiedzialną na bezpośrednią komunikację ze
sprzętem część systemu CP/M (np. odpowiedzialną za adresowanie
specyficznego formatu dyskietki) i umieścił ją w oddzielnym module o
nazwie BIOS (Basic Input/Output System). Dodał także do systemu edytor,
assembler, debugger i kilka programów narzędziowych tworząc w ten
sposób kompletne środowisko programistyczne. Dzięki temu mogły być
tworzone nowe wersje CP/M, a producenci sprzętu lub użytkownicy mogli
dopasowywać je do konkretnych konfiguracji sprzętowych.
stosowany głównie w komputerach domowych takich komputerach jak:
Amiga, Commodore, Atari, ZX Spectrum czy Amstrad
posiadał interfejs tekstowy
CP/M (Control Program for Microprocessors)
System składał się z trzech całkowicie oddzielnych jednostek logicznych:
• CCP: Console Command Processor - procesor dyrektyw
systemowych zapisywanych na konsoli operatora; moduł
rozpoznający i wykonujący polecenia wydawane przez użytkownika,
• BDOS: Basic Disk Operating System - moduł obsługujący
podstawowe operacje plikowe związane z zewnętrzną pamięcią
dyskietkową,
• BIOS: Basic Input/Output System - moduł zapewniający obsługę
podstawowych operacji wejścia -wyjścia.
nie został pomyślany jako system operacyjny powszechnego użytku, lecz
jako system wspomagający opracowywanie i uruchamianie programów
pisanych w asemblerze. Dlatego nie jest to system łatwy w użyciu, nie jest
on bowiem przyjazny (np.: brak obsługi błędów)
MS DOS
opracowany przez Microsoft w roku 1981 pod kierunkiem Tima Petersona
(Microsoft - MS DOS, IBM - PC DOS, Compaq - Compaq DOS itp...)
16-bitowy
interfejs tekstowy
jednozadaniowy (stosowane jest przetwarzanie potokowe - strumień
danych wyjściowych jednej komendy kierowany jest do następnej jako
dane wejściowe)
system plików FAT
System plików FAT
Dysk twardy podzielony jest na niewielkie fragmenty, zwane
jednostkami alokacji lub klastrami. Ponieważ jednostka alokacji
jest wartością logiczną, a nie fizyczną (nie znajduje się ona
fizycznie na dysku), jej rozmiar można różnie zdefiniować w
zakresie od 512 bajtów do 64 kilobajtów (Windows NT pozwala
tworzyć nietypowe klastry o wielkości 256 kB). Każdy znajdujący
się na dysku twardym plik zajmuje jeden bądź więcej klastrów, ale
w jednym klastrze może znajdować się tylko jeden plik (lub jego
część). Gdy rozmiar pliku jest mniejszy niż rozmiar klastra,
niewykorzystane miejsce marnuje się, zatem dlatego im mniejsze
jednostki alokacji, tym bardziej ekonomicznie wykorzystane jest
miejsce na dysku. Maksymalna liczba jednostek alokacji na dysku
jest jednak ograniczona przez system plików.
System plików FAT
FAT (File Allocation Table - tablica alokacji plików) jest
to tablica opisująca, w których klastrach dysku
twardego lub dyskietki magnetycznej system
operacyjny ma szukać każdego z zapisanych na nim
plików. FAT jest tworzony podczas formatowania
nośnika danych. Podczas zapisu pliku informacje o nim
są automatycznie zachowywane w tablicy FAT.
Potocznie przez FAT rozumie się FAT16 lub FAT32.
Systemy plików FAT16
• FAT16 jest odmianą systemu plików FAT, z którego może korzystać
MS-DOS i Windows. Pierwsze PC pracujące pod systemem DOS miały
architekturę 16-bitową. Oznaczało to, że ich system plików mógł opisać
tylko 216, czyli 65 535 klastrów. Początkowo klastry były rozmiarowo
równe fizycznym sektorom dysku twardego (512 bajtów), ale szybko
okazało się, że w ten sposób można opisać pojemność tylko 32 MB.
Większy dysk twardy trzeba było dzielić na partycje. W związku z tym
postanowiono zwiększyć rozmiary jednostek alokacji. Problem zaczął się,
gdy dyski przekroczyły rozmiar gigabajta, a jednostki alokacji rozrosły się
aż do 32 kilobajtów. Przy tak dużej jednostce alokacji notatka o wielkości
dwóch kilobajtów zmarnuje 30 kilobajtów miejsca. Plików tej wielkości na
dysku może być tysiące, co prowadzi do dużych strat pojemności. FAT16
miał jeszcze jedno poważne ograniczenie - obsługiwał partycje tylko do
wielkości 2,1 gigabajta. Konieczne stało się opracowanie nowego,
lepszego systemu plików - i tak powstał FAT32.
Systemy plików FAT32
• FAT32 jest kolejną odmianą systemu plików FAT,
z którego mogą korzystać systemy operacyjne Windows
95 OSR 2, Windows 98 oraz ich nowsze wersje. FAT32
może rozpoznać 232 (czyli 4 294 967 296) adresów
jednostek alokacji, dzięki czemu obsługuje dyski twarde
do wielkości dwóch terabajtów (dwóch tysięcy
gigabajtów). Dla partycji o rozmiarach poniżej 8 GB
jednostka alokacji ma wielkość tylko 4 kB, dzięki czemu
nie ma dużych strat pojemności. FAT32 wymaga
partycji o minimalnych rozmiarach 512 MB.
Systemy plików FAT32
• FAT32 ma też wady - na razie nie można kompresować
dysków z takim systemem plików, a także wiele
systemów operacyjnych nie rozpoznaje FAT32 (np.
Windows NT czy MS-DOS) - przez co nie może go
stosować ani odczytać danych na nim zapisanych.
Poza standardowymi systemami plików jest również
wykorzystywany wirtualny system plików działający w
systemach Windows 9x oraz w Windows NT. W jego
określeniu używana jest nazwa wirtualny, ponieważ
VFAT jest tylko rozszerzeniem systemu plików FAT
(Virtual FAT - wirtualny FAT). Jego dodatkowe
możliwości to: obsługa długich nazw plików i lepsza
wydajność (szybkość).
System plików NTFS - New Technology File System
Budowa wewnętrzna: podstawową jednostką systemu
NTFS jest wolumin. Wolumin jest tworzony przez
program administrowania dyskiem systemu NT; u jego
podstaw leży logiczny podział dysku. Wolumin może
zajmować część dysku lub cały dysk, może też
rozciągać się na kilka dysków. System NTFS nie ma do
czynienia z poszczególnymi sektorami dysku. Zamiast
nich używa klastrów. System NTFS używa w
charakterze adresów dyskowych logicznych numerów
klastrów (LCN). Przypisuje je poprzez ponumerowanie
klastrów od począdku dysku do jego końca. Za pomocą
tego schematu system może wyliczyć fizyczną
odległość na dysku
(w bajtach), mnożąc numer LCN przez wielkość klastra.
System plików NTFS - New Technology File System
Plik w systemie NTFS nie jest zwyczajnym strumieniem
bajtów, lecz jest obiektem strukturalnym złożonym z
atrybutów. Każdy atrybut jest niezależnym strumieniem
bajtów, który podlega tworzeniu , usuwaniu, itp..
Niektóre atrybuty są standardowe dla wszystkich
plików, wliczając w to nazwę pliku, czas jego
utworzenia, itp. Większość tradycyjnych plików danych
ma beznazwowy atrybut danych, mieszczący wszystkie
dane pliku.
System plików NTFS
Każdy plik w systemie NTFS jest opisany przez jeden lub więcej
rekordów przechowywanych w specjalnym pliku o nazwie główna
tablica plików (master file table - MFT). Rozmiar rekordu jest
określony podczas tworzenia systemu plików i waha się w
granicach od 1 do 4 KB. Małe atrybuty przechowuje się w samym
rekordzie MFT i nazywa rezydentnymi. Wielkie atrybuty, takie jak
nienazwana masa danych - określone mianem nierezydentnych - są
przechowywane w jednym lub większej liczbie ciągłych rozszerzeń
na dysku, do których wskaźniki przechowuje się
w rekordzie MFT. W przypadku małych plików w rekordzie MFT
może się zmieścić nawet atrybut danych. Jeżeli plik ma wiele
atrybutów lub jeśli jest on mocno pofragmentowany i wymaga
zapamiętania wielu wskaźników pokazujących wszystkie jej części,
to jeden rekord w tablicy MFT może okazać się za mały. W tym
przypadku plik jest opisany przez rekord
o nazwie: podstawowy rekord pliku (base file record), który zawiera
wskaźniki do rekordów nadmiarowych, przechowujących pozostałe
wskaźniki i atrybuty.
MS DOS
budowa: system operacyjny MS-DOS składa się z czterech
programów:
• COMMAND.COM, interpretatora (procesora) poleceń systemu.
Pliki te muszą znajdować się na dysku, z którego następuje
zainicjowanie systemu. Miejsce umieszczenia pierwszych
dwóch programów jest ściśle określone. Dwa pierwsze pola
katalogu głównego zawierają dane o plikach IO.SYS i
MSDOS.SYS w podanej kolejności; IO.SYS zaczyna się w
początkowych sektorach dysku przeznaczonych dla pliku.
Polecenia systemu DOS dzielą się na wewnętrzne i zewnętrzne.
Te ostatnie są samodzielnymi programami, umieszczonymi w
plikach z rozszerzeniem nazwy COM lub EXE (tzw. pliki
wykonywalne). Polecenia zewnętrzne systemu stanowią
podstawową grupę programów systemowych.
MS DOS
• MSDOS.SYS - zawierającego procedury realizujące zadania
właściwego systemu operacyjnego (jądro systemu), m.in.
zarządzania plikami, pamięcią, procesorami;
• pliku IO.SYS, zawierającego wbudowane programy obsługi
standardowych urządzeń, współpracujące z procedurami
wejścia-wyjścia programu BIOS umieszczonego w pamięci
stałej komputera;
• programu ładującego, umieszczanego przez program FORMAT
na ścieżce zerowej strony zero w sektorze pierwszym dyskietki;
na dysku twardym program umieszczany jest w pierwszym
sektorze strefy (partycji) podstawowej dysku przeznaczonej dla
systemu DOS;
zestaw poleceń zewnętrznych (nie są one niezbędne do pracy
systemu)
MS DOS
wady:
brak możliwości uruchomienia wielu programów na raz,
ograniczone możliwości korzystania z pamięci operacyjnej
powyżej 640 KB,
sposób obsługi polegający na wpisywaniu poleceń,
złe zarządzanie partcjami dyskowymi (bariera 32MB, później 512
MB).
Wersje od MS DOS 1.0 do MS DOS 7.0 (najpopularniejsze: MS DOS
3.30, MS DOS 5.00)
MS DOS - historia wersji
1.00 (1981) pierwsza wersja wprowadzona wraz komputerem IBM PC, bardzo
podobna do systemu CP/M. Obsługiwała tylko jednostronne, 8 sektorowe
dyskietki o pojemności 160 kB
1.05 (1981) wersja 1.00 z usuniętymi kilkoma błędami
1.10 (1982) dodano obsługę dwustronnych, 8-sektorowych dyskietek o
pojemności 320 kB
2.00 (1983) wersja przeznaczona dla IBM XT, umożliwiała m.in. obsługę 9
sektorowych dyskietek o pojemności 360 kB, obsługę dysku twardego o
pojemności do 10 MB, nowe polecenia systemowe backup, cd, md, path, rd,
restore i tree, goto, if, echo, print, hierarchizację struktur skorowidzów
dyskowych, ulepszony interpretator Basic'a
3.00 (1984) wersja przeznaczona dla IBM AT, umożliwiała m.in. uruchamianie
programów przez podanie ścieżki dostępu, obsługę dysku twardego o
pojemności do 20 MB, RAM-dysk, obsługę dyskietek 5,25'' o pojemności 1,2
MB, nowe polecenia systemowe country, keybxx, select, attrib, graftabl, label i
share
3.10 (1985) ulepszona wersja 3.00 z możliwością obsługi sieci i nowymi
poleceniami systemowymi join i subst
3.20 (1986) dodano obsługa dyskietek 3,5'' o pojemności 720 kB,
zabezpieczenie przed przypadkowym formatowaniem dysku twardego,
możliwość kontroli urządzeń niestandardowych i logicznych, nowe i ulepszone
polecenia systemowe replace, xcopy, attrib, command, format, graphics, select
oraz Stell
MS DOS - historia wersji
3.30 (1987) wersja wprowadzona wraz z komputerami IBM PS/2, dodano obsługę
dyskietek 3,5'' o pojemności 1,44 MB' programy sterujące : DISPLAY.SYS i
PRINTER.SYS, dodano i ulepszono polecenia systemowe append, call, chcp,
fastopen, nlsfunc, attrib, backup, date, time, fdisk, restore, xcopy
4.00 (1988) dodano obsługę pamięci RAM powyżej 640 kB EMS ( Expanded
memory ), obsługiwanej przez programy XMA2EMS.SYS i XMAEM.SYS, obsługa
dysków większych niż 32 MB, graficzne środowisko systemu - DOSSHELL,
programy VDISK.SYS i DEBUG.COM oraz nowe i ulepszone polecenia mem, install,
switches, append, chkdsk, erase, fastopen, fdisk, format, graphics, mode, rem,
replacem select, sys
5.00 (1991) wersja ta pozwalała na umieszczenia części systemu w
niewykorzystywanych dotąd przez niego obszarach pamięci (za pomocą sterownika
HIMEM.SYS), co pozwalało programom użytkowym wykorzystywać większy obszar
pamięci konwencjonalnej. Ponadto dodano selektor zadań, język programowania
QBasic, pełnoekranowy edytor tekstu EDIT , program DOSKEY , nowe polecenia
systemowe unformat, undelete, mirror
6.00 (1993) dodano programy Memmaker, Doublespace, ulepszony Smartdrive,
Interlink ( do przesyłania danych ) możliwość uruchomienia systemu menu w pliku
"config.sys"
6.20 (1993) dodano program MemMaker, możliwość połączenia dwóch komputerów,
kompresja dysków twardych i dyskietek, ochrona antywirusowa
6.22 (1993) kilka kosmetycznych zmian w porównaniu z wersją 6.20
7.00 (1995) znacząco uproszczona wersja zrobiona na potrzeby Windows 95
QNX
firma QNX powstała 1980 roku założona przez Gordon'a Bell'a i Dan'a Dodge'a w
celu sprzedaży systemu QNX
wielozadaniowy i wielodostępny system czasu rzeczywistego (potrafi bez
opóźnienia, na bieżąco obsługiwać i przetwarzać informacje, które otrzymuje z
klawiatury, myszy, czujników, portów szeregowych) , udostępniony bezpłatnie
zwykłym użytkownikom
dotychczas stosowany głównie do sterowania procesami przemysłowymi
i w systemach wojskowych
daje zaawansowane możliwości kierowania kolejnością obsługi zadań (sterowania
priorytetem). Rozbudowane możliwości definiowania priorytetów pozwalają na
zastosowanie QNX jako systemu sterującego automatyką przemysłową, gdzie
pewne zdarzenia mają znaczenie krytyczne (np. otwarcie zaworu bezpieczeństwa w
zbiorniku przy gwałtownym wzroście ciśnienia czy przemieszczanie celu w
systemach sterowania ogniem) i muszą być zawsze obsłużone na czas.
pierwszy system okienkowy
system jest ciągle rozwijany
QNX
charakteryzuje się bardzo małym rozmiarem (poniżej 1MB)
QNX zbudowano na podstawie mikrojądra Neutrino, a jego najważniejsza
cechą jest to, że jako główna część systemu zajmuje się bardzo niewielką
liczbą zadań, a właściwie tylko dwoma: obsługuje kolejkę zadań (tzw.
schedule) do wykonania oraz steruje przekazywaniem wiadomości
(message passing) między procesami działającymi w systemie. Różni go
to znacząco od systemów klasycznych, takich jak Windows czy Linux,
gdzie jądro decyduje o wszystkim, co dzieje się w systemie - obsłudze
sieci, dostępie do plików, prawie dostępu itd.
Jądro systemu QNX jest niewielkie, a wszystkie usługi związane z plikami
czy siecią obsługują cztery osobne procesy:
• Process Manager - odpowiedzialny za zarządzanie aktywnymi zadaniami;
• Filesystem Manager - odpowiedzialny za operacje związane z systemem
plików;
• Device Manager - odpowiedzialny za sterowniki urządzeń;
• Network Manager - odpowiedzialny za obsługę sieci.
obsługuje multimedia, protokół TCP/IP
GEOS (Graphic Environment Operating System)
Jest okienkowym systemem operacyjnym przeznaczonym dla 8-bitowych komputerów
Commodore 64 i 128.
Został stworzony przez kalifornijską firmę Berkley Softworks przy współpracy z CBM
( Commodore Business Machine) w marcu 1986 roku.
Celem było stworzenie systemu pozwalającego na używanie profesjonalnych programów przez
"zielonego" użytkownika. Było to rewolucyjne jak na tamte czasy posunięcie, był to jeden z
pierwszych systemów okienkowych.
GEOS (Graphic Environment Operating System)
GEOS jest kompletnym środowiskiem ze swoimi własnymi standardami, z możliwością
uruchamiania zwykłych programów. Istotnym atutem programów pisanych dla GEOS-a
(programy te mają przedrostek - "Geo" np. GeoWrite, GeoPaint czy też GeoCalc) jest pełna
współpraca między sobą dzięki ujednoliconemu formatowi zapisu.
Wymagania GEOS-a to C-64 lub C-128 pracujący w trybie C-64, fdd (1541, 1570 lub 1571),
joystick lub myszka.
Jest to niewątpliwie jeden z najlepszych systemów GUI (graficzny interfejs użytkownika) na
komputery 8-bitowe, ostatnia jego wersja to ver. 2.0, była nawet sprzedawana razem z nowym C-
64 z serii C.
MacOS
MacOS jest systemem operacyjnym z graficznym interfejsem użytkownika
(GUI),
działaja na komputerach Macintosh; jego producentem jest Apple.
przez długi czas był wzorem dla innych systemów operacyjnych jako
przyjazny dla użytkownika.
jest często używany przez grafików, nawet dziś w Polsce wiele redakcji
gazet i agencji reklamowych używa komputerów Macintosh do składu i
przygotowywania grafiki.
LINUX
Linux został zapoczątkowany przez Linusa Torvalds'a w 1991 roku
Wkrótce nad rozwojem sytemu pracowała grupa ludzi z listy dyskusyjnej
na której Linus opublikował swoje prace. Pierwsza wersja Linuxa powstała
w 1994 roku -
Miał on być ogólnie dostępnym i co ważne całkowicie darmowym czyli
niekomercyjnym systemem operacyjnym.
Jest to niezwykle stabilny system oparty na Unix'ie, dorównujący mu
szybkością i stabilnością.
Powszechnie jest ceniony za swą elastyczność, bezpieczeństwo i
wielozadaniowość co stawia go w czołówce systemów do zastosowań
sieciowych.
Linux bez problemów obsługuje prawie wszystkie urządzenia tj. karty
graficzne, muzyczne, sieciowe, modemy, drukarki, CD-Romy itp.
LINUX
Ogromną jego zaletą są bardzo niskie wymagania sprzętowe. Jeżeli chce
się w pełni wykorzystać jego możliwości lub administrować serwerem
potrzebny będzie trochę lepszy sprzęt.
Interfejs graficzny np. KDE, Gnome, Xfce, X-Windows.
W chwili obecnej Linux pracuje na takich platformach jak : PC, Motorola
68k (Amiga, Atari TT, Atari Falcon, Apple), Alpha, Power PC, Sparc, Ultra
Sparc, MIPS (Silicon Graphics, Indy), HP PA-RISC oraz eksperymentalnie
na takich platformach jak np. konsole Nintendo czy nawet Zx Spectum :-).
Dystrybucje Linuxa są podzielone na komercyjne i niekomercyjne.
Komercyjne - zawierąją także komercyjne oprogramowanie, przykładem
mogą tu być np. RedHat, Caldera lub S.u.S.E.; natomiast niekomercyjne to
np. Debian, Slackware.
Istnieją również polskie dystrybucje tego system
System plików i folderów Linux
Struktura katalogów w Linux-ie jest podobna do struktury Unix-a. Jest ona
stała i nienaruszalna.
Przykładowy jej wygląd zamieszczono na rysunku poniżej, zależnie od
wersji Linux-a może ona ulegać pewnym modyfikacjom. Każdy katalog w
Linux'ie ma określoną funkcję i użytkownicy korzystają z niego w zakresie
przydzielonych im uprawnień. Struktura katalogów w Linux-a (tak jak i
Unix-a) różni się od struktury Windows'a tym, że wszystkie urządzenia
takie jak CDROM, HDD itd. są reprezentowane przez odpowiednie katalogi.
System plików i folderów Linux
/bin - programy wykonywalne.
/boot - jądro systemu
/dev - pliki urządzeń komputera, portów, terminali.
/etc - pliki i narzędzia administracyjne systemu, skrypty startujące i
zatrzymujące system, podsystemy autoryzacji i ustawień jądra
systemu.
/home - katalog domowy, w którym znajdują się katalogi oraz pliki
użytkowników systemu.
/lib - biblioteki programistyczne używane przez programy i
narzędzia.
/mnt - katalog do montowania FDD, CDROM, HDD.
/proc - katalog z procesami.
/root - katalog domowy administratora systemu.
/tmp - katalog plików tymczasowych.
/usr - zawiera aplikacje, informacje użytkowników systemowych,
dokumentację, pliki pomocy, biblioteki.
/var - logi systemowe oraz logi programów
Windows (do 3.11)
nie są to samodzielne systemy operacyjne ale tzw. Nakładki systemowe
Historia
Windows (v. 1.0 ) pojawił się oficjalnie w listopadzie 1985 roku. Pozwalał uruchomić kilka aplikacji
jednocześnie (działała tylko jedna - aktywna), był bardzo niestabilny.
Windows 1.01
Wersja OEM sprzedawana z komputerem:
IBM 5160 XT, 4,77 MHz
co najmniej 256 kB RAM
dwa napędy dyskietek DS (double-sided) lub dysk twardy 20 MB
monitor monochromatyczny, z kartą Herkules
MS-DOS 2.0;
Windows 1.03 sierpień 1986
Wersja OEM sprzedawana z komputerem:
IBM 5160 XT, 4,77 MHz lub IBM 5160 PC XT, 512 Kb RAM, procesor 8088 - 5 MHz
co najmniej 320 kB RAM
dwa napędy dyskietek DS (double-sided) lub dysk twardy 20 MB
monitor monochromatyczny, z kartą Herkules
MS-DOS 3.2;
Zmiany:
wsparcie MS-DOS 3.2
wsparcie dla rozszerzonej klawiatury
dodane rozmiary czcionek 14-, 18-, i 24-point TimesRoman oraz Helvetica
dodany sterownik dla Generic/Text Only printer
dodany sterownik dla PostScript printer
rozszerzenie .WRI dla plików Windows Write (wersja 1.01 stosowała .DOC)
wsparcie dla ustawień międzynarodowych
Windows (do 3.11)
Windows 1.0x Notatnik
Windows (do 3.11)
Wersja 2.0 pojawiła się i wprowadzała obsługę trybu
chronionego procesora 286.
system ten chodź nadal bardzo podobny do swego poprzednika
zawierał już sporo ulepszeń. Poprawiona została obsługa okienek,
możliwe jest nakładanie i przesuwanie okien oraz zmiany jego
rozmiaru przez złapanie i przeciągniecie dowolnego narożnika.
Okno składa się z ikony systemowej oraz przycisków minimalizacji
i maksymalizacji znajdujące się z prawym górnym rogu. Ukazały
się również nowe aplikacje Excel i Word for Windows firmy
Microsoft oraz oprogramowanie dodatkowe niezależnych
producentów Corel Draw!, Ami, PageMaker. Micrografx Designer.
Rozpoczęły się też pierwsze problemy Microsoftu związane z
procesami sądowymi. Firma Apple uznała, że nowy system
Windows wykorzystuje elementy jej Macintosh'a, sprawa w sądzie
ciągnęła się aż do 1992r. Wiele firm zwróciło wtedy uwagę na
konkurencyjność produktów Microsoft i zaczęły przenosić swoje
aplikacje z systemu Apple Macintosh na platformę IBM PC z
systemem Windows.
Windows (do 3.11)
Wymagania Windows 2.03 listopad 1987
IBM PS/2 model 30 286
80286 - 10 MHz
IBM DOS 3.0 lub nowszy
co najmniej 512 kB RAM (zalecane 4 MB RAM)
dysk 20 MB HDD
Zmiany:
nakładające się wzajemnie okna, zamiast dzielonych
dodany program SMARTDrive (disk-cache program)
zmieniony format czcionek ekranowych .FON
dodany program NEWFON.EXE do konwersji formatu wersji 1.x na
wersję 2.x
zmieniony format plików programu Paint
Windows (do 3.11)
Windows 3.0 zadebiutował w 1990 r. i był systemem na którym dało już się pracować.
Dodano do niego menadżera plików i wprowadzono wielozadaniowość, która była możliwa
na procesorze 386 Win 3.1 pojawił się 2 lata póżniej i oprócz tego, że był bardziej stabilny,
zawierał jedynie kosmetyczne poprawki.
Układ i wygląd okien nie różni się drastycznie od swoich poprzedników. Windows 3.0
posiada już wiele nowych udogodnień zwiększających funkcjonalność Przyciski poleceń
oraz elementy sterujące okna mają obecnie wygląd trójwymiarowy. Firma Microsoft
zastąpiła starą aplikację MS-DOS Executive nową o nazwie Program Manager i jej
towarzyszką - File Manager. Program manager daje użytkownikowi duże ikony w stylu
Macintosha, w które można klikać, aby uruchamiać programy. Chociaż grup programów nie
można osadzać w innych grupach programów, to ikony można przeciągać i upuszczać w
obrębie różnych grup.
Windows 3.0 jest ostatnią wersją Windows, którą można uruchomić na komputerach IBM
PC kompatybilnych z procesorem 8088/8086.
Windows 3.0 zawiera również zupełnie przebudowany panel sterowania. Podobnie jak
Program Manager panel sterowania wyświetlany jest obecnie przy użyciu dużych ikon.
W roku 1991 Ukazuje się Windows 3.00a Multimedia Extension a rok później Windows 3.1.
zmiany w stosunku to poprzednika są kosmetyczne i dotyczyły miedzy innymi programu
Manager który otrzymał nowa grupę o nazwie „Startup” czyli Autostart. Do grupy tej
użytkownik może przerzucać ikony programów uruchamianych podczas startu Windows.
Wersja 3.1 wymaga nowszych procesorów serii 80286 lub nowszych
W 1994 pojawiła się wersja 3.11 i zawierała aktualizacje kluczowych plików
Windows 95
od momentu swojej premiery w sierpniu 1995 zyskał sobie olbrzymie grono użytkowników na
całym świecie, stając się jednocześnie najczęściej wykorzystywanym systemem operacyjnym
zarówno w zastosowaniach profesjonalnych jak i domowych.
Oferuje niespotykane wśród wcześniejszych wersji systemu możliwości integracji aplikacji ze
sobą i systemem operacyjnym,
32-bitowe jądro oparte na Dos-ie, mechanizmy sieciowe, otwartość na sieć Internet, 32-bitowe
programy zarządzające pamięcią,
praktycznie nieograniczone możliwości alokowania pamięci operacyjnej,
stosowanie długich nazw plików (do 255 znaków),
wielozadaniowość z wywłaszczeniem,
obsługę standardu Plug & Play
bardzo wygodny graficzny interfejs użytkownika.
wymaga komputera z procesorem minimum klasy 386 z co 4 MB pamięci operacyjnej.
Windows 95
Podstawowa wersja systemu z czasem modyfikowana była kolejnymi poprawkami. I tak w sumie
rozróżniamy 4 jego wersje: oryginalną 4.00.950 (FAT 16), i trzy zaktualizowane:
Windows 95 OSR 1. W odróżnieniu od wersji oryginalnej wyposażona została dodatkowo w
przeglądarkę stron WWW Internet Explorer 2.0 i szereg drobnych poprawek uszczelniających
system. Wersja OSR 1 nigdy nie była dostępna jako odrębny produkt, można ją było otrzymać
wyłącznie w wersji OEM, czyli zainstalowaną razem z świeżo nabytym komputerem. Ta wersja
systemu oznaczana była zwykle numerem wersji 4.00.950a lub 4.00.950w.
Windows 95 OSR 2. W odróżnieniu od wersji oryginalnej wyposażona została dodatkowo w
obsługę systemu plików FAT 32, biblioteki Direct X w wersji 2.0, przeglądarkę stron WWW
Internet Explorer 3.0 oraz szereg drobnych poprawek uszczelniających system. Wersja OSR 2
nigdy nie była dostępna jako odrębny produkt, można ją było otrzymać wyłącznie w wersji OEM,
czyli zainstalowaną razem z świeżo nabytym komputerem. Ta wersja systemu oznaczana była
zwykle numerem 4.00.950b
Windows 95 OSR 2.5. W odróżnieniu od wersji oryginalnej wyposażona została dodatkowo w
obsługę systemu plików FAT 32, biblioteki Direct X w wersji 5.0, przeglądarkę stron WWW
Internet Explorer 4.0 oraz wbudowaną obsługę standardu USB. Wersja OSR 2 nigdy nie była
dostępna jako odrębny produkt, można ją było otrzymać wyłącznie w wersji OEM, czyli
zainstalowaną razem z świeżo nabytym komputerem. Ta wersja systemu oznaczana była zwykle
numerem 4.00.950c
Windows 98
jądro oparte na DOS-ie
zmodernizowany interfejs użytkownika charakteryzujący się integracją
przeglądarki Internet Explorer z Eksploratorem Windows,
nowy system pomocy online w formacie HTML,
32-bitowy FAT,
narzędzia nadzorujące i diagnozujące system,
wsparcie obsługi wielomonitorowej (usługa ta daje użytkownikowi możliwość przyłączenia do
komputera jednocześnie dwóch monitorów co w pracy z niektórymi aplikacjami np. typu CAD
daje znacząco większy komfort pracy),
nowe biblioteki DirectX 5.0,
obsługa technologii MMX,
system oferuje ponadto wsparcie programowe dla nowych technologii sprzętowych takich jak
USB, AGP, IEEE 1394, ISDN czy DVD, obsługuje najnowsze akceleratory grafiki 3D
możliwość uaktualnień systemu bezpośrednio poprzez Internet.
Windows 98 jest również bardziej przyjazny dla laptopów,
jest nieco szybszy od Windows 95
wymaga Pentium 166 MHz i minimum 32 MB RAM-u.
W czerwcu 1999 r. ukazała się druga, poprawiona edycja tej wersji systemu - Windows 98 SE
(Second Edition). Poprawiono w niej wiele zauważonych błędów, dodano nieco nowych
sterowników.
Windows NT
sieciowy system operacyjny, pojawił się końcem 1993
produkowany z myślą o wydajnych komputerach i zastosowaniach w przemyśle.
W systemie Windows NT (wersja 4.0 oraz wersja 5.0) postawiono przede wszystkim na
niezawodność systemu i bezpieczeństwo, oferując sprawdzony i bardzo wygodny interfejs
użytkownika pochodzący ze środowiska Microsoft Windows 95 oraz pełną 32-bitowość.
Bezpieczny: ochrona dostępu do kont i plików, system haseł.
Wadą systemu jest słaba obsługa urządzeń (brak Plug&Play) i zaawansowany system plików NTFS
(w niektórych wymiarach jest on wielka zaletą) niekontatybilny z urządzeniami używającymi
Windows 95/98.
Problematyczna jest również instalacja systemu, należy z góry wiedzieć jakim urządzeniom
przysługują określone przerwania gdyż system nie wykryje tego automatycznie tak jak to ma
miejsce w systemie Windows.
Pod wspólną nazwą Windows NT funkcjonują w zasadzie dwa różne produkty:
Windows NT Serwer będący systemem operacyjnym przystosowanym wyłącznie do obsługi
sieci komputerowych
Windows NT Workstation który jest systemem skierowanym dla bardziej wymagających
użytkowników potrzebujących wydajniejszego i bardziej stabilnego systemu niż Windows 9x.
Jest to jeden z najstabilniejszych systemów z rodziny Windows
Umożliwia obsługe więcej niż jednego mikroprocesora (skalowalność)
Windows ME
pojawił się w jesienią roku 2000
system do zastosowań domowych
posiada interfejs graficzny
nie zyskał większej popularności
dla zachowania zgodności z istniejącymi aplikacjami kod DOS-u został zachowany, choć
programy wymagające pełnego trybu rzeczywistego - zwłaszcza narzędziowe - nie będą działały
w Win ME
Windows 2000
Pojawił się końcem 1999 roku,
Stanowi kontynuację systemu Windows NT
możliwość pracy w systemie plików NTFS i FAT32,
mocne zabezpieczenie logowania (bez podania dobrego hasła do
komputera nie wejdziemy),
możliwość zabraniania dostępu do plików innym użytkownikom
komputera. (niestety, tylko NTFS)
systemowe szyfrowanie plików,
możliwość ograniczenia przestrzeni dysku dla innych użytkowników,
możliwość przydzielania i ograniczania praw do funkcji systemu dla
innych użytkowników,
wspaniała obsługa urządzeń cyfrowych i USB,
bezawaryjna praca.
nowoczesne zarządzanie pamięcią,
nie do końca kompatybilny ze starszym oprogramowaniem,
Windows XP
Pojawił się jesienią 2001 roku
Nowa szata graficzna interfejsu
Stanowi integrację systemów Win 9x i ME z W2K, zbudowany na Windows NT i 2000,
32-bitowa architektura oraz model w pełni chronionej pamięci
Umożliwia prace z systemem plików VFAT i NTFS
Nowy wygląd Menu Start -na białym tle automatycznie wyświetlają się
programy najczęściej
(bądź ostatnio) używane.
XP jest skrótem angielskiego słowa
experience, które w tłumaczeniu
oznacza "doświadczenie".
Windows XP
Zalety:
Przywracanie systemu umożliwia przywrócenie w razie problemu poprzedniej konfiguracji
bez utraty plików osobistych - działa lepiej niż w Win-ME.
Przy instalacji nowych sterowników do urządzenia, Windows XP Professional zachowuje
kopię poprzednio zainstalowanych sterowników, liczne testy instalowanych sterowników.
Chroni pliki systemowe przez nadpisaniem, obsługuje wiele bibliotek równocześnie.
Minimalne wymagania systemu: procesor pracujący z szybkością 300 MHz i 128 MB
pamięci operacyjnej.
Obsługa maksymalnie 4 gigabajtów (GB) pamięci RAM i dwóch symetrycznych
multiprocesorów.
Ułatwia ochronę antywirusową poczty elektronicznej.
Ochrona przed włamaniami w Internecie: XP Pro ma wbudowanego klienta firewall; ma
system szyfrowania plików (EFS) z obsługą wielu użytkowników; umożliwia ochronę
danych przesyłanych przez sieć (IPSec); obsługuje karty inteligentne oraz logowanie za
pomocą kart inteligentnych Smart Cards.
Udoskonalono interfejs użytkownika i możliwości jego personalizacji.
Wygodne zarządzanie zdjęciami i obróbka filmów. Automatyczne rozpoznawanie aparatów
cyfrowych.
Wymaga rejestracji telefonicznie lub przez Internet, większe zmiany konfiguracji wymagają
powtórnej rejestracji.
Windowsy - ogólnie
Dlaczego Windows stały się tak popularne?
Standaryzacja poleceń, np. Ctrl+F4, Alt+F4, Ctrl+C, Ctrl+V, Ctrl+Z;
Środowisko graficzne - moc komputerów wystarczyła do sprawnego działania
Wspólne fonty do wszystkich aplikacji.
DDE Dynamical Data Exchange, dynamiczna wymiana danych - automatyczna aktualizacja
wyników w powiązanych aplikacjach.
OLE Object Linking and Embedding, łączenie i zagnieżdżanie obiektów, np. całego arkusza
kalkulacyjnego czy filmu w tekście.
Środowisko MS-Windows
Praca wielozadaniowa (multitasking) - kilka rzeczy wykonuje się jednocześnie
wykorzystując ten sam procesor.
Tryb rozszerzony (enhanced mode) procesorów i386 pozwalał na wykonywanie aplikacji 32-
bitowych.
Pamięć wirtualna - RAM na dysku, swap file, swapowanie, czyli spisywanie danych na dysk
i do RAMu; można uruchomić wiele aplikacji i nie brakuje pamięci!
Skróty klawiszowe
stanowią dla myszki alternatywę: ręce pozostają na klawiaturze, czas reakcji jest krótki,
a polecenia ukryte głęboko w strukturze menu są od razu dostępne. Windows oferuje bogaty
zestaw kombinacji klawiszy, które nie tylko przyśpieszają obsługę systemu, ale też w wielu
przypadkach znacznie ją ułatwiają.
Novell NetWare
Jeden z pierwszych systemów sieciowych, ciagle rozwijany
bezpieczna, niezawodna i skalowalna platforma
Środowisko: klient dla DOS, Windows 3.x/95/98/2000/NT, MacOS, OS/2.
Użytkownicy dostęp uzyskują po podaniu identyfikatora i hasła
System plików
Wszystkie współczesne systemy operacyjne umożliwiają
zarządzanie informacją przechowywaną na nośnikach trwałych.
Podobnie jak pamięć operacyjna, tak samo pamięć trwała zawiera
wyłącznie zerojedynkowe zapisy cyfrowe. Użytkownik nigdy nie
komunikuje się bezpośrednio z pamięcią dyskową czy też typu
flash. Korzysta z systemu plików, który jest zarządzanym przez
system operacyjny sposobem organizowania zapisu danych w
pamięci masowej.
Można powiedzieć, że system plików jest sposobem patrzenia na
zapis cyfrowy na nośniku (magnetycznym, optycznym lub innym),
umożliwiającym efektywne i integralne zarządzanie
przechowywaną tam informacją.
System plików
Przed rozpoczęciem użytkowania nośnika należy stworzyć na nim
odpowiedni system plików. Czynność ta nosi nazwę formatowania.
Do jej przeprowadzenia służy odpowiednie oprogramowanie
narzędziowe. Zazwyczaj — za wyjątkiem nośników przenośnych —
jest ono przeznaczone do użycia przez administratora sprzętu.
Obecnie większość nośników jest sprzedawana już w postaci
sformatowanej.
Istnieje wiele standardów systemu plików. Systemy uniksowe
korzystają z różnych systemów plików, m.in. ext i ReiserFS.
Systemy DOS i wczesne wersje systemu Windows korzystały z
różnych wersji systemu plików FAT. Podstawowy standard
systemu plików wykorzystywany we współczesnych systemach
Windows nosi nazwę NTFS.
Na dyskach optycznych stosuje się kilka innych standardów
systemu plików, z których najważniejszy jest ISO-9660 i jego
rozszerzenia: Joliet oraz RockRidge. Użytkownicy mają do
czynienia z tymi nazwami przy okazji nagrywania płyt CD.
Pliki i kartoteki - drzewo kartotek
Pliki (files) są podstawową formą magazynowania informacji na
nośniku trwałym. Plik stanowi zamkniętą porcję informacji,
identyfikowaną poprzez unikalną nazwę. Unikalność oznacza, że
dwa pliki przechowywane w jednym „miejscu” nie mogą nosić tej
samej nazwy.
Kartoteki (directories) służą do grupowania plików. Każdy system
plików ma kartotekę główną (root directory). Każda kartoteka może
zawierać pliki i inne kartoteki (podkartoteki), dla których pozostaje
ona kartoteką nadrzędną.
Pliki i kartoteki - drzewo kartotek
Z technicznego punktu widzenia kartoteki są specjalnego typu
plikami. Wpisy do pliku kartoteki wiążą nazwy porcji danych
(zwykłych plików i podkartotek) ze wskazaniem obszarów nośnika
informacji, które mieszczą odpowiedni zapis.
Oprócz nazwy i zawartości, w systemie plików przechowywane są
dodatkowe informacje o plikach. Noszą one nazwę systemowych
atrybutów plików. Rozmiar pliku świadczy o liczbie bajtów
zajmowanych przez jego zawartość. Do atrybutów należą także:
data utworzenia pliku, data ostatniej modyfikacji i data ostatniego
dostępu. O możliwościach korzystania z plików przez użytkownika
decydują jego atrybuty efektywne. Są one różne w poszczególnych
systemach plików i zostaną omówione w dalszej części bieżącego
rozdziału.
Pliki i kartoteki - drzewo kartotek
Użytkownik może — w miarę przydzielonych mu praw — tworzyć
nowe kartoteki (operacja mkdir), zmieniać ich nazwy (operacja
rename — DOS, Windows; mv — UNIX), przenosić kartoteki wraz z
zawartością w inne miejsce (operacja move — DOS, Windows; mv
— UNIX), wreszcie kasować istniejące kartoteki (operacja rmdir,
windowsowe polecenie del i uniksowe rm wywołane z
odpowiednimi opcjami).
Kartoteki istniejące w danym systemie plików (np. na dysku)
tworzą drzewo kartotek (directory tree). Pełny opis położenia pliku
w drzewie kartotek, począwszy od kartoteki głównej poprzez
wszystkie kolejne podkartoteki, nosi nazwę ścieżki dostępu (file
path) tego pliku.
Pliki i kartoteki - drzewo kartotek
W systemach operacyjnych DOS i Windows każdy wolumin (dysk
logiczny) posiada odrębne drzewo kartotek. Każdy wolumin
posiada nazwę, składającą się się z jednej litery i dwukropka.
Nazwa woluminu wymiennego jest związana z nazwą stacji
pamięci; np. kieszeni dyskietki lub czytnika płyt optycznych.
Woluminom przyłączanym do portów zewnętrznych, np. USB,
nazwa jest zazwyczaj przydzielana automatycznie przez system.
Jednostki pamięci masowej udostępniane przez sieć mogą być
traktowane jako woluminy; decyduje o tym administrator lub
użytkownik, przydzielając nazwę woluminu adresowi
udostępnianego obiektu. Czynność ta zwana jest mapowaniem
dysku.
Pliki i kartoteki - drzewo kartotek
W systemach DOS i Windows nazwa woluminu stanowi
początkowy element pełnej ścieżki dostępu. Nazwa kartoteki
głównej składa się z jednego znaku odwrotnego ukośnika „\”. Ten
sam znak służy jako łącznik nazw kartotek w ścieżce dostępu.
W systemach UNIX istnieje tylko jedno drzewo kartotek. Nazwa
kartoteki głównej składa się z jednego znaku ukośnika „/”. Ten sam
znak służy jako łącznik nazw kartotek w ścieżce. Drzewo obejmuje
systemy plików ze wszystkich dostepnych woluminów, z których
każdy ma osobny system plików. Jednak z punktu widzenia
użytkownika zazwyczaj wolumin jest postrzegany jako zwykła
kartoteka. Czasem trzeba podłączyć do systemu plików dyskietkę,
dysk CD lub pamięć Flash; czynność ta nosi nazwę montowania i
wykonuje się ją za pomocą programu systemowego mount lub
innego programu, który go wywołuje. Zawartość woluminu będzie
wtedy udostępniona jako zawartość pewnej kartoteki w systemie
plików. Podobnie przebiega montowanie kartotek udostępnianych
przez sieć.
Pliki i kartoteki - drzewo kartotek
System operacyjny przydziela każdemu uruchamianemu procesowi
jedną z kartotek jako tzw. kartotekę bieżącą (lub aktywną, current
working directory). Przy operacjach plikowych wykonywanych
przez ten proces (np. otwarcie lub zapis pliku z danymi), położenie
pliku może być określane albo względem kartoteki głównej
systemu plików (tzw. pełna ścieżka dostępu), albo względem
kartoteki bieżącej (tzw. ścieżka względna).
W pełnej (bezwzględnej, absolutnej) nazwie pliku ścieżka wskazuje
położenie pliku w systemie plików względem kartoteki głównej,
np.: c:\inz_srod\rok_1\adam_kowalski\dane\krzywa1.txt
(DOS, Windows)
lub
/mnt/diskc/inz_srod/rok_1/adam_kowalski/dane/krzywa1.txt
(UNIX).
Pliki i kartoteki - drzewo kartotek
W nazwie względnej (lokalnej) ścieżka opisuje położenie pliku
względem kartoteki bieżącej, np.:
..\krzywa1.txt (DOS, Windows)
lub ../krzywa1.txt (UNIX).
Nazwa „.” (kropka) oznacza kartotekę bieżącą.
Nazwa „..” (dwie kropki) oznacza kartotekę nadrzędną kartoteki
bieżącej.
Ścieżki: absolutna i względna, podane jako przykłady
w poprzednich akapitach, odnoszą się do tego samego pliku wtedy
i tylko wtedy, gdy kartoteką bieżącą jest pewna bezpośrednia
podkartoteka kartoteki \inz_srod\rok_1\adam_kowalski\dane
znajdującej się na woluminie noszącym nazwę c: w systemie
Windows lub innym o podobnej strukturze woluminów.
W systemie UNIX, którego system plików posiada pojedynczą
kartotekę główną, ten sam wolumin może być dostępny np. jako
kartoteka /mnt/diskc.
Nazwy plików i kartotek
Ostatni kilkuznakowy składnik nazwy pliku, umieszczony po kropce, nosi
miano rozszerzenia nazwy; w intencji ma on wskazywać na sposób zapisu
informacji w pliku, czyli tzw. format. Oczywiście rozszerzenie jest częścią
nazwy pliku; nic nie stoi na przeszkodzie, by dwa pliki przechowywane w
tej samej kartotece miały nazwy różniące się jedynie rozszerzeniem.
Rozszerzenie nazwy sygnalizuje typ/zawartość pliku:
• EXE, COM - programy wykonywalne (innych rozszerzeń mieć nie mogą)
• TXT - tekst w formacie ASCII
• BAK - kopia zapasowa
• DLL - biblioteka dołączanych dynamicznie procedur i funkcji
• CPP - kod programu w C++
• XLS - dane arkusza kalkulacyjnego MS EXCEL
• BAT - programy wsadowe
• SYS - pliki systemowe
• DBF - pliki bazy danych
• DOC - pliki edytora MS WORD
• JPG - grafika rastrowa (bitmapowa)
Nazwy plików i kartotek
Dobrym zwyczajem jest wiązanie nazwy pliku z treścią jego
zawartości, a rozszerzenia nazwy — ze sposobem (formatem) jego
zapisu.
Nazwy plików i kartotek podlegają ograniczeniom specyficznym dla
poszczególnych systemów plików. Użytkownicy, którzy zamierzają
przemieszczać swoje pliki między systemami o różnych
wymaganiach, powinni brać te wymagania pod uwagę.
(Pamiętajmy, że udostępnienie pliku w Internecie lub przesłanie
jego kopii pocztą elektoniczną jest „przemieszczeniem do innego
systemu”).
Nazwy plików i kartotek
Systemy DOS i Windows utożsamiają wielkie i małe litery w
nazwach plików, podczas gdy systemy UNIX rozróżniają je. Nazwy
kartotek: AdamKowalski i adamkowalski oznaczają więc tę samą
kartotekę w systemie Windows, lecz dwie różne kartoteki w
systemie UNIX. Nazwa Adam Kowalski oznacza w obu systemach
kartotekę inną, niż AdamKowalski, ale zawiera spację —
odradzamy stosowania spacji w nazwach, nawet jeżeli jest to
legalne; lepiej nadać kartotece nazwę Adam_Kowalski.
Jak okaże się wkrótce, nie istnieje wspólny dla całego świata
sposób kodowania liter alfabetów narodowych. Mimo, że wiele
środowisk użytkownika pozwala np. na uzyskanie znaku „ą”
bezpośrednio z klawiatury jako Alt+a, to znak mający postać „ą” na
jednej maszynie, może być rozumiany inaczej po przesłaniu na
inną. Spośród dwóch nazw kartotek: Adam_Mączny i
Adam_Maczny tylko ta druga nie stwarza sytuacji niejednoznacznej
(owszem: możliwa jest niejednoznaczność spowodowana
utożsamieniem różnych nazwisk, ale to zupełnie inna sprawa).
Nazwy plików i kartotek
Rozsądnym obyczajem, mającym na celu uniknięcie
nieporozumień, jest nadawanie plikom i kartotekom nazw
składających się jedynie z liter alfabetu łacińskiego i cyfr oraz
znaku podkreślenia (z wyłączeniem spacji i liter innych alfabetów).
W systemach UNIX pliki i kartoteki, których nazwa rozpoczyna się
od kropki, są traktowane w szczególny sposób: nie podaje się ich
w domyślnych listingach i widokach kartotek. Nazwami takimi
opatrywane są na ogół pliki konfiguracyjne, decydujące o sposobie
działania oprogramowania lub przechowujące ustawienia
użytkownika.
Operacje zarządzania plikami
Zarządzanie plikami z poziomu systemu operacyjnego obejmuje
szereg typowych działań. System operacyjny wykonuje je bez
naruszania (i — co ważne — bez analizy) wewnętrznej zawartości
plików.
kopiowanie
System tworzy nowy plik o zawartości identycznej, jak plik
kopiowany. Jeżeli plik wynikowy o wskazanej nazwie już
istnieje, to jego dotychczasowa zawartość jest tracona. Kopia
informacji jest zapisywana w innym miejscu nośnika niż
oryginał. Kopia pliku może być umieszczona w tej samej lub
innej kartotece, co oryginał. Jeżeli kartoteka jest ta sama, to
kopia musi nosić inną nazwę. Kopia zazwyczaj otrzymuje
atrybuty oryginału (dotyczy to zwłaszcza atrybutu czasu
modyfikacji), chyba że sposób przeprowadzenia kopiowania
wymusi inne zachowanie. Właścicielem kopii zostaje
użytkownik, który dokonał kopiowania. Operacje systemowe:
copy (DOS/Windows), cp (UNIX), manipulacje obiektami
graficznymi plików i kartotek (GUI).
dowiązywanie
tworzy plik udostępniający istniejącą wcześniej informację
zapisaną na nośniku (może to być np. zawartość istniejącego
pliku). Dowiązaniu, w przeciwieństwie do kopiowania, nie
towarzyszy powtórne zapisywanie informacji na nośniku;
tworzy ono raczej alternatywny sposób dostępu do jednej i tej
samej kopii danych. Dowiązywanie nie jest realizowane
w niektórych systemach plików; nie jest ono możliwe np.
w systemach obsługiwanych przez systemy operacyjne DOS
i Windows. Operacje systemowe: brak (DOS/Windows), ln
(UNIX), funkcje menu lokalnego związanego z obiektami plików
(GUI w systemach UNIX).
dowiązywanie symboliczne (skrót)
tworzy plik pomocniczy, w którym zapisana jest nazwa wskazanego
pliku, pełniąca rolę odsyłacza.
Wykonanie operacji na pliku dowiązania symbolicznego w pewnych
sytuacjach (zależnie od systemu operacyjnego) powoduje wykonanie
odpowiedniej operacji na pliku wskazywanym przez dowiązanie.
W systemach UNIX dowiązania symboliczne są obsługiwane przez
system plików. Ich rola jest zbliżona do roli zwykłych dowiązań, lecz w
przeciwieństwie do tych ostatnich mogą odnosić się do plików
umieszczonych na innych woluminach.
W systemach Windows tzw. pliki skrótów, noszące rozszerzenie .lnk,
są obsługiwane nie przez system plików, a przez GUI, służą zaś do
umieszczania obiektów graficznych reprezentujących pliki w folderach
kartotek i w niektórych menu systemowych. Naciśnięcie ikony „skrótu”
jest z punktu widzenia użytkownika równoważne naciśnięciu ikony
pliku wskazywanego. Niektóre inne środowiska graficzne także
dysponują własnymi technikami „skrótów”, zbliżonymi w obsłudze,
lecz opartymi na zupełnie innych formatach plików. Operacje
systemowe: brak (DOS), ln -s (UNIX), funkcje menu lokalnego
związanego z obiektami graficznymi reprezentującymi pliki (GUI
w systemach Windows i UNIX).
usuwanie
polega na usunięciu informacji z systemu plików. Skutkuje to
pozwoleniem na powtórne wykorzystanie obszaru nośnika zajętego
dotychczas przez plik. W niektórych systemach użytkowych
usuwanie bywa przeprowadzane dwuetapowo: etap pierwszy wiąże
się wtedy z przeniesieniem pliku do systemowej kartoteki plików
„usuniętych” (ten etap operacji jest odwracalny i nie zwalnia
przestrzeni nośnika); etap drugi polega na usunięciu plików z tej
kartoteki i wiąże się ze zwolnieniem nośnika. Operacje systemowe:
del, erase (DOS/Windows), rm (UNIX), manipulacje obiektami
graficznymi reprezentującymi pliki, menu lokalne związane z
obiektami plików (GUI).